ODŻYWIANIE SIĘ. PICIE |
PRZEMIESZCZANIE (SIĘ) |
Nazywanie; nazwa własna, przezwisko, określenia odnoszące się do miejsc, narodowości etc. |
ZACHOWANIE ZWIERZĘCIA. ODŻYWIANIE SIĘ ZWIERZĘCIA |
(zejść) zejć, z-ić czy zyć, z-ijć czy zyjć, znić, znijć, z-ić się czy zyć się, z-ijć się czy zyjć się, znić się (cf. Zb-) |
weselić, wieselić, wiesielić, weselić się, wesielić się, wieselić się, wiesielić się |
obchodzić, hobychodzić się, obchodzić się, obychodzić się |
oddalać, odalać, otdalać, odalać się, oddalać się, otdalać się |
(powyższać, powyższać się) powyszać, powyszać się, powyszszać, powyszszać się |
(rozejść się) rozić się czy rozyć się |
rozgniewać, ozniewać, rozniewać, rozgniewać się, ozniewać się, rozniewać się |
warować, warować się, wiarować się, wierować się |
zostawiać się |
zrzasnąć, zdrzasnąć się, zrzasnąć się, zrzosnąć się (cf. Zb-) |
(zrządzać, zrządzać się) zdrzędzać, zrędzać, zrędzać się, zrzędzać, zrzędzać się (cf. Zb-) |
bać (się), bojeć (się) |
chełpić się, chełbić się (?) |
chlubić się, chłubić się |
(czernić się) czyrznić się |
(czerwienić się) czyrwienić się |
czołgać się, czołkać się |
domniemać (się), domnimać (się) |
kochać (się), chochać (się) |
kolebać (się), cholebać się |
lęknąć się, ląc się |
(litować się) lutować (się) |
modlić (się), moglić (się) |
(nadweselić się) nadwiesielić się |
obciążyć, obciążyć się czy obciężyć, obciężyć się |
obejrzeć, obejźrzeć, oberzieć, obeźreć, obeźrzeć, obeźreć się, obeźrzeć się |
(obejść) obić, obić się czy obyć, obyć się |
(obeżreć się) obeżrzeć się |
obiatować (się), obietować (się) |
obiązać, obiązać się czy obięzać, obięzać się |
obierać, obirać, obierać się, obirać się |
ochwacić się, ofacić się |
odchylić, otchylić, odchylić się, otchylić się |
(odjeść się) otjeść się |
(odpasować się) otpasować się |
odpłacić (się), otpłacić (się) |
odrzec, otrzec, odrzec się, otrzec się |
odwieść (się), otwieść (się) |
ofiarować, ofierować, ofiorować (?), ofiarować się, ofierować się |
(oglądać, oglądać się) oględać, oględać się |
(oglądnąć, oglądnąć się) oględnąć, oględnąć się |
(ojrzeć się) oźrzeć się |
podpierać, podpirać, podpierać się, podpirać się |
(pogrążać, pogrążać się) pogrężać, pogrężać się |
pośmierzyć się, pośmirzyć się |
pracować (się), procować (się) |
przydzierżeć się, przydzirżeć się |
1. (przymierzyć się) przymirzyć się |
przypierać się, przypirać się |
przypowiadać się, przypowiedać się |
rozeprzeć się, rozprzeć się |
rozrzewnić się, rozdrzewnić się |
(rozsiąść się) rozsieść się |
(rozskwierać się) rozskwirać się |
(rozstąpić się) rozstępić się |
(rozweselić się) rozwiesielić się |
(rządzić, rządzić się) rzędzić, rzędzić się |
(sądzić, sądzić się) sędzić, sędzić się |
spowiadać, spowiedać, spowiadać się, spowiedać się |
3. stać, stać się, sstać, sstać się |
tknąć (się), ktnąć (?), tnąć (się) |
ujednać, hujednać, ujadnać, ujednać się, ujadnać się |
1. ujrzeć, urzieć, uźreć, uźrzeć, uźreć się, uźrzeć się |
ulęknąć się, uląc się |
(upróżnić, upróżnić się) uproźnić, uproźnić się |
uśmierzyć, uśmirzyć, uśmierzyć się, uśmirzyć się |
utrącić, utrącić się czy utręcić, utręcić się |
uwarować się, uwiarować się |
wezbrać, wezbrać się, wzbrać się (?) |
wiercić, wiercić się, wircić się |
wspierać, wspirać, wspierać się, wspirać się |
wspowiadać się, wspowiedać się |
wstążyć, wstążyć się czy wstężyć, wstężyć się |
(wstęsknić się) wsteschnić się |
wstrącić, wstrącić się czy wstręcić, wstręcić się |
(wynurzyć się) wynorzyć się |
wytrącić, wytrącić się czy wytręcić, wytręcić się |
(wyższyć) wyszszyć, wyszyć, wyszszyć się, wyszyć się |
(wzdzierżować się) wzdzirżować się |
wzrzucić, wzrucić, wzdrzucić się, wzrzucić się |
zaćmić, zaćmić się, zacimić, zacimić się |
(zaperzyć się) zapyrzyć się |
zasromać się, zastromać się |
zatwierdzać, zaćwierdzać, zaćwirdzać, zaćwierdzać się, zaćwirdzać się |
zawierać, zawirać, zawierać się, zawirać się |
(zdumieć się) zumieć się (cf. Zb-) |
1. zejmować się, z-imować się (cf. Zb-) |
1. (zejrzeć, zejrzeć się) zeźrzeć, zeźreć się (cf. Zb-) |
(zelgnąć się) zelnąć się (cf. Zb-) |
zelśnąć się czy zelsnąć się (cf. Zb-) |
(zestarać się) zstarać się (cf. Zb-) |
(zestarzeć się) zstarzeć się (cf. Zb-) |
zgłobić (się), złobić (się) |
zjechać, zjachać, zjać, zjachać się, zjechać się (cf. Zb-) |
zlęknąć się, zląc się (cf. Zb-) |
(zlitawać się) zlutawać się (cf. Zb-) |
(zlitować się) zlutować (się) (cf. Zb-) |
(złączać, złączać się) złęczać, złęczać się (cf. Zb-) |
(złączyć, złączyć się) złęczyć, złęczyć się (cf. Zb-) |
zmarszczyć się, zmarczyć się (?) (cf. Zb-) |
zmiłować się, zmiłuwać się (cf. Zb-) |
(zobiązać się) zobięzać się (cf. Zb-) |
(zobiązować się) zobięzować się (cf. Zb-) |
(zobowiązać się) zobowięzać się (cf. Zb-) |
(zobwiązać się) zobwięzać się (cf. Zb-) |
(zobwiązować się) zobwięzować się (cf. Zb-) |
(zrządzić, zrządzić się) zdrędzić, zdrzędzić, zrędzić, zrzędzić, zrzędzić się (cf. Zb-) |
zrzucić, zdrucić, zdrzucić, zrucić, zrzucić się, zrucić się (cf. Zb-) |
(zwarować się) zwiarować się (cf. Zb-) |
(zweselić się) zwieselić się (cf. Zb-) |
(zwyższyć się) zwyszyć się (cf. Zb-) |
zżalić się, zdżalić się czy żdżalić (cf. Zb-) |
(żądać, żądać się) żędać, żędać się |
2. zmarczyć się cf. zmarszczyć się |
2. dłużyć się cf. wzdłużyć się |
1. ląc się cf. wyląc, wylęgać, zalęgać się |
2. ląc się cf. lęknąć się |
(S) (uszlachcać się) uślachcać się |
badać a. badać się |
biedzić się |
bliżyć a. bliżyć się |
błąkać a. błąkać się |
błyszczeć się |
boczyć się |
brzazgać się |
brzeżdżyć się |
brzydzić się |
bucić się |
cektać się |
chopić się |
chowierać się |
chwacić, chwacić się |
chwycić się |
chycić się |
chylać się |
chylić się |
ciągnąć, ciągnąć się |
czaić się |
ćwierzyć się |
dalić się |
dochylić się |
doczyść (się) |
dofołdrować, dofołdrować się, dofordrować |
(S) doimać się |
dołożyć, dołożyć się |
domagać się |
dopozywać (się) |
dopuszczać, dopuszczać się |
dopuścić, dopuścić się |
dopytać (się) |
doradzić, doradzić się |
dorzucić się |
dosłużyć, dosłużyć się |
1. dostać, dostać się |
dostawać, dostawać się |
dostrzec się |
dotknąć (się) |
dotykać (się) |
dotykanie (się) |
dowiadać się |
dowiedzać się (?) |
dowiedzieć się |
dowinić się |
dymić się |
dzierżeć, dzirżeć, dzierżeć się |
dziwić (się) |
dziwować (się) |
gadać (się) |
garnąć się |
gnieść, gnieść się |
gniewać, gniewać się |
godzić (się) |
gorlić się |
gorszyć się |
gotowić się |
grabić, grabić się |
gromadzić się |
grozić (się) |
imieć, himieć, imieć się, jemieć, jmieć |
inaczyć się |
jąć (się) |
jątrzyć się |
jednać, jednać się |
kajać (się) |
karcić się |
kazić (się) |
kląć, kląć się |
kłaniać się |
konać, konać się |
korzenić się |
korzenie się |
korzyć się |
kręcić, kręcić się |
krzewić się |
kurczyć się |
kurzyć (się) |
kusić (się) |
kwapić (się) |
lać (się) |
lelejać (się) |
lenić się |
lękać (się) |
(lsnąć) ślnąć się |
lubić, lubić się |
łomić, łomić się |
łożyć się |
łszczyć, łczyć, łszczeć (się) |
marszczyć się |
matać się |
mechtać się |
mianować (się) |
mieć, mieć się |
miektać (się) |
mieniać (się) |
1. mienić, mienić się |
2. mienić, mienić się |
mieszkać (się), mięszkać |
miotać, miotać się |
mknąć (się) |
mnożyć, mnożyć się |
morzyć, morzyć się |
mścić (się) |
nabożyć się |
nadąć (się) |
nadymać (się) |
2. nadziać się |
nadziewać (się) |
naigrawać (się) |
nająć (się) |
najeść się |
nalazować, nalazować się |
namyślić się |
napatrzyć się |
(S) napiastować się |
napić się |
napierać się |
napocić się |
napomionąć, napomionąć się |
naprzeciwiać się |
naprzeć się |
naradzać (się) |
naradzić się |
narazić (się) |
narodzić (się) |
nasadzić, nasadzić się |
naspać się |
naśmiać się |
naśmiewać (się) |
nazobać się |
nosić (się) |
obać się |
obalić się |
obartać się |
(S) objadać się |
objawiać (się) |
objawić (się), objewić |
objąć (się) |
obleniać się |
obliczyć, obliczyć się |
obligować się |
obracać, obracać się |
obrócić, obrócić się, hobrócić |
obruszyć się |
obżałować, obżałować się |
ocucić (się) |
oćwierzyć się |
odąć się |
odchylać (się) |
(odciągnąć) otciągnąć, oćciągnąć się |
oddać, odać, otdać, oddać się |
oddalić, odalić, otdalić, oddalić się |
odkłonić się |
odmładzać, odmładzać się |
odnarodzić się |
odpisać, otpisać, odpisać się |
odpisować się |
odprzysięgać się |
odrodzić się |
odtrącić, odtrącić się |
odwracić się |
okasać się |
okunić się |
olejewać się |
omieszkać, omiaszkać (się), omięszkać |
omładzać się |
omylić się |
opić się |
opiekać (się) |
opóździć się |
oprawiać, oprawiać się |
oprawić, oprawić się |
osłabiać się |
osłabić (się) |
1. ostać (się) |
2. ostać (się) |
ostrzec, ostrzec się |
ostrzegać, ostrzegać się |
ostudzać się |
oświadczać, oświedczać (się) |
oświadczyć, oświaczczyć, oświaczszyć (się), oświaczyć |
otarasować się |
otężyć się |
otrącić, otrącić się |
ozwać się |
padać, padać się |
pamroczyć się |
paprać się |
pękać się |
piąć się |
pieczałować (się) |
pieczołować (się) |
piekać się |
pienić się |
plątać się |
pleść, pleść się |
płakać (się) |
pławić, pławić się |
pobrać, pobrać się |
pochwacić, pochwacić się, pofacić |
pochwatać, pochwatać się |
pochwiewać się |
pochycić, pochycić się |
pochylać się |
pochylić, pochylić się |
pocić się |
pocisnąć, pocisnąć się |
podać, podać się |
podawać, podawać się |
poddać, poddać się |
poddawać, poddawać się |
podejmać, podejmać się, podimać czy podymać |
podejmować, podejmować się |
podeprzeć, podeprzeć się |
podjąć, podjąć się |
podkopać, podkopać się |
podnaszać, podnaszać się |
podniecić, podniecić się |
podobać się |
podświadczyć się |
podtulać się |
podtulić się |
podwiązać się |
(podwyższać) podwyszać, podwyszać się |
podziewać się |
podziwić się |
podziwować się |
pogniewać się |
pojednać, pojednać się |
pokajać się |
pokazać, pokazać się |
pokłaniać (się) |
pokłonić się |
(S) pokrzepczać się |
pokusić, pokusić się |
pokuszać, pokuszać się |
2. policzyć się |
pomiąść się |
pominać się |
pomodlić się |
pomroczyć się |
pomrużyć się |
pomścić (się) |
poniżyć, poniżyć się |
popełznąć się |
popytać się |
porać się |
poradować się |
1. poradzać się |
poradzić, poradzić się |
porównać się |
poruszać, poruszać się |
poruszyć, poruszyć się |
porzec się |
(posiąść) posieść, posieść się |
postarzeć się |
postawić, postawić się |
poswarzyć się |
pościć (się) |
pośliznąć (się) |
pośmiać (się) |
pośmiewać (się) |
pośpieć się |
pośpieszać (się) |
pośpieszyć (się) |
potaczać się |
potkać, potkać się |
potknąć się |
potłuc, potłuc się |
potykać, potykać się |
powalić, powalić się |
powłaczać się |
powzdalić się |
poznać (się) |
pożałować (się) |
prawować (się) |
prowadzić, prowadzić się |
przebiegać, przebiegać się |
przechadzać, przechadzać się |
przechodzić, przechodzić się |
przechwalać się |
przechylić się |
przeciągnąć, przeciągnąć się |
przeciwiać się |
przeciwić się |
(S) przeczać się |
1. przeć (się) |
przedrzeć, przedrzeć się |
przeigrający się |
przekonać, przekonać się |
przekurwić się |
przelęknąć się |
przeliwać się |
przemagać, przemagać się |
przeminąć (się) |
przemycić, przemycić się |
2. przepaść, przepaść się |
przepławić się |
przepowiadać, przepowiedać, przepowiedać się |
przepowiedzieć, przepowiedzieć się |
przerwać, przerwać się |
przeskoczyć, przeskoczyć się |
przespać, przespać się |
przestarzeć się |
przesypiać się |
prześpieszyć się |
przewartać się |
przybliżać się |
przybliżyć się |
przybrać, przybrać się |
przychylać się |
przyczynić, przyczynić się |
przydawać, przydawać się |
przydzierżawać się |
przygadzać się |
przygniewać się |
przygodzić się |
przylubować się |
przymawiać, przymawiać się |
przymilać się |
przymiłować się |
(S) przyminąć się |
przymówić, przymówić się |
(S) przypajać się |
przypłodzić się |
przypodobać, przypodobać się |
przypowiedzieć, przypowiedzieć się |
przypytać się |
przypytować się |
przyręczyć, przyręczyć się |
przyrodzić się |
przyrównawać, przyrównawać się |
przyścigać, przyścigać się |
przyśpieszać się |
przytrącić (się) |
przyznać (się) |
przyznawać, przyznawać się |
pukać się |
puszczać (się) |
puścić (się) |
pysznić się |
pytać (się) |
rachować się |
radować się |
radzić, radzić się |
robić, robić się |
roczyć się |
rodzić, rodzić się |
roić się |
rościć się |
rozbaczyć, rozbaczyć się |
rozbiec się |
rozbieżeć się |
rozbogacić się |
rozboleć się |
rozchodzić się |
rozgnoić się |
rozgorzyć, rozgorzyć się |
rozgrzać się |
rozjechać, rozjachać, rozjachać się |
rozkajać się |
rozkapać się |
rozkocić się |
rozkwitać się |
rozleźć się |
rozmagać się |
rozmawiać (się) |
rozmiłować się |
rozmiotać, rozmiotać się |
rozmóc, rozmóc się |
rozmyślić (się) |
roznamięcić się |
rozniecać się |
rozniemóc się |
rozpamiętać (się) |
rozpaść się |
rozpęknąć się |
rozpłynąć (się) |
rozpominać (się) |
rozpomionąć (się) |
rozprawić, rozprawić się |
rozprądać się |
rozpukać się |
rozpuknąć się |
rozrazić, rozdrazić się |
rozrościć się |
(rozrzucać) rozdrzucać, rozdrzucać się |
rozskwrzeć się |
rozsłodzić się |
rozstać się |
rozstajać się |
rozsuć, rozsuć się |
(rozszerzać) rozszyrzać, rozszyrzać się |
rozumieć, rozmieć, rozumieć się |
rozwodnić się |
rozżałować się |
równać się |
ruszać, ruszać się |
ruszyć, ruszyć się |
rzewnić się |
rzucać, rzucać się |
rzucić, rzucić się |
sąmnieć się |
schadzać się |
schodzić, schodzić się |
schronić się |
sczynić, sczynić się |
się, sie |
sięgać (się) |
sięgnąć (się) |
silić, silić się |
skarać, skarać się |
skarżyć (się) |
skazać, skazać się |
skłaniać, skłaniać się |
skłonić, skłonić się |
skocić się |
skrócić, skrócić się |
słodzić się |
smektać się |
snażyć się |
(S) spajać, spajać się |
spić się |
spiknąć się |
spisować się |
spodobać się |
spodobić się |
sporzyć się |
spowiedzieć (się) |
sprząc się |
sprzeciwiać się |
sprzeciwić się |
sprzysiąc się |
sprzysięgać się |
spukać się |
spuszczać, spuszczać się |
spuścić (się) |
spytać (się) |
sromać się |
1. stajać, stajać się |
stanowić, stanowić się |
stargować (się) |
starzeć (się) |
stawić, stawić się |
stłuc, słuc, stłuc się |
strachować się |
straszyć, straszyć się |
stroić, stroić się |
strzec, strzec się |
styskać, styskać się |
swadźbić się |
swarzyć, swarzyć się |
ściągnąć, ściągnąć się |
ściec się |
ściekać się (?) |
śmiać się |
śnić się |
śpieszyć (się) |
świecić (się), świcić |
świetlić się |
targać, tergać, targać się |
targować, targować się |
tłuc, tłuc się |
tłumić, tłumić się |
toczyć, toczyć się |
troskać, troskać się |
trząść, trząść się |
trzeć, trzeć się |
trzepiotać (się) |
tułać się |
tykać (się) |
ubać się |
ubawać się |
(ubierać) ubirać się |
ubożeć się |
uchronić się |
uchylać (się) |
uchylić się |
(uciążyć) uciężyć (się) |
uciec, uciec się |
uciekać, uciekać się |
uczyć, uczyć się |
udać, udać się |
uderzać się |
uderzyć, uderzyć się |
ugnić się |
uiścić, uiścić się |
ukazać, ukazać się |
ukazować, ukazować się |
układać, układać się |
ukłaniać się |
ukłonić się |
ukoić, ukoić się |
ukonać, ukonać się |
ukoronować, ukoronować się |
ukorzyć, ukorzyć się |
ukryć się |
ukwapić, ukwapić się |
ulubiać się |
ulubić się |
ulubować się |
ulżyć, ulżyć się |
ułakomić się |
ułożyć, ułożyć się |
umazać się |
umęczować się |
umęczyć, umęczyć się |
umniejszać, umiejszać, umnieszać, umniejszać się |
umniejszyć, umiejszyć, umnieszyć, umniejszyć się |
umówić, humówić, umówić się |
uniżać się |
uniżyć, uniżyć się |
upić się |
upierać się |
upijać się |
upokajać się |
upokoić, upokoić się |
upokorzyć, upokorzyć się |
(S) upotulać się |
upracować się |
uprawić, uprawić się |
uprzeć się |
uprzezpieczać się |
uradować się |
(urągać) uręgać (się) |
urobić, urobić się |
urodzić, urodzić się |
urwać, urwać się |
urychlić się |
urzasnąć, urzasnąć się |
uskarżać się |
uskarżyć się |
uspokoić, uspokoić się |
usprawiedliwić, usprawiedliwić się |
ustadlić się |
ustanowiać, ustanowiać się |
ustanowić, hustanowić, ustanowić się |
ustawać, ustawać się |
ustawić, ustawić się |
(ustąpić) ustępić, ustępić się |
uścieć, uścieć się |
uściskać się |
uśmiechnąć się |
uśpieszyć (się) |
utaić, utaić się |
utknąć, utknąć się |
utłuc, utłuc się |
utrudzić, utrudzić się |
utrzeć, utrzeć się |
utykać się |
uwalać się |
uwalić się (?) |
uwijać się |
uwracać się |
uznać, uznać się |
uznawać, uznawać się |
użalić się |
wadzić, wadzić się |
walać, walać się |
walczyć (się) |
wciekać się |
wciskać się |
wdłużyć się |
(S) werwać się |
wesprzeć, wesprzeć się |
wezwać, wzwać, wezwać się |
wgaić się |
wględować się (?) |
widzieć, widzieć się |
(S) wieczerzyć się |
wielbić, wielbić się |
wieliczać, wieliczać się |
wieliczyć, wieliczyć się |
wiesić, wiesić się |
2. wieść, wieść się |
wigrać się |
wikłać się |
wilić się |
wkraść się |
wkupować, wkupować się |
wlec, wlec się |
wliczać się |
(wlśnić) wśnić (się) |
włomić się |
włożyć, włożyć się |
wmiatać, wmiatać się |
wmiotać, wmietać się |
wmykać się |
wnimać, wnimać się |
wnieść, wnieść się |
wodzić, wodzić się |
wołać, wołać się |
wpleść, wpleść się |
wpoić, wpoić się |
(S) wprawiać się |
wprowadzić, wprowadzić się |
wpuszczać, wpuszczać się |
wracać (się) |
wręczyć, wręczyć się |
wroczyć się |
wrócić (się) |
wrzucać się |
wrzucić, wdrzucić, wrucić, wr(z)ucić się |
wschopić, wschopić się |
wschylić się |
wskłonić się |
wskochać, wskochać się |
wspleść się |
wspłodzić, wspłodzić się |
wsprzeciwić się |
wspytać, wspytać się |
wstawić, wstawić się |
wstępować, wstępować się |
wstraszyć, wstraszyć się |
wstrysnąć się |
wstrzymać, wstrzymać się |
wstrzymawać się |
wstydać, wstydać się |
wszcząć, wszcząć się |
wszczynać się |
wściekać się |
wtargnąć, wtargnąć się |
wtrząść się (?) |
wtrzymać się |
(wwiązać) wwięzać, wwięzać się |
wwieść, wwieść się |
wwięznąć się |
wwięzować, wwięzować się |
wwodzić, wwodzić się |
wybrać, wybrać się |
wychopić, wychopić się |
wydać, wydać się |
wydawać, wydawać się |
wyfiglować się |
wyjawić, wyjawić się |
wyjąć, wyjąć się |
wyjmować, wyimować, wymować, wymować się |
wykidnąć się |
wykraść, wykraść się |
wylać, wylać się |
wylić, wylić się |
wyłamować, wyłamować się |
wymiatać, wymiatać się |
wymiotać, wymietać, wymietać się |
wypełniać, wypełniać się |
wypełnić, wypełnić się |
wypisać, wypisać się |
wypocić się |
wypościć się |
wyprowadzić, wyprowadzić się |
wypryszczyć się |
wypsnąć się |
wypuczyć się |
wypuknąć się |
wyrazić, wyrazić się |
wyrażować, wyrażować się |
wyrocić się |
wyrwać, wyrwać się |
wyrzec, wyrzec się |
wyrzekać, wyrzekać się |
wyrzucić, może też wyrucić, wyrzucić się |
wysadzić, wysadzić się |
wyskitać się |
wyskitnąć się |
wyspowiadać się |
wystać, wystać się |
wystawić, wystawić się |
wystrzec się |
wystrzegać, wystrzegać się |
wysunąć się |
wytoczyć, wytoczyć się |
wytrysnąć się |
wytwarzyć się |
wywieść, wywieść się |
wyznać (się) |
wyznawać (się) |
wzbać się |
wzbadać się |
wzbełknąć się |
wzbić, wzbić się |
wzdać, wezdać, wzdać się |
wzdawać, wzdawać się |
wzdzierżawać, wzdzierżawać się |
wzdzierżeć, wzdzirżeć, wzdzierżeć się |
wzdźwignąć, wzdzignąć, wzdźwignąć się |
wzgłobić się |
wzgrozić się |
wziąć, wźwiąć, źwiąć, wziąć się |
wzjawiać, wzjawiać się |
wzjawić, wzjawić się |
wzłączać się |
wzmóc, wzmóc się |
wznaszać, wznaszać się |
wznieść, wznieść się |
wznikać się |
wznosić, wznosić się |
wzruszyć, wzdruszyć, wzruszyć się |
wzywać, wzywać się |
zabywać się |
zachować, zachować się |
zacieplić się (?) |
zadrać się |
zadziwić się |
zagnoić się |
zagorzeć się |
zagościć (się) |
zagrzać się |
zajawić się |
zająć, zająć się |
zająkać (się) |
(zajść, zajść się) zać, zaić, zajć |
zakazować, zakazować się |
zaklinać, zaklinać się |
zakładać, zakładać się |
zakorzenić się |
zalęgać się |
zalubić, zalubić się |
założyć, założyć się |
zamawiać się |
zamienić, zamienić się |
zamierzać, zamierzać się |
zamierzyć, zamierzyć się |
zamilczeć (się) |
zamilkać, zamilkać się |
zamóc się |
zamówić, zamówić się |
zamroczyć się |
zapalać, zapalać się |
zapalić, zapalić się |
zapamiętać, zapamiętać się |
zapić się |
zapiekać, zapiekać się |
zapieklać, zapieklać się |
zapieklić się |
zapisać, zapisać się |
zapisować, zapisować się |
zapłonąć się |
zapłoniać się |
zapowiedzieć, zapowiedzieć się |
zaprzeć (się) |
zaprzysiąc, zaprzysiąc się |
zaprzysięgać, zaprzysięgać się |
zaręczyć, zaręczyć się |
zarodzić się |
zarumienić się |
zarzec się |
zasłonić, zasłonić się |
zastanowić, zastanowić się |
zastarzawać się |
zastarzeć się |
zastawiać, zastawiać się |
zastawić, zastawić się |
zaślubić, zaślubić się |
zaśmiać się |
zataczać, zataczać się |
zatratować się |
zatroskać się |
zatulić, zatulić się |
zatwardzić, zatwardzić się |
zawadzić, zawadzić się |
(zawiązać) zawięzać, zawięzać się |
zawieść, zawieść się |
zawięzować, zawięzować się |
zawlec, zawlec się |
zawodzić, zawodzić się |
zawrzeć, zawrzeć się |
zażec, zażec się |
zażegać, zażegać się |
zbiec, zbiec się (cf. Zb-) |
zbiegać, zbiegać się (cf. Zb-) |
zbieżeć, zbieżeć się (cf. Zb-) |
zbracić się (cf. Zb-) |
zbyć, zbyć się (cf. Zb-) |
zdać, zdajać, zdać się (cf. Zb-) |
zdarzyć, zdarzyć się (cf. Zb-) |
zdrgać się (cf. Zb-) |
zdrygać się |
zdziałać, zdziełać się (cf. Zb-) |
zdzielać się (cf. Zb-) |
zdzielić, zdzielić się (cf. Zb-) |
zdziwić się (cf. Zb-) |
zdziwować się (cf. Zb-) |
zedrać, zdrać, zedrać się (?) (cf. Zb-) |
zedrgnąć się (cf. Zb-) |
zemdlić, zemglić, zemdlić się (cf. Zb-) |
zemknąć, zemknąć się (cf. Zb-) |
zeprzeć, zeprzeć się (cf. Zb-) |
zerwać, zrwać, zerwać się (cf. Zb-) |
zeschnąć (się) (cf. Zb-) |
zetrzeć, zetrzeć się (cf. Zb-) |
zeznać, zznać, zeznać się (cf. Zb-) |
zgadzać, zgadzać się (cf. Zb-) |
zgarbić się (cf. Zb-) |
zgarniać się (cf. Zb-) |
zgodzić, zgodzić się (cf. Zb-) |
zgotować, zgotować się (cf. Zb-) |
zgotowić, zgotowić się (cf. Zb-) |
zgrzać, zgrzać się (cf. Zb-) |
zielenić się |
zielenieć się |
z-inaczyć, z-inaczyć się (cf. Zb-) |
zjawiać, zjawiać się (cf. Zb-) |
zjawić, zjewić, zjawić się (cf. Zb-) |
1. zjąć się (cf. Zb-) |
zjednać, zjadnać, zjednać się (cf. Zb-) |
zjuszyć się (cf. Zb-) |
zlać, zlać się (cf. Zb-) |
zlecić się (cf. Zb-) |
zlecieć, zlecieć się (cf. Zb-) |
zleczyć się (cf. Zb-) |
zlepić, zlepić się (cf. Zb-) |
zlubić się (cf. Zb-) |
złamać, złamać się (cf. Zb-) |
złomić, złomić się (cf. Zb-) |
złożyć, złożyć się (cf. Zb-) |
zmalić się (cf. Zb-) |
zmarszczać się (cf. Zb-) |
zmartwić się (cf. Zb-) |
zmawiać, zmałwiać, zmawiać się (cf. Zb-) |
zmęczyć się (cf. Zb-) |
zmienić, zmienić się (cf. Zb-) |
zmiesić, zmiesić się (cf. Zb-) |
zmieszać, zmieszać się (cf. Zb-) |
zmieścić się (cf. Zb-) |
zmirzyć, zmierzyć, zmirzyć się (cf. Zb-) |
zmniejszyć, zemniejszyć się (cf. Zb-) |
zmóc, zmóc się (cf. Zb-) |
zmówić (się), zmołwić (cf. Zb-) |
1. znać (się) |
znamionować, znamienować, znamionować się |
zniewierzać się (cf. Zb-) |
zniewierzyć się (cf. Zb-) |
zniżyć, zniżyć się (cf. Zb-) |
2. zostać (się) (cf. Zb-) |
zradować się (cf. Zb-) |
(zrągać) zrzągać, zrzągać się (cf. Zb-) |
zrągnąć się (cf. Zb-) |
zrobić, zrobić się (cf. Zb-) |
zrodzić, zrodzić się (cf. Zb-) |
zróść, zróść się (cf. Zb-) |
zrównać, zrównać się (cf. Zb-) |
zrównawać się (cf. Zb-) |
zrzec się (cf. Zb-) |
zsadzić, zsadzić się (cf. Zb-) |
(zsiąść) zsieść, zsieść się (cf. Zb-) |
(zstąpić) zstępić, zstępić się (cf. Zb-) |
zuć, zuć się (cf. Zb-) |
zuścić się (cf. Zb-) |
zuścieć się (cf. Zb-) |
zwać, zwać się |
zwadzić się (cf. Zb-) |
zwalić, zwalić się (cf. Zb-) |
zwić się (cf. Zb-) |
zwidzieć się (cf. Zb-) |
zwierzać się (cf. Zb-) |
zwierzyć, zwierzyć się (cf. Zb-) |
zwieść, zwieść się (cf. Zb-) |
zwolić, zwolić się (cf. Zb-) |
zwołać, zwołać się (cf. Zb-) |
zwracać się, zewracać (cf. Zb-) |
zwyczaić się (cf. Zb-) |
zwyczajać się (cf. Zb-) |
zżałować się (cf. Zb-) |
zżec, zdżec, żdżec, zżec się (cf. Zb-) |
żadać się |
żadzić, żadzić się |
żalić się |
żałować (się) |
żec, żec się |
żegnać, żegnać się |
~ Ze względu na to, że w cytowanych przykładach nie zawsze da się ustalić, czy wyraz żyd oznacza członka narodu żydowskiego czy też wyznawcę religii mojżeszowej, wszędzie umownie piszemy go dużą literą. |
żywić, żywić się |
2. dać się |
grześć się (?) |
1. namiecić się (?) |
spragnąć się |
ujawić się |
uwielżyć się |
zalegać się |
1. zmarczyć się (cf. Zb-) |
rozśmiać się |
1. dłużyć się cf. przedłużyć, przedłużać, wzdłużać |
otchocieć się |
2. poprzeć, poprzeć się |
1. sie cf. się |
2. skalić cf. wskalić się |
(S) biedzący się |
(S) nanosić się |
(S) narzać się |
(S) obniżyć się |
(S) pośliźnięcie się |
(S) wwić się |
(S) gadzać się |
'przesuwać się, udawać się w jakimś kierunku, gradi, incedere': postąpać za się 'cofać się, odchodzić do tyłu, regredi, recedere': |
zrzucić się 'zbiec się, stłoczyć się, concurrere, convenire': |
w(i)arować się, wierować się 'unikać, wystrzegać się, strzec się, pilnować się, evitare, fugere, cavere': czegoś: |
w(i)arować się, wierować się 'unikać, wystrzegać się, strzec się, pilnować się, evitare, fugere, cavere': od czegoś: |
utrącić się 'uderzyć się, stuknąć się o coś, potknąć się, offendere aliquid, allidi ad aliquid, pede labi': |
Wysłuchawszy dziewica Marja ty słowa nasilniej się zmęciła, przeminiwszy swe światłe oblicze i spadła jej barwa krasna jako roża, bądź przeminiła się w białość (color eius roseus mutatur in pallorem) |
'stać się ciepłym, rozgrzać się, też stać się nadmiernie ciepłym, zgrzać się, rozpalić się, calefieri, calescere': |
zapamiętać się 'stracić panowanie nad sobą, unieść się, zapomnieć się, commoveri, perturbari, irritari' (?): |
'wystraszyć się, przerazić się, obstupescere, exterreri': |
'troszczyć się, martwić się, niepokoić się, sollicitari': |
'odwrócić się, spoglądając do tyłu, respicere, respectare': |
w(i)arować się, wierować się 'unikać, wystrzegać się, strzec się, pilnować się, evitare, fugere, cavere': |
w(i)arować się, wierować się 'unikać, wystrzegać się, strzec się, pilnować się, evitare, fugere, cavere': kogoś: |
w(i)arować się, wierować się 'unikać, wystrzegać się, strzec się, pilnować się, evitare, fugere, cavere': z inf.: |
corruptum pro poświęcić się 'oddać się na służbę, służyć komuś, in famulatum alicuius se dare, alicui servire': |
4. ze znaczeniem przysłówkowym: a. zejść się, przybliżyć się w gromadę, na gromadę 'zejść się razem, zebrać się, convenire, congregari': |
w(i)es(i)elić się 'odczuwać radość, zadowolenie, szczęście, cieszyć się, radować się, też okazywać, wyrażać uczucie radości, zadowolenia, szczęścia, laetitia affici, animo contento, beato esse, gaudere, etiam animum laetum, contentum, beatum significare': |
'zabawiać się, cieszyć się, laetari, gaudere' (?): |
'umiarkowanie, sedate': krotko się czynić 'miarkować się, uspokajać się, sedari': |
wpleść się 'dać się w coś wciągnąć, uwikłać się w coś, oddać się czemuś, implicari, irretiri': |
'kroczyć, przemieszczać się, posuwać się, gradi, incedere': za się postępować 'cofać się, odstępować, regredi, cedere': |
'uderzać (się), obijać (się) o coś, impingere, illidere in aliquid': |
'korzyć się, uniżać się, se submittere, demisse se cogitare': |
'opierać się, resistere': |
'zabawiać się, [znajdować radość], cieszyć się, laetari, gaudere': |
zataczać się 'tracić w chodzie równowagę, chwiać się, słaniać się, titubare, vacillare': |
'leząc, rozpełznąć się, reptando digredi, discedere': (ch)robaki się (coś) rozlazło 'zalęgło się w czymś robactwo, vermes in aliqua re apparuerunt': |
zawierać się 'łączyć się, sczepiać się, plicare, iungere': |
'wzruszyć się, rozczulić się, zlitować się, animo affici, frangi, moveri, misereri': |
zawlec się 'ciągnąć się przez czas dłuższy, przedłużać się, produci, extendi': |
zeprzeć się 'zderzyć się w boju, zetrzeć się w walce, confligere, pugnare': |
'stać się dumnym, pysznym, zarozumiałym, napuszyć się, superbia intumescere': [nadąć się pychą] |
nająć się 'zgodzić się do pracy za umówionym wynagrodzeniem, wynająć się, convenire de mercede cum aliquo, conduci': |
zjednać się 'załatwić spór w drodze ugody stron, ugodzić się z kimś, pogodzić się, pojednać się, reconciliari, ad concordiam adduci, pacisci': |
zlepić się (o oczach, de oculis) 'zamknąć się (pozornie) i stracić zdolność widzenia, caligine obduci': |
napełnić się 'spełnić się, dokonać się, sprawdzić się, compleri, expleri, eventum habere': |
nasadzić się 'postarać się, dołożyć starań, oddać się czemuś, poświęcić się za coś, aliquid curare, se impendere': |
złożyć się 'złączyć się, zespolić się, iungi, coniungi': [złożyć się z Bogiem] |
zmi(e)rzyć się 'pojednać się, zawrzeć pokój, uczynić przymierze, reconciliari, foedere iungi': |
zrządzić się 'zgodzić się do pracy za umówionym wynagrodzeniem, wynająć się, convenire de mercede cum aliquo, conduci': |
5. dziać się, dziejać się 'stawać się, odbywać się, fieri, geri, agi, celebrari': a. w zdaniu zawierającym podmiot: aa. bez dopełnień: |
zstępić się 'połączyć się, zejść się, se coniungere, congredi': |
przewracać się 'tarzać się, volutari': |
przydawać się 'zdarzać się, przytrafiać się, evenire, accidere, contingere': |
pleść się 'mieszać się do czegoś, wdawać się w coś, se immiscere alicui rei, se in aliquid interponere': |
zwieść się 'udać się, spełnić się, ziścić się, perfici, compleri': |
'objeść się, najeść się, zjeść bardzo dużo, nad miarę, cibo obrui, nimium se implere': |
pochylić się 'zwrócić się, skierować się, declinare, tendere aliquo': ku czemuś: |
obżałować się 'ulitować się, użalić się, współczuć, misereri, compati': |
'burzyć się, buntować się, wadzić się, seditiosum esse, discordiam movere': |
(o ogniu) 'uciszać się, zmniejszać się, minus acrem fieri': |
odtrącić się 'wstrzymać się od czegoś, aliqua re abstinere, se continere': |
wadzić się 'spierać się, sprzeczać się, kłócić się, controversiam, rixam habere cum aliquo': |
w(i)arować się, wierować się 'unikać, wystrzegać się, strzec się, pilnować się, evitare, fugere, cavere': absolute: |
w(i)arować się, wierować się 'unikać, wystrzegać się, strzec się, pilnować się, evitare, fugere, cavere': od kogoś: |
w(i)arować się, wierować się 'unikać, wystrzegać się, strzec się, pilnować się, evitare, fugere, cavere': ze zdaniem: |
wlec się 'ciągnąć się przez czas dłuższy, przedłużać się, lentius differri': |
'ściągać się, skracać się, contrahi, in brevius redigi', przenośnie, translate: 'niepokoić się, trapić się, anxiari, sollicitum esse': |
otrącić się 'uderzyć się, stuknąć się (o coś), potknąć się, alicui vel in aliquo offendere, offensare, lapsare, pede labi': |
wodzić się 'toczyć się, odbywać się, dziać się, agi, fieri': |
urobić się 'napracować się, utrudzić się, labore fessum fieri, confici': |
(o piwie, de cerevisia) ustawać się 'klarować się, oczyszczać się, clarum, purum fieri': |
targać się 'rwać się, rozpadać się na kawałki, in partes rumpi': |
sławić się 'chwalić się, szczycić się, też chełpić się, przechwalać się, gloriari, se iactare': |
utłuc się 'potłuc się, uderzyć się, doznać śmiertelnych obrażeń przez upadek, mortifere contundi, frangi, allidi ad aliquid, casu vulnera mortifera accipere': |
corruptum pro posmurzyć się 'nachmurzyć się, zasępić się, spoglądać ze złością, frontem contrahere, irato vultu aliquem intueri': |
wspierać się 'nie zgadzać się, opierać się, dissentire, recusare': |
'dać się w coś wciągnąć, uwikłać się w coś, oddać się czemuś, implicari, irretiri': |
wzjawić się 'dać się widzieć, ukazać się, pojawić się, apparere, comparere': |
sprawić się 'ugodzić się, załatwić spór polubownie, in gratiam redire, controversiam diiudicare': |
stać się 'zdarzyć się, przytrafić się, spełnić się, dokonać się, accidere, fieri': |
'zająć się czymś, poświęcić się czemuś, oddać się czemuś, alicui rei incumbere, studere, operam dare': |
'zajmować się czymś, oddawać się czemuś, alicui rei incumbere, studere': |
'okazywać się jakimś, czynić się jakimś, se aliquem (aliqualem) exhibere, fieri': |
trzeć się 'przeciskać się, przepychać się, per angustias penetrare, perrumpere': |
wyrazić się 'wylać się, rozlać się, wystąpić z brzegów, diffundi, effundi': |
wyrażować się 'wylewać się, rozlewać się, występować z brzegów, diffundi, effundi': |
uczynić się 'stać się, dokonać się, fieri': [uczyniła się noc] |
uderzyć się 'stuknąć się (o coś), zderzyć się (z czymś), potknąć się, ad aliquid allidi, pede labi': |
dać się 'oddać się, poddać się, se dare, se tradere': |
Cyolka szą (leg. czołka się 'czołga się') po *blothnyey per sordentem serpit humum XV p. pr. |
z wyrażeniem przyimkowym: brać na się (zbroję) 'ubierać się': |
'chełpić się, wynosić się, gloriari, se iactare, intumescere': |
'chwiać się, nutare': |
chwiać się 'nutare': |
'uciec się, odwołać się (do prawa), confugere (ad ius): [chwycić się dawności] |
cisnąć się a. 'przeciskać się, pervadere, se premere': |
'wściekać się na kogoś, złościć się, unosić się gniewem, irasci, irritari': |
'pojawić się, ukazać się, dać się widzieć, apparere, comparere': |
zająć się 'zacząć się palić, zapłonąć (tu przenośnie), inardescere': [zająć się ku miłości] |
zamilkać się 'zacinać się, jąkać się, balbutire': |
zapalać się 'stawać się (być) czerwonym na twarzy, rumienić się, rubere, rubescere': |
(na)wrocić (się) zasię, zasie, zasię, zasie, (na)wrocić (się), wracać się zasie: |
zastanowić się 'przestać się poruszać, zatrzymać się, consistere': |
zastawiać się 'przeciwstawiać się, stawiać opór, resistere, contradicere': |
w niedokładnym przekładzie tekstu łacińskiego 'wzmocnić się, stać się silniejszym, firmiorem fieri': |
'rozszerzyć się, rozpanoszyć się, dilatari, propagari, extendi': |
'nasilać się, wzmagać się, maiorem fieri, augescere': |
'rozpaść się na kawałki, roztrzaskać się, rozerwać się, dirumpi, dissolvi': |
zażegać się 'podniecać się, zapalać się, pobudzać się, exardescere, incendi, inflammari': |
zbiegać się 'przybywać z różnych stron w jedno miejsce, gromadzić się, e variis partibus in unum locum concurrere': |
(o wsiach, de vicis) 'przybliżać się, schodzić się, convenire, coniungi': |
łomić się (z kimś) 'pasować się, mocować się, luctari': |
zdzielić się 'podzielić się z kimś, tu swoją wiedzą, communicare, impertiri': |
'zasadzić się na kogoś, zaczaić się, insidiarum causa custodire': |
(o oczach, de oculis) 'zamknąć się (pozornie) i stracić zdolność widzenia, caligare, caligine obduci atque caecum fieri': |
zgodzić się 'przydarzyć się, przytrafić się, accidere, contingere': |
'przestawać być całym wskutek wytworzenia się szczeliny, rozpadać się, pękać, rima coorta solidum esse desinere, rumpi': |
zjawić się 'pojawić się, ukazać się, pozwolić się zobaczyć, apparere, comparere': |
'zebrać się, zjechać się, zgromadzić się, convenire, congregari': |
nalazować się 'być, zdarzać się, esse inveniri': |
zlać się 'wylać się, rozlać się (tu przenośnie), ebullire, erumpere (hoc loco translate)': |
zlecieć się 'zgromadzić się unosząc się na skrzydłach, convolare, volando congregari': |
'miotać się, rzucać się, agitari': |
'boleć, użalać się, dolere': |
jednać się 'łączyć się, jednoczyć się, coniungi': |
zapewne corruptum pro zsmęcić się 'zmartwić się, zasmucić się, maerere, lugere': |
mieć się 'przedstawiać się, znajdować się w określonym stanie, haberi, esse': |
za tekstem czeskim w tłumaczeniu łac. concido: 'pokrywać się zmarszczkami, tu o twarzy wyrażającej gniew, corrugari, hoc loco de facie irata': |
przedrzeć się 'przebić się, gwałtownie wydostać się na powierzchnię czegoś, in superficiem alicuius rei erumpere': |
zrzągać się 'spierać się, kłócić się, iurgari, rixari': |
z(d)rzasnąć się, zrzosnąć się 'zatrwożyć się, przerazić się, pavescere, extimesce': |
przespać się 'obudzić się, ocknąć się': |
'kłócić się, sprzeciwiać się, wadzić się, iurgare, iurgia cum aliquo inire': |
'upadek, przewrócenie się, casus, lapsus': |
'uniknąć czegoś, uchronić się przed czymś, ustrzec się, aliquid evitare, effugere': |
'ucieszyć się, uradować się, exsultare, gaudio efferri': |
miotać się 'rzucać się, poruszać się gwałtownie, iactari, agitari': |
'chciwie się garnąć do czego, gwałtownie starać się brać w czymś udział, se ad aliquid conferre, alicui rei studere': |
dzielić się w sobie |
'czołgać się, pełznąć, posuwać się, repere, serpere': |
przydać się 'przydarzyć się, przytrafić się, zdarzyć się, accidere, evenire, contingere': |
1. 'zdarzyć się, przytrafić się, stać się przypadkiem, accidere, evenire, contingere': a. brak podmiotu a. tylko podmiot łaciński: |
przykazać się 'stać się przynależnym do kogoś, przypisać się, alicui se dicare': |
zwierzyć się 'sprzeniewierzyć się, złamać przysięgę, peierare, fidem violare': |
'bać się, lękać się, trwożyć się, timere, metuere': |
'spierać się o coś, rixari, certare de aliqua re': |
obciążyć się 'zwiększyć się, aggravescere, augeri': |
zwołać się 'nawołując zebrać się, zgromadzić się w jedno miejsce, clamando congregari': |
obiatować się, obietować się 'być ofiarowanym, złożonym w ofierze, sacrificari, immolari': |
'pilnie się czymś zajmować, ćwiczyć się, doskonalić się, occupari, exerceri': |
'boleć, użalać się, miserere, condolere': |
'zobowiązać się, obligari, obstringi': |
obracać się 'poruszać się, znajdować się, występować, przebywać, moveri, versari, commorari': |
obrzezać się, obrzazać się 'poddać się operacji obcięcia napletka, praeputium suum circumcidendum dare': |
'kołysać się, chwiać się, fluctuare' |
żywić się 'jeść, utrzymywać się, edere, ali, sustentari': |
rozsuć się 'zawalić się, rozpaść się, rozlecieć się, corruere, dilabi': |
'oddalenie się skądś na koniu a. na wozie, actus equo vel curru abeundi': |
dubium: głobić się 'troszczyć się, curare': |
odmienić się 'ulec zmianie, przekształcić się, mutari, commutari': |
odmieniać się, otmieniać się 'ulegać zmianie, przekształcać się, mutari, variare': |
gnieść się 'tłoczyć się, cisnąć się, colligere, compringere': [o bliźniakach w łonie matki] |
odprzysiąc się 'przez zaprzeczenie pod przysięgą oczyścić się, uwolnić się od zarzutu, iureiurando se ab aliqua re purgare, liberare, aliquid effugere': |
1. godzić się a. 'być stosownym, przydatnym, nadawać się na coś, do czegoś, utilem esse, aptum vel idoneum esse, valere ad aliquid': |
'zrzekać się, zrezygnować z prawa do czegoś, też wyrzekać się, wypierać się, renuntiare, abrenuntiare alicui rei, abdicare': |
5. oględać (się) a. 'odwracać się, patrząc do tyłu, respicere, respectare': |
ruszać się 'wzruszać się, animo moveri': |
'złościć się, unosić się, irasci, ira accendi': |
podniecić się 'wzmóc się, rozpalić się, incendi irritari': |
'stać się pysznym, superbum fieri': |
ruszyć się 'udać się, wyruszyć, se conferre, proficisci': |
z(e) szyją się w(i)arować |
'zajmować się kimś, czymś, mieć kogoś, coś w swym staraniu, obronie, troszczyć się, starać się o kogoś, coś, curare, tueri, custodire, protegere aliquid vel aliquem': |
podwyszać się 'pysznić się, wynosić się, gloriari, se maiorem facere': |
oprawić się 'rozstrzygnąć spór, oddać sporną sprawę do rozstrzygnięcia, uzgodnienia, ujednania przed sąd lub inną władzę, litem dirimere, causam iudici vel alio praeposito iudicandam committere': |
Bożym ciałem oprawić się |
w(e)zbrać się 'pójść, pojechać dokądś, wybrać się, udać się, aliquo ire, proficisci, se conferre': |
pokazać się 'dać się zobaczyć, zauważyć, pojawić się, apparere': |
pokazić się 'zniszczeć, popsuć się, stać się niezdatnym do użytku, stracić pierwotną wartość, stan, destrui, frangi, vitiari, inutilem fieri': |
'pozwolić się zobaczyć, stać się widzialnym, se videndum praebere': |
'bać się, lękać się, obawiać się czegoś, aliquid metuere': |
3. wkładać się a. 'dostawać się gdzieś, wciskać się, wnikać, irrepere, introduci': |
schodzić się 'zderzać się w boju, walczyć, congredi, proeliari': |
ślubować się 'połączyć się, zjednoczyć się, se coniungere, se consociare': |
(o mieszaniu się w cudze sprawy, de eis, qui se negotiis alicuius ingerunt) 'pchać się do czegoś, se immiscere alicui rei': |
'dopominać się, domagać się, postulare, repetere': |
wieliczać się 'szczycić się, gloriari, gloria se efferre': |
'nadużyć napojów alkoholowych, zamroczyć się, podniecić się napojem alkoholowym, nimium bibere, ebrium fieri': |
uspokoić się 'uspokoić się, opanować podniecenie, animum tranquillum recuperare, aliqua re supersedere, aliquid omittere': |
popełnić się 'dokonać się, urzeczywistnić się, ziścić się, fieri, effici, evenire': |
skarać się 'opanować się, poprawić się, resipiscere, se corrigere': |
'trudzić się czymś, alicui rei operam dare, in aliqua re occupatum esse': porać się włoczniama 'walczyć na włócznie z drugą osobą, hastis certare': |
4. wpoić się 'wniknąć, przywrzeć, przyschnąć, intrare, inseri, infigi': a. wpoić się w rany 'przyróść do ran, przywrzeć, adhaerescere, conglutinari': |
'pogrążyć się, zagłębić się, mergi, immergi': |
urzasnąć się 'przerazić się, odczuć trwogę, zdrętwieć ze strachu, metu affici, terreri, metu obtorpescere': |
ustawić się 'pojawić się, stanąć, se sistere, venire, apparere': |
przenośnie: 'trwożyć się, lękać się, trapić się, metuere, aliqua re angi, vexari': |
targać się 'spierać się, kłócić się, controversiam habere, contendere, iurgare, rixari': |
'chwiać się, kołysać się, nutare, agitari, vacillare': [o ruchach ziemi] |
wrzucić się 'zwrócić się, skierować się, flecti, dirigi': |
'pokłócić się, posprzeczać się, rixam cum aliquo suscipere': |
wykłada się 'interpretuje się, rozumie się, intelligitur': |
wspytać się 'dowiedzieć się, popytać się, perquirere, interrogare': |
'mieszać się, wtrącać się do czegoś, se immittere, ingerere': |
(o odzieniu, de vestibus) 'ubrać się, odziać się, assumere, sibi induere': |
'zabrać się do czegoś, ad aliquid accedere, actionem aliquam suscipere': |
wznosić się 'być ponad czymś, unosić się nad czymś, efferri, levari supra aliquid': |
wznosić się 'uważać się za ważniejszego, przypisywać sobie szczególne przywileje, pysznić się, exaltari, efferri, superbire': |
'wałęsać się, włóczyć się, vagari, errare': |
'smucić się, trapić się, rozpaczać, maerere, cruciari, desperare': |
tłuc się 'wędrować, przesuwać się, przemieszczać się, iter facere, vagari, errare, se movere': |
wwieść się pro wywieść się 'udowodnić słuszność swojej sprawy, causam suam coram iudice probare': |
stajać się 'stawać się, pojawiać się, fieri, apparere': |
'poznajomić się z kimś, zobaczyć kogoś i zapamiętać go z wyglądu, aliquem videre, cognoscere et speciem eius memoria tenere': |
stawić się 'przyby(wa)ć osobiście, zgłosić się, ukazać się, venire, apparere': |
stawić się 'chełpić się, pysznić się, przechwalać się, gloriari, se iactare': |
'okazać się, uczynić się jakimś, se aliquem exhibere, fieri': |
wydać się 'objawić się, okazać się, wyjść na jaw, apparere, patefieri': |
(podmiotem rzecz, zjawisko fizyczne lub pojęcie abstrakcyjne, subiectum est res vel quod in natura fit, vel abstractum) 'wydobyć się skądś, wydostać się na zewnątrz, pojawić się, zacząć się, exire, egredi, prodire, oriri': |
ukonać się 'zmęczyć się, utrudzić się, fessum fieri': |
13. trzymać się: a. na coś 'stosować się do czegoś, aliquid observare, sequi, tenere, respicere': |
twierdzić się 'wzmacniać się, pokrzepiać się, nabierać siły, firmum fieri, viribus augeri': |
wyrwać się 'uwolnić się, wyswobodzić się, wydostać się, liberari, servari': |
wyrwać się 'pojawić się nagle, gwałtownie, ukazać się, subito apparere, erumpere': |
swarzyć się 'spierać się, kłócić się, sprzeczać się, rixari, altercari, certare': |
'wydobyć się skądś, opuścić jakieś miejsce, tu wypłynąć, wynurzyć się, ukazać się na powierzchni, exire, efferri, hoc loco enare, emergere': |
uczyć się 'przyswajać sobie pewien zasób wiedzy, wiadomości, przyzwyczajać się do czegoś, discere': |
'zobaczyć się z kimś, spotkać się, aliquem videre, convenire': |
'objąć, przytulić się, cervicem alicuius amplecti': |
uiścić się 'upewnić się, przekonać się, sibi persuadere, intelligere': |
Gebal jestci to ona była poznała, iżeć dziewica jest była porodziła..., a tako więc ona wielikim głosem jest była Bogu chwałę dała. Aleć Salomee jestci ona temu to była nie wierzyła i chciała się jest ona... dotknąć tego to miasta była, tedy... ręce są je byle usch[ch]le. Aleć święty anjoł jestci się je był ukazał a rzekąc je tako..., iżby się ona je dzieciątka była dotknęła |
Wysłuchawszy dziewica Marja ty słowa nasilniej się zmęciła, przeminiwszy swe światłe oblicze i spadła jej barwa krasna jako roża, bądź przeminiła się w białość (color eius roseus mutatur in pallorem) |
'oddać się modlitwie, zacząć się modlić, ad adorationem se convertere, orare coepisse': |
bić się 'walczyć, potykać się, luctari, congredi': |
bić się 'spierać się, contendere': |
Ggdyżci się Kryst jest był... narodził, tedy więc krolewstwo niebieskie takoć jest ono było... wiesielim napełniono, iżeć się jest ono ludziem na ziemi tako było widziało, jakoby się ono na nie obalić było chciało |
chować się 'ukrywać się, se occultare': |
chować się 'być, remanere': |
'strzec się, cavere': |
'chlubić się, szczycić się, gloriari': |
'opuszczać się, opadać, cadere, decidere': |
'opuszczać się, opadać, cadere, decidere': |
I w <k>tory się to czas działo, rozumiej, iż ty rzeczy, o ktorych się ewanjelija toczy, działy się a prosto w poł roku tegoż lata pirwszego, cum Chrystus, przyszedszy in Iudeam, vidit filium Alphei na cle siedzącego XV ex. |
'oskarżać się, se accusare': |
'wzdymać się, tumescere': [o wodzie] |
'położyć się, ułożyć się, upaść, zostać położonym, accumbere, cadere, poni'; |
'chwiać (się), zataczać, kołysać, titubare pedibus, labare, agitare': |
'lepiący się, klejący się, przylepiający się, glutinosus, viscosus': |
'odczuwać zadowolenie, szczęście, cieszyć się, weselić się, contentum, felicem esse, gaudere, laetari': |
'radzić, naradzać się, consiliari, consultare': |
radzić się 'zasięgać czyjejś rady, zwracać się do kogoś o poradę, aliquem consulere': |
1. 'lękać się, bać się, odczuwać strach (przed czymś), timere, metuere, pertimescere': a. absolute: |
'niepokoić się (o coś), troszczyć się (o coś), perturbari propter aliquam rem, cura alicuius rei affici': |
Cso się pozdnie urodziło, to się wszytko dostało Labanowi, ale cso ranego (primi temporis) płodu, to wszytko się dostało Jakobowi |
zajść się 'wydarzyć się, stać się, mieć miejsce, fieri, obvenire': |
zakazować się 'starać się przypodobać, polecać się, se commendare, gratiam alicuius aucupari': |
zakładać się 'bronić się, zasłaniać się (przeszkodami prawnymi), iure se inhibitum esse contendere: |
'umawiać się, że ten, kto ma rację, wygrywa coś od strony przeciwnej, pignore statuo certare' (?): |
robić, robić się 'usiłować, starać się, wysilać się, studere, operam dare, eniti': |
'spierać się sądownie, procesować się, litem in iudicio cum aliquo habere': |
corruptum pro zażegać się: |
zalubić się 'zobowiązać się, obiecać, promittere, obligari': |
założyć się (tylko na Rusi Czerwonej) 'wystąpić w obronie swojej sprawy w sądzie, przedstawić dowody, świadków, zasłonić się prawem, coram iudice se defendere testibus adductis, documentis propositis': |
'mówić, że się coś coś zrobi, zobowiązywać się, obiecywać, se obligare, polliceri, promittere': |
dobyć się 'wedrzeć się przemocą, napaść, irruere, impetum facere': |
'biernie, spokojnie się zachować, nie zareagować, znieść w milczeniu, nie sprzeciwić się, silere, aequo animo aliquid ferre, quietum esse': |
Pyszni licho czynili są aż do końca, ale ja od zakona twego nie dochylił jeśm się (a lege autem tua non declinavi, Puł: nie odchylił jeśm sie) |
'oddalić się, rozprószyć się, se amovere, discedere, abire, diffugere, dissipari, dispergi': |
'stać się bogatym, divitem fieri': |
zamowić się 'zobowiązać się, przyrzec, obligari, polliceri': |
'okryć się ciemnością, zaćmić się, obscurari, tenebris obduci': |
'różnić się, różnicować się, diversum, varium, differentem esse, fieri': |
'wypić za dużo alkoholu, nadużyć alkoholu, upić się, inebriari, ebrium fieri': |
zapiekać się 'stawać się twardym, twardnieć, durescere, durum fieri': |
rozdzielić się (czymś) 'rozdzielić coś między siebie, dividere, distribuere, dispertire inter se': |
zapieklać się 'stawać się zatwardziałym w grzechu, upartym w złych myślach, w złym działaniu, indurari, pertinacem fieri': |
zapisać się 'zobowiązać się pisemnie, scriptis se obligare': |
'strzec się, cavere': |
'różnić się, differre': |
'uwolnić się od zobowiązań wynikających z poręczenia, officiis e fideiussione manantibus se liberare': |
Nalazują się niejeni, jiż okrasami wymyślonymi miartwe a dokonane rzeczy robią się wzdruszyć (molliuntur refricare, Dział 27: nauczyli się wzdzirać) |
lubić się 'być miłym, podobać się, gratum esse, placere': |
komuś się lubi w czymś 'coś się komuś podoba, aliquid alicui placet': |
lubić się 'uchodzić za pożądane, za właściwe, wydawać się właściwym, placere, aequum videri': |
'nieprzyznanie się do kogoś, czegoś, wyparcie się kogoś, czegoś, negatio, abiuratio': |
zaprzysiąc się 'zobowiązać się uroczyście, sollemniter spondere, obligari': |
rozgniewać się 'wpaść w gniew, stać się gniewnym, ira exardescere, iratum fieri': |
zaręczyć się 'przysiąc, zobowiązać się, se obligare, spondere': |
'pojawić się, generari, apparere': [dotyczy objawów choroby] |
(o zegarze słonecznym, de horologio) 'ustawić w poprzednim położeniu, cofnąć się, retroducere, retroduci': |
'wrócić się, powrócić, reverti': |
zasłonić się 'wykrętnie się wytłumaczyć, ambagibus se excusare' (?): |
zastawić się 'stanąć w obronie, ująć się, wstawić się, pro aliquo intercedere, se opponere': |
'całkowicie pogrążyć się w wodzie, opaść na dno, aquis mergere, demergere': [o łódkach] |
rozjachać się 'udać się w różne strony, discedere': |
doliczyć się 'sprawdzić liczbę, ilość, numerare (?)': |
'zasmucić się, zmartwić się, contristari, maerere': |
Rozmawiały się convalescebant (war. kal.: rozmagał się conualescebat; Saulus autem multo magis convalescebat Act 9, 22) |
'niecierpliwić się, wpadać w gniew, morae impatientem, iratum fieri': |
dołożyć się 'zapytać, poradzić się, interrogare': |
coś zawadzić 'sprzeciwić się czemuś, nie zgodzić się na coś, zakwestionować coś, impedimento esse, prohibere': |
zawadzić się 'poróżnić się, pokłócić się, litigare, altercari': |
zawięzać się 'zobowiązać się do czegoś, przyrzec, obligari, promittere': |
corruptum pro rozmoc się: |
'wzmocnić się, nabrać sił, stać się silniejszym, mocniejszym, firmiorem fieri, viribus firmari': |
zawieść się kimś, czymś 'powołać się przed sądem na kogoś, coś jako na dowód swojej racji, niewinności, swojego prawa, testimonio alicuius (rei) uti': |
zawięzować się 'zobowiązywać się, przyrzekać (przed sądem), obligari, promittere': |
zawrzeć się (o krainie, de terra) 'być ograniczonym, contineri, concludi': |
'rozlać się, diffundi': |
zażec się 'rozpalić się, wzbudzić się, exaedescere, accendi': |
zażec się 'zapalić się do czegoś, inflammari, ardere, incalescere': |
'mniemać, przypuszczać, domyślać się, spodziewać się, opinari, suspicari, sperare, conicere': |
w gniew się zażegać |
iścić się 'potwierdzać się, comprobari': |
1. o istotach żywych 'iść, udawać się, przemieszczać się, ire, se conferre, pergere, vadere, similia', przy czym często można dziś podstawić czasownik przedrostkowy, niedokonany lub dokonany: 'przychodzić, odchodzić, wchodzić, przyjść, odejść, pójść etc., venire, abire, intrare, egredi, similia': a. bez określeń lub z określeniami wyrażonymi bez użycia form deklinacyjnych: |
rozprawić się 'rozsądzić się, rozstrzygnąć spór w sądzie, litem in iudicio diiudicare': |
rozprawić się 'ugodzić się polubownie, redire cum aliquo in gratiam': |
'niecierpliwić się, wpadać w gniew, moram non ferre, ira incendi': |
1. (o istotach żywych) 'zacząć iść, ruszyć w drogę, udać się, przemieścić się, przy czym często można dziś podstawić czasownik przedrostkowy przyjść, odejść itd., wyjątkowo niedokonany chodzić, incipere ire, proficisci, se conferre': a. bez określeń lub z określeniami wyrażonymi bez użycia form deklinacyjnych: |
(o pojęciach abstrakcyjnych) 'stać się, pojawić się, rozprzestrzenić się, fieri, apparere, extendi': |
dopuszczać się 'dopuszczać się, popełniać, committere (sc. furtum, peccatum, similia)': |
dopuścić się 'popełnić, committere, delinquere': |
pławić się 'płynąć, przeprawiać się wodą, navigare': |
'dotrzeć, trafić, znaleźć się gdzieś, venire, pervenire': |
'domagać się, zwłaszcza sądownie, występować z roszczeniami, skarżyć, vindicare aliquid, in ius vocare, accusare': coś: |
zdać się 'wydawać się, videri, apparere': |
'oddalić się, longe abesse, remotum esse': |
zdarzyć się 'udać się, poszczęścić się, procedere, provenire': |
wyodrębnia miejsce akcji (najogólniej), większy obszar, terytorium, w którego granicach (w obrębie) toczy się akcja: |
'dzielić się z kimś, tu swoją wiedzą, communicare, impertiri': |
I stało się jest, gdyż był zekrc(z)on (cum baptizaretur Luc 3, 21, ib.: krc(z)on, Rozm 190: kiedy się krzścił) wszelkny lud a Jesusewi okrc(z)onemu... otworzyło się niebo |
'wzdrygnąć się, wstrząsnąć się, zadrżeć, contremiscere, horrescere': |
'mocować się z przeciwnikiem, pasować się, ścierać się, tu przenośnie: w dyskusji, luctari, certare, hoc loco translate: disputatione': |
(o współżyciu płciowym małżonków de mariti uxorisque coitu) 'łączyć się, coire, coniungi': |
'zestarzeć się, consenescere': |
To gdy usłyszeli bracia jego (sc. Dawida) i wszytek dom oćca jego, zczedszy się k (a. szczedszy się k) niemu tam (descenderunt ad eum illuc), seszli się (convenerunt ad eum) wszytcy |
zić się (o kilku przedmiotach, de aliquot rebus) 'zbliżyć się aż do zetknięcia, połączenia, zetknąć się, convenire, coniungi': |
'coś miało miejsce, odbyło się, aliquid peractum est': |
doświadczać się 'ćwiczyć się, exerceri': |
zemknąć się 'przestać być widocznym, zniknąć z oczu, evanescere, e conspectu abire': |
zeprzeć się 'mieć z kimś sprawę w sądzie, sądzić się z kimś, litem coram iudice habere': |
zerwać się 'o ścięgnach lub o nerwach, de nervis), pęknąć, rozerwać się, rumpi, dirumpi': |
'tyczyć się, odnosić się, należeć, contingere, attinere, pertinere': |
'stać się starym, słabym, zestarzeć się, consenescere, marcescere': |
zetrzeć się 'złamać się, frangi, diffringi': |
'nie wystarcza, jest, wydaje się niewystarczające, mało tego, non sufficit, parum videtur': |
zgodzić się 'przystać na coś, wyrazić zgodę, też umówić się, dojść do porozumienia, consentire, assentiri, approbare': |
zgrzać się 'stać się gorącym, rozgrzać się, calefieri, calescere': |
'zjeść do syta, nasycić się, cibo satiari, famem depellere': |
'wyrażać życzenie, chęć otrzymania czegoś, zwracać się do kogoś w celu otrzymania, uzyskania czegoś (w wypadku zwracania się do boga też często modlić się), rogare, petere aliquid ab aliquo (etiam precari deum)': a. absolute: |
zjawiać się 'pojawiać się, ukazywać się, apparere, comparere': [grad i ogień... zjawiały sie] |
zjachać się, zjechać się (o wielu osobach, de pluribus hominibus) 'przybyć, przyjechać z różnych stron w jedno miejsce, convenire, congregari': |
'troszczyć się, starać się, opiekować się, dbać, curare': ku czemuś: |
'marszczyć się, zsychać się, corrugari, marcescere': |
'myśląc postanowić coś, zdecydować się po namyśle, deliberare, consilium capere': |
prowadzić się 'opuszczać miejsce zamieszkania, wyprowadzać się, e domo migrare': |
'czegoś żądać, upominać się, domagać się, expetere, postulare': |
'bardzo się spocić, dostatecznie się spocić, sudare': |
'kiwać się, chwiać się, nutare, titubare': |
'chwycić, czepić się czegoś, apprehendere': |
'uderzyć się o coś, potknąć się, impingere, allidi': |
narodzić się 'przyjść na świat, urodzić się, nasci, gigni': |
jednać (się) 'godzić się, układać się, cum aliquo de re agere, transigere, pacisci': |
przeciągnąć się 'udać się, se conferre': |
'ożenić się, feminam nubere': |
'kłócić się, spierać się, iurgare, rixari': |
'sprzeciwiający się, niezgadzający się na coś, buntownik, qui resistit, dissentit, seditionem movet': |
nauczać się 'wyuczać się, nabywać umiejętności, discere': |
'skarżyć, toczyć spór sądowy, wdawać się w spór, występować w procesie sądowym, coram iudicibus aliquem accusare, iure (cum aliquo) agere': przeć się: |
przed się, przed sie |
nawrócić się 'skierować się z powrotem, na poprzednie miejsce, wrócić, przyjść z powrotem, reverti, redire, regredi': |
nawrocić się 'zostać przywróconym do poprzedniego stanu, odzyskać poprzedni stan, restitui ad statum pristinum': |
'nadzióbać się (ziarna), najeść się, cibum rostro appetendo saturum fieri': |
Ale na Kaima nie weźrzał (sc. Gospodzin)... i rozgniewał się jest Kaim przelicznie, i smarszczy się gniewy (Stary Testament Cardy: swrašti sĕ hnĕvy, MamLub 6: posmurzyła się gniewem) lice jego (concidit vultus eius) s wratí) |
'spłaszczywszy się pokryć się zmarszczkami, rugosum fieri': [o brzuchu] |
'wymieniać się czymś nawzajem, aliquid cum aliquo commutare, permutare': |
'blednąć i rumienić się na przemian, zmieniać wyraz twarzy, colorem faciei mutare, pallescere et rubescere': |
'wymieniać, zamieniać się nawzajem w siebie, converti': |
mieni się 'mówi się, twierdzi się, mówią, dicitur, fertur': |
zmienić się 'ulec przemianie, odmienić się, stać się innym, mutari, permutari': |
zmienić się (o dniu, de die) 'minąć, przeminąć, labi, praeterire': |
przy czasownikach przybliżać się, przyłożyć, przyłączyć się: |
'lubić się': |
zmoc się 'stać się silniejszym, zyskać przewagę, potęgę, convalescere, fortiorem fieri': |
zmowić się a. 'zawrzeć pokój, wejść w przymierze, foedus inire, foederare': |
z acc. miedzy się 'pomiędzy siebie, inter se': |
'zorientować się w czymś, zdać sobie sprawę z czegoś, przekonać się, dowiedzieć się, zauważyć (mente) considerare, conspicere, animadvertere': |
'zorientować się w czymś, zdać sobie sprawę z czegoś, przekonać się, dowiedzieć się, zauważyć, considerare, conspicere, animadvertere': |
znamionować się 'stawać się widocznym, zarysowywać się, apparere, conspici': |
przepaść się 'rozpaść się, rumpi, dirumpi': |
zniżyć się 'pochylić się, skłonić się, flecti, inclinari': |
przepowiedać się 'stawiać się, zgłaszać się w sądzie celem prowadzenia sprawy, in iudicium causae agendae gratia venire': |
przepowiedzieć się 'stawić się na roku sądowym celem prowadzenia sprawy, in iudicium causae suae agendae gratia venire': |
'ucieszyć się, rozradować się, laetari, gaudere': |
przeskoczyć się 'przesunąć się, przemieścić się (o skórze i mięśniach), sedem suam mutare (dicitur de cute et nervis)' (?): |
A gdyż ja smęciw się i tam, i sam się obracał, natychmiast kamoś się podział (subito non comparuit) |
zrobić się ' utrudzić się, zmęczyć się, fatigari, lassari': |
zrość się (o lodzie, de gelu) 'powstać, narosnąć, concrescere': |
'ćwiczyć się w czymś, zajmować się czymś, exerceri, excercitari': |
'czy się wydaje mało, num parum videtur': |
zstępić się 'potykać się, walczyć, confligere, dimicare' (?): |
'przewracać się, koziołkować, collabi, pronum in caput prolabi': |
przewrocić się 'upaść, zwalić się, collabi, corruere': |
'błyszczeć, lśnić, tu przenośnie: wyróżniać, się, micare, splendere, hoc loco translate: excellere': |
zwać się: |
'pokłócić się, poróżnić się, też pobić się, altercari, rixari': |
zwalić się 'spaść, stoczyć się z góry na dół, praecipitari, in praeceps cadere': |
dzielić się 'rozpadać się, findi, dividi in partes': [o rzece] |
przybrać się 'przedostać się gdzieś, przybyć, venire': |
3. (o pojęciach abstrakcyjnych) 'stawać się, pojawiać się, fieri, apparere': a. (o czasie) 'nadchodzić, venire, imminere, instare': |
varia: 'rozprzestrzeniać się, pojawiać się, spełniać się, extendi, diffundi, porrigi, apparere, fieri': |
'mieszać się do czegoś, wdawać się w coś, se in aliquid interponere': |
'zdarzać się, przytrafiać się, accidere, evenire, contingere': |
10. dzierżeć się 'utrzymywać łączność, trwać przy czymś a. przy kimś, haerere, adhaerere': a. konkretnie: |
'zdawać się, liczyć na kogoś, confidere alicui': |
'staranie się, troszczenie się, actus operam dandi, curandi': |
(o rzeczach i zjawiskach fizycznych) 'pojawić się, zacząć się, rozprzestrzenić się, apparere, initium capere, diffundi, extendi': |
mnożyć się 'róść (o wzroście fizycznym), crescere': |
obchodzić się 'postępować w pewien sposób, zachowywać się, żyć, se gerere, vivere': |
'trudnić się czymś, zajmować się, versari in aliqua re, aliquid facere, exercere': |
'posługiwać się czymś, uti aliqua re': |
'posługiwać się drogą prawną, procesować się, iure procedere, litigare': |
'płynąć, nare, tu przenośnie: chwiać się, wahać się, fluctuare, haesitare': |
'staranie się, troszczenie się, cura': |
obejść się prawem |
'dziwić się, zdumiewać się, mirari, obstupescere, stupefieri': czemuś, komuś: |
'dziwić się, zdumiewać się, admirari, mirari, obstupescere': absolute: |
'zwracać się do Boga z wyrazami prośby lub czci, uwielbienia, deum precari vel laudare, orare, invocare, adorare, deo supplicare': a. absolute: |
'ćwiczyć się, wdrażać się, często powtarzać jakąś czynność, exercitari, consuescere': |
'wznieść się, wywyższyć się, ascendere, extolli': |
kląć się 'przysięgać, zaklinać się, detestari': |
zżec się 'poparzyć się, uri, aduri' (?): |
obiązać się 'przywiązać się do czegoś, przywyknąć do czegoś, polubić coś, aliquid adamare, alicui rei assuescere': |
kłaść się 'kłaść się do snu, cubitum ire': |
objawić się 'stawić się, pojawić się, apparere, adesse, comparere': |
żędać się 'wynosić się, pysznić się, superbire, gloriari': |
'opowiadać, mówić (o czymś), rozmawiać, naradzać się, dyskutować, dicere, colloqui, disputare, tractare de re, aliquid cum aliquo conferre': [gadać się] |
'sprzeczać się, disputare, contendere, verbis certare': [gadać się]: |
'pytać, zastanawiać się, quaerere': gadać się: |
'pozew ponowiony, wydawany najczęściej w wypadku zmiany jednego z podmiotów stosunku procesowego, z powodu niestawienia się jednej ze stron lub odroczenia terminu, z powołaniem się na pozew poprzedni, także dodatkowe pozwanie osoby zainteresowanej toczącym się procesem, vocatio in ius iterata, saepissime propter alteram partium mutatam, propter alterius partium absentiam vel propter diem iudicii proptatam, cum citatio prior ab iudicibus in memoriam revocatur, etiam actus insuper in ius vocandi eum, cuius interest': |
'skupiać się przy kimś, chronić się u kogoś, se conferre ad aliquem, refugium quaerere, sectari aliquem': |
przyrownawać się 'być podobnym, similem esse': |
obrocić się 'podążyć dokądś, udać się dokądś, aliquo se vertere, se conferre, ire': |
'zachwiać się, poruszyć się, movere, incitare': |
obrzezować się 'poddawać się operacji obcięcia napletka, circumcidi, praeputium suum circumcidendum dare': |
pochwacić się 'zerwać się, poderwać się, szybko powstać, raptim surgere': |
pochwalić się 'chlubić się, przechwalać się, gloriari, se iactare': |
pochwatać się 'zerwać się, poderwać się, szybko wstać, raptim surgere': |
pochycić się 'poderwać się, szybko wstać, raptim surgere': |
pochylić się 'skłonić się ku czemuś, ulec, inclinari, se conferre ad aliquid': |
konać się 'kończyć się, być ograniczonym, finiri, finibus claudi': |
ocucić (się) 'zbudzić się, ocknąć się, odzyskać przytomność, excitari, expergisci': |
'wzruszyć się, rozczulić się, zlitować się, animo affici frangi, moveri, misereri': |
rozdrzucać się 'pogrążać się, nurzać się w czymś, se immergere in aliquid': |
'przyłączyć się do kogoś, czegoś, sprzymierzyć się z kimś, ad aliquem se applicare, cum aliquo se coniungere': |
'pęknąć, rozpaść się, rozsunąć się, rumpi, dirumpi': |
odchylić się 'odwrócić się, odstąpić, uchylić się, zboczyć, declinare, amovere, discedere': |
odciągnąć się 'odejść, oddalić się, abire, discedere': |
rozsuć się 'rozbiec się w różne strony, diffugere': |
'zająć się kimś lub czymś, poświęcić się komuś lub czemuś, se ad aliquid applicare, alicui rei operam dare': |
oddalać się 'odsuwać się, odchodzić, usuwać się, se amovere, abire, discedere': |
przyznawać się 'uznawać, potwierdzać coś, godzić się z czymś, aliquid agnoscere, comprobare, sinere, pati, ferre': |
dubium: odezwać się 'zawołać, przemówić do kogoś czy też przyzwać, wezwać, vocare, advocare vel alloqui': |
określa karę, którą ktoś się godzi przyjąć, lub wartość, którą się godzi utracić w razie niewykonania zobowiązania: |
Tedy ją (sc. wodę) na ręce dają, tu się więc starszy poznają, przy tem się k stołu sadzają. Za to się ma każdy wziąć, otłożywszy jedno swąć (sc. część ?) |
'niezgadzanie się na coś, sprzeciwianie się, oblocutio, dissensio': |
odmieniać się 'wymieniać się, zamieniać się nawzajem, alternare': |
odmienić się 'wymienić się, zamienić się nawzajem, alternare': |
'zobowiązać się pod karą, poena quadam proposita aliquid promittere': |
I stały wody zszedwszy się na jednem mieścu, i jako gora wz gorę się dmące, zdały się podal od miasta (apparebant procul ab urbe) |
'zobowiązywać się pod karą o określonej wysokości, certa quadam poena proposita se obligare, obstringere': |
'utyć, stać się tłustym, crassum fieri, pinguescere': |
rozumie się 'ma się na myśli, interpretuje się, in mente est, intelligitur': |
'uradować się, ucieszyć, gaudere, laetari': |
(o nadużywających alkoholu, de abutentibus Baccho) korczakowi się kłaniać: |
'być pysznym, wynosić się, wywyższać się, superbum esse, se maiorem facere, se efferre': |
'omówić coś z kimś, umówić się co do czegoś, convenire, condicere, pacisci': |
'narodzić się po raz wtóry, iterum nasci': |
poddać się 'zobowiązać się, przyjąć odpowiedzialność pod karą, certa quadam poena proposita se obligare, obstringere': |
odpisać się 'pisemnie zrzec się czegoś, scripto renuntiare alicui rei': |
'zapuszczać korzenie, umacniać się i rozwijać, plenić się, radices agere, crescere': |
odprawić się 'zostać załatwionym, mieć sprawę doprowadzoną do końca, dimitti, expediri, negotium suum confectum habere': |
poddawać się 'oddawać się (czemuś, ulegać, succumbere alicui rei': |
'przystawać na coś, zgadzać się, obtemperare, obsequi': |
'zobowiązywać się pod karą określonej wysokości, certa quadam poena proposita se obligare': |
podejmać się 'zobowiązać się, se obligare ad aliquid faciendum': |
podejmować się 'zobowiązywać się, se obligare ad aliquid faciendum': |
podeprzeć się 'oprzeć się, niti, inniti': |
odrzec się 'zrzec się, zrezygnować z prawa do czegoś, też wyrzec się, renuntiare alicui rei, reicere aliquid': |
[wyrzekać się diabła podczas sakramentu chrztu] |
'patrzyć na kogoś prosząco, spodziewać się pomocy, auxilium ab aliquo exspectare': |
'żarzący się, palący się, flagrans, ardens': [piec ognia gorącego] |
'oglądnąć się, obejrzeć się, spojrzeć ku tyłowi, respicere': |
(o zębach, de dentibus) 'chwiać się, moveri': |
ruszać się 'wyruszać, wymaszerowywać, profisisci': |
Tedy zebrawszy się przyjaciele i sąsiedzi do Anny i ku Joachymowi wiesielili się s nimi, iże Bog wszechmogący raczył się na nie oźrzeć (quia dominus eos respexisset) i dał im nadobny płod |
ruszać się 'zachowywać się agresywnie, aliquem vexare, lacessere': |
'trapienie się, martwienie się, smucenie się, boleść, molestia, animi dolor': |
ruszyć się 'poruszyć się, zatrząść się, moveri, concuti': [ziemia ruszyła sie jest] |
'prawować się, procesować się, aliquem in ius vocare, litem habere cum aliquo': |
Tedy mi się koń pode m[p]ną powalił i st[k]łukłem się, i ot tegom niemoc miał, i spowiadałem się, i Bogiem oprawiał, i olejewał ot tego swalenia 1428 |
walać się 'tarzać się, przewracać się, se volvere, volutari': |
'gotować się do drogi, wybierać się w drogę, iter parare, se ad iter accingere': |
podpi(e)rać się 'używać podpory, opierać się, niti, inniti': |
'pchać się ku czemuś, zagarniając dla siebie, avide appetere': |
'wypić za dużo napojów alkoholowych, przez picie doprowadzić się do nietrzeźwości, upić się, inebriari, ebrium fieri': |
rzec się 'udać, stworzyć pozory, simulare, fingere': |
wciągnąć się 'zamachnąć się podniesioną ręką, bracchium extendere, ad ictum tollere' (?): |
kręcić się czy krzęcić się 'być w ciągłym ruchu, assidue versari': |
Żona Lotowa gdyż się jest oglądnęła za się (post se), obrociła się jest w słup solny |
przenośnie w(i)es(i)elić się czymś 'korzystać z czegoś, aliqua re uti': |
'zabawiać się, oblectari, ludere': |
pojednać się 'ułożyć się (z kimś), załatwić polubownie, zgodnie, aliquid componere, controversiam disceptare': |
(w odniesieniu do kobiety i mężczyzny) pojmować się, 'zawierać małżeństwo, pobierać się, matrimonium inire': |
ściągnąć się 'doprowadzić, prowadzić, przedłużyć się, adducere, ducere, extendi': |
przy czasownikach wrocić się, obrocić (się), nawrocić (się) itp.: |
osadzać się 'osiedlać się, aliquem locum incolere': |
sam siebie, od siebie, sobie, k sobie, siebie, na się, przez mię, przez się, za się, o sobie, przy sobie, w sobie: |
'okazać się, wydać się, se praestare, videri': |
4. corrupta: a. pro pokorzyć się: |
'pochylić się na znak szacunku, korzyć się, oddać cześć, demisso corpore aliquem salutare, suppliciter adorare, venerari': |
sędzić się 'procesować się, wieść spór (sądowy), lege agere cum aliquo, litem intendere alicui': |
'utrzymać się, oprzeć się, przeciwstawić się, nie ulec, ocaleć, stare, resistere, non superari, non vinci': |
'spotykać się, aliquem convenire': |
widzieć się 'wydawać się, zdawać się, apparere, videri': |
'coś się w kimś wydaje jakimś, coś znajduje się w kimś, aliquid in aliquo videtur tale esse': |
'mieszać się, wtrącać się (w cudze sprawy), se ingerere, immiscere': |
'odejść, oddalić się, usunąć się, abire, discedere, recedere': |
schować się 'uratować się, de salvum servare': |
'odważyć się na coś, aliquid audere': |
kusić się 'ćwiczyć się, zaprawiać się, exerceri': |
'być okrytym kwiatami, okrywać się kwiatami, też rozwijać się, krzewić się, róść bujnie, florere, efflorescere': |
ostrzec się 'upilnować się, ustrzec się przed czymś, cavere ab aliqua re, cavere aliquam rem': |
'ośmielać się, aliquid audere': |
otrącić się (o wodzie) 'odbić się, powrócić, retorqueri, redire, reverti': |
włożyć się 'włączyć się w jakieś działanie, wziąć w czymś udział, alicuius rei agendae partem capere': |
wmietać się 'wtrącać się, zajmować się jakimiś sprawami, se ingerere, immiscere alicui rei': |
Rzekł im anioł, nie boycie się, ale owszem weselcie sie, narodził sie zbawiciel wam XV p. pr. |
'zastanowić się, zadumać się, aliquid considerare, reputare, meditari': |
wielbić się 'widzieć w czymś powód do dumy, szczycić się, też negatywnie: chełpić się, gloriari, gloria se efferre, item in malam partem: se iactare, ostentare': |
'zająć dom, wprowadzić się bezprawnie, domum praeter ius occupare': |
'zmieścić się, locum aptum sibi invenire, collocari': |
'odpowiednim głosem a. mimiką objawiać wesołość, radość, radować się, weselić się, ridere, laetari': |
wieliczyć się 'stać się godnym czci, uwielbienia, honore dignum fieri': |
'zwrócić się do Boga z prośbą lub wyrazami czci, uwielbienia, deum precari vel laudare, orare, invocare, adorare, deo supplicare': |
(o oczach, dicitur de oculis) 'zaćmić się, caligare': |
w funkcji bierno-rezultatywnej: się: |
przy czasownikach, wyrażając minimalne zróżnicowanie znaczeniowo-stylistyczne wobec odpowiednich czasowników bez się: się: |
przy czasownikach dla wyrażenia zróżnicowania semantycznego w stosunku do odpowiedniego czasownika bez się: się: |
przy czasownikach występujących wyłącznie z się (tzw. reflexiva tantum): się: |
'umacniać, utwierdzać, confirmare, corroborare': [o potędze Boga, która umacnia się przez łaskawość] |
'umacniać, utwierdzać, confirmare, corroborare': [o potędze Boga, która umacnia się przez łaskawość] |
poniżyć się 'stracić znaczenie, vim atque auctoritatem perdere': |
'prowadzić spór, kłótnię, gniewać się, złościć się, controversiam, rixam habere, irasci, indignari': |
'nadużywać napojów alkoholowych, podniecać się napojami alkoholowymi, zamraczać się, modum in bibendo excedere, ebrium fieri': |
Tę tegodla obiatę służby naszej, też i wszy<t>kiej czeladzi twej, prosimy, Panie, aby upokojony albo miłościwy (Msza VI: ukoiw się, smiłowaw się, VII: aby upokoił sie, smiłował, X: ukojony, XIV: ukoiw się) przyjąłby (ut placatus accipias) 1426 |
'domagać się czegoś, przypomnieć o swoich pretensjach, wystąpić ze skargą do sądu, aliquid poscere, de postulatis suis commonere, litem ad iudices deferre': upomionąć się komuś czegoś: |
'utrudzić się, umęczyć się pracą, se defatigare, lassum fieri, viribus debilitari': |
uprawić się 'ugodzić się, dojść do porozumienia, pacisci, convenire': |
popełniać się 'spełniać się, ziszczać się, fieri, effici, evenire': |
'zwracać się do innego prawa lub wyższej instancji, ad alium vel superiorem iudicem appellare, provocare': |
uproźnić się 'uspokoić się, pozbyć się obaw, niepewności, animum tranquillum recuperare, metum, animum incertum deponere': |
'ucieszyć się, gaudio affici': |
Stała się umowa miedzy Jasz[e]kiem a miedzy... Jerantem...., eż się umowili, eż to co się zastawiło swemu stryjowi trzy kmiecie... A takie ten jisty Jaszek ma mu dać wieczny pokoj... o wszytki rzeczy XV in. |
wi(e)rcić się 'obracać się, kręcić się, volvi, circumagi': |
przenośnie 'kręcić się niespokojnie, trepidare': |
Nie tegodla Maryja Magdolana jest się ona była grzecha dopuściła, iżbychom się my jich teże dopuścili, ale... iże... mać ją on (sc. człowiek)... w pokucie naśladować... A takież się ty, grzeszny człowiecze, nie oddalaj k miłemu Krystowi nawrocić |
skazać się 'stać się jawnym, menifestum fieri': |
urzasnąć się strachem, strachy: |
wprowadzić się 'osiedlić się, zająć dom, considere aliquo loco, domum habitandam occupare': |
wpuszczać się 'brać udział, dołączać się do działania, ad actionem admitti, se ingerere': |
składać się 'być utworzonym, ex aliqua re constare': |
skłaniać się (o słońcu, de sole) 'zbliżać się ku zachodowi, praecipitare ad occasum': |
wiesić się 'mocno przylgnąć do czegoś, przywrzeć do czegoś, adhaerescere': |
skłonić się 'schronić się gdzieś, aliquo confugere': |
uspokoić się 'stać się spokojnym czy też wypocząć, quietum fieri vel etiam e labore se reficere' (?): |
usprawiedliwić się 'wytłumaczyć się, uzasadnić swoje postępowanie, se excusare, aliquam rem excusatione defendere': |
'upewnić się, umocnić się, certiorem persuasionem capere': |
ustanowiać się 'zatrzymywać się, consistere': |
ustanowić się 'stawić się gdzieś, zająć miejsce, in locum quendam venire, locum capere': |
ustanowić się 'utrwalić swoją moc, umocnić się, potentiam suam confirmare, firmiorem fieri': |
w użyciach przenośnych, translate: ustawić oblicze przeciw komuś 'przeciwstawić się komuś, alicui adversari, resistere, repugnare': |
posieść, posieść się 'osiedlić się, aliquo loco considere, domicilium sibi constituere': |
wieść się 'wywodzić się (od przodków), pochodzić, originem ducere, genus trahere': |
wieść się 'dziać się, odbywać się, agi, fieri': |
wieść się (o kobiecie po porodzie, de femina post puerperium) 'iść do świątyni, aby oczyścić się od zmazy rytualnej, ecclesiam ad purificandum ingredi': |
'cofnąć się, regredi, se recipere': |
'zgiąć się w ukłonie, corpore inclinato colere aliquem': |
od którego zaczyna się ruch, akcja, z którego się przychodzi: tam odtąd, tam stąd, tam iste stąd 'stamtąd, inde': |
'za niską cenę, niedrogo, parvo pretio': [tanie się diabłu przedać] |
targować się 'umawiać się o cenę, convenire de pretio': |
utknąć się 'pomylić się przy wymawianiu roty przysięgi, in verbis iuris iurandi pronuntiandis errare': |
'chwianie się, kołysanie, vacillatio, agitatio': [o ruchach ziemi] |
utrudzić się 'zmęczyć się, stracić siły na skutek znacznego wysiłku, fessum fieri, magno labore vires amittere': |
'wyćwiczyć się w czymś, in aliqua re exerceri': |
'uniknąć czegoś, uchronić się przed czymś, ustrzec się, aliquid evitare, effugere': |
'uniknięcie czegoś, uchronienie się przed czymś, ucieczka przed czymś, ustrzeżenie się, actus aliquid evitandi, effugiendi': |
'przemieścić się, przesunąć się, udać się w jakimś kierunku, se movere, aliquo se conferre': |
'cofnąć się, odejść do tyłu, regredi, recedere': |
'oskarżać się, przyznawać się do popełnienia występku, grzechu, culpam sibi contraxisse confiteri': |
'wydobywać się z ziemi, odradzać się, pullulare, renasci': |
wschopić się 'szybko zerwać się z miejsca, raptim surgere': |
'starać się usilnie, krzątać się, summa ope studere, in aliquid incumbere': |
Żona Lotowa, gdyż się jest oglądnęła za się, obrociła się jest w słup (GlWroc 89r: słup) solny (vers est in statuam salis) |
'przychodzić powtórnie, wracać się, iterum venire, reverti': |
'wchłaniać w siebie, nasycać się, bibere, haurire': |
wskochać się 'cieszyć się, radować się, laetari, gaudere': |
wspierać się 'używać jako podpory, opierać się, inniti, applicari': |
wspłodzić się 'rozmnożyć się, multiplicari': |
Tedi vozni s opolim mal iest idz strugø i posz<e>dl zuf szø ('zzuwszy się') possrod strugi 1398 |
'przeciwstawić się, stawić opór, zbuntować się, contraire, se opponere, repugnare': |
wstawić się w prawo, w prawo się wstawić |
'chwiać się, zataczać się, vacillare': |
Ale żona Lotowa, gdyż się jest oglądnęła za się, obrociła się jest w słup solny (in statuam salis) |
wstraszyć się 'doznać uczucia strachu, przelęknąć się, expavescere, timere': |
wstrącić się 'oddalić się, discedere, abire': |
'wcisnąć się, wedrzeć się, ingeri, introduci': |
'powstrzymać się od czegoś, nie czynić czegoś, ab aliqua re abstinere, continentem esse': |
spełnić się 'dokonać się, fieri': |
(w odniesieniu do kobiety i mężczyzny) spojmać się 'zawrzeć małżeństwo, pobrać się, matrimonium inire': |
'począć się, powstać, oriri, originem sumere': |
'ująć się za czymś, stanąć w obronie czegoś, aliquid (iniuriam, fidem) defendere, tueri': |
'rozdzielać się, rozchodzić się, dividi, discedere': |
wzmoc się 'stać się silniejszym, zyskać przewagę, invalescere, superare': |
Poszli wznak (abierunt retrorsum Jo 18, 6, GlKazB I 76: wstąpili się wstecz, za się, Kałużn 272: wstąpili się wstecz), czusz od oblicza Bożego od<w>racając swe lice |
wznaszać się 'stawać się pysznym, butnym, unosić się pychą, superbum se gerere': |
wznieść się (o słońcu, de sole) 'pojawić się nad wschodnim horyzontem, podnieść się nad horyzont, exoriri, oriri': |
'zaczynać się, pojawiać się, oriri, incipere': |
wstydać się 'lękać się, odczuwać wstręt, wstyd, metuere, erubescere, pudore affectum esse': |
Bo gdyż od swego dzieciństwa zawżgi się Boga bał a przykazania jego ostrzegał, wszako się przeto nie zamącił (non est contristatus) przeciw Bogu, iże rana ślepoty była się jemu przygodziła, ale ustawiczen w bojaźni bożej ostał |
'przeciwstawić się, zbuntować się, stawić opór, resistere, rebellare': |
spuścić się 'opuścić się w dół, skoczyć, se demittere, desilire': |
'wałęsający się, vagans': powłocznia niewiasta 'kobieta włócząca się, źle się prowadząca, mulier vagans, mulier corruptis moribus': |
Nalazują się niejeni, jiż okrasami wymyślonymi miartwe a dokonane rzeczy robią się wzdruszyć (molliuntur refricare, Dział 27: nauczyli się wzdzirać) |
1. 'odzywać się do kogoś, kierować do kogoś słowa, aliquem alloqui, loquendo adire': a. 'zwracać się (do Boga i świętych) z wyrazami prośby lub czci, uwielbienia, modlić się, invocare, (Deum et sanctos) implorare, adorare, orare': |
tłumić się 'pchać się (do kogoś), se alicui obtrudere, ingerere': |
powyszać się 'wynosić się, pysznić się, gloriari': |
wwięzować się 'wchodzić w posiadanie nieruchomości, possessionem rerum immobilium accipere': |
'zebrał się sąd, doszło do wydania wyroku sądowego, iudices convenerunt et sententiam dixerunt': |
stać się 'przeistoczyć się, stać się, converti, transformari, fieri': |
'zorientować się, przekonać się, dowiedzieć się o czymś, zrozumieć, aliquid intelligere, cognoscere, rescire': |
wnimać się 'spodziewać się (czegoś złego), suspicere, timere (aliquid malum)': |
toczyć się 'obchodzić, poruszać się dookoła, circumire': |
toczyć się (o czasie, de tempore) 'upływać, mijać, biec, praeterire, effluere, transigi': |
coś się toczy o kimś |
'pogrążać się, zanurzać się w wodzie, być w niebezpieczeństwie utraty życia przez pogrążenie się w wodzie, in aqua mergere, in aqua perire, mergi': |
(o trądzie, krostach, de lepra, pustulis) wymiatać się 'pokazywać się, pojawiać się, apparere, comparere': |
straszyć się 'bać się, lękać się, odczuwać trwogę, strach, też w znaczeniu dokonanym, timere, metuere, exhorrescere, etiam sensu perfecto': |
(o trądzie, krostach, de lepra, pustulis) wymietać się 'pokazać się, pojawić się, apparere, comparere': |
'wydobyć się na powierzchnię, ukazać się, zjawić się, excrescere, exire, apparere': |
'ujawnić się, ukazać się, zostać ujawnionym, apparere, in lucem prodere': |
'zdać się na coś, zaufać czemuś, powierzyć się czemuś, se credere, committere': |
wydawać się coś zrobić |
troskać się 'trwożyć się, niepokoić się o coś, commoveri, perturbari, sollicitum esse de aliqua re': |
'zwrócić się do właściwego sądu, causam ad iudicem idoneum transferre': |
trudzić się 'starać się, czynić wysiłki, alicui rei ope dare, summa opere niti': |
2. umniejszać się a. 'stawać się mniejszym, zmniejszać się, ubywać, maleć, minorem fieri, minui, decrescere': |
2. umniejszyć się a. 'ubyć, zmaleć, zmniejszyć się, minorem fieri, minui, decrescere': |
ukazować się 'wydawać się jakimś, jawić się, videri': |
ukazować się (jakimś) 'dawać o sobie jakieś wyobrażenie (prawdziwe lub fałszywe), imaginem quandam sui (veram vel falsam) dare': |
ukazować się 'przejawiać się, dać się poznać, apparere, se praebere, fieri': |
ukoić się 'opanować swoje uczucia, uspokoić się, złagodnieć, affectus suos reprimere, animare, delenire, placidum reddere': |
'schronić się, schować się, se abdere, delitescere': |
'oprzeć się na kimś, zdać się na kogoś, alicui inniti, spem positam habere in aliquo': |
'przestraszyć się, metu affici, pertimescere': |
ulżyć się 'zmniejszyć się, ustać, minorem fieri, minui, desinere': |
'powlec się, pochlapać błotem, ubłocić się, illuvie, luto se inquinare': |
(o wodzie, de aqua) 'wzburzyć się, podnieść się, gwałtownie przybrać, intumescere increscere': |
'wymknąć się (z pola widzenia), zniknąć (z oczu), evanescere, e conspectu abire': |
'powiększać swój wzrost, rozmiary, rozrastać się, crescere, augeri, se extendere': |
Łącząc się z gen. rzeczownika lub zaimka: 1. wymienia to, w czego pobliżu, sąsiedztwie coś innego się znajduje lub coś się dzieje 'przy, obok, blisko, ad, apud, prope, propter, iuxta, in propinquo, proxime': |
strzec się 'mieć się na baczności, czuwać nad sobą, cavere, sibi consulere': |
'uwolnić się od zobowiązań wynikających z poręczenia, a sponsione liberari': |
'przykrzy się komuś, ktoś odczuwa zniechęcenie, obrzydzenie, aliquis taedio, alicuius rei captus est' : |
wyrzucić się 'pojawić się nagle, gwałtownie, ukazać się, subito apparere, erumpere': [o źródle] |
'ukazać się, dać się zobaczyć, apparere, conspici': |
'pojawić się nagle, wydobyć się gwałtownie, erumpere, subito apparere': |
'bać się, lękać się, timere, metuere': |
wystrzegać się 'nie dopuszczać do czegoś, zapobiegać czemuś, strzec się czegoś, cavere, impedire, praecavere, vitare': |
'pojawić się, ukazać się, apparere, comparere': [o Duchu Świętym] |
'zlitować się nad kimś, alicuius misereri': |
'udać się do kogoś a. gdzieś dla uzyskania ratunku, pomocy, schronienia, zwrócić się o pomoc, schronić się, ad aliquem vel in aliquem locum se conferre auxilii petendi causa, fidei alicuius se committere, confugere': do czegoś: |
'udawać się do kogoś a. gdzieś dla uzyskania ratunku, pomocy, schronienia, zwracać się o pomoc, chronić się, ad aliquem vel in aliquem locum se conferre auxilii petendi causa, fidei alicuius se committere, confugere': do czegoś: |
'opuścić sąd, uchylić się od stawiennictwa na rozprawie, od udziału w procesie, causa nondum peracta iudicium relinquere, iuri suo renuntiare': |
wywieść się 'udowodnić słuszność swojej sprawy, oczyścić się z zarzutów, causam suam coram iudice probare, alicui satis facere': |
Innuebatur, wyznamili (GlWroc 52r: dali mu znamię, PF IV 752: ponęknęli się, ib. 579: skiwali się, EwZam 290: skazowali, R XXIV 87: pytali się), autem patri eius, quem vellet vocari eum (Luc 1, 62) XV in. |
'związany ze szlachtą (szlachcicem), dotyczący szlachty, odnoszący się do szlachty, ad homines nobili loco natos pertinens': |
udać się 'skierować się, in aliquem locum se conferre': |
udać się 'zająć się czymś gorliwie, oddać się czemuś, alicui rei studiose se dedere': |
'przestraszyć się, przerazić się, exhorrescere, pertimescere': |
ugrozić (się) 'przestraszyć się, metu affici': |
'dać się zobaczyć, ukazać się, apparere': |
ujednać (się), ujadnać się 'ugodzić się z kimś, załatwić spór w drodze ugody stron, redire cum aliquo in gratiam, arbitro uti': |
ujednać się 'wspólnie się na coś zgodzić, porozumieć się, in aliqua re convenire, pacisci': |
'wydać się komuś, alicui videri': |
ukazać się 'dać się zobaczyć, apparere' |
'wyróżniać się korzystnie, odznaczać się czymś korzystnym, aliqua re excellere, pollere': |
wzdzierżawać się 'powstrzymywać się od czegoś, abstinere, vitare': |
'powstrzymywać się od stosunków małżeńskich, abstinere a coitu matrimoniali': |
poprzeć się 'wdać się w spór sądowy, litem intendere alicui': |
rozszyrzać się 'pogrążać się, nurzać się w czymś, se immergere in aliquid': |
wyrzec się 'zrzec się roszczeń, praw do czegoś, vindiciis vel alicui iuri renuntiare': |
Jakośm był przy tem, gdzie się Stanisława podała [się] Szybanowi k temu bydłu, co jej wciągnął, oprawić się podług jego wolej we dwu niedzielu 1401 |
wysz(sz)yć się 'wynosić się ponad innych, pysznić się, se efferre, superbire': |
'w czasie drogi natknąć się na kogoś, spotkać kogoś, spotkać się z kimś, alicui occurrere, obviam fieri': potkać się z kimś: |
Arbitretur, id est estimatur dojima sie (RRp XXIV 375: będzie się domnimał, R XXV 161: będzie się dom[y]nimał, EwKReg 43: domnim<a>wa sobie, Rozm 570: będzie mnimieć, RRp XXIV 367: będzie mnimać, R XXIV 84: będzie mnimać (poprawione inną ręką z mnimał), GlDom 61: mnimać sie będzie, GlKazB I 25: mnima się; sed venit hora, ut omnis qui interficit vos arbitretur obsequium se praestare Deo Jo 16, 2) XV med. |
'troszczyć się, opiekować się, tu z czcią, curare, hic honorifice tueri': |
(o roślinach wodnych, de plantis aquaticis) 'znajdować się w wodzie, zanurzać się, in aqua esse, submergi': |
'umniejszyć samego siebie pod względem dostojeństwa, uniżyć się, se ipsum minuere': |
'nabierać mocy, siły, stawać się mocnym, crescere, valere': |
'sprzeczać się, kłócić się, concertare, contendere': |
spajać się 'łączyć się, tu zająć się czymś całkowicie, coniungi, hic in aliqua re plane versari': |
(tylko w 3. sg.) 'zmierzchać się przed zbliżającym się wieczorem, ściemniać się, ad occasum vergere, advesperascere': |
Pospecsice sø, a camoc (leg. pośpieszycie się! a kamo-ć 'gdzie')? |
Kako śmiał Piotr święty uderzyć, a ono jemu było przykazano... nie przeciwić się we złem? |
Uźrzał Bog, iż to ziemia jest się skaziła, albo było wszytko stworzenie (omnis quippe caro), iż to się skaziło |
Przeto bali się ci iści ludzie Boga, ale wszakoż (sed nihilominus) takież i swym modłam się kłaniali |
'bać się, lękać się, timere, metuere': |
Światłość boża ogarnęła ony i bali się bojaźnią wieliką (timuerunt timore magno Luc 2, 9, SKJ V 252: a oni bali się wielkim strachem) |
'niepokoić się, sollicitum esse': |
'pytać, dowiadywać się, exquirere, sciscitari': |
'poświęcić się, totum se dedere alicui rei': |
dać się: |
'zdać się na łaskę, prosić o miłosierdzie, veniam seu misericordiam petere': |
'pasować się, luctari': |
Dzień ku dniu przychodził a chwile czasu przed się bieżały, a dwie lecie się popełnile swym biegiem (duorum annorum expletus est circulus) |
'ciągnąć się, rozciągać się, tendere, patere': |
'chwiać się, potknąć się, labare, titubare, offendere': |
'błąkający się, ukazujący się tu i tam, vagus': |
'sprzeciwiać się, adversum esse': |
'skłaniać się': |
Ociec twoj nie prza się o ty dziedzinie ani bierzę na zachoćcę podług prawa ziemskiego, dał na się roku stać 1418 |
brać w się |
5. brać się: a. 'iść, proficisci, se conferre': absolute: |
'udawać się do (wyższego) sądu, odwoływać się, appellare': |
'sposobić się, se parare': |
Albertus... est de... clenodio Łazęki... i począł się p<o> daniu i po braniu ślubu i urodził się nie w poł roka, w czas jako od brania ślubu et est verus heres et non spurio 1490 |
'brzmieć, wydawać z siebie brzmienie, rozlegać się, dawać się słyszeć, sonare, sonum reddere, perstrepere': |
'unosić się butą, pysznić się, iactare se, superbire': |
'stać się, zdarzyć się, fieri, evenire: |
'odbyć się, agi, fieri': |
'zdarzać się, dziać się, accidere, fieri': |
'sprzeczać się, altercari': |
chce mi się |
'pycha, chełpienie się, wynoszenie się, iactantia, superbia, arrogantia': |
Boże..., weźrzy na jich pychę... a ukaż, iże... ty iste, jiż w się ufają a w swej sile się chełpią, poniżasz (praesumentes de se et de sua virtute gloriantes, humilias) |
'chełpić się, gloriari': |
'chwycić się, objąć, comprehendere, amplecti': |
Bo opuścili Pana Boga oćcow swych... i chopili się bogow cudzych (apprehenderunt deos alienos) a kłaniali się jim |
różnego rodzaju zobowiązania, powinności itp., od których się kogoś uwalnia, które się wypełnia, spłaca itp.: |
oskarżenia, od których się ktoś (kogoś) uwalnia: |
'oddalać się, recedere': |
Albertus... est de... clenodio Łazęki... i począł się p<o> dani<u> i po braniu ślubu, i urodził się nie w poł roka, w czas jako od brania ślubu, et est verus heres et non spurio 1490 |
6. 'żyć, vivere': a. chować się: |
'chwycić (się), objąć, comprehendere, amplecti': |
(o granicach) 'ciągnąć się, tendere': |
Zbiwszy wszystki, jeż to są Israhela gonili, ani się chylili na puszczą (omnibus interfectis, qui Israelem ad deserta tendentem fuerant persecuti), a... zagładziwszy wszystki mieszczany, wrocili się |
(o drogach i granicach) 'prowadzić, ciągnąć się, vergere (de terminis)': |
'rozciągać się, tendere': |
cieszyć się 'gaudere': |
'pchać się (do kogoś), irruere (in aliquem)': |
(Za ojca swego... podjął się wieś... Janowi... według zwyczaju ziemskiego w przeciągu 3 lat) exbrigare al. wywarowacz et expedire al. czlicz 1440 |
Spowiadamy się... naszych wszech grzechow, czsosmy (Spow 2–4. 6: com) się jich dopuścili od naszego porodzenia aż do dzisia dnia |
Cokoli się je ran dostało, to się je dostało za je początkiem 1399 |
Seszli się..., jiż się byli zań zamącili a obciążeni cudzym zbożym (oppressi aere alieno) a gorzką myślą |
O tem mowi Izydorus mistrz: Modlitwami się czyścimy, ale czcienim się uczymy XV med. |
dawać się 'oddawać się, se tradere': |
'zdawać się na łaskę, veniam petere': |
'odczuwać niechęć, wzdragać się, taedio affici': |
Kiedy u wojewody byli, tedy go się pytali: Możeli gościa dawnością zbyć? Tedy wojewoda rzekł: ... Mnie się tako widzi, by kto mogł gościa zbyć laty 1395 |
'czernieć, stawać się czarnym, nigrescere': |
Niektorzy..., Boga się nie bojąc ani czasnej męki się lękając (nec temporalem poenam formidantes), dziewice dziewstwa zbawiają |
'pręt, kij zwłaszcza do podpierania się, laska, kostur, baculus, fustis, virga': |
1. 'troszczyć się, starać się o coś, zwracać na coś uwagę, mieć w cenie, curare, observare, respicere': a. czegoś: |
dubium 'wynosić się nad kogoś, aemulari': |
Tedy się jej anieli pokazali..., abych ją... *ucieszył, bo jej tego wielekroć czynili |
Była (sc. Maria) tako barzo czysta, niżli kto więcej może wierzyć..., kiedykolwiek w kolebce albo w pieluchach leżała, nigdy się nie skalała podług obyczaja dziecięcego, ale sie zawżdy czyście chowała (se munde conservabat) |
Chrystus się nam narodził... w Betleem, żydowskim mieście, z panny Maryi czyscie 1435 |
Jako ja to wiem, iż się urządził Wojciech z Czajk u pana Jana Janka i przy temem byli, kiedy się s nim rachował za poł kopy i za szeć groszy 1480 |
25. w konstrukcjach predykatywnych: a. z kogoś, czegoś jest, bywa ktoś, coś 'ktoś staje się, bywa a. jest kimś, czymś, aliquis, aliquid ab aliquo, aliqua re mutatur': |
Dominus autem judex, videns nonordinem, vertit se in pedes et aufugit post fornacem, obumbravit se conto al. deską pre timore, praecans al. modląc się 1426 (?) |
III. Łącząc się z acc. rzeczownika, liczebnika lub zaimka: 1. wskazuje kierunek ruchu a. miejsce, gdzie się coś znajduje: z drugą stroną: a. 'od przeciwnej strony, ex adverso, contra': |
'położyć się obozem, oblec, obsidere (oppidum), ad oppidum castra ponere': |
'doprowadzić do zawarcia przez córkę (siostrę) związku małżeńskiego, zgadzać się na zawarcie przez córkę (siostrę) związku małżeńskiego, filiam (sororem) in matrimonio collocare': |
II. Łącząc się z instr. rzeczownika lub zaimka: 1. wyraża stosunki przestrzenne, wskazując miejsce akcji lub punkt odniesienia dla lokalizacji czegoś innego, znajdujące się: a. poza obrębem lub po drugiej stronie: |
III. Łącząc się z gen. rzeczownika lub przysłówkiem wyraża stosunki czasowe, wskazując przeciąg czasu lub fakt: a. w którym czynność się odbywa albo trwa: |
(o morzu, de mari) 'burzyć się, pienić się, falować gwałtownie, aestuare, turbari': |
'chodzić bez celu, włóczyć się, wałęsać się, errare, vagare': |
'zaplątać się w mowie, pomylić się, labi, errare (in loquendo)': [błędnie wymówić przysięgę] |
(o głosie trąby, de tubae sonitu) 'dać się słyszeć, rozlec się, insonare, perstrepere': |
'pozbyć się czegoś, aliquid abicere, removere': |
zaćmić się (o słońcu, de sole) 'stracić blask, obscurari, obscurum fieri': |
zacimić się 'zmierzchnąć, vesperascit': |
Nie zaćmiły się (MamLub 54: zaćmiło się) oczy jego (non caligavit oculus eius) |
zacimić się 'stracić siły, osłabnąć, eclipsari': |
'zedrzeć sę, zniszczyć się, atteri, consumi': |
'zatrząść się, contremescere, horrescere': |
'nie czynić czegoś, powstrzymać się od działania, aliquid facere nolle, se abstinere ab aliqua re': |
Aby... slękli się jako żony rodzące dziatki zrzosną się a w boleści zadzirżeni[a] będą (ut... dolore teneantur, Biblia taborska: zadržĕni budú) |
'być zaskoczonym jakąś sytuacją, zdumieć się, zdziwić się, obstupescere, mirari': |
Pośpieszychą się do kościoła na modlitwę... i poczęchą się modlić |
'sprawienie, że coś przestaje płonąć, palić się, actus aliquid exstinguendi': |
'przeminąć, nie ostać się, nie zachować się, praeterire, perire, deperire': |
'zagubić się, zniknąć, stracić się, perire, deperdi': |
'oddalenie się, opuszczenie jakiegoś miejsca, abitus, discessus': |
'bardzo się zanieczyścić, upodobnić się do gnojówki, computrescere, fimo similem fieri': |
'zapalić się, zapłonąć, exardescere, inflammari': |
'osiedlić się czasowo, zamieszkać gdzieś przez jakiś czas, peregrinari, hospitio uti': |
(o słońcu, de sole) 'stać się gorącym i mocniej grzać, calescere atque fortius calefacere aliquid': |
'przestraszyć się, zlęknąć się, expavescere, timore affici': a. absolute: |
'chropawa powłoka barwy brunatnoceglastej, tworząca się na przedmiotach z żelaza, stali, rubigo ferri': |
'odwdzięczenie się, odpłacenie, odpłata, odwzajemnienie się, remuneratio, compensatio, satisfactio': |
(o gruntach, wodach, de terris, aquis) 'rozciągnąć się, ciągnąć się, sięgać, extendi, patere': |
'przewrócenie się, zwalenie się, ruina': |
'trudzić się, mozolić się, laborare': |
'związany z licem, twarzą, znajdujący się na licu, qui ad faciem pertinet': licowe przeżżenie 'wypalenie piętna na twarzy, nota in facie exusta': |
'umieścić się gdzieś, na czymś, stać się przeszkodą, occurrere, opponi': |
rodzić się 'przychodzić na świat, nasci': |
mieć się dobrze |
w pozdrowieniu: miej się dobrze 'witaj, salve': |
'mieć oparcie, podstawę, podporę w kimś a. w czymś, polegać, zasadzać się, opierać się na kimś a. na czymś, ex aliqua re pendere, in aliqua re positum esse': |
(o ludziach, de hominibus) 'począć się, zacząć żyć, concipi, oriri': |
założyć się 'zasadzić się w zasadzce, insidiari': |
założyć się 'zawrzeć umowę, pacisci, convenire': |
'mówić, że się czegoś nie zrobi, odmawiać zrobienia czegoś, zarzekać się, negare, infitiari': |
'umawiać się, condicere, pacisci' (?): |
To gdy usłyszeli bracia jego (sc. Dawida)..., seszli się wszytcy, jiż się byli zań zamącili (qui erant in an angustia constituti) |
'poszukiwać, pytać się o coś, domagać się, requirere': |
'naigrawanie się, wyśmiewanie się z kogoś, irrisio': |
zamienić się w błędnym rozumieniu łac. mutuare 'pożyczyć' jako mutare 'zamienić się': |
zamierzać się 'podnosić (broń) do uderzenia, do ciosu, extendere, tollere (arma)': |
'zgłoszenie lub niezgłoszenie się na terminie sądowym, in iudcium die constituta veniendi aut non veniendi actus': |
zamierzyć się 'obmyślić (jakiś czyn), meditari, moliri' (?): |
'mnożyć się, rozmnażać się, numero crescere, augeri': |
Slutował się Pan nad nimi a wrocił się k nim prze zamowę (propter pactum suum), jąż miał s Abramem |
'rozważać, zastanawiać się, consultare, deliberare': |
rozbaczyć się 'zastanowić się, considerare, reputare': |
'siłą coś otworzyć, włamać się, wedrzeć się przemocą, zniszczyć w celu ograbienia, aliquid vi aperire, irrumpere, expilandi causa frangere, delere': |
'pobiec w różnych kierunkach, rozprószyć się, rozpierzchnąć się, diffugere, dissipari, dispergi': |
zamowić się z kimś |
'oddający się zabawom, uciechom, żartom, ludens, ludis deditus': |
Jelekole kto wiesieli się a kocha w marnej fale, tele teże i smąca się a sroma <s>ię prze ganienie XV med. |
'iść w różnych kierunkach, rozpraszać się, in omnes partes discedere, dispergi': |
'zmierzchać się, ściemniać się, vesperascere': |
I stało się gdyż Achior przestał mowienia słow swych, rozniewali się wszytcy wielicy panowie (omnes magnates) Olofernowi |
'zakończyć się, ad finem pervenire, adduci': |
ku gniewiwości się zapalać |
'rumienić się ze wstydu, wstydzić się, erubescere, pudore rubescere': |
spowodować, że coś zacznie płonąć, palić się, podpalić, incendere, inflammare': |
zapalić się w wieliki gniew |
(o cierniu, de spina) 'wbić się, wkłuć się, przekłuć, infigi, inseri': |
'zawstydzić się, erubescere, pudore affici': |
rozdzielić się 'pęknąć, rozerwać się, rumpi': |
Przetoż rozniewał się Bog na Ozę a uderzył ji... i umarł jest tu przed Panem. I zamącił się Dawid, przeto iże Pan rozdzielił był Ozę (eo quod divisisset... Ozam) |
zapisować się 'zobowiązać się pisemnie, scriptis se obligare': |
Radujcie się (gaudete Mat 5, 12, R XXIV 86: radujcież, ilkoż w ciele) a wiesielcie się, boć otpłata wasza opwita jest na niebies<ie>ch! XV med |
radzić się: |
imieć się 'zachowywać się, postępować, se gerere': |
imieć się dobrze |
<G>dy się komu śmierć przyda kromie przyczyny, to jest, iżby się utłukł abo utonął, abo kakole jinaczej (aut alio quovis modo, Sul 41: ktorymkole jinszym obyczajem), tedy chcemy, aby o takiego człowieka nijedna pomowa ani żałoba była |
'być innym, różnić się, differre ab aliquo': |
'zarumienić się ze wstydu, zawstydzić się, pudore erubescere': |
'rozmnażać się, oriri, generari': |
(o ludności poddanej, de dominorum feodalium subditis) 'mający prawo przenoszenia się z jednej wioski do drugiej, opuszczenia jednego pana feudalnego i osiedlenia się w dobrach innego, is, cui liberum erat ius migrandi ex alio vico in alium seu ab alio domino ad alium': |
Sędzia się ukazuje ku czynieniu sprawiedliwości tym rączsz[n]y (iudex se offert iustitiam ad reddendam promptiorem), a wzdzirżą się ot potwarzy prawujący |
'błyszczeć się, świecić, fulgere, coruscare': |
'sprzeciwianie się, przeciwstawianie się, contradictio, oppositio': |
rozdzielić się: |
rozdzielić się z kimś: |
rozdzielić się czymś: |
na końcu wypowiedzi 'niech tak będzie, niech tak się stanie, ita fiat, ita sit': |
'nieprzyznanie się do kogoś, wyparcie się kogoś, negatatio, abiuratio': |
1. 'nie uznać racji, odrzucić oskarżenie, nie przyznać się do czegoś, negować, negare, denegare, infitiari: a. bez dopełnienia: |
zaprzeć się: |
zaprzeć się: |
'nie przyznać się do kogoś, wyprzeć się kogoś, abnegare, renuntiare, infitiari': |
zaprzeć się: |
'rozszerzyć się, rozprzestrzenić się, extendi, expandi': [o czynach Chrystusa] |
zaprzysięgać się 'zapewniać pod przysięgą, iure iurando interposito affirmare': |
Cudzy się k wam nie przymiesi..., ać się nie poczyna rozgniewanie na syny israelskie (indignatio super filios Israel) |
Gdyż wnidziecie w ziemię kanaańską a k jimieniu wam losem się dostanie, tymi to miedzami się dokona (his finibus terminabitur) |
'stać się rumianym, lekko czerwonym na twarzy, erubescere, rubore suffundi': |
Drugi... brat... ono skazanie odwoława, dokonawając abo chcąc dokonać, iżby przy tem skazaniu nie był (alter ipsorum accedens ad praesentiam iudicis allegat se condemnatum et ad eandem quaestionem tanquam illum, cuius intererat, non vocatum, Sul 38: wywodzi się wzgardzonym a ku tej to rzeczy, jako tego, jegoż się tykało, być nie wezwanego) |
rozgorzyć się 'wpaść w gniew, rozzłościć się, ira exardescere, iratum fieri': |
zasię wracać się |
zasię, zasie wrocić się |
zastać się (tylko na Rusi Czerwonej, nonnisi apud Ruthenos) 'być pozostawionym przez sąd w posiadaniu czegoś (kogoś), e iudicis sententia in possessione remanere': |
'stawać się starym, starzeć się, senescere': |
'stać się starym, zestarzeć się, senescere': |
zastawiać się 'stawać w obronie, ujmować się za kimś, pro aliquo intercedere, se opponere': |
zastawić się 'zatkać, zamknąć, obdere, obturare' (?): |
Iż... się przygadza, iż sąsiedzi onej przedanej dziedziny... kupca gabać opuszczą, aliż przedawca a zastępca dawności zastąpienia otbędzie (donec venditor et intercessor praescriptionem intercessionis non evadat), jaż dawność gdy minie, dopiro kupca o granice kłopotać się nie lękają |
Iże częstokroć się przygadza, iż sąsiedzi onej przedanej dzedziny... kupca gabać opuszczą, aliż przedawca a zastępca dawności zastąpienia otbędzie (donec venditor et intercessor praescriptionem intercessionis non evadat), jaż dawność gdy minie, dopiro kupca o granice kłopotać się nie lękają |
'zasadzać się, urządzać zasadzkę, czaić się, insidiari, insidias parare': |
'prosić za kogoś, wstawiać się, ujmować się za kimś, pro aliquo deprecari': |
'uczynić ślub, przyrzeczenie, przyrzec, zobowiązać się, spondere, sollemniter promittere, polliceri, vovere': |
zaślubić się z kimś: |
'wybuchnąć śmiechem, roześmiać się, risum edere, ridere': |
Częstokroć ci, ktorzy mieli czso sprawiać w sądzie, aliż po obiedzech, obżarwszy się a opiwszy się, przychodzili, ktorzy częstokroć stolec sądowy nagabali a sprawiedliwość owszejki zatracali |
przen. 'rozprzestrzeniając się, ogarnąć kogoś, extendendo se aliquem amplecti': |
(o oznakach uczuć) 'pojawić się, odmalować się, apparere': |
'odczuć niepokój, zaniepokoić się, zlęknąć się, conturbari, permoveri': |
(o mleku, de lacte) 'stać się twardym, ściąć się, coagulari, concrescere': |
'rozszerzyć się, zająć większą powierzchnię, extendi, porrigi': |
Gdyż s rozłączenia poddanych (ex separatione subditorum) jimienie panow częstokroć opuściewa..., widziało się naszym rycerzom tej szkodzie... się przeciwić |
'wzrastać w siłę, stawać się śmielszym, pewniejszym siebie, opibus crescere, audaciorem fieri': |
Studnie przezdne się zatworzyły (clausi sunt fontes abyssi) a niebieska okna [się otworzyły], a dżdżowie z niebios przestali |
Rozmiłowaw się (R XXV 138: rozmiłował się) płci człowieczye pre amore generis humani 1431 |
'przeszkadzanie, mieszanie się, wtrącanie się, actus se interponendi, immiscendi': [zawada dyjabła przeklętego] |
zawięzać się przysięgą, ślubem, duszę swą zawięzać przysięgą |
Zawiązali się plicebant (pro plicabantur, war. lub.: zawier[z]ali się, mamotrekt mikułowski: zawierachu; in duobus ostiis ex utraque parte bina erant ostiola, quae in se invicem plicabantur Ezech 41, 24) 1471 |
zawirać się 'być pomieszczonym, zawartym w czymś, contineri, comprehenderi': [o przykazaniach bożych] |
rozmnożyć się: |
'wzmocnić się, nabrać sił, firmiorem fieri, viribus firmari': |
~ W błędnym tłumaczeniu czeskiego rozmluviti se 'wymawiać się, usprawiedliwiać się, se excusare'. |
'zastanowić się nad czymś, roztrząsać coś w myślach, rozważyć, przemyśleć coś, de aliqua re cogitare, deliberare, meditari': |
'zamyślić się, zadumać się, in cogitatione defigi, in meditationem totum se abdere': |
'usilnie się o coś starać, do czegoś dążyć, contendere': |
'dziecko pilnujące pasącego się bydła, owiec, świń itp., puer, qui pecus, oves, sues pascentes custodit': |
roznieść się: |
Strow bandz, stworzycelu wsego stworzena, narodzyl szą (leg. narodził-ś się) w czyrpene prze swoy<e>go luda *zawinnene (R XXV 225: zawinenye) 1421 |
dubium: domieścić się 'dostać się gdzieś, pervehi': |
'przewrócić się, utraciwszy równowagę, rzucić się na ziemię (wbrew woli, pod przymusem), cadere, collabi et in terram se proicere (contra voluntatem, per vim)': |
'objąć się z kimś, uścisnąć się, inter se complecti': |
rozpamiętać się: |
'w prawie zwyczajowym publiczne, zgodne z umową naruszenie przez wierzyciela czci dłużnika niewywiązującego się ze swoich zabowiązań, najczęściej przez ubliżanie mu słowami, conviciae, quibus secundum consuetudinem creditor debitorem sibi non satisfacientem ex convento publice carpebat': |
zawodzić się 'powołać się przed sądem na kogoś, coś jako na dowód swojej racji, niewinności, swojego prawa, testimonio alicuius (rei) uti': |
rozpładzać się: |
Rozpłynęły się (war. lub. rp.: rozpłynął się) soluentur (ut incaluerit, solventur, sc. torrentes de loco suo Job 6, 17) 1471 |
rozpominać się na kogoś, coś: |
zażec się 'zapalić się, zapłonąć, exardescere, inflammari': |
'rozgniewać się na kogoś, irasci alicui': |
'poczuwać się do czegoś, conscium esse': |
'dostać się komuś w udziale, contingere alicui': na kogoś paść 'dostać się komuś w drodze spadku, przejść, spaść na kogoś, hereditate alicui contingere': |
'przypuszczać, spodziewać się, opinari, conicere, suspicari': |
zbiec się 'przybyć z różnych stron w jedno miejsce, concurrere, convenire': |
'wracać się, reverti, regredi': |
2. o rzeczach i zjawiskach: a. 'pojawiać się, poruszać się, iść, płynąć, ire, fluere, ferri': |
o pojęciach abstrakcyjnych 'pojawiać się, poruszać się, płynąć, działać, ire, se movere, agere': |
przed się iść |
zbieżeć się 'przybyć różnych stron w jedno miejsce, e variis partibus in unum locum concurrere, convenire': |
(o istotach żywych) 'zacząć iść, ruszyć w drogę, udać się, przemieścić się, przy czym często można dziś podstawić czasownik przedrostkowy przyjść, odejść itd., wyjątkowo niedokonany chodzić, incipere ire, proficisci, se conferre': b. z określeniami wyrażonymi z użyciem form deklinacyjnych: aa. gen. do kogoś, czegoś: |
'czołgać się, pełzać, chodzić na czworakach, niezgrabnie się poruszać, serpere, repere, per manus et genua reptare': |
(o rzeczach i zjawiskach) 'pojawić się, popłynąć, rozprzestrzenić się, apparere, fluere, extendi': |
'rozciągnąć się, se porrigere': |
'pozbywać się czegoś otrząsając się, strząsać (z siebie), discutere, decutere': |
'stracić rumieniec, stać się bladym, zblednąć, pallescere, pallidum fieri': |
'zaplątać się w mowie, pomylić się, tu w wygłaszaniu przysięgi, errare in pronuntiandis verbis iurs iurandi': |
Seszli się wszytcy, jiż się byli zań zamącili, a obciążeni cudzym zbożym (MamLub 68: zbożym; oppressi aere alieno) a gorzką myślą |
'dotyczący, przynależny, odnoszący się do łodzi, na łodzi się znajdujący, ad navem, cymbam pertinens, qui in cymba est': |
Gdyż s rozłączenia poddanych jimienie panow częstokroć opuściew[y]a nie jiną przyczyną podobliwą na to doradzając, widziało się naszym rycerzom tej szkodzie nieleniwo się przeciwić (quum ex separatione subditorum bona dominorum saepius desertantur, nulla causa legitima ad hoc persuadente, visum fuit nostris baronibus, huic periculo non segniter obviare) |
'dojrzeć, stać się dorosłym, pełnoletnim, dojść do lat dojrzałych, adultum, maturum fieri': |
'potraktować kogoś jak brata, zaprzyjaźnić się, aliquem pro fratre habere': |
'uwolnić się od czegoś, pozbyć się czegoś, abicere, removere aliquid': |
Oretur... pro omnibus fidelibus laboratoribus, ut eos deus dignetur confortare in eorum sanitate iżby oni tako pracujący się swych robot udzielali a potym się do krolestwa niebieskiego dosłużyli XV ex. |
'troszczyć się, zabiegać o coś, curare aliquid, alicui rei operam dare': |
dosłużyć się 'zasłużyć, mereri': |
przenośnie 'chwiać się, wahać się, fluctuare, haesitare': |
dostać się komuś |
dostawać się komuś [tu o śmierci zwierząt] |
zdający się 'obłudnik, simulator, hypocrita': |
nadawanie się, przeznaczenie czegoś na coś: |
sposób odbywania się akcji: |
zdarzyć się 'ukazać się, apparere, comparere': |
9. nazywa kogoś a. coś, ze względu na kogo a. na co dzieje się jakaś akcja: a. ze stanowiska nieprzyjaznego po czasownikach typu: żałować, skarżyć, żądać prawa oraz uderzyć, rzucić się, strzelić: |
przynosząc mu jakąś korzyść, po czasownikach wyrażających przynależność, otrzymywanie: dostać się, przyjść, spaść, przypaść, przysłuszeć, słuchać, itp.: |
podaje bliżej zakres nadrzędnego wyrazu (zespołu wyrazów), wskazując przedmiot, którego dotyczy jakaś czynność, z którym się wiąże jakiś stan, właściwość, okoliczności towarzyszące akcji: |
1. 'dobrze się fizycznie mający, niechory, w pełni fizycznie sprawny, odznaczający się zdrowiem, sanus, salvus, incolumis, validus': a. o istotach żywych, de animantibus: |
'drżeć ze strachu, wstrząsać się, otrząsać się, contremiscere, horrescere': |
'zdrętwieć ze strachu, zlęknąć się, pavore obstupescere, extimescere': |
Gdy się mu syn narodził, ten się w lepsze przygodził, więc mu zdziano Aleksy |
zdziełać się 'powstać, pojawić się, fieri, apparere': |
'wstrzymać się od działania, pozwolić na coś, znieść coś, sustinere, perpeti': |
'zdumieć się, być zaskoczonym, także wpaść w podziw, zachwyt, obstupescere, mirari, stupefieri': |
'zdumieć się, wpaść w podziw, zachwyt, stupefieri, mirari': |
(o wrzodach, de ulceribus) 'spęcznieć, wezbrać, wzdąć się, tumescere, augeri': |
'gromadzić się, spotykać się convenire, congredi': |
'upaść na duchu, załamać się, też przerazić się, desperare, diffidere, etiam perhorrescere': |
zedrać się (?) 'przez używanie zniszczyć odzież, zużyć, usu vestem deterere': |
'stać się skruszonym, wzruszonym, commoveri, compungi': |
I. z instr. rzeczownika lub zaimka 1. określa miejsce (przedmiot) a. powyżej którego coś się znajduje albo dzieje: |
oznacza zbiór, z którego się wyróżnia jeden element, o charakterze superlatywnym (typ krol nad krolmi 'najwyższy król, supremus rex'): |
'opuścić jakieś miejse, oddalić się skądś, odejść, też udać się dokądś, discedere, abscedere, abire': |
Ktorąkole śmiercią przygodną... przygodzi się komu z tego żywota syć (de hac luce migrare, Dział 31: gdy się komu śmierć przyda kromie przyczyny) |
zić się (o ludziach, de hominibus) 'przybyć z różnych stron na jedno miejsce, zgromadzić się, congregari, convenire, congredi': |
z określaniami nazywającymi miejsce, na które się przybywa: do kogoś, czegoś: |
z określeniami nazywającymi cel gromadzenia się: ku czemuś: |
Po siedmi leciech,... gdyż się zydą wszytcy synowie israhelszczy, aby się ukazali w widzeniu Pana Boga swego (convenientibus cunctis ex Israhel, ut appareant in conspectu Domini Dei tui)..., czyść będziesz słowa zakonu tego to |
z(n)ić się z kimś, czymś |
znić się w cielesieństwie: |
Piotr... mienił się to za początkiem Janowym uczynić, jiż Piotra pirwej uranił, a to Piotr mienił się doświadczyć (quod idem Petrus asserebat se probaturum, Dział 22: a na to ja mam świadki) |
zemdlić się 'zwiędnąć, marcescere, flaccescere': |
Tedy się potem stało, iże się rozniemogł syn macierze czeladnej (mulieris matris familias) |
Gdyż usłyszą..., iże zadziałany dziury muru jerusalemskiego a iże rozsiedliny pełnią się, (et quod coepissent interrupta concludi), rozniewali się barzo |
obchodzić, hobychodzić się prawem, w prawie |
'przybywać, zbliżać się, przybliżać się, advenire, appropinquare': |
'wyróżniać się odznaczać się, górować, przewyższać, praecellere, excellere': |
(o brwiach, de superciliis) zeszłe 'zbiegające się, schodzące się, conexa, coniuncta': |
'zebrał się sąd, doszło do wyroku sądowego, iudices convenerunt et sententiam dixerunt': |
Iżeć się jest ono ludziem na ziemi tako było widziało, jakoby się ono (sc. niebo) na nie obalić było chciało |
zeznać się 'wypowiedzieć się w swojej sprawie, de se ipso aliquid confiteri': |
'spodziewać się, sperare, praesumere, confidere': |
'cieszyć się z czegoś, uradować się czymś, gaudere, laetari': |
'dowiadywać się, badać, dociekać, perquirere, examinare, indagare': |
zgadzać się 'postępować zgodnie z czymś, alicui consentire': |
zgadzać się 'być takim samym, niczym się nie różnić, congruere, non differe': |
'pochylić się, zgiąć się, flecti, inclinari': |
'mieścić się w czymś, zawierać się, być zamkniętym, contineri, concludi': |
'przekonanie, że się to stanie, czego oczekujemy, czego się spodziewamy (zwykle coś pożądanego), ufność, zaufanie, spes, fiducia, confidentia': |
'spodziewając się czegoś, oczekując czegoś, in spe, sperando': |
Jąż renę, jakokole (Dział 22: aczkoli) by była przez służebnika obeźrzana i widziana, wydał się doświadczyć (quod vulnus, licet per ministerialem conspectum et visum fuisset et obtulit se probaturum). Gdyż ten to służebnik przez sędzią spytany, zaprzał się przerzeczoną ranę widzieć i obeźrzeć |
'przeminąć, nie ostać się, nie zachować się, praeterire, perire, deperire': |
'zagubić się, zniknąć, stracić się, perire, deperdi': |
Jako to dwoje chyż obaliło się i zgniło, i nie godziło się nikomu 1397 |
(o upadaniu, kłanianiu się, de cadentibus vel aliquem venerantibus) 'w dół, na twarz, twarzą do ziemi, pronus': |
'zawinić, dopuścić się czegoś, popełnić, delinquere, culpam committere': |
zgodzić się 'być odpowiednim, nie sprzecznym, congruere, consonare': |
zgotowić się 'być gotowym do działania, parari, comparari': |
Czso Siewierzyn mowił Wawrzyńcowi, iżby nie dał na się roku ustać, an ('a on') mimo tę mowę dał [dal] na się roku ustać i tym z[t]gubił (ib. nr 727: zgubił) 1403 |
Aczliby panna abo dziewka przyzwoliła się wziąć a potem z tym w małżeństwo wstąpiła, czso ją zgwałcił (filia... raptori consenciens et se procurans recipi a raptore, Sul 58: dziewka... drapieżcy przyzwoląc abo się wziąć przyczyniąc ot drapieżce), rodzina jej posagu nie da |
'wpatrywać się usilnie, gapić się, intueri, aspectare': |
'być zielonym, odznaczać się barwą zieloną, virere, viridem esse': |
'środkowa część koła u wozu, w której znajduje się oś i zbiegają się szprychy, media pars rotae vehiculi, ubi axis est et radii concurrunt': |
Jest jich wi<e>le, jiż... bierzą sobie prz<y>czynę procz włostnych stron mięszkania a tako się powłaczając cudzego drapić się nie boją (aliena rapere non formidant) |
zinaczyć się 'zmienić się, zmienić swój wygląd, permutare': |
'martwić się, niepokoić się, perturbari, sollicitari: |
zjednać się 'nie pozostawać w sprzeczności z czymś, dostosować się, congruere, convenire': |
'troszczyć się, starać się, curare': |
Nalazują się niejeni, jiż okrasami wymyślonymi miartwe (Dział 27: rzeczy przeszłe) a dokonane rzeczy robią się wzdruszyć (mortua et finita negotia moliuntur refricare) |
'poplamić się krwią, cruore respergi': |
'przyjść do zdrowia, wyleczyć się, sanari, curari': |
'rzucać się, kłaść się na czymś (tu sensu obscoeno), agitari, incumbere alicui rei' (?): |
'wyprowadzenie się, usunięcie się z majątku, actus bona deserendi, migratio': |
'spotkać, przydarzyć się, przytrafić się, accidere, contingere, evenire alicui': |
Napije się tego wina i zapije się (bibensque vinum inebriatus est) |
Nykodemusz o tem pysche <w> kxyagach, ktore slovo (leg. słową 'nazywają się') Evanyelya Nykodemova, pysse materia o vmączenyv mylego Iesucrista |
napominać się: |
'upominać się, domagać się, expetere, postulare, expostulare': |
napominać się: |
'upominać się, domagać się, exposcere': |
'przestraszyć się, pavescere, extimescere': |
'zdumieć się, osłupieć, zdziwić się, stupescere, mirari': |
'spodobać się, wzbudzić w kimś upodobanie, zyskać uznanie, placere, complacere': |
złamać się (o statku, de nave), 'ulec rozbiciu, naufragium pati': |
coś prze coś rozumieć, znamionować się itp.: |
złęczać się w nieczystości |
złęczyć się: |
3. jąć się kogoś czegoś (w terminologii prawnej): a. 'chwycić jako swoją własność, zgłosić pretensje jako do swojej własności, suum ab aliquo resposcere, aut per iudices vindicare': |
'posłużyć się kimś, czymś jako środkiem prawnym, aliquo teste uti': |
'ropieć, jadzić się, obierać, in pus verti, pus movere': |
'znajdujący się na rogu, in angulo situs': granica narożna, (kopiec) narożny 'znak graniczny w formie kopca, umieszczony na zbiegu granic, cumulus in loco, quo termini coeunt, erectus': |
'spacerować, przechadzać się, ambulare': |
dziecięciem się męczyć |
'męski, dotyczący mężczyzn, składający się z mężczyzn, virilis, virorum': |
'zacząć się, rozpocząć się, nadejść, advenire, venire, incipere': |
'zgodzić się, czy też przyłączyć się, accedere ad aliquid, assentiri' (?): |
'nadchodzić, zbliżać się, rozpoczynać się, advenire, imminere': [strach nastaje] |
'chodzić, poruszać się, ire, se movere': |
'nadchodzić, zbliżać się, zagrażać, advenire, imminere': |
Seszli się synowie israhelszczy w poście a w worzech, nasypawszy piasku na się (humus super eos) |
'nie zgadzać się na coś, opierać się komuś, być wrogo usposobionym, dissentire, resistere, animo inimico esse': |
'pozostawać w sprzeczności z czymś, alicui rei repugnare': [przeciwiać się przykazaniu bożskiemu] |
złożyć się 'osiedlić się, osiąść, collocari': |
'nie zgodzić się z czymś, opierać się, być wrogo usposobionym, dissentire, resistere, animo inimico esse': |
'stawić skuteczny opór, oprzeć się komuś, czemuś, wytrwać, alicui resistere, constantem esse, permanere': |
'być posłusznym, wiernym, spełniać czyjąś wolę, trzymać się czegoś, zgadzać się z kimś, z czymś, alicui parere, oboedire, aliquem colere, sequi': |
'postępować, zachowywać się, agere, se gerere': |
'ten, kto się sprzeciwia, nie zgadza, stawia opór, qui resistit, dissentit': |
złożyć się: |
złożyć się 'zrzec się, zrezygnować (z urzędu), magistratu se abdicare': |
'wyśmiać się, wydrwić, deridere, irridere': |
'przedmiot wyśmiewania się czy też pieśń wyśmiewająca się, id quod deridetur vel carmen, quo aliquis irridetur': |
Ten to krol nieba i ziemie, jenżeć jest barzo wysoki..., tenci się jest on dzisia uczynił tako niski i tako skromny, iżci się jest on był na małem miastku, toć jest w jasłach, ... położyć |
'mówić zdanie przeciwne, spierać się, kłócić się, contradicere, rixari, contendere': |
nauczyć się 'przyswoić sobie pewien zasób wiedzy, wiadomości, przyzwyczaić się do czegoś, discere': |
2. określa czas: a. wskazuje moment czasowy, zdarzenie, względem którego coś się dzieje wcześniej 'ante': |
'być, stać się wcześniej od kogoś, prius quam aliquis esse, fieri': |
'uczenie się, studia, tirocinium, studia, actus discendi': |
II. z acc. rzeczownika lub zaimka 1. wskazuje osobę lub przedmiot, w pobliżu którego od jego ważniejszej strony coś się umieszcza, kieruje: |
Tu mi się nie usprawiedliwił, gdzie się przed waszą miłość obligował, iż mi miał zapłacić XV ex. |
Tanieś się diabłu przedała, iżeś się w grzeszech kochała |
coś się komuś złe widzi |
nawrocić się 'zostać nawróconym, przyjąć właściwą religię, wyznanie, skierować się do właściwych zasad religijnych, moralnych, ad religionem veram, ad dei cultum convertere animum, fidem amplecti': |
Jan Okrawkowic pirwe zadał crwawą ranę Janowi Łowinie, jeżekoli się mu stało, to się stało za jego początkiem 1401 |
mieć się k czemuś |
mieć się 'zachowywać się, postępować, se gerere': |
(w pozdrowieniu) miej się dobrze 'witaj!, salve!': |
'pogrążyć się w smutku, zasmucić się, maerere, lugere': |
'gniewać się, burzyć się, irasci, furere: |
'błyszczeć, lśnić się, jaśnieć, migotać', też 'mienić się (kolorami), splendere, nitere, rutilare': |
(o rodzeniu się): |
Co narodziło się jest z ciała, ciało jest, a co narodziło się jest z Ducha, duch jest (quod natum est ex spiritu, spiritus est Jo 3, 6) |
mieni się 'znaczy, significat, valet, sonat': |
'zmienianie się, zmienność, varietas': |
orientuje w stosunku dziania się do pewnej granicy czasowej, przestrzennej, ilościowej i jakościowej: a. uwydatnia dalszy ciąg dziania się 'nadal, dalej, adhuc, etiam tum': |
chce mi się jeść |
'wziąć, przyjąć, sumere, accipere': [przejąć na się ziemski urząd] |
zmiesić się: |
zmieszać się 'pogrążyć się w zamęcie, nieładzie, confundi, perturbari': |
'zwlekać z przyjściem, spóźniać się, morari, tardare': |
Panie Boże moj..., nie mści się nad mymi grzechy ani się rozpominaj na zmieszkałości me (neque reminiscaris delicta mea) |
'kłócić się z kimś, rixari, altercari': |
przy czasownikach garnąć się, przytulić itp.: |
Nie tegodla Maryja Magdolana jest się ona była grzecha dopuściła, iżbychom się my jich teże dopuścili, ale... mać ją (sc. grzesznik)... w pokucie naśladować |
przy czasownikach pobudzić się, poduścić, poruszyć się: |
'zawrzeć porozumienie, ugodę, układ, uzgodnić sporne kwestie, ułożyć się z kimś w jakiejś sprawie, pacisci, convenire, controversiam sedare': |
'przestraszyć się, pertimescere': |
'nie zajmować się czymś, nie troskać się o coś, nolle curare': |
Jest jich wi<e>le, iż... bierzą sobie prz<y>czynę procz włostnych stron mięszkania, a tako się powłaczając, cudzego drapić się nie boją |
'ociąganie się, odwlekanie, zwłoka, mora, cunctatio': |
przemagać się 'pokonywać samego siebie, przełamywać się, se ipsum superare, vincere': |
'zmienić wyraz twarzy, zarumienić się i zblednąć na przemian, colorem mutare, invicem expallescere et erubescere': |
'spowiadać się, wyznawać grzechy, peccata confiteri': |
'troszczyć się, dbać, starać się o coś, curare, providere': |
'zwracający uwagę czy też wyróżniający się, odznaczający się, insignis, notabilis' (?): |
Pisze się nam w Świętem Piśmie o rozmajitych świętych, kakoć są oni wieliką mękę cirpieli drzewie byli, niżlić (czy niźlić) się oni do krolewstwa są dostali |
Tedy się potem stało, iże się rozniemogł syn macierze czeladnej a była na niem przesilna niemoc, tak iże nie mogł dychać (et erat languor fortissimus, ita ut non remaneret in eo halitus) |
(o ludziach, de hominibus) 'wybijający się ponad otoczenie, bardzo się wyróżniający, znakomity, wybitny, nieprzeciętny (także w sensie negatywnym, excellens, nobilis, insignis (etiam in malam partem)': |
'sprzeciwiać się komuś, buntować się, calcitrare, rebellare': |
Kiedykole... kmieć s... zyemianinem zmowi, że do niego... przenieść się miałby (se transferre debuerit), taki ziemianin... przyjmającego ma poświadczyć. Ktoryż kmieć acz potem... do przyjętego jimienia nie przeniosłby się (se non transtulerit), taki ziemianin... przyjęcie... poświadczy |
'wciskać się, przedostawać się do środka, in aliquid penetrare, aliquid pervadere': [miecz boleści przenika] |
'wcisnąć się, przedostać się do środka, przejść, in aliquid penetrare, aliquid pervadere': [miecz boleści wnętrzności przeniknął] |
'ślad pozostawiony przez coś, pozostały po czymś, świadczący o tym, że coś istniało, działo się, odbywało się gdzieś, signum, vestigium': |
znamionować się: |
znamionować się: |
'biernie, spokojnie się zachowywać, nie reagować, w milczeniu znosić, nie sprzeciwiać się, silere, aequo animo aliquid ferre, quietum esse': |
'przeprawić się, przepłynąć, transire, tranatare': |
Numquid potest in ventrem matris sue iterato introire et renasci a snowu się narodzić (Jo 3, 4, EwZam 305: odnarod<z>ić się, Rozm 237: zasie wnić w żywot swojej matki i narodzić sie)? XV in. |
Et si te quiqumque largiturum semel promiseris, gl. spoponderis zobyąsza<l>byszą (leg. zobiązałbyś się) priusquam, quod ante pollicebaris, compleueris 1466 |
Przeto skryj się rano,... i będziesz niegdzie tajnie, i zataj się (manebis clam et absconderis) |
Jakokole rzeczy umorzene a dokonane przeciwko przyrodzeniu trudno mają być otmieniony, a wszakoż nalazują się niejini (tamen reperiuntur nonnulli, Dział 27: są niektorzy), jiż... dokonane rzeczy robią się wzdruszyć |
'zdawać się spuszczać się, alicui se credere, committere': |
Tenci się jest on dzisia uczynił... tako... skromny, iżci się jest on był... w jasłach przepuścił położyć |
'znaleźć się w jakimś położeniu, stać się kimś, jakimś, in aliqua condicione permanere, aliquem fieri': [przeze czci ma zostać] |
'oburzyć się, rozgniewać się, indignari, irritari': |
Ci, jeż to byli jako pobiegli, ... potem obrociwszy się, przesilnie (fortissime) się brali |
Tedy się potem stało, iże się rozniemogł syn macierze czeladnej a była na niem przesilna niemoc (languor fortissimus) |
zrodzić się 'przyjść na świat, nasci, gigni': |
zrość się (o roślinach, de plantis) 'rosnąć połączyć się, concrescere, coalescere': |
zrownać się 'stać się równym, płaskim, planari, aequari': |
zrownać się 'dorównać komuś, stać się podobnym, assimilari, similem fieri': |
(o dźwięku różnych instrumentów muzycznych, de variorum instrumentorum tonis) 'stawać się harmonijnym, zgodnie współbrzmiącym, consonare, concinere': |
'zdumieć się, osłupieć z wrażenia, obstupescere': |
'stosować się do czegoś, aliquid sequi, observare': |
Per ieiunium homo ad cor Xi preparatur przygot<o>wa się albo zrządza się ca 1420 |
'zmówić się, uknuć, zorganizować spisek, coniurare, conspirare': |
zsadzić się społu |
zsieść się (o mleku, de lacte) 'pod wpływem bakterii ulec stężeniu, tu przenośnie: stać się twardym, nieczułym, coagulari, hoc loco translate: indurescere': |
Gdyż z rozłączenia poddanych jimienie panow częstokroć opuściewa nie jiną przyczyną podobliwą, na to doradzając, widziało się naszym rycerzom tej szkodzie nieleniwo (non segniter) się przeciwić |
'współczucie, litość, zlitowanie się, zmiłowanie się, misericordia, animus misericors, miseratio': |
'(zdać się) na łaskę, na łaskę i niełaskę, in arbitratum (alicui se dedere)': |
'udać się, poszczęścić się, osiągnąć powodzenie, prospere contingere, bene atque feliciter evenire': |
Przez tego krola, jiż się był tak zubożył, rozumie się Adam, nasz pirwszy pater XV ex. |
Tedy mi się koń pode m[p]ną powalił i st[c]łukłem się, i ot tegom niemoc miał, i spowiadałem sie, i Bogiem oprawiał, i olejewał ot tego zwalenia 1428 |
'ciężka, prawdziwa, nie zmyślona choroba, uzasadniająca niestawienie się w sądzie, niewypełnienie jakichś obowiązków, zobowiązań, morbus gravis, verus, non fictus, quo quis laborans absentiam suam in iudicio vel officii debiti solutionem neglectam excusare potest': |
'nie dający się zbadać, niemożliwy do zbadania, do poznania, niezgłębiony, niedocieczony, incomprehensibilis, inexplicabilis, qui nec perspici nec cognosci potest': |
to, co jest przedmiotem interpretacji: coś przez coś rozumieć, znamionować się itp.: |
zwać się 'odwoływać się, (ad iudicem superiorem) provocare': |
'spieranie się o coś, spór, sprzeczka, kłótnia, awantura często prowadząca do bijatyki, też bicie się, bójka, discordia, contentio, iurgium, rixa': |
'wzywanie, polecanie komuś, aby przybył, stawił się, vocatio, invitatio': |
'skręcić się, zwinąć się, torqueri, contorqueri': |
'dać się widzieć, ukazać się, apparere, comparere': |
'być po czyjejś myśli, spodobać się, zostać uznanym za słuszne, placere, probari': |
'naznaczyć, insignire': [przeznamionować się znamieniem świętego krzyża] |
Iżci nasz miły Jesu Kryst narodziłci się jest on był w ten to czas, gdyżci stare lato schodzi a nowe przychodzi, przezto iżbyć się on na skończeniu świata ukazał przyć k nam |
'niejednakowy, nie taki sam, różny, różniący się (od kogoś), impar, discrepans, dissonus': |
Syrski przeciwiał się jest otcu memu, jenże był zstąpił do Ejipta a tu przychodniem był w małej liczbi<e> i rozpłodził się w wieliki rod i w mocny, i nieskonanej wielikości (et infinitae multitudinis) |
'związany z niestawieniem się, nieprzybyciem osobiście na rozprawę sądu, qui ad absentiam alicuius in iudicio pertinet': (wina) niestanna 'kara sądowa za niestawienie się strony do sądu, poena ei imposita, qui coram iudicibus non comparuit': |
'związany z niestawieniem się, nieprzybyciem osobiście na wezwanie sądu, qui ad absentiam alicuius in iudicio pertinet': rok niestany 'termin rozprawy sądowej, na który strona się nie stawiła, terminus actionis quo pars in iudicio non comparuit': |
'podejść bliżej, zbliżyć się do kogoś lub czegoś, też przenośnie, appropinquare alicui, alicui rei, etiam translate': absolute: |
'dzień staje się dłuższy, dies longior fit': |
'pozostawać, znajdować się, mieszkać, manere, esse, habitare': |
'chwiejący się, kołyszący się, qui labat, titubat': |
Gdyżby się rozmnożyła miedzy wami ręka przychodniowa (manus advenae) albo gościowa a zubożałli brat twoj i przedał się jemu..., po przedaniu może ji wypłacić |
'przypadać w udziale, należeć się komuś, alicui obvenire, deberi': |
(o przykrych doznaniach) 'przydarzać się, przytrafiać się, accidere': |
'skłaniać się ku czemuś, ulegać komuś, ad aliquid inclinare, alicui cedere, obsequi': |
'mnożnie się, powiększanie się ilości, multiplicatio': |
<G>dy się komu śmierć przyda kromie przyczyny (morte casuali, Sul 41: śmiercią przygodną), to jest iżby się utłukł abo utonął |
'wstawić się za kimś, orędować, pro aliquo deprecari': [tu: o modlitwie] |
przyczynić się 'pomóc, współdziałać, iuvare, auxilio venire, una cum aliquo agere': |
'przedsięwziąć coś, aliquid suscipere': |
'trzymać się czegoś, trwać przy czymś, alicui rei adhaerere, ab aliqua re non deficere': |
'ten, kto patrzy, przygląda się czy też oddaje się kontemplacji, qui spectat, fortasse etiam qui cogitat, contemplatur': |
'rozgniewać się, ira incendi, irasci': |
Też ktorąkole śmiercią przygodną (morte casuali)... przygodzi się komu z tego żywota syć (Dział 30: gdy się komu śmierć przyda kromie przyczyny), jako to z drzewa spadwszy abo w wodzie utonąwszy..., ustawiamy |
A gdy się mu syn narodził, ten się w lepsze przygodził..., ten był oćca barzo lepszy |
Per ieiunium homo ad cor Xi preparatur przygot<o>wia się albo zrządza się ca 1420 |
O śmierci niewiadomej < G>dy się komu śmierć przyda kromie przyczyny, to jest iżby się utłukł abo utonął, abo kakole jinaczej, tedy chcemy, aby o takiego człowieka nijedna pomowa ani żałoba była |
'zajmować się, occupari, gerere': |
'nie odrzucić, zgodzić się, uznać, non reicere, concedere, pati, sinere, agnoscere': |
przyjąć (się) 'zakorzenić się, radices agere': |
Jako to dwoje chyż obaliło się i zgniło, i nie godziło się nikomu 1397 |
'umowa o osiedlenie się na gospodarstwie kmiecym, pactum, quo aliquis in cmethonis praedio domicilium collocat': |
przymować na się |
'poddawać się, podporządkowywać się, se dedere alicui, in potestatem alicuius se permittere': |
1. jest wyrazem porównania dwu treści ze względu na stopień i nasilenie jakiejś ich właściwości, którą nazywa przymiotnik lub przysłówek w formie stopnia wyższego: 'quam': a. obie porównywane treści znajdują się w tym samym zdaniu: |
1. (o istotach żywych) 'przybyć, stawić się osobiście, zgłosić się, venire, apparere, adesse': a. bez określeń lokalnych (w tekście polskim) lub z określeniami wyrażonymi bez użycia form deklinacyjnych: |
Pisze się nam w Świętem Piśmie o rozmajitych świętych, kakoć są oni wieliką mękę cirpieli drzewie byli, niżlić (czy niźlić) się oni do krolewstwa są dostali |
'ugodzić się, ułożyć się, pacisci' (?): |
(o przykrych doznaniach) 'pojawić się, przydarzyć się, nastać, apparere, accidere, venire': |
varia: 'pojawić się, nastać, spełnić się, apparere, venire, fieri': |
'zdarzyć się, przytrafić się, alicui accidere': |
A jakoż się drzewiej Pan nad wami radował dobrze wam czynię a was płodzę (bene vobis faciens vosque multiplicans), takież się weselić będzie zatracę was |
nosić się 'być noszonym, dać się nosić, portari, ferri': |
'zestarzeć się, zniszczyć się ze starości, inveterascere, veterari': |
'ogień, języki ognia unoszące się nad płonącym przedmiotem, flamma, ignis': |
To się nowthno (leg. niejedną? nowotno?) dziejało, ale się często dziejało |
'taki który dopiero co został zrobiony, dopiero co powstał, pojawił się, przybył itd., również odznaczający się cechami rzeczy dopiero co zrobionych, nie zniszczony, całkiem dobry, cały, novus, recens factus, qui nuper venit, nondum corruptus, bonus, integer': |
II. łączy się z loc. rzeczownika (lub zastępującego go wyrazu) w wyrażenie przyimkowe, które: 1. uzupełnia swoją treścią nadrzędny czasownik lub rzeczownik ze znaczeniem 'mówić, zawiadamiać, wiedzieć, myśleć, słyszeć, widzieć, starać się, dbać' itp.: a. (czasownik): |
'spostrzec, zauważyć, uświadomić sobie, dowiedzieć się, aspicere, animadvertere, cognoscere': |
'wywrócić się, upaść, runąć, cadere, ruere, corruere': |
'obracać się wokół czegoś (tu przenośnie), volvi, versari': |
obchodzić się z kimś |
W czwartem potem wieku sam się wroci[sz], bo się jest jeszcze nie dokonała Amorejskich złość aż do dzisiego czasu (usque ad praesens tempus) |
Spowiadam się... z mojich wszystkich grzechow, com się jich dopuścił od mojego rozumu uznania i od poślednie spowiedzi azaś do dzisiej godziny |
'zachowywać się w pewien sposób, postępować, żyć, se gerere, vivere, agere': |
8. obeźr(z)eć się a. 'oglądnąć się w tył, respicere': |
obejść się 'mieć się, żyć, vivere': |
Nie dziwuj się (Rozm 237: nie dziwcie sie), iże rzekłem tobie: Potrzeb was narodzić się znowu (non mireris, quia dixi tibi: Oportet vos nasci denuo Jo 3, 7) |
'przyglądać się bacznie, patrzeć z uwagą, oculos ad aliquem intendere, animo intento': |
'zwrócenie się człowieka do istoty nadprzyrodzonej ze słowami prośby, dziękczynienia lub czci, preces ab homine deo adhibitae, precatio, supplicatio, obsecratio, exoratio': |
Piszeć się nam..., eże gdyżci synowie israhelszczy sąć oni s Ejiypta byli wyszli..., tedy więc morze jestci się ono było... rozstąpiło |
zwolić (się) 'wyrazić zgodę, przystać na coś, też dojść do porozumienia, uzgodnić, consentire, assentiri, approbare': |
Zwolili się (war. kal.: zwolili się) assensi sunt (dabo viros, qui praevaricantur foedus meum et non observaverunt verba foederis, quibus assensi sunt in conspectu meo Jer 34, 18) ca 1470 |
zwracać się 'przychodzić na miejsce, w którym się już było, redire, reverti': |
'pogodzić się z kimś, pojednać się, redire cum aliquo in gratiam': |
'poddać się czemuś, pogodzić się z czymś, być posłusznym czemuś, alicui rei cedere, parere': |
'uderzyć (o coś), zderzyć się, impingi (in aliquid), incidere', przen. 'natknąć się, offendere aliquem, in aliquem (aliquid) incidere': |
'odwołać się do sędziego w sprawie dawniej przez niego sądzonej, licząc się zarówno z przegraną jak i wygraną, appellare ad iudicem, ut de re olim a se iudicata testimonium det, ratione habita causae sive obtinendae sive perdendae': |
Zwykło też wiele ludzi w gniew się zażegać, a chcąc się pomścić, naprzeciwo onym, czso zyskują (contra vincentes), jigrają nad jimienie albo nad pieniądze gotowe |
z(d)żaliło się komuś |
'wzruszyć się czyjąś niedolą, okazać współczucie, zlitować się, miserere, misericordia affici': |
Kiedy u wojewody byli, tedy go się pytali: Możeli gościa dawnością sbyć? Tedy wojewoda rzekł: Ja nie skazuję, ale mnie się tako widzi, by kto mogł gościa sbyć laty, kto nie ma dziedzicstwa w ziemi 1395 |
'zawiadomić kogoś przez posłańca (posłańców) lub woźnego o jakiejś sprawie prawnej, najczęściej o terminie (i miejscu) rozprawy sądowej, wezwać przed sąd, upomnieć się o wykonanie czegoś prawnie się należącego lub przez sąd nakazanego, uprzedzić o odpowiedzialności sądowej, aliquem certiorem facere de iudicii termino ac loco, aliquem in ius vocare, aliquem de legibus observandis commonere': |
'pokryć się, oblepić się, przesiąknąć czymś lepkim, co następnie zakrzepło, aliqua re tenaci permadescere, imbui': |
Radujcie się a wiesielcie się, boć otpłata wasza opwita (R XXII 246: opł[i]wita, Rozm 264: pomsta wasza obfita) jest na niebiesiech (Mat 5, 12) XV med. |
Debibor (pro delibor) ac ymolari per mortem obiecę się (war. kal.: obietuję się, ego enim iam delibor et tempus resolutionis meae instat II Tim 4, 6) |
'pilne zajmowanie się czymś, ćwiczenie się w czymś, studium, exercitatio': |
obiesić się 'popełnić samobójstwo przez powieszenie, powiesić się, se suspendere, suspendio vitam finire': |
źle się ku komuś mieć |
'pochylać się na znak szacunku, korzyć się, oddawać cześć, adorare, salutare, venerari': |
'pośredniczyć, wstawiać się za kimś, intercedere pro aliquo |
'skupienie tkanki nerwowej, znajdujące się wewnątrz czaszki u człowieka i zwierząt kręgowych, mózg, cerebrum': |
'odczuwać wstręt, odrazę, brzydzić się, też gardzić, abhorrere, abominari': |
żadzić się 'odczuwać wstręt, odrazę, brzydzić się, też gardzić, abhorrere, abominari': |
Spowiadamy się Bogu naszemu..., iżesmy zgrzeszyli siedmią śmiertnymi grzechy..., tego nam żal i tego się kajem |
żałoba się dzieje na kogoś |
'współczuć komuś, litować się nad kimś, czymś, użalać się nad kimś, opłakiwać kogoś, lugere, miserere, condolere': |
'obwiniać, stawiać zarzuty, skarżyć się na kogoś, queri, accusare': |
'przypodobać się, wkraść się w łaski, blandiri, gratiam alicuius captare': |
'podjąć się opieki nad kimś, tutelam suscipere': |
Panie Boże moj, rozpomień się na mię a nie mści się (ne vindictam sumas) nad mymi grzechy |
'być leniwym, opieszałym, ociągać się, zwlekać, pigrari, pigrum esse': |
obliczyć się 'dokonać obrachunku, rozliczenia, zamknąć i wyrównać rachunki, rationes cum aliquo conferre': |
Cożkoli się napirwej przedrze z żywota wszelkiego dobytka, jeż to się ofieruje Panu..., k twemu prawu będzie, ale tak że za człowiecze pirworodzone wypłatę weźmiesz (ita dumtaxat, ut... pretium accipias) |
'pojednać się, in gratiam redire, reconciliari alicui': |
Bo jest to to prawo dziewek Salfaad od Boga wydano, żeby się swadźbiły, z kimże chcą, ale tylko ludu z swego pokolenia, aby się nie przymiesiło jimienie synow israelskich z pokolenia w pokolenie (ne commisceatur possessio filiorum Israel de tribu in tribum) |
Tyś nam zostawił taki korzeń, a mysmy się lepak nawrocili ku przestępowaniu twych zakonnych ustawień[ach], przymieszając się (ut commisceremur) ku nieczystocie cudzego rodu |
'starać się przypodobać, wkradać się w łaski, blandiri, gratiam alicuius captare': |
'opowiadać, mówić (o czymś), rozmawiać, naradzać się, dyskutować, dicere, colloqui, disputare, tractare de re, aliquid cum aliquo conferre': |
'starać się przypodobać, wkraść się w łaski, blandiri, gratiam alicuius captare': |
(o płynie) 'ciec, lać się, toczyć się, fluere, manare': |
1. 'zastanawiać się, namyślać się nad czymś, rozważać coś, rozmyślać, rozumować, sądzić, mniemać, przypuszczać, cogitare, meditari': a. z wyrażonym obiektem myślenia: coś: |
'posuwać się po powierzchni wody, przeprawiać się przez wodę łodzią, tratwą itp., nare, navigare': |
'rozpływać się, topić się, liquefieri, dilabi': |
Aczby się przygodziło, żeby niektory nieprzyjaciel... na niekogo wrzucił się (quod... irruerit) ji zabić chcąc |
'spierać się, procesować się, lite vexare, litigare': |
'żądać, domagać się sądownie, poscere, flagitare, lege expetere': |
'urodzić się, przymnożyć się, nasci, numero augeri': |
'przybyć, posuwając się w wodzie, adnatare': |
'posuwać się po powierzchni wody, przeprawiać się przez wodę łodzią, okrętem itp., żeglować, nare, aqua ferri, navigare': |
przenośnie 'chwiać się, wahać się, fluctuare, haesitare': |
wyraża stosunki przestrzenne, miejsce objęte akcją, miejsce, na które rozprzestrzenia się akcja: a. miejsce stopniowo obejmowane akcją, miejsce, przez które toczy się akcja: 'przez, w , per, in': |
obracać się 'poruszać się, moveri': |
Przyprawować się będziesz (war. kal.: przyprawiać się będzie) componeris (cum ornata fueris monili aureo et pinxeris stibio oculos tuos, frustra componeris Jer 4, 30) |
Dokąd nie mieni się dzień (war. lub.: dokąd nie smieni dzień się) donec aspiret (donec adspiret dies et inclinentur umbrae Cant 2, 17) 1471 |
'domagać się, wysuwać pretensje, występować sądownie przeciw komuś, poscere, flagitare, aliquem in ius vocare': |
dubium 'odrzekać się, detestari': |
Jelekole kto wiesieli się a kocha w marnej fale, tele teże i smąca się... prze ganienie XV med. |
'zgięta dłoń dostosowana do nabierania czegoś sypkiego, ile się w niej mieści, zawartość mieszcząca się w niej, trocha, pugillus, quantum pugillo capi potest': |
Kdycieśm się już zstarzała (postquam consenui) a pan moj już kmieciem, na rozkosz się dam? |
A przezto gdyż się swych grzechow spowiedamy, więc otsichmiast mamy się jich wiarować |
żec się 'przebywać w nadmiernym gorącu, w upale, w spiekocie, nimium aestum ferre': |
'rozstawać się z kimś, discedere, abire ab aliquo': |
żegnać się 'czynić ręką znak krzyża na sobie, cruce se signare': |
'dotyczący niewiasty, kobiety, charakterystyczny, typowy dla niej, z niewiastą, kobietą związany, do niej należący, przeznaczony dla niej, z niewiast, kobiet się składający, niewieści, kobiecy, muliebris, femineus': |
nie troszczący się o nic, niedbały, neglegens, indiligens': |
Otrącili się, obrazili aut stuknęli (war. kal.: otrącili się, odrazili) impegerunt (cum incidissemus in locum dithalassum, impegerunt navem Act 27, 41) |
Miła Śmierci, gdzieś się wzięła, dawnoliś się urodziła? |
'ożenić się, uxorem ducere': |
'podobać się, być przyjemnym, placere, iucundum, gratum esse': |
Bracze, chcza czi ya obraczicz ku paney rakam, hyszchą (leg. hiż 'iż' się) tobye zaplatą ma stacz pole prawa 1430 |
obrócić się 'wykonać zwrot, odwrócić się, se convertere, averti': |
'zamienić, przemienić, zmienić, odmienić coś na coś, mutare, vertere': [w ziemię się obrócić] |
Dziewka obrządząc się połapić (filia procurans se rapi) a przez wolej porodzicielow swych się wziąć, posag straci |
(o ludności poddanej) 'mający prawo przenoszenia się z jednej wioski do drugiej, opuszczenia jednego pana feudalnego i osiedlenia się w dobrach innego, (de dominorum feodalium subditis) is, cui liberum erat ius migrandi ex alio vico in alium seu ab alio domino ad alium': |
Ten człowiek..., ktory mi się obligował..., iż mi miał zapłacić... cztery złote..., gdzie ja, moj łaskawy panie, przysłałem na złożony czas..., tu mi się nie usprawiedliwił... A tak ja wierzę, iż W<asza> M<iłość> raczy mi uczynić sprawiedliwość jako moj pan, moj łaskawy XV ex. |
'uroczyste oświadczenie złożone z powołaniem się na Boga, dotyczące prawdziwości jakiegoś twierdzenia, środek dowodowy w postępowaniu sądowym, ius iurandum deo teste datum, quo aliquid verum demonstratur, quo in iudicio aliquid probatur': |
'brać początek, zaczynać się, powstawać, wynikać, wywodzić się, oriri, proficisci, emanare, originem ducere': |
'chodzić w koło, krążyć, błąkać się, errare': |
'według ówczesnych pojęć jeden z czterech płynów, znajdujących się w ciele istot żywych, żółć, fel, bilis, unus e guattuor corporis humani humoribus, qui medio aevo ex Hippocratis sententia dicebantur': |
Nie wiem, coć mi się złego stało, głowa mi się w koło toczy, z niej chcą wypaść oczy |
Ten człowiek..., ktory mi się obligował..., iż mi miał zapłacić na święty Szymon cztery złote..., gdzie ja... przysłałem na złożony czas..., gdzie ja przysłałem syna swojego, tu mi się nie usprawiedliwił XV ex. |
pochwalać się 'chlubić, przechwalać się, gloriari': |
'zawiadamiać, uprzedzać o terminie i miejscu rozprawy sądowej, pozywać na termin sądowy, też upominać się, domagać się wypełnienia zobowiązań, denuntiare, aliquem de causae termino locoque certiorem facere, item ius suum ab aliquo exsequi, promissa complenda exposcere': |
'przyłączyć się do kogoś, czegoś, stać się zwolennikiem kogoś, czegoś, alicui, alicui rei se adiungere, adhaerescere, fautorem fieri': |
Ten jisty Jaszek zobiązał się jest, eż ma za to prawić hi głobić się, gdzież si<e> mu krzywda stała w jego himieniu XV in. |
'przyłączać się do czegoś, stawać się zwolennikiem czegoś, alicui rei se adiungere, adhaerescere, fautorem fieri': |
'przystań, port, tu przenośnie o kimś, pod czyją opiekę się można schronić, locus, ubi lintres, naves ad terram appelluntur, portus, hoc loco translate de aliquo, in cuius fidem se conferre possis': |
'lgnąć do czegoś, łączyć się z czymś, alicui rei adhaerere, se adiungere': |
'przyjść, zbliżyć się, podejść, stawić się, venire, adire, accedere, appropinquare': |
'wydalać pot, pokrywać się potem, sudere, sudorem emittere': |
'obrócenie się w proch, rozpadnięcie się, pulverem fieri, dirumpi (sensu subst.)': |
rozproszyć się 'pojechać w różne strony, discedere': |
'pękać, rozrywać się (tu przenośnie), rumpi (hoc loco translate)': |
rozpuszczać się 'rzucać się na coś bez opanowania, in aliquid intemperanter se iacere': |
'stać się cięższym, zwiększyć się, aggravescere, augeri': |
ocucić się w czymś |
'udawać, maskować się, simulare, dissimulare': |
pocisnąć się 'tłoczyć się, se comprimere, premere': |
'potłuc się, contundi, detrimentum, incommodum accipere': |
'rozrosnąć się, rozkrzewić się, crescere, propagari': [tu przenośnie w kontekście religijnym] |
wskazuje osobę (istotę żywą), która jest czegoś źródłem, początkiem, dawcą, dostawcą, przyczyną, od której się coś ma, otrzymuje, czegoś się doznaje 'od, ab, ex': |
począć się 'zacząć się rozwijać (zwłaszcza w łonie matki), concipi, in utero matris oriri': |
'czepiać się, przylepiać się do kogoś lub czegoś, alicui, alicui rei adhaerere, agglutinari': |
Niektorzy... ni pod czyją (i.e. pod niczyją) chorągwią z naszej wojski stanowić się obykli, na ten koniec a k temu końcu (ad hunc finem, Dział 8: a to przeto), aby... wojennej strożej się uwiarowali |
A takoć się jest on (sc. Kryst) dzisia był uczynił mały, iżeć się on... jest był pomieścił... w swe macierze w je świętem żywocie |
'nadąć się, nabrzmieć, stać się wypukłym, tumescere, tumidum fieri': |
'roztapiać się, topniejąc, rozpływać się, liquescere': |
'roztopić się, rozpłynąć, stopiwszy się, liquefieri': |
'odchodzić w różne strony, rozłączać się z kimś, in diversas partes abire, ab aliquo discedere': |
'skłaniać się w bok, odsuwać się, declinare, deflectere': |
'usunąć się na boki, discedere': [o morzu] |
(o uszach, de auribus) 'otworzyć się, odzyskać zdolność słyszenia, se aperire, facultatem audiendi recuperare': |
'rozpadnięcie się, obrócenie się w proch, dirumpt, dilabi, pulverem fieri (sensu subst.)': [o Maryi] |
oddalić się 'odejść, odstąpić, abire, discedere': |
Ysz ten [...], czso Czewleyewi p<rz>isznan, te<n się> yest dostal prawim dzalem... pane Hanky oczczu 1412 |
przyznawać się 'oświadczać, zeznawać coś o sobie, de se aliquid dicere, confiteri': |
'odróżniać się, wyodrębniać się, differre inter se': |
Rozszyrzyw się (expandit se) i położył się (sc. Helijasz) na dziecięciu |
'upominać się, domagać się czegoś, postulare, vindicare' (?): |
'stopić się, zmienić się w płyn, liquefieri': |
'obronić się, oczyścić się przed sądem z postawionych zarzutów, se de crimine apud iudicem purgare': |
(o stanie chorobowym) odległo komuś: 'poprawiło się, polepszyło się, alicui melius factum est, aliquis ex morbo convaluit': |
W Zawolskiej Ordzie roztargnęli się panowie miedzy sobą i zabrali bazar, i z połowicą bazaru poszli do Czyrkas. Druga połowica roztargała się między jimi 1500 |
O tych, ktorzy nie pod janą stoją chorągwią... Niektorzy z naszych ślachcicow... ni - pod - czyją chorągwią (sub nullius vexillo) z naszej wojski stanowić się obykli... aby puszek... się uwiarowali i obrony, jąż jinszy bracia jich, pod pewnymi chorągwiami (sub certis vexillis) postawieni... czynić są obykli... Ustawiamy, aby rycerz każdy... pod pewną podniesioną chorągwią (sub certo vexillo erecto) na jej stanie stał |
otewrą się oczy czyjeś |
'rozpłynięcie się, rozrzedzenie się, liquefieri, rarum fieri (sensu subst.)': |
Awlsus oddalił się, odgarniał (war. kal.: oddalił się, odszedł; et ipse avulsus est ab eis Luc 22, 41) |
'jedząc obficie po okresie niedojadania wrócić do dobrego wyglądu, tuszy, odpaść się, odkarmić się, pabulo exsatiari, post longam inediam crassescere': |
'stać się upartym, upierać się, contumacem, pervicacem fieri': |
Gdy się przygodzi, iż niektory s nich (sc. z braci) w rzeczy dziedzinnej weźmie przeciwko sobie skazanie konieczne, potem drugi z nich... wywodzi się wzgardzonym..., żądając tegodla spisać to skazanie i otmienić (debere eandem sententiam retractari) |
'wydać (się) w ręce, wydać komuś, (se) dedere, submittere alicui': |
podać się 'zobowiązać się, se obligare in aliquid, promittere': |
'zawrócić, wycofać się, uciec, terga vertere, discedere, fugere': |
podawać się 'zobowiązywać się do czegoś, przyjmować na siebie zobowiązanie, se obligare in aliquid, promittere': |
puścić, puścić się 'podać komuś do rozstrzygnięcia, osądzenia, zdać się na czyjeś świadectwo, aliquid alicui diiudicandum permittere, ad testimonium alicuius confugere': do kogoś, czegoś: |
puścić się czegoś |
puścić, puścić się kogoś [tu: o Bogu] |
puścić się 'spuścić się, skoczyć, desilire': |
'grzebać (jak kura)', tu: 'pełzać, ruszać się, roić się, unguibus scalpere, repere': |
poddać się 'podporządkować się, submittere, dedere alicui': |
odmładzać się 'odradzać się, renasci, reviviscere': |
'dowiadywać się, informować się, prosić o wyjaśnienie, aliquid ex aliquo quaerere, aliquem consulere, interrogare': a. absolute i z pytaniem niezależnym: |
Posadzili się dzień pirwy miesiąca dziesiątego, pytając się na taką rzecz (ut quaererent rem, 1471 MKJ V 52: aby pytali na taką rzecz) |
Talibus eloquys concluserunt, zamkli rzecz, gl. sc. milites, Phariseis, qui quasi confusi nil potuere loqui, est argumentum, quod non soluunt Pharisei, protinus argentum soluit, gl. concludit, id est zgodło zapłaca, odmyka, et instat, gl. obicit, sc. argumentum, id est zastawia się, ei 1466 |
'rozlać się szeroko, wylać z brzegów, diffundi, redundare': |
Jako Maciej poddał mi się pode dwa woły, a kiegdyby nie postawił tu dwu wołu, tegdy mi się poddał pode dwie grzywnie 1398 |
'wzruszyć się, rozrzewnić się, animo moveri, frangi': |
A gdyż się pocznie rozniecać gniew i krzyk się mnożył (cumque oriretur seditio et tumultus incresceret), Mojżesz i Aaron uciekłasta do stanu zaślubionego |
'odłączyć się, odsunąć się od czegoś, secedere, se removere ab aliqua re': |
'potęgować się, nasilać się, maiorem fieri': |
Jadrzey zadal racoyemstwo (pro racoyemstwa), by mu to Pawel obraczil. A rzacza ('rządca') paney Gorzewskyey rzekl: Bracze, chcza czi ya obraczicz ku paney rakam, hyszchą (leg. hiż 'iż' się ) tobye zaplatą ma stacz pole prawa 1430 |
'odwzajemnienie się (zwykle za dobre), wynagrodzenie, odwdzięczenie się, oddanie wet za wet, compensatio, remuneratio, praemium': |
rozdzielać się: [o wodach] |
rozdzielić się z kimś o coś: |
'wypierać się, zapierać się pod przysięgą, abiurare': |
'okazywać pokorę, kłaniać się, oddawać cześć, suppliciter adorare, venerari': |
'zgodność tego, co się stwierdza, co się mówi, z rzeczywistością, z faktami, z przekonaniem o rzeczywistości, treść słów zgodna z rzeczywistością, brak kłamstwa, fałszu, veritas': |
poddawać się 'przyjmować zobowiązanie, odpowiedzialność, se obligare': |
Gdyby kto dąb porąbił w jimieniu drugiego..., jiż się godzi na oś (quercum... valentem ad axem, Dział 38: gdy kto... wywiezie dąb, cso się godził na osi) |
'przypatrzyć się, podglądnąć, observare': coś podejrzanym mieć 'przypatrywać się czemuś, tu przenośnie: pamiętać o czymś, hoc loco translate: meminisse' (?): |
Gdyż się swych grzechow spowiedamy, więc otsichmiast mamy się jich wiarować |
'odchodzić, oddalać się, usuwać się, abscedere, discedere, secedere': |
'odejść, oddalić się, usunąć się, abscedere, discedere, secedere, abire': |
'odchodzić, oddalać się, usuwać się, abire, discedere, secedere': |
'wstrzymywać się, abstinere, se continere': |
Lepiej się modlić, niże czyść albo się uczyć XV med. |
'mówić coś przeciwko komuś, słowami się sprzeciwiać, buntować się, fremere, aliquid contra aliquem dicere': |
I przała Sara rzekąc: Nie śmiałaśm się... I rzekł jest Pan Bog: Nie tak, aleś się śmiała (non est, inquit, ita, sed risisti) |
odwieść się z kimś na stronę |
'nie zgodzić się na coś, sprzeciwić się czemuś, revocare, reclamare, non convenire': |
'zwrócić się, odnieść się do wyższej instancji, appellare, ad iudicem superiorem provocare': |
'uchylić się (od wykonania czegoś), subterfugere, declinare, recedere': |
'odzwyczaić się, oduczyć się, desuescere, dediscere': |
wskazuje coś (a. kogoś) stające się własnością itd. (zazwyczaj po czasownikach oznaczających wejście w posiadanie): |
23. w sytuacjach prawnosądowych wskazuje: a. instytucję, urząd, jurysdykcję itp., pod które się ktoś a. coś dostaje: |
II. Łącząc się z loc. rzeczownika lub zaimka: 1. wyraża stosunki przestrzenne, wskazując miejsce (jego powierzchnię lub wnętrze), w którego obrębie, granicach coś jest a. coś się dzieje: |
3. wyraża stosunki czasowe: a. w połączeniu z rzeczownikiem nazywającym zdarzenie lub stan, w którym się coś dzieje a. trwa 'podczas, w czasie, dum, tempore (sc. quo aliquid fit)': |
'służący do ubierania się, odziewania się, ad vestitum pertinens': |
ofierować się 'zostać ofiarowanym, być złożonym w ofierze, sacrificari, immolari': |
podjąć się 'wziąć na siebie, zobowiązać się do wykonania czegoś, aliquid suscipere, se obligare in aliquid': |
'godzić się na coś, być gotowym do uczynienia czegoś, concedere, promptum ad aliquid faciendum esse': |
'najeść się, pokrzepić się, cibo satiari, vires recreare': |
'brać pod uwagę, zastanawiać się, considerare, deliberare': |
podkopać się 'dostać się gdzieś przez podkop, aliquo per cuniculum suffossum pervenire': |
ruszać się 'być w ruchu, moveri': [rusza się staw] |
'ulec, oddać się, succumbere, cedere': |
2. w określeniach zakresu ważności podstawy określanej: a. 'pod wzgłędem, co do, co się tyczy, quod attinet ad': |
'odejść, usunąć się, oddalić się od kogoś, zniknąć, abire ex conspectu alicuius': |
przenośnie 'wynosić się, pysznić się, se efferre, se maiorem facere': |
podnaszać się 'górować, wystawać, eminere, prominere': |
'znajdujący się, unoszący się w powietrzu, pod niebem, qui sub caelo volat': |
podnieść się 'wstać (z pozycji leżącej), wyprostować się, surgere, consurgere, erigi': |
'odziać się w futro kunie, pelle mustelae vestiri' (?): |
Cso się stało, to się stało za Janowym początkiem, eże Jan za włosy rwał 1405 |
Gdyżby się rozmnożyła miedzy wami ręka przychodniowa albo gościowa (si invaluerit apud vos manus advenae atque peregrini) a zubożałli brat twoj i przedał się jemu..., po przedaniu może ji wypłacić, kto chce |
'wykazywać gotowość do podjęcia czegoś, przygotowywać się, paratum esse ad aliquid, misceri': |
Tegdy rychle (festinus) Mojżesz skłoniw się skurczył się na ziemi |
podnosić się 'nadawać sobie ruch w górę, elevari, sursum moveri': |
Jest jich wi<e>le, jiż... pokarm... strawiwszy, bierzą sobie prz<y>czynę procz włostnych stron mięszkania (assumunt sibi extra propria occasionem divagandi), a tako się powłaczając cudzego drapić się nie boją |
'bić się z bronią w ręku, staczać bój, też przenośnie, armis pugnare (etiam translate)': bez kontekstu polskiego: |
'bić się z bronią w ręku, staczać bój, też przenośnie, armis pugnare (etiam translate)': (w wyrażeniach nazywających przeciwnika) z kimś, czymś: |
'mocowanie się, zmaganie się (tu przenośnie), luctatio (hoc loco dicitur translate)': |
Tegodla widzić mi się to podobnie (ergo mihi placet hoc), aby[joa]chom Bogu wszechmogącemu się modlil<i ...> |
'wstępować w procesie w miejsce pierwszego pozwanego, in iudicium pro primo reo venire': warować się: |
'uchwycić się czegoś, dopaść, capere, deprehendere': [o żmii, która uchwyciła się ręki] |
Boję się, by mi się też nie przygodziło. Sąc jedziny syn oćcow a macierzyn, słożę starość jich... do piekłow (timeo ergo, ne forte et mihi haec eveniant et cum sim unicus parentibus meis, deponam senectutem illorum... ad inferos) |
'zatroszczyć się o coś, postarać się, zadbać o coś, curare, procurare, alicuius rei curam habere': |
Omywała się baptisabatur (war. lub.: omywała się bap<ti>zabat; et exibat, sc. Iudith, noctibus in vallem Bethuliae et baptizabat se in fonte aquae Judith 12, 7) 1471 |
[w czyjejś się krwi omywać] |
Człowiek ma tłoczyć, jako może, kaliżdą omowę o sobie i o jinem, a to nie prze się, ale prze ony, jiż by mogli, jego słuchając, polepszyć się XV med. |
rzędzić się 'postępować według jakichś zasad, przepisów, kierować się czymś, leges aliquas in agendo observare': |
Takoć się jest on dzisia był uczynił mały, iżeć się on na dwu mału miastku jest był pomieścił, toć jest w jasłach |
'oglądać, przyglądać się, inspicere, spectare': |
'mieć staranie, troszczyć się, opiekować się, curam habere, prospicere, custodire': |
'uniżać się, dignitatem suam deponere, se submittere': |
'ten kto się kimś, czymś opiekuje, kto dba, troszczy się o kogoś, coś, ma w swej władzy, staraniu, obronie, tutor, curator, patronus': |
'podporządkować się, se submittere': |
'dziać się, fieri': |
Rzeczeli się kto być ślachcicem (si quis... dicat se nobilem, Dział 21: aczby się niekto mienił być rodu ślachetnego)... a jinszym ślachcicom... rzecze się być rownym (asserat se parem) |
'zobowiązać się, przyrzec, obstringi, obligari, promittere': |
'to, co się zdarzyło lub zdarzy, fakt, zdarzenie, wydarzenie, wypadek, przypadek (też w sensie prawnym), quod factum est vel fiet, casus (etiam iudicialis)': |
'wedrzeć się, wprowadzić się (np. do mieszkania), in aliquem locum irrumpere, invadere (e. g. in domicilium)': |
'zdumieć się, być zaskoczonym, mirari, obstupescere': |
'zdumieć się, mirari, obstupescere': |
Iżesmy byli na tem sądzie, gdzie się Stanisława podała Szybanowi k temu bydłu, co jeje wciągnął oprawić się... we dwu niedzielu 1401 |
'przeszkadzać komuś w mówieniu, wplatając swoje słowa, mieszać swoje słowa pomiędzy cudze, wtrącać się, verbis quibusdam prolatis aliquem loquentem impedire': |
'wdzierać się w cudzą własność, siłą wchodzić w posiadanie czegoś, in alienam possessionem invadere, alicuius rei vi potiri': |
'zadłużyć się, zaciągnąć dług, aes alienum facere': |
'nie zdążyć na czas, spóźnić się, sero venire': |
oprawiać się 'rozstrzygać sprawę przez sąd, oddawać sporną sprawę do pojednania lub rozsądzenia przez sąd, causam apud iudicem agere, iudici iudicandam committere': |
oprawiać się 'przyjmować sakrament komunii, Eucharistiam sumere': |
Ten człowiek..., ktory mi się obligował..., iż mi miał zapłacić..., gdzie ja, moj łaskawy panie, przysłałem na złożony czas, ... gdzie ja przysłałem syna swojego, tu mi się nie usprawiedliwił XV ex. |
'stawać się grubym, (w terminologii gramatycznej o spółgłosce) stawać się twardym, crassiorem fieri, asperiorem fieri (de consonantibus)': |
'wstąpienie, wspięcie się, przedostanie się na górę, ascensus, ascensio': |
Z poswarzącymi się przed słońcem weszcia (pro słońca weszcim, cum discordante ante solis occasum) w pokoju się zjednać XV ex. |
'żartować, bawić się, iocari, ludere': |
'zasmucić się, tristem fieri': |
Gdyżci się ktoremu krolewi... syn narodzi..., pośli bieżą... powiedając, iżci się jest był krolewic narodził |
'spowinowacić się, affinem fieri': |
'zacząć się naradzać, naradzić się, consilium inire, consiliari': |
'rozplenić się, rozmnożyć się, multum fieri': |
'poróżnić się, powaśnić się, alicui infestum fieri': |
2. rzucać się a. 'szybkim ruchem kłaść się, padać, cadere, labi': |
'wstąpić na coś, wspiąć się na górę, ascendere, in locum editiorem conscendere': |
(podmiotem rzecz, zjawisko fizyczne lub pojęcie abstrakcyjne, subiectum est res concreta vel abstracta) 'przeniknąć, wedrzeć się, rozprzestrzenić się, też nastać, intrare, inire, advenire, subire': |
'wiedzieć, myśleć, mniemać, scire, sentire, putare': czuć się: |
Co narodziło się jest z ciała (ex carne), ciało jest, a co narodziło się jest z ducha (ex spiritu Jo 3, 6), duch jest |
'zanurzać się, tonąć, mergi': |
wesprzeć się 'zacząć spór, wdać się w spór, controversiam inire': |
wesprzeć się 'użyć jako podpory, oprzeć się, aliqua re niti': |
'stawać się pustym, opuszczonym, pustoszeć, desolari, deseri, vastum fieri': |
2. rzucić się a. 'zerwawszy się z miejsca, ruszyć pospiesznie, poskoczyć, celeriter exoriri, exsilire': |
rzucić się w jimienie |
przenośnie 'zawładnąć, kimś, aliquo potiri ': [rzuci się na kogoś duch boży] |
(w odniesieniu do kobiety i mężczyzny) pojąć się 'zawrzeć małżeństwo, pobrać się, matrimonium inire': |
Ingerere poduszczyć vel wkładać się, vlg. dicitur: ingeris te velut festuca in anum, id est in posteriora wmykasz się jakoby paździorko w rzyć ca 1500 |
zachować się: |
'wspólnie się naradzić, communiter deliberare, consilia inire': |
Tu się więc starszy poznają, przy tem się k stołu sadzają |
Gdyżci się ktoremu krolewi... syn narodzi, tedyć więc po wszytkiemu krolewstwu pośli bieżą a to orędzie oni powiedająć, iżci się jest był krolewic narodził |
(w odniesieniu do kobiety i mężczyzny) 'zawierać małżeństwo, pobierać się, matrimonium inire': |
'rozciągać się w przestrzeni, ciągnąć się w dal, extendi, patere': |
Gdyż tak leżąc na ziemi, ściągnął się (prostratus) przed bożym kościołem, Ezdrasz modlił się z płaczem |
kryć się czegoś |
'przecinający się, krzyżujący się, decussatus': |
'bić się, mocować się, pugnare, luctari' (?): |
Aczby się przygodziło, żeby niektory nieprzyjaciel albo ktokoli bądź (quispiam)... samowtor na niekogo wrzucił się, ji zabić chcąc..., pakli on, na kogo przyszli, jenego s nich poznać może, takiego do sądu pozwać ma |
'stać się suchym, arescere, exsiccari': |
Jest jich wi<e>le, jiż przez głupość pokarm (victum, Dział 31: jimienie) długiego czasu krotkiej godziny strawiwszy, bierzą sobie prz<y>czynę procz włostnych stron mięszkania a tako się powłaczając cudzego drapić się nie boją |
'dać się odczuć, sentiri': |
'to, co się widzi, to co się pojawia na jawie lub we śnie, zjawa, objawienie, visio (id, quod vigilans vel dormiens videt)': |
Jako Piotr wykradł się nocną rzeczą nie uczyniwszy nijednej prawizny jemu ani się jemu pokłonił 1414 |
Beneficencia liberalitatis remititur osłabia się, upokaja się 1436 |
z określeniami nazywającymi to, czym się widzi (okiem, oczyma, sercem, wiarą): |
dubium 'wstydzić się czegoś, żałować czegoś, alicuius rei pudere, poenitere': |
'dowieść swojej słuszności przed sądem, utrzymać się przy swym roszczeniu a. odeprzeć roszczenia przeciwnika procesowego, ius suum in iudicio postulare, causam obtinere, petitionem adversarii in iudicio refutare': |
Godzinki o męcze bozeii, w ktorich się zamika wsitka pasia ca 1500 |
Miła śmierci, gdzieś się wzięła, dawnoliś się urodziła? Rad bych wiedział do ostatka, gdzie twoj ociec albo matka |
'stykać się, proxime situm esse, inter se contingere': |
Iżeć się jest {ono} ludziem na ziemi tako było widziało, jakoby się ono (sc. niebo) na nie obalić było chciało |
'coś się komuś podoba, aliquid alicui placet': |
'zjazd feudałów danej dzielnicy (ziemi), zwoływany przez panującego celem rozpatrzenia aktualnych spraw państwowych i lokalnych, zajmujący się także sądownictwem i partykularnym ustawodawstwem (z czasem wykształciły się z wieców sejmiki ziemskie oraz sądy wiecowe), conventus, quo domini feodales a principe convocati ad res publicas peragendas iudiciaque exercenda congregabantur, colloquium generale quod vocabatur': |
ostawiać się 'utrzymywać się, trwać, obowiązywać w dalszym ciągu, ius retinere, observandum permanere': |
schodzić się 'gromadzić się w jednym miejscu, un unum locum convenire': |
schodzić się 'spółkować, cum aliquo coire': |
(o przykrym uczuciu, de affectu quodam molesto) 'pojawić się niespodziewanie, irrepere, influere': |
wkupić się 'nabyć prawo do wyrębu drzewa lub do wypasu świń w dworskim lesie, ius ligna excidendi vel sues pascendi in silva domini emere': |
schować się 'pomieścić się, collocari, capi': |
pokrzepić się 'orzeźwić się, otrzeźwieć, se reficere, recreare': |
schronić się od kogoś |
'schylić się, spaść, zniżyć się, demitti, inclinari, cadere': [o cieniach] |
pokusić się 'zmierzyć z kimś siły, stoczyć walkę, cum aliquo congredi, pugnare': |
'okrywać się kwiatami, być okrytym kwiatami', przenośnie 'dobrze, pięknie się rozwijać, florere, efflorescere': |
sczynić się 'stać się, fieri': |
Otjął jest Jakob wszytko, csoż jest miał nasz ociec, a ot jego <zboża> się rozbogacił a oślachcił się (factus est inclitus) |
oświecić się 'uzyskać zdolność widzenia, videndi facultatem accipere': |
'obwarować się, otoczyć szańcami, se munire, vallis se cingere': |
'rozłożyć się, rozciągnąć się dookoła, diffundi, circumfundi': |
Zgarnie (sc. stoł) na się wszytko pole, ... csole się na niwie swięże, to wszytko na stole lęże |
'dostać się siłą, wedrzeć się do zamkniętego pomieszczenia, uszkadzając drzwi, vi irrumpere (in domum clausam foribus effractis)': |
Jażci się ona polskimi słowy tako wykłada, iże wonczas, gdyżci nasz Kryst miły miał-ci się jest on... narodzić był, tedy więc wyszło jest przykazanie było od... cesarza |
Ozowcie się (war. kal.: odzowcie się) advocate (loquimini ad cor Ierusalem et advocate eam Is 40, 2) |
ożenić się 'pojąć sobie żonę, iungere sibi aliquam, uxorem ducere': |
[położyć się z kimś] |
'strona świata, w której słońce wznosi się najwyżej, meridies, meridiana pars caeli': |
'bezprawne wprowadzenie się do cudzego domu, occupatio domus alienae praeter ius facta'. |
<P>rzygadza się, iże porodzoni z plemienia ślachecskiego... wydawają się na łotrowstwo... a swą wolą bywają zbiegowie z krolestwa naszego, a taką mając umowkę (occasionem habentes, Sul 47: przyczynę mając), wiele złego w krolestwie poczynają |
'pomylić się, errare, falli': |
'użalić się, ulitować się, misereri': |
2. 'związany z ciekiem wodnym (potokiem, rzeką) lub zbiornikiem wody stojącej (stawem, jeziorem), ad aquam currentem (torrentem, fluvium) pertinens': a. 'znajdujący się nad rzeką, potokiem, rosnący w pobliżu rzeki, znajdujący się pośrodku rzeki lub zbiornika wodnego, aquaticus, ad aquam situs': |
Cso się kupia wodziła miedzy Sułkiem a miedzy Otą, ta się kupia Sułkiem ro<z>szła ('rozszła') 1403 |
wodzić się 'zachowywać się, postępować, agere, se gerere': |
wodzić się 'oczyszczać się ze zmazy rytualnej (tu o kobiecie po porodzie), purificari (hic de femina post puerperium)': |
coś się komuś wodzi |
Yacosm byl nemoczen Welą (leg. w Wielą) Nedzela prawą nemoczą hy spowadalem za (leg. się) 1426 |
wieliczyć się 'widzieć w czymś powód do dumy, szczycić się, gloriari, gloria se efferre': |
uniżyć się, siebie 'okazać swoją niższość, pokorę, uległość, upokorzyć się, animo demisso, obsequioso, placabili se praebere, humilem se reddere': |
(o ludziach, de hominibus) 'wybijający się ponad swoje otoczenie, bardzo się wyróżniający, wybitny, głośny, nieprzeciętny (także w sensie negatywnym), magnus, excellens, eminens (etiam in malam partem)': |
'runięcie, rozpadnięcie się, zawalenie się, actus corruendi, concidendi, collabendi': |
przekształca czasownik na zwrotny: się: |
przy czasowniku zależnym od dać: się: |
'zmarszczyć się, frontem contrahere': |
3. występuje z czasownikiem w funkcji biernej:a. w funkcji strony biernej: się: |
w funkcji bierno-rezultatywnej samoistnej: się: |
przy czasownikach, wyrażając czynność wzajemną: się: |
A zwykło też wiele ludzi w gniew się zażegać, a chcąc się pomścić naprzeciwo onym, cso zyskują (malentes ulcisci contra vincentes), jigrają nad jimienie |
przy czasownikach jako wykładnik formy bezosobowej: się: |
pomykać się 'posuwać się, moveri': |
taić się: 'ukrywać się, nie ujawniać, occultare, celare, dissimulare': |
taić się 'udawać obłąkanego, insanum se esse simulare' (?): |
'topić się, zmieniać się w płyn, liquefieri': |
'naruszyć cześć, obrazić, targnąć się na czyjąś cześć, honorem ac existimationem alicuius violare, offendere': |
silić się 'zwiększać swoją siłę, vim suam augere' (?): |
'rozpaść się, zwalić się, dilabi, ruere, cadere': |
12. 'spotkać się z niepowodzeniem w sądzie, in iudicio cadere': a. (o człowieku, de homine) 'przegrać sprawę, causam in iudicio perdere': |
Tedy Isaak lęknie się a jimie się wielmi dziwować (expavit Isaac stupore vehementi et... admirans ait) |
Beneficencia liberalitatis remititur osłabia się upokaja się 1436 |
upominać się: |
'poddać się czyjejś woli, rozkazom, radom, okazać się posłusznym, usłuchać kogoś, alicuius voluntati, imperio, consiliis oboedire, audientem esse, audire aliquem': |
Przez tego krola, jiż się był tak zubożył, rozumie się Adam XV ex. |
'odbijając się nogami, przelatywać na drugą stronę przeszkody, skokiem przedostawać się gdzieś, transilire': |
I przała Sara rzekąc: Nie śmiałaśm się... I rzekł jest Pan Bog: „Nie tak, (non est... ita), aleś się śmiała” |
popełnić się (o czasie, dicitur de tempore) 'skończyć się, upłynąć, praeterire, transire': |
'pośliznąć się, per lubrica labi': |
'zbrudzić się, zanieczyścić, splamić, polluere, maculare, inquinare': [tu o Bogu] |
Bo się nawroci Pan, aby się weselił nad tobą..., tak acz posłuchasz (si tamen audieris) głosu Pana Boga swego |
Tedy Jakob wsadził dzieci i żony na wielbłądy i brał się precz. Tak pobraw (tulitque) swoj nabytek... i brał się ku Isaakowi |
Mowi Bog miłościwy leżącym, jiż się we złem kochają, a tacy dobrze się przez onogo niemocnego paralityka... znamionują |
'opierać się na czymś, polegać na czymś, aliqua re niti, in aliqua re fiduciam ponere': |
Patrzże, a srozumiesz, czemu się ludzie ludźmi sromają albo takie czemu się ludzie omowy lękają .XV med. |
'narzekanie, żalenie się, uskarżanie się, actus querendi': |
'narzekać, użalać się, uskarżać się, queri': |
'znieważanie kogoś, ubliżanie czyjejś czci, naigrawanie się, ignominia, contumelia aliquem afficiendi actus, dignitatem alicuius violandi, deridendi actus': |
'poradzić się kogoś, zasięgnąć rady, aliquem consulere': |
'dostać się mimo woli do wnętrza, do środka czegoś, spadając, znaleźć się w czymś, incidere, cadere intus, in aliquid': |
użycia przenośne: wpaść w czyjś gniew, w czyjąś nienawiść 'stać się przedmiotem czyjegoś gniewu, czyjejś nienawiści, narazić się komuś, subire, excipere (alicuius iram, odium)': |
'położyć się, accumbere, recumbere': |
Przeto bali się ci iści ludzie Boga, ale wszakoż takież i (sed nihilominus et) swym modłam się kłaniali |
Cso się pozdnie urodziło (quae erant serotina), to się wszytko dostało Labanowi |
'ucieszyć się, laetari, gaudere': |
urodzić się 'przyjść na świat (też o zwierzętach), in lucem edi, nasci (etiam de animalibus)': [o Chrystusie] |
poradzać się 'przychodzić na świat, rodzić się, nasci': |
'począć się, concipi': |
poradzić się 'zasięgnąć czyjejś rady, pouczenia, aliquem consulere': |
(o człowieku, de homine) piętą wirzgać 'sprzeciwiać się komuś, buntować się, calcitrare, rebellare': |
'sprzeciwić się komuś, zbuntować się, calcitrare, rebellare': |
1. (o istotach żywych, de animalibus) 'rozwinąć się, wzrosnąć, powiększając swoje rozmiary i siły, crescere, maiorem ac firmiorem fieri': a. (o ludziach, de hominibus) 'dojrzeć, stać się dorosłym, pełnoletnim, dojść do lat dojrzałych, adultum, maturum, suae potestatis fieri': |
urwać się 'oddzielić się, odpaść od czegoś, ab aliqua re dividi, seiungi': |
Tenci się jest on dzisia uczynił tako niski i tako skromny, iżci się jest on był na małem miastku... przepuścił położyć |
'umówić kogoś do pracy, posługi, wynająć kogoś, zgodzić za opłatą, aliquem mercede conducere': urzędzić się: |
Skargę Piotr położył na Jana, eżby ji urenił, ale Jan... mienił, eżby się Piotr sam urenił, a to wydawał się urzędnie (legitime) doświadczyć |
wracać się zasię: |
(o członkach ludzkich, de membris corporis humani) 'stracić zdolność ruchu, stać się bezwładnym, motum edere non posse, enervatum, invalidum fieri': |
porodzić się 'przyjść na świat, urodzić się, nasci, gigni': |
(o cieczy, de liquore) 'burzyć się jak kipiąca woda, pienić się, falować gwałtownie, fervere, aestuare': [morze wrające] |
'czynić się równym komuś, se alicui exaequare': |
poruszać się 'rzucać się na kogoś, aliquem invadere, aggredi': |
skłonić się (o dniu, de die) 'zmierzchać, in vesperem declinare': |
'połączyć się z kimś, cum aliquo se coniungere': |
skłonić się od złego, z drogi |
'wyrażać niezadowolenie, narzekać, użalać się, se contentum non esse dicere, queri': |
(o owcy, de ove) 'okocić się, mieć małe, parere, gignere, fetum ponere': |
'dający się uprosić, ubłagać, ten, kto daje się uprosić, qui precibus non deest, deprecabilis': |
'dowiedzieć się o czymś od kogoś, posłyszeć od kogoś jakąś wiadomość, aliquid ex aliquo audire, cognoscere': |
'pogrążyć się w czymś, przesiąknąć czymś, oddać się czemuś, aliqua re mergi, imbui, alicui rei se dedere': |
Gdyż miedzy... krolem... a miedzy księdzem Bodzętą,.. niektore wątpienie o dziesięcinach... było się stąd i zowąd poruszyło (fuisset hinc inde suborta, Dział 3: poruszyło się) |
poruszyć się 'wyruszyć, wymaszerować, proficisci, exire': |
poruszyć się 'napaść, natrzeć na kogo, aliquem invadere, aggredi': |
Finxit, id est porzekł się aut policzył (war. kal.: rzekł się aut policzył, Luc 24, 28) |
posadzić się 'usiąść, considere': |
'odzywać się, odezwać się, (prze)mówić, vocem edere, loqui incipere': |
Cso Siewierzyn mowił Wawrzyńcowi, iżby nie dał na się roku ustać, an ('a on') mimo tę mowę dał [dał] na się roku ustać 1403 |
Strona zapadnia od Wielikiego Morza pocznie się a tym skonanim zawrze się (ipso fine claudetur) |
ustanowić się 'zatrzymać się, stanąć, iter reprimere, consistere, stare': |
Ustanowicie się (war. kal.: ustanowcie się, mamotrekt mikułowski: ustanovte sú) fundamini (cum clamaverint ad eum, sc. deum factum, non audiet, de tribulatione non salvabit eos, mementote istud et confundamini Is 46, 8) ca 1470 |
wręczyć się 'postawić za siebie rękojmię, vadem pro se constituere': |
'wszcząć sprawę przed sądem, rozpocząć proces sądowy, wdać się w spór, litem instituere, intendere, causam iudicibus diiudicandam tradere': |
'wrota wspierające się i toczące się na przytwierdzonych do nich u dołu kółkach, porta rotis instructa': |
posieść się 'usiąść, considere': |
Jakom ja Janowi na się lista nie miał dać [na się], iżem mu miał zapłacić to za posiedlenie [to], co by p[y]rzyjaciele naleźli 1438 |
1. wrocić (się) 'przyjść na miejsce, w którym się już było, redire, reverti, regredi': a. bez określeń lokalnych w tekście polskim lub z określeniami bez użycia form deklinacyjnych: |
wrocić się zasię: |
w coś: [wrocić się w ziemię] |
wrocić się zasię: |
'rozmyślić, rozważyć, zastanowić się, secum revolvere, cogitando volvere': |
'na nowo się przypomnieć, denuo in memoriam venire': |
wrocić się k(u) czemuś |
'odzyskać spokój, uspokoić się, requiem recuperare': |
Stały wody zszedwszy się na jednem mieścu... i zdały się podal od miasta (apparebant procul ab urbe) |
Pavet celum, zumiało się, terra stupet, drż<y>, zdryga się, et omnis creatura celestis miratur XV med. |
wieźć się 'płynąć czymś, prowadzić łódź, nave vehi, ferri, navigare': |
'poddać się czyjejś woli, rozkazom, radom, okazać się posłusznym, usłuchać kogoś, alicuius voluntati, imperio, consiliis oboedire, audientem esse, audire aliquem': |
skrocić się 'skończyć się, ad finem venire': |
'poddać się czyjejś woli, czyimś rozkazom, radom, okazać się posłusznym, usłuchać kogoś, alicuius voluntati, imperio, consiliis oboedire, audientem esse, audire aliquem': |
'prawo zwyczajowe domagające się od krewnych zabitego wykonania krwawej zemsty na zabójcy, stopniowo wypierane przez postępowanie sądowe lub zamienione na wydalenie się mordercy z kraju, umożliwiające porozumienie zwaśnionych rodów na drodze polubownej, ius, quo propinqui hominis occisi occisorem ulcisci debebant, deinde: actio iudicialis vel homicidae exilium ac gentium aversarum reconciliatio': |
'prawo zwyczajowe domagające się od krewnych zabitego wykonania krwawej zemsty na zabójcy, stopniowo wypierane przez postępowanie sądowe lub zamienione na wydalenie się mordercy z kraju, umożliwiające porozumienie zwaśnionych rodów na drodze polubownej, ius, quo propinqui hominis occisi occisorem ulcisci debebant, deinde: actio iudicialis vel homicidae exilium ac gentium aversarum reconciliatio': |
'poddać się czyjejś woli, rozkazom, radom, okazać się posłusznym, usłuchać kogoś, alicuius voluntati, imperio, consiliis oboedire, audientem esse, audire aliquem': |
Gdyż się swych grzechow spowiedamy, więc otsichmiast mamy się jich wiarować |
Poddali są się dwie niedzieli za żyto zapłacić... A wi<ę>c ten jisty Doliwa... poddał się tym jistym rękojmiam XV in. |
ustawić się 'zatrzymać się, przestać płynąć, consistere, fluere desinere': |
'usuwać się, wycofywać się, loco abscedere, secedere, se recipere': |
przenośnie: uścieć się 'jaśnieć, być sławnym, clarum, nobilem esse, gloria florere': |
Zgarnie (sc. chlebowy stoł) na się wszytko pole, czso w sto<do>le i w tobole, czsole się na niwie zwiąże, to wszytko na stole lęże |
Ipse (sc. Iesus) evanuit, gl. evanuit zginął (GlKazB II 53. 55: wypsnął się, R XXV 139, R XXIV 374: zelśnął, czy zelsnął, się), ab oculis eorum (Luc 24, 31) XV med. |
Poczęła (sc. Maryja) umiatać kościoł. A jako smiotła proch w gromadę,... pobrała przed się w suknią... A zatem poszedł jeden stary kapłan żydowski. Uźrawszy ji dziewica Maryja naczęła się lękać... i osuła on proch na ziemię |
Bog z Syna<j> przyszedł jest a z Seir zjawił się jest nam (ortus est nobis, MamLub 54: wzjawił się) |
'odnoszący się do targu, ad mercatum pertinens': dzień targowy 'dzień, w którym odbywa się targ, dies, quo mercatus habetur': |
Othchodzecz szya (leg. otchoce-ć się) sz myodem tarnek, gdycz przynyosza yadv garnek, mvszysz gy pycz przesz dzaky |
Pakliby takiej (sc. żonie)... dłużej niżli mężewi jej żywie być przygodziło się, tegdy (extunc, var. etiam) ku prawu włostnego jimienia... wroci się |
'ukryć, nie ujawnić, occultare, celare, dissimmulare': utaić się: |
Utaisz się conticesce[n]s (war. kal.: utai się conticescet; ergo silens conticesces Jer 48, 2) ca 1470 |
(o morzu, de mari) 'burzyć się, falować, procella agitari, aestuare': |
'zaplątać się, wpaść w sieci, tu przenośnie, irretiri, illaqueari, hoc loco translate': |
postawiać (się) 'zatrzymać się, consistere, subsistere': |
'idąc, tracić równowagę, zawadzając o coś nogami, potykać się, przewracać się, upadać, offendere, pede labi, lapsare, cadere': |
'leżąc na ziemi, wykonywać gwałtowne ruchy, tarzać się, humi volutari': |
Odydźcie od stanow niemiłościwych ludzi a nie dotykajcie się, cso k nim przysłucha, a nie uwalicie się (Biblia młynarki: nevwalite sie) w grzech jich (ne involvamini in peccatis eorum) |
postawić się 'stawić się, stanąć, adesse': |
postawić się 'stawić się, adesse, praesentem esse': |
postawić się 'stanąć, zatrzymać się, consistere, subsistere': |
'wydawać się słodkim, miłym, przyjemnym, pożądanym, dulcem, iucundum, optatum videri': |
wrzucać się w dziedzinę itp. |
'zajmować się nie swoimi sprawami, se rebus alienis immiscere, interponere': |
wrzucić się 'zerwawszy się z miejsca, ruszyć pospiesznie, poskoczyć, prosilire, proruere': |
Aczby się przygodziło, żeby... ktokoli bądź... na niekogo wrzucił się (si contigerit, quod super aliquem... quispiam... irruerit) ji zabić chcąc..., takiego do sądu pozwać ma |
wrzucić się w dziedzinę itp., na dzirżenie |
1.a.a.'z uwagą przysłuchiwać się komuś lub czemuś, wysluchiwać tego, co ktoś mówi, starać się posłyszeć coś, też słyszeć, audire, exaudire, auscultare, aures praebere': a. dopełnienia bliższego brak albo dopełnieniem zaimek inny niż osobowy: aa. w gen.: |
(o słońcu, zorzy, de sole, aurora) 'pojawiać się na wschodnim horyzoncie, podnosić się nad horyzont, oriri, exoriri': |
'powiększyć się, rozszerzyć się, maiorem fieri, diffundi, spargi': |
Tedy Isaak lęknie się a jimie się wielmi dziwować ani chciał temu uwierzyć (ultra quam credi potest admirans) |
'przysłuchiwanie się z uwagą komuś lub czemuś, wysłuchiwanie tego, co ktoś mówi, audientia, auditio, actus audiendi': |
'zwać się, nazywać się, być zwanym, nazywanym, appellari, nominari, dici': |
'posiadający zdolność zwracania się ku czemuś np. myślą, qui facultatem quandam habet, e.g. facultatem cogitandi': |
uznać się, siebie 'poznać samego siebie, ocenić się, se ipsum cognoscere, aestimare': |
'przyznać komuś coś, przyznać się, że jest się komuś coś winnym, aliquid alicui tribuere, confiteri se aliquid alicui debere': |
'zorientować się w czymś, zdać sobie sprawę, przekonać się, animadvertere, videre, intelligere, sibi persuadere': |
'być stosownym, odpowiednim, godzić się, convenire, decere': |
Ciągną się (sc. miedze) aż do Jordana, a napoślad (ad ultimum) Słonym się Morzem ogarną |
'przyznawać się do czegoś, aliquid admittere, confiteri': |
'okazać współczucie, wzruszyć się czyjąś niedolą, zlitować się, misereri alicuius, alicuius fortunam miserari': |
'wyprysnąć, wylać się, effluere, effundi': |
Potem Lija przystąpi[wszy] z swymi <syny>, a gdyż się takież pokłonili, a napośledziej (extrem) Rachel a Josef takież się pokłonili |
'ściemnieć, stać się ciemnym, atrum fieri', tu o oczach 'pokryć się zaćmą, caligare (dicitur de oculis)': |
'posługiwać się, posiłkować się czymś, aliqua re uti, aliquid adhibere': |
Gdyż się moj brat od grobu Machmetowa wrocił, tedy cesarz turecki wskazał ku mnie przez brata mego i pisał, abych się jednał z krolem polskim 1500 |
'pośredniczyć, wstawiać się za kimś, pro aliquod deprecari': |
'dźwignąć się, podnieść się, erigi, surgere': |
wykraść się 'uciec, clam exire': |
'gładzić się (czując ucisk w sercu), rozcierać, pectus suum dolore afflictum mulcere, terere': |
'wydostać się, wydobyć się skądś, wyjść z wnętrza czegoś, evadere, exire': |
wylić się 'wypłynąć, wyciec, wylać się, tu przenośnie, fundi, effundi, hoc loco translate': |
Wroć się ku swej paniej a pokorz się jej pod ręką jej, opięć wspłodzisz płod siemię twe |
wspłodzić się: |
'łączyć się, jednoczyć się, coniungi, uniri': |
'wesprzeć się, oprzeć się o coś, na czymś, alicui rei inniti, incumbere': |
'wspierać się, opierać się na czymś, alicui rei inniti, incumbere': |
'położyć się, cubare, recumbere': |
'każde święto, łączące się z religijnym nakazem wstrzymania się od pracy, z odpoczynkiem, omnis dies festus, quo religio homines otiosos iubet': |
'podnieść się z posłania, zbudzić się ze snu, e lecto surgere, somno excitari': |
'podnosić się z posłania, budzić się ze snu, de lecto surgere, somno excitari': |
'dźwignięcie się, powstanie (do pracy), actus surgendi (ad laborem)': |
'unosić się ku górze, podnosić się, powstawać, surgere, exsurgere': [morskie wełny wielikie poczęły wstawać] |
'podnosić się z posłania, budzić się ze snu, e lecto surgere, somno excitari': |
'podnosić się, wznosić się, sursum levari': |
'smucić się, martwić się, dolere, moleste ferre': |
Cum dixisset (sc. Iesus): Ego sum, abierunt (sc. cohors et ministri) retrorsum, ustąpili się wstecz zasię (Kałużn 272: wstąpili się wstecz, GlKazB I 72: padli wznak, Rozm 626: poszli wznak), et ceciderunt in terram (Jo 18, 6) ca 1500 |
'w czasie drogi natknąć się na kogoś, spotkać kogoś, spotkać się z kimś, alicui occurrere, obviam fieri': |
'przytrafić się, zdarzyć się, accidere': |
'pomylić się przy wymawianiu roty przysięgi, in verbis iurisiurandi pronuntiandis errare': |
potłuc się 'uderzyć się, odnieść obrażenia, plagam, vulnus, accipere': |
'wejść na coś, wspiąć się, wstąpić na coś, ascendere, sursum scandere': |
Gdy pasterze w nocy paśli, stanął przy nich anioł spasny, którzy widząc iasność boską, bali się boiaźnią ciężką XV p. pr. |
(o słońcu, gwiazdach, de sole, astris) 'pojawić się na wschodnim horyzoncie, podnieść się nad horyzont, oriri, exoriri': |
(o zapachu, woni, dymie, de odore, fumo) 'unieść się, wnieść się w górę, elevari, sursum tolli': |
'dostać się komuś przypadkowo, przytrafić się komuś, alicui contingere': |
'patrzeć na kogoś, coś, przypatrywać się, przyglądać się, inspicere, observare, contemplari': |
Nie dziwuj się, iże rzekłem tobie: «Potrzeb (oportet Jo 3,7) was narodzić się znowu» |
'przestraszyć się, expavescere, timere': |
'upić się, nadużyć napojów alkoholowych, inebriari, ebrium fieri': |
'sprzysiężyć się, zmówić, coniurare, conspirare': |
'poradzić się, też naradzić się, consilium capere, consulere': |
'posłużyć się czymś, użyć czegoś, zastosować coś, assumere, adhibere': |
wziąć się 'pojawić się, apparere, adesse': |
wziąć się 'odwołać się do sądu (zwłaszcza do wyższej instancji sądowej), ad iudices (praecipue superiores) appellare': |
wziąć się w coś |
'powiększać się, maiorem fieri, tumescere': |
(spowiadać się) 'wyznawać grzechy kapłanowi dla uzyskania rozgrzeszenia, remissionis assequendae causa peccata sacerdoti confiteri': |
'zeznać, zwierzyć się, przyznać się, indicare, confiteri': |
wzjawiać (się) 'pokazywać się gdzieś, apparere, comparere aliquo loco': |
potykać się 'następować zaraz po sobie, subsequi, succedere': |
potykać się 'tracić w chodzie równowagę, zawadziwszy o coś nogą, pedem offendendo labare': |
potykać się 'mylić się przy wymawianiu roty przysięgi, in verbis iurisiurandi pronuntiandis errare': |
powalić się 'przewrócić się, upaść, cadere': |
powiedać się 'okazywać, dawać do zrozumienia, significare': |
wznieść się 'powstać (z pozycji siedzącej lub leżącej), surgere, exsurgere': |
'porywać się na kogoś, zamierzać się (aby zabić), manum alicui inferre': |
wznosić się 'opuszczać jakieś miejsce, discedere, abire': |
'powstrzymywać się od czegoś, nie czynić czegoś, abstinere, (ab aliqua re facienda) se continere': |
'nabierać sił, wzmagać się, wzrastać, convalescere, augeri, crescere': |
My grzeszni ludzie spowiadamy się Bogu... naszych wszech (Spow 3: wszyćkich) grzechow, csośmy się jich dopuścili |
Chrystus się nam narodził, jenż dawno powiesczon byl XV p. pr. |
Spowiadam się Bogu... s moich wszystkich (Spow 3: wszyćkich, 1. 2: wszech) grzechow, com się jich dopuścił |
formy fleksyjne zaimka ten odnoszą się bezpośrednio do poprzedzającego podmiotu lub dopełnienia i są jego podwojeniem: |
zaimek rzeczowny (w neutr. sg.) odsyła do faktu, dziania się z reguły zaistniałego w przeszłości, wyrażonego w zwykle poprzedniej wypowiedzi: |
'zmówić się, uknuć, zorganizować spisek, coniurare': |
'zmawiać się, knuć spisek, coniurare': |
'pęknąć, rozpaść się, tu: rozgotować się, rumpi, dilabi, hoc loco: coquendo dissolvi, corrumpi': |
'decydować się na coś, wdawać się w coś, aliquid constituere, alicui rei se immiscere': |
'poddać się czyjemuś rozstrzygnięciu, arbitrio alicuius parere': |
'zwrócić się do kogoś z zapytaniem, zapytać kogoś w celu uzyskania jakiejś informacji, poinformować się, aliquem rogare, consulere, ex aliquo quaerere': a. absolute i bez kontekstu: |
1. (o istotach żywych, de animantibus) 'rozwinąć się, powiększając swoje rozmiary, siły, ilość, crescere, incrementum capere': a. (o ludziach, de hominibus) 'rozmnożyć się, ampliari, multiplicari': |
(o abstraktach, de rebus abstractis) 'nasilić się, spotęgować się, augeri, concrescere': |
wzruszyć się 'ruszyć do walki, pugnam inire': |
wz(d)rzucić się 'zaatakować, rzucić się (na kogoś), popędzić (za kimś), irrumpere, incurrere': |
'to, z czego się tka, tj. przędza, e quo texitur, filum': |
'powołać się na kogoś, tu na sędziego, zachodźcę lub świadków, aliquem iudicem, defensorem vel testem apellare': |
tknąć się czegoś |
'odezwać się podniesionym, donośnym głosem, głośno zawołać, krzyknąć, clamare, exclamare, vocare': |
wzywać się 'apelować, odwoływać się, appellare, ad iudicem superiorem provocare': |
'nie ruszać się, stać w miejscu, nie zmieniać pozycji, miejsca, non moveri, aliquo loco stare, locum non mutare': |
'utrzymywać się, trwać dalej, zachować się, esse, manere, asservari': |
Niektorzy przed sąd nauczyli się silną mocą przychodzić, ... Przeto, aby się tacy wściągnęli (super hoc providere volentes), chcem |
'tracić panowanie nad sobą, zachowywać się jak szaleniec, furere, insanire': |
'wejść przemocą, gwałtem, wedrzeć się (gdzieś), irruere, irrumpere, vi penetrare': |
informuje, że dana czynność odbyła się równocześnie z poprzednio wymienioną czynnością 'w tym czasie, tymczasem, wtedy, tum, interea, interim': |
'wydźwignąć się, uwolnić się, ab aliqua re se liberare, aliquid a se removere': |
'zaistnieć, utworzyć się, zjawić się, fieri, apparere': |
'tworzyć się, zjawiać się, fieri, apparere': [o skargach] |
powyszyć się 'powstać, podnieść się, surgere': |
'unieść się pychą, se efferre, se maiorem facere': |
'odejść, oddalić się, abire': |
informuje, że coś wymienia się bezpośrednio po czymś pierwszym 'po drugie, secundo': |
'zadrżeć, wstrząsnąć się, contremiscere, horrescere': |
wwięzać się w kogoś |
wwieść się (o kobiecie po porodzie, de femina post puerperium) 'wejść do świątyni, aby oczyścić się ze zmazy rytualnej, templum intrare ad se purgandam': |
Jakosmy byli od Jarosława posłani do Katarzyny: „<W>wiąznieszli się w me dzierżenie poł Zorzewa, co dzierżę od kolkona<ć>cie niedziel”. Tegda rzekła Katarzyna: „nie <w>wiąznę się ani chcę <w>więzować” 1404 |
wwodzić się (z kimś) w prawo |
'ostać się, zachować się, non deperire, asservari': |
Cso się stało, to się stało za jej początkiem 1411 |
stać się 'zostać stworzonym, creari, fieri': |
stać się 'dojść do jakiegoś stanu (tu o wieku), ad statum aliquem pervenire (hoc loco dicitur de aetate)': |
'przyznać komuś coś, przyznać się, że się jest komuś coś winnym, concedere, quod alicui debetur, se aliquid alicui debere confiteri': |
poznać się 'przyznać się do winy, se noxium esse confiteri': |
'stawienie się na rozprawie sądowej, in iudicium veniendi actus': |
stanowić się 'przebywać, obrać sobie stanowisko, esse, commorari, locum sibi constituere': |
wybrać się 'wyjść, odejść, egredi, discedere': |
'taki, co przeżył dużo lat, co się dawno urodził, mający wiele lat, niemłody, qui multos annos vixit, aetate provectus, senex': |
'stawać się starym, słabym, senem, debilem fieri': |
'wydobywać się skądś na zewnątrz, exire foras': od kogoś: |
'pojawiać się, zaczynać się, mieć początek, oriri, exoriri': |
'zaczynać się, mieć początek, pojawiać się, oriri, nasci, apparere': |
stawić się 'przeszkodzić, być zawadą, impedire, impedimento esse': |
stawić się 'udawać, simulare': |
'katechumen, człowiek przygotowujący się do przyjęcia chrztu, catechumenus': [przygotowujący się do przyjęcia chrztu, błogosławieństwa znakiem krzyża, catechumenus]; |
głowa komuś się w koło toczy |
wychopić się 'zerwać się z miejsca, surgere, exsurgere': |
'miejsce, gdzie się wychodzi w celu wypróżnienia się, latryna, wychodek, latrina': |
'bać się, odczuwać trwogę, lęk, metuere, exhorrescere': |
stłuc się 'uderzyć się, odnieść obrażenia, offendere, vulnerari': |
'stać się tłustym, utyć, tu: powiększyć się, crassum fieri, pinguescere, hoc loco: maiorem fieri': |
'wrota wspierające się i toczące się na przytwierdzonych do nich u dołu kółkach, porta rotis instructa': |
'jakieś tonie, może ta, na której się zaczyna połów, i ta, na której się kończy, fluminis vel lacus partes quaedam tonie vocatae, fortasse, ubi piscatio incipit, et ea ubi finem capit': |
(o suknie, de panno) 'oderwać się, oddzielić się, avelli, abrumpi': |
'rozkładać się, gnić, ropieć, psuć się, dissolvi, putrescere, pus effundi, corrumpi' (?): |
'to, co się mówi, wypowiedź, wypowiedzenie, słowa, verba, dicta, eloquium, sermo': |
stroić się 'zachowywać się, postępować, se gerere, agere': |
'przestawać coś mieć, pozbywać się czegoś, aliquid perdere, amittere': |
wydać się 'ujawnić swoje zamiary, myśli, zdradzić się z czymś, consilia sua prodere, nudare': |
wydać się coś zrobić |
'szybkim i mimowolnym ruchem wysunąć się z czegoś, wylecieć, excidere, elabi': |
wypełniać się 'odbywać się, fieri, compleri': |
'odczuć brak, niedostatek napojów, stać się spragnionym, sitire': |
wypełnić się 'dokonać się, compleri, fieri': |
'wymknąć się sprytnie, uciec, exire, effugere': |
troskać się 'starać się, dbać, zabiegać o coś, curare, operam dare': |
'spalić się, spłonąć, tu oczyścić się z grzechów w ogniu czyśćcowym, comburi, cremari, hic peccata sua igne purgatorii expiare': |
wezwać się 'odwołać się, od superiorem iudicem appellare': |
wyjawić się 'stać się znanym, jawnym, notum fieri, manifestari': |
'wyruszyć gdzieś konno lub wozem, jadąc, opuścić miejsce pobytu, miejscowość, udać się w jakimś kierunku, też odejść, oddalić się, equo vel curru exire, proficisci, abequitare': |
'zwracać się do właściwego sądu, causam ad iudicem idoneum transferre': |
'wykonywać, zajmować się, trudnić się, aliquid facere, exercere, alicui rei operam dare': |
'zmieniająca się kolejno grupa ludzi, tu kapłanów, qui per ordinem munus quoddam suscipiunt, hoc loco dicitur de sacerdotibus': |
trząść się 'drżeć, zwłaszcza z zimna lub strachu, tremere, praecipue frigore vel metu': (o człowieku): |
A gdy się mu syn narodził, ten się w lepsze przygodził |
Cokoli się je ran dostało, to się je dostało za je początkiem 1399 |
'wydaje mi się słusznym, iustum mihi videtur': |
'stawać się mniej licznym, zmniejszać się liczebnie, numero minui': |
'stać się mniej trudnym, łatwiejszym, faciliorem fieri': |
'ukazywać się we śnie, in somnis apparere, somniare': |
'dawać się zobaczyć, stawać się widocznym, prodire, se videndum praebere': |
'pysznienie się, chełpienie się, actus gloriandi, superbum se praebendi': |
'oprzeć się kolanami o ziemię, potknąwszy się, upaść na kolana, in genua procumbere': |
ukorzyć się, siebie 'okazać pokorę, uległość, niższość, animo demisso, obsequioso, placabili se praebere': |
'lubiący się znęcać, zadawać cierpienia, nieznający litości, okrutny, crudelis, saevus, immanis': |
ukwapić się 'zbyt pośpiesznie, bez namysłu coś zrobić, nimis festinanter, temerarie aliquid facere': |
'położyć się, spocząć, cubare, decumbere': |
'przyłożyć się do czegoś, pilnie się czymś zająć, ad aliquam rem se applicare, alicui rei diligenter operam dare': |
'wzbić się, unieść się w powietrze przy pomocy skrzydeł, odfrunąć, evolare, avolare': |
zajmowanie się, opiekowanie się, aliquid curandi actus': |
wskazuje miejsce dziania się a. położenia czegoś 'w tym miejscu (określonym lub domyślnym), tu, tutaj, hoc loco, hic': |
'ulec swemu łakomstwu, skusić się na coś, cupidini alicuius rei non resistere': |
'chodzić bez celu, błąkać się, wałęsać się, vagari, errare': |
'błąkanie się, wałęsanie się, actus vagandi, errandi': |
ułożyć się 'przybrać pozory, udać, simulare, fingere': |
umęczyć się 'zmęczyć się, osłabnąć, fatigatum, infirmum fieri': |
'dosięgać do czegoś, przytykać, graniczyć z czymś, ad aliquid pertinere, attingere, vicinum esse' : |
'tyczyć się, dotyczyć, odnosić się, należeć, pertinere, spectare, tangere': |
'odwoływać się do kogoś, czegoś, provocare ad aliqeum, appellare aliquem, afferre aliquid, excusari aliqua re': |
(o rzeczach, właściwościach, uczuciach, de rebus, de animi motibus) 'umiarkowany, nie za wielki ani za mały, skromny, niewyróżniający się, moderatus, modum servans, nulla re excellens': |
A przeztoć się on (sc. Kryst) dzisia nam urodził młody tegodla, iżbyć on nas naszych grzechow pozbawił, iżci on nie telkoć jest się on nam był urodził młody, ale teże skromny, cichy i ubogi |
wypisać się 'złożyć swój podpis na dokumencie, podpisać się, nomen suum subscribere': |
Iż ci wielkokroć się to przygadza, jimci człowiek jest piękniejszy, tymci jest w siercu gorszy, a przezto gdyż ci miły Jezu Kryst człowieka cudnie stworzy, tymci się rychle grzechu dopuści |
'bardzo się spocić, valde sudare': |
'oczyścić się postem (od łakomstwa), ieiunio se purgare': |
'potwierdzać, głosić coś, czego się było świadkiem, o czym się dobrze wie, aliquid cognitum confirmare, testari': |
wyprowadzić się 'odejść skądś, opuścić miejsce pobytu, se aliorsum transferre, migrare': |
w błędnym tłumaczeniu łac. effervescere 'burzyć się, unosić się': |
'stać się wypukłym, wystającym nad powierzchnię, eminentem fieri': |
'wyrosnąć, puścić się, erumpere, excrescere': |
(z rokow) wypuścić się |
wyrazić się 'rzucić się, napaść, invadere, irruere': |
1. (o istotach żywych, de animantibus) 'rozwinąć się, wzrosnąć, powiększając swoje rozmiary, crescere, maiorem fieri': a. (o ludziach, de hominibus) wyróść z dziecińskich lat 'stać się dorosłym, pełnoletnim, adultum, maturum fieri': |
(o abstraktach, de rebus abstractis) 'powiększyć się, rozwinąć się, augeri, excrescere': |
To, co się stało, to się <stało> ze jego początkiem, w jego w domu i w stryjewem 1432 |
wyrzekać się 'zrzekać się roszczeń, praw do czegoś, vindiciis vel alicui iuri renuntiare': |
Impegerunt otrącili się, obrazili aut stuknęli (war. kal.: otrącili się, odrazili; cum incidissemus in locum dithalassum, impegerunt navem Act 27, 41) |
Nalazł (sc. Mojżesz)... rozgę Aaronowę... rozkwitającą się pąkowim, zjawiąc się kwiecie, jeż to liścim rozszyrzonym w migdały stworzony są (qui, sc. flores, foliis dilatatis in amygdalas deformati sunt) |
wyrzucić się (o zwierzętach, de animalibus) 'skoczyć na kogoś, napaść, zaatakować, prosilire, impetum facere': |
wysadzić się 'zrezygnować z pełnionego urzędu, zwolnić się, efficio vel dignitati renuntiare': |
'pojawić się nagle, wydobyć się gwałtownie, erumpere, subito apparere': |
'mitologiczny ptak, wyobrażany w postaci czapli, orła itp., który się spalał we własnym gnieździe i odradzał się z popiołów, feniks, phoenix': |
otchoce się czegoś |
wyszej sieść, posadzić się, sieść wyszej, siedzieć nawysze |
'przyglądać się, przypatrywać się, dostrzegać, observare, spectare, videre': [obserwować czyjś sposób życia] |
'rozważyć coś, zastanowić się nad czymś, aliquid examinare, considerare': |
'przestraszyć się, przelęknąć się, terreri, perturbari': |
<P>rzygadza się, iże porodzoni z plemienia ślachecskiego, częstokroć swej czci nie szanując, wydawają się na łotrowstwo |
wystać się (o zastawie, de pignore) 'po określonym terminie przejść na własność wierzyciela, post tempus iure constitutum a creditore percipi': |
'stać się chętnym, życzliwym, przychylnym do wysłuchania (i spełnienia tego, co się usłyszy), benignum, promptum fieri ad audiendum (atque exsequendum) aliquid': |
wytoczyć się 'wypłynąć, wyciec, effundi, effluere': |
wytrącić się 'odłączyć się, seiungi, separari': |
'nagle, gwałtownie pojawić się, wydobyć się na powierzchnię, erumpere, prodire, apparere': |
'ustrzec się, uniknąć czegoś, aliquid fugere, evadere, cavere': |
'jeden z wymiarów, którymi określa się wielkość płaszczyzn, przedmiotów itp., przeciwstawiający się długości, latitudo': |
(Za ojca swego... podjął się wieś... Janowi... według zwyczaju ziemskiego...) exbrigare al. wywarowacz et expedire al. czlicz 1440 |
'przystawać, zatrzymywać się na krótko, paulum consistere': |
'usunąć się na bok, decedere, se removere': [o oślicy] |
'stać się komuś ciężarem, utrapieniem, oneri alicui esse, molestum esse': [o Bogu] |
uciec się: |
uciekać się: do kogoś: |
'przyznać się przed sądem (do winy, występku, długu itp.), coram iudice fateri se noxium (culpae, criminis, sim.) esse': |
Korrozaim wyprawia się: tajnica moja mnie, a znamionuje się si<rce...> tajnymi grzechy skalano i ot togo zbawiciela złymi uczynań<mi> |
'przyznanie się przed sądem (do winy, występku itp.), actus se coram iudice sontem dedarandi': |
'zawrzeć jakąś umowę, umówić się, ugodzić się, pactionem, foedus facere, inter se constituere': |
'zwrócić się, odnieść się do sądu wyższej instancji, appellare, ad iudicem superiorem provocare': |
'rzucić się na coś, przypaść do czegoś, in aliquid se conicere, ad aliquid accidere': |
Invocat wyzywa (war. lub.: wzywa), modli się, kłania się (per feros fluctus iter facere incipiens, ligno portante se fragilius lignum invocat Sap 14, 1) 1471 |
Doliwa... poddał się... rękojmiam pirwej mowionym, gdyby jich nie wyzywał na ten dzień przerzeczony, tedy się podawa pod wszytko swe himienie XV in. |
'jaśnieć, błyszczeć, tu przenośnie: wyróżniać się korzystnie, odznaczać się czymś korzystnym, fulgere, splendere, hoc loco translate: aliqua re excellere, pollere': |
'przestać płonąć, palić się, tu przenośnie: ustać, zniknąć, exstingui, hoc loco translate: esse desinere, evanescere': [o gniewie Boga] |
łącząc się z acc. rzeczowników wyraża stosunki przestrzenne, wskazując kierunek ruchu 'do, ku, na, ad, in, versus': |
'wywiedzieć się, dobrze rozpoznać, explorare, perscrutari': |
(o dymie, de fumo) 'podnieść się, wzbić się wzwyż, in altum ferri, elevari': |
wzbić się (o wodzie, de aqua) 'podnieść swój poziom, podnieść się, elevari, augeri': |
'starać się kogoś lub coś znaleźć, odnaleźć, aliquem, aliquid quaerere': |
'pojednanie się, tu pojednanie się z Bogiem, actus redeundi cum aliquo in gratiam, hoc loco cum deo': |
'wylać się, ulać się kroplami, effundi, guttatim defundi': |
ukazać się jakiś, jakimś |
ukazać się 'przybyć na wezwanie, stawić się, aliquo iubente venire': |
ukazać się 'pojawić się, zaistnieć, apparere, exsistere': |
ukazać się 'udowodnić swoje prawa, ius suum potestatemque alicuius rei probare': |
Gdyż było słuńce za gorę zaszło i uczyni się mrokowa ćma, a blask się zjawi, a światło ogniowe (clibanus fumans et lampas ignis) |
komuś wzdać się 'udzielić komuś pełnomocnictwa, aliquem sui iuris vicarium constituere' (?): |
Gdyż się Bogu *pomodlił a dzięki jemu *wzdał (cum... gratias egissent), *posadził się |
2. 'starać się o coś, dążyć do osiągnięcia, zdobycia czegoś, zabiegać o coś, pragnąć, pożądać czegoś, domagać się czegoś, aliquid quaerere, appetere, poscere': a. bez określeń w języku polskim: |
wzdawać się 'przedstawiać swoją sprawę w sądzie, występować w roli strony, causam suam iudicibus decernendam tradere': |
'stać się upartym, upierać się, obstinatum esse, resistere': |
Orfa całowawszy świekrew (socrum) wroci się, ale Rut dzierżała się świekrwie (socrui) swej |
'stać się sennym, somnolentum esse': |
Se d<ź>wirzy stanowych nie wynidziecie... aże do tego dnia, ktoregoż się napełni czas święcenia waszego (tempus consecrationis vestrae), boć w siedmi dnioch dokona się święcenie (finitur consecratio) |
'uznany za godny czci, czczony ze względu na związek z człowiekiem, któremu oddaje się cześć, qui honore dignus agnitus est, qui colitur propter coniunctionem cum homine, cui honor habetur': |
'opanować się, cierpliwie znosić (przykrości), patienter, ferre, tolerare': |
wzdźwignąć się 'wstać, podnieść się, surgere, exsurgere': |
Tedy się potem stało, iże się rozniemogł syn macierze czeladnej (aegrotavit filius mulieris matris familias) |
Uźrzawszy Noemi, iże... Rut była się uparła s nią jić, więcej jej nie broniła ani się wrocić zasię radziła (adversari noluit nec ad suos ultra reditum persuadere) |
Lacznąlem szya (leg. lęknąłem się), esz nycz po mnye |
Wtenczas pokazał się jemu anjoł Gabryjel... rzeknąc:... Nie przeciw twej woli bierzesz cirpienie... Tako wtem miły Jezus nasilnie omdlaw, opiąć dłużej począł się modlić 1451 |
zażec się 'dokonać samospalenia, se ipsum comburere': |
dokończyć się 'być zakończonym, terminari': |
dostać się, przyjść działem, w dziele: |
zuć się 'zdjąć z siebie obuwie, calceos sibi exuere': |
'stać się wyższym, wznieść się nad coś, exstare, eminere': |
rozdzielić się z kimś czymś: |
'wędrować po świecie, znajdować się poza domem, peregrinari, domi abesse': |
'zbieranie się, gromadzenie się, actus in unum locum conveniendi' (?): |
III. w połączeniu z dat. rzeczownika lub zaimka 1. wyraża stosunki przestrzenne, miejsce objęte akcją, miejsce, na które rozprzestrzenia się akcja 'w, przez, in, per': |
'przewracać się, rzucać się na ziemię, cadere, in terram se proicere': |
padać się 'rozpadać się, pękać, dilabi, rumpi': |
'zjazd feudałów danej dzielnicy (ziemi), zwoływany przez panującego celem rozpatrzenia aktualnych spraw państwowych i lokalnych, zajmujący się także sądownictwem i partykularnym ustawodawstwem (z czasem wykształciły się z wieców sejmiki ziemskie oraz sądy wiecowe), conventus, quo domini feodales a principe convocati ad res publicas peragendas iudiciaque exercenda congregabantur, colloquium generale, quod vocabatur': |
Herod..., zebrawszy wszystki książęta kapłańskie (omnes principes sacerdotum Mat 2, 4), badał się od nich, gdzie by się Chrystus narodził |
Jelekole kto wiesieli się a kocha w marnej fale, tele teże i smąca się... prze ganienie XV med. |
'zacząć mówić posługując się przypowieścią, parabolam incipere': |
W Zawolskiej Ordzie roztargnęli się panowie miedzy sobą i zabrali bazar, i z połowicą bazaru poszli do Czyrkas. Druga połowica roztargała się między jimi 1500 |
'stawać się wąskim, cienieć, artum, tenuem fieri': |
Bierzę to ku swej duszy..., iżem jeździł z kmietowicem do księdza dziekanowej wsi do Kuczkowa, żądając prawa, aby mu się prawo <s>stało, a tam mu się nie <s>stało 1427 |
'łatwo pochylający się, zginający się, giętki, tu przenośnie, solute se inclinans, qui facile curvatur, flexibilis, hoc loco translate': |
Częstą rozmową miedzy naszymi poddanymi o granice w dziedzinach jich, by były rozciągniony, wielk<ie> skargi powstają, z jichże strawy się mnożą a robocie wielkiej się niekdy podkładają niezgadzający (supponuntur discordantes) |
'jeść zbyt dużo, przejadać się, dopuszczać się obżarstwa, nimium se implere, se ingurgitare, se cibo complere': |
Godzinki o męcze bozeii, w ktorich się zamika wsitka pasia ca 1500 |
'podex': pezd krowi 'żartobliwa nazwa odnosząca się do kształtu przyrządu astronomicznego zwanego kwadrantem, który składał się m.in. z przeziernika (tj. listewki z dwoma otworami) oraz z pionu (mogącego przypominać krowi ogon), appellatio iocosa instrumenti astronomici quadrantis dicti duobus foraminibus adornati et perpendiculo (ad instar caudae vaccinae confecto) constantis': |
'utrata równowagi na śliskiej powierzchni, zachwianie się, constantia amissa in via lubrica, vacillatio': |
(o wierzbie białej złotosze, de Salice alba v. vitellina L.) 'wyróżniać się jasnym kolorem w krajobrazie, jaśnieć, bielić się, colore claro excellere, nitere, albescere': |
'stawać się chłodniejszym, tu przenośnie: uspokajać się, frigidiorem fieri, hoc loco translate: acquiescere': |
'biegnąc dostawać się do wnętrza czegoś, tu dostawać się do nieba dostępując zbawienia, currendo ad interna alicuius rei pervenire, hic salvationem consequi': |
'wpychać się, wtrącać się, invadere, se immiscere': |
Dominus capitaneus fecit terminum inter... Sandiuogium... parte ex una et Wincencium... parte ex altera a festo s. Bartholomei proximum venturo ad octo dies pro equitaturis vlg. zayasti. Et inter istis equitaturis homines ex utraque parte non debent se intromittere vlg. wicz sø (leg. wwić się) 1402 |
I wyszedł jest... krol sodomski, a gdy (postquam) się zasię wrocił ot pobicia Chodorlaomor |
Jest jich wi<e>le, jiż przez głupość pokarm długiego czasu (Dział 31: na długi czas) krotkiej godziny strawiwszy (victum longi temporis brevi hora consumentes), ... cudzego drapić się nie boją |
A cdisz vøcz thy vmrzesz, tedy szø vøcz thy szaszø (leg. zasię) f szemø obroczisz |
Dawam się winien Bogu wszechmogącemu z dziesięciorga przykazania *bożogo, a nawięcej dwojga |
Służebnicy... ubogą ślachtę... nauczyli się łupić, a to kromia żadnej winy (et sine causa) |
Osobliwości formalne orzeczenia w zdaniu zaczynającym się od aby: a. ind. fut.: |
Nie ma ganiebne ani dziwne mnimano być, acz podług mienienia czasow obyczaje a dzieje ludzkie się odmieniają (non debet reprehensibile nec mirum iudicari, si secundum temporum varietatem consuetudines et statuta humana varientur) |
Kryst niżadnemu człowiekowi jego grzechow nie otpuści, aczci on po spowiedzi ma tę myśl, iżby się go on nawtorki chciał dopuścić |
Daj mi żonę moję, boć jest czas już się dokonał, aćbych wszedł k niej (da mihi uxorem meam, quia iam tempus impletum est, ut ingrediar ad illam) |
Odwroćcie sie wszystcy rychło zapalając się, jiż mi mowią: aha, aha (qui dicunt mihi: Euge, euge)! |
Eksamity i postawce tych się mnie nigdy nie chce |
Dawam się winien Bogu wszechmogącemu..., com zgrzeszył... dotknienim albo śmiechem |
Ludzie, cożci oni wiele dzieci mają, wielkokroć się to jim przygadza, iżci oni nad nimi żałość widzą, przezto iżci oni richło umirają. Alboć teże oni złą śmiercią giną, iżci z nie z ktorego (i. e. z niektorego) syna złodziej bywa, kostarz i pijanica |
Iste testis już się był wyrocił, ale palcow nie położył, niż ji on wsperł 1428 |
Dzieciątko... w jasłach jestci ono było przed swą miłą matką płakało, aleć w krolewstwie niebieskiem przed święt<y>mi anjoły jestci się ono było śmiało |
Jakom ja nie miał pożyczyć Klimontowi pięci kop, aliby mi dał list księży na się i na swe dzieci 1446 |
Eciam cum puer ożywie, eciam aliż się (?) w<yw>iedzie (?) ca 1440 |
Nie miał na Paszka nijednej szkody uczynić, aliżby się se mną obliczył 1398 |
Ani lilija białością, czyrwona roża krasnością, ani nardus swą wonnością, zamorski kwiat swą drogością Maryjej się rowna 1453 |
Piotrasz stawił się na ten rok, jako miał, ano go nie chciano przyjąć 1400 |
Mędrcy... radzili się społu.., azaby mu ktory z nich mogł nieco dopomoc XV ex. |
Azali tegodla niepodobno tobie smiłować się nad twym sługą? ca 1420 |
A gdyż się tak to Adamowi i Jewie zstało, owa trze nauczeńszy magistri... weszli są w radę doradzając sobie, azaliby mu nieco mogli dopomoc XV ex. |
Więcsła<w>ow synowiec dał policzek J<a>kubowu parobku, aż się krwią oblał 1401 |
To jiste wiesiele ku długości jestci ono było wielikie, przezto iżci się jest ono od wchodu słuńca aż do zapadu było rozciągło |
Chce on, bychom my tako wnątrz się przeciwieństwu radowali, ażbychom i zewnątrz to pokazowali ludziem XV med. |
Przebędziesz kilko czasow s nim, ażci się za tym upokoji gniew (donec requiescat furor) brata twego |
'rozważać, zastanawiać się, deliberare, considerare': |
On jego groz nie bał się jest był |
Cudzego drapić się nie boją (aliena rapere non formidant) |
Bojmyż się, bychom pychą krolewstwa niebieskiego nie stracili XV med. |
Stoj, Balaku, a badaj się (sta Balac et ausculta), słysz, synu Zeforow! |
Baranek Boży, ktory <zgładzasz grzechy świata>, zlutuj się nam (Agnus Dei... miserere nobis) 1413–4 |
'dziupla w drzewie leśnym, w którym gnieżdżą się pszczoły, obszar lasu z barciami, alvarium in arbore silvestri, pars silvae cum alveis apium': |
A kdyżci więc ten to jisty cesarz to widzenie i ten to dziw jestci ji on był uźrzał, tedyć więc jestci się on był temu bar-zo dziwował |
A gdy się mu syn narodził, ... ten był oćca bar-zo lepszy |
Jakom ja samowt<o>r przysze<d>wszy z ostrą bronią, z mieczem, ze włocznią i z bartą na dom ich, nie dobyłem się gwałtem anim rozbił czeledzi z tego domu, anim jich usz<ko>dził 1472 |
[Korekta wyrazu hasłowego do postaci bruski. Powinien się znaleźć w artykule hasłowym (brucki) brucski jako jeden z wariantów.] |
Testes contra Annam coniugem Joha<nnis>... Tako nam pomoży Bog..., iż ta panna Hanka nie obchodziła się niżadną złą [s] rzeczą, my wiemy i k swej duszy bierzemy, iże jest dobrego oćca i dobrej maci<e>rze. Pro quo citaverat Anna... nobilem Jacobum... hoc est de vituperatione, quod esset basterka, in isto se non emundavit et in illo villipendio mansit et nos ei dederamus per bonas et nobiles feminas, quod deberet per eas emundari et illa nec eas constituit, nec sola fuit 1450 |
z ukrytym znaczeniem oddania się seksualnego: |
Ku bezpiecznemu (war. kal.: ku bezprzezpiecznemu) przewodu in comitatu tutele (erubui... petere... equites in comitatu tutelae gratia contra adversarios III Esdr 8, 52, BZ: bom się sromał prosić u krola jeźdźcow i pieszych ku przezpiecznemu przewodu przeciw naszym przeciwnikom) |
Pastyrzowie się wiesielcie a do Betleem biegajcie |
'ścigać się': |
'krążyć, obracać się, rotari': |
Pośpieszyli się biegunowie z listy (perrexeruntque cursores cum epistolis) |
'rozchodzić się, divulgari': [rychło bieży mołwa czyjaś] |
dubium: 'burzyć się, falować, fluctuare': |
'racze oko, oculus cancri' (racze oczy są to dwa soczewkowate ciałka wapienne znajdujące się w żołądku raka, duo corpuscula calcaria instar oculi in ventriculo cancri): |
Biskup oblecze na się gzło |
Święty Bartłomiej... jest on krola te to ziemie Indyje jest był okrz<c>ił..., tedy więc biskupowie te to... ziemie są się oni byli sjachali a świętego Bartłomieja są oni byli jęli |
Tajili się złodziej, pan domowy przywiedzion będzie k bogom, to jest k biskupom, a przysięże (si latet fur, dominus domus applicabitur ad deos, var. ad iudices, et iurabit) |
Kto się rad ku bitwie miece, utnę mu rękę i plece |
Chuda, blada, żołte lice łszczy się jako miednica |
corruptum 'błąkający się, vagus': |
'miejsce, gdzie się bieli (blichuje) płótno, blich, locus, ubi lintea insolantur': |
o stosunku prawnym 'ten, któremu się według prawa (pokrewieństwa lub innego) należy pierwszeństwo, (propinquitatis sive alio quodam) iure proximus': |
Chcemy, aby... dniow nabliższej naśladujących (diebus proxime sequentibus)... wszystcy prawujący się... odprawieni byli |
Jedno tylko miedzy przyrodzonymi a bliźnimi (in consanguineis ac propinquis), to jest nad otcem i nad macierzą, i nad synem, i nad dziewką, i nad bratem, i nad siostrą... pokala się |
'zbliżać się, appropinquare, instare': |
Też się dawam winien Deo omnipotenti ze dwanaście członkow wiary świętej krześcijańskiej, aczbych też grzeszny człowiek... wierząc w czary... bluźnił naprzeciwo Bogu |
'błąkać się, błądzić, vagari, errare': |
Taji się vel błądzi delirat ca 1500 |
'błąkając się, vagans': |
O ktore błonie i o wągrodę na mię z bracią Męcimir żałował, to się nam działem poty, kędym szedł, dostało, a Męcimir tamo nie ma niczs 1440 |
'błyskać, błyskać się, fulgurare, coruscare': |
Acz jeś lepszy Balacha syna Sefor, krola moabskiego, bo rzec możesz, iżeś się wadził s Israhelem i walczył przeciw jemu (nisi forte melior es Balac... aut docere potes, quod iurgatus sit contra Israel)? |
'człowiek ze stanu służebnego zajmujący się bobrami, castorum venator': |
Nie ma talerza karmieniu swemu, eżby ji ukrojił drugiemu, a grabi się w misę przod, iż mu miedźwno jako miod, bogdaj mu zaległ usta wrzod |
Kto to może uczynić albo mieć, aby... widząc swoję żałość a ją cirpiąc, nie telko się nie wieselił, ale bodaj ścirpiał a zamilczał XV med. |
Krol... się jest on dzisia uczynił... bogaty |
Wziąwszy na się odzienia swa bojowa i obsadzili wąskości drog miedzy gorami (assumentes arma sua bellica, suderunt per loca, quae ad angusti itineris tramitem dirigunt inter montosa) |
Pakliby ktory krzywy... bolącemu dosyć uczynić by nie chciał (si vero aliquis culpabilis... laeso satisfacere nollet), tegdy czsokoli by jimienia... miałby, to wszystko... on bolący ma dzirżeć w pokoju (laesus tenere debet pacifice)... Pakliby onemu bolącemu przygodziło się (si vero illi laeso contigerit), że pomstę wziął..., tegdy wszytko... winien wrocić... Pakliby... on zbieg... umarłby, a to procza pomsty onego bolącego, tegdy... bolący (laesus)... jimienie tego to mężobojce będzie dzirżał |
Wiarujmyż się grzecha..., jako bosy węża |
Święty Bartłomiej jest był skorę z swego ciała zdrzucił, iżbyć się on bożym rycerzem ukazał był |
Baranek Boży (agnus dei, Msza VI. VII: Baranku Boży), ktory <zgładzasz grzechy świata>, zlutuj się nam 1413–4 |
Gdziekoli klęty... do cyrekwie... wnidzie, tedy ma przestano <być> ot bożej tam służby. Ale jako z cyrekwie... wynidzie, boża fała dostojnie się konać ma (divina licite resumantur) |
Spowiadamy się..., iżesmy zgrzeszyli... leniwstwem ku bożej (Spow 5: boży) służbie |
Pośpieszychą się do kościoła na modlitwę przed Boga wszemogącego |
Bog jego, coż mu jest było to imię Astarost dziano, jest on z wysokości na ziemię spadł był a w proch jest się on był obrocił |
K niemu bracstwo zbirają, a przyjaciele się o jimienie targają XV ex. |
'bratanie się, braterstwo, fraternitas': |
Mikołajow ociec brał ślub z jego macierzą i on się ot nich urodził 1402 |
'umacniać się': |
Ustawiamy..., że gdy ktory kmieć... nie uczyniw prawa w ziemi naszej ustawionego... panu swemu, ot ktorego wyszedł w drugiego ziemianina wieś, bydlenie w niej brać jest by się przemienił albo przeniosł (quod cum quis kmetho... non exhibito iure... domino suo, a quo recessit in alterius terrigenae villam, incolatum in eadem accepturus, se transtulerit)..., ten isty ślachcic..., do ktorego rzeczony kmieć uciekł..., ku płaceniu prawa... pirwszemu panu przerzeczonego kmiecia ma przypędzić |
'radzić się': |
Witaj wierne boże ciało, iżeś się nam widzieć dało, tak jakoś na krzyżu pniało, jegdyś ten świat s jęctwa brało XV p. post. |
Jako wiemy..., eże czso Tomek brał pana Bońka o syna, to z prawa brał, eż się jemu poddał pod ciążą 1403 |
I brałasta się społu do miasta (perrexerunt ergo simul et venerunt in urbem), ktoreż to na poślednich krajoch było jego krolewstwa |
Ach toć Ezau twoj brat <grozi-ć>, chcę cię zabić. A ty posłuchaj mię, bierz się ku Labanowi (fuge ad Laban) bratu memu do Aram |
Jutroć się bierzę od ciebie... A gdyć wszytki stoły osiędą, tedyć ja już w drodze będę |
Dixitque ei vir: Recesserunt de loco isto brali się z tego (Gen 37, 17) XV p. pr. |
'podawać się za kogoś, se exhibere aliquem': |
'czynienie, postępowanie, zachowanie się, negotium, habitus': |
Ubysław, czso uczynił, to uczynił *Świętoslaowi bronię się gwałtem 1410 |
Prawem niemiecskim chcą się bronić (iure teutonico volunt se tueri) |
Ogonem bronią się mucham i jinszym chrobakom jadowitym abigunt muscas adiutorio caude 1461–7 |
bronno się przybrać, uczynić |
Obietowali synowie israhelszczy pirwych urod wiele z użytkow, z wina i z oleja, ... i ze wszego, czsoż się na ziemi rodzi..., ofierowali dzesięciny z wołow i z owiec a dziesięciny poświętne... a wszytko sniosszy nadziałali wiele brogow (fecerunt acervos plurimos) |
'brzydzić się, mieć wstręt, fastidire': |
Brzeżdże się seu świta lucesci[s]t XV p. post. |
'brzeczka, ekstrakt słodowy, z którego wyrabia się piwo': |
Dokonał się dom nasz we trzech a we dwudziestu dni miesiąca brzeźnia (usque ad tertiam et vicesimam diem mensis Adar) |
Brzeżdżyło się illucescebat (dies erat parasceves et sabbatum illucescebat Luc 23, 54) 1471 |
Brzydzi się abhorret XV p. post. |
'lękać się, horrere': |
Brzydzić się nauseare ca 1500 |
'zachowywać się niedorzecznie, desipere': |
budować się 'budować sobie dom, sibi domum aedificare': |
Każdy oćciec czeladny dotkniony bojaźnią tą ot oprawienia jimienia wściąga się a ot domow też budowania (a reparatione bonorum se subtrahit et domorum erectione) |
W czemże ty, człowiecze, możesz bujać, a togo, iże idzie tobie krol śmierny, nie chcesz pamiętać?... Gdaż się, prawi, uśmierzyło tako mocne bostwo, w czem bujać może nasze mdłe człowieczstwo? |
Uczynił jeśm się jako bułga w przymroziu (factus sum sicut uter in pruina, Puł: pęchyrz w żerzawiu) |
Jan nie chodził do Adama, do burgmistrza, ot pana Miedzyrzec(s)kiego i nie żądał, by mu się gwałt nie sstał o jęćca 1405 |
Bursa jemu upadła, w ktorej było ośm skot, a Mikołaj... nalazł tę to bursę..., ale... zaprzał się przerzeczonej bursy naleźć (bursa eidem cecidit, ... Nicolaus vero... invenit bursam eandem..., autem negavit se praedictam bursam invenisse) |
Bojmyż się, bychom pychą krolewstwa niebieskiego ni stracili XV med. |
Porzekła się, by nie była ta, ktoraż była (dissimularet se esse, quae erat) |
Pakliby tej... niewieście... dłużej żywie być niżli (czy niźli) takiemu mężu... przygodziło się (si eandem... mulierem... maritum suum supervivere contingerit), tegdy ku prawu... ma być przypuszczona |
'znajdować się, esse, inveniri': |
Upiłem się był piwem bydgostskim XV med. |
Ustawiamy..., że gdy ktory kmieć... nie uczyniw prawa w ziemi naszej ustawionego... panu swemu, ot ktorego wyszedł w drugiego ziemianina wieś, bydlenie w niej brać (incolatum in eadem accepturus) jest by się przemienił albo przeniosł..., ten isty ślachcic..., do ktorego rzeczony kmieć uciekł..., ku płaceniu prawa... pirwszemu panu przerzeczonego kmiecia ma przypędzić |
'odnoszący się do bydła, bydlęcy, pecuarius, pecoris': |
partykuła podkreślająca, że się czynność odbyła w przeszłości: |
'stawać się, powstawać, fieri, oriri': |
'odbywać się, fieri, agi': |
Orfa, całowawszy (osculata est) świekrew, wroci się |
całować się 'całować jeden drugiego, osculari inter se': [Sprawiedlność a pokoj całowalesta sie [są]] |
Obrociliby się k tobie w całem siercu swem (in toto corde suo) |
'znak lub przedmiot znakowany służący jako dowód określonego uprawnienia lub wywiązania się z zobowiązań, signum vel res signata': |
'sprzeczanie się, altercatio': |
'punkt, do którego się strzela, cel, punctum, quod telo petitur': |
'głośno westchnąć, wzburzyć się, infremere': |
Com zgrzeszył cudze grzechy obmawiając, posądzając a swojichem się spowiadać nie umiał albo nie chciał |
chce mi się |
chce mi się |
'z Chełmna się wywodzący, Culmensis': a. miara chełmińska (miara powierzchni) 'włóka chełmińska = około 17,4 ha': |
'chełpienie się, iactantia': |
'stół, przy którym się jada, ad quem cibi sumuntur': |
A przeztoć się jest on był w chlewie w pospolitem domu narodził |
Naprzod zda<w>ię dziewki, chłopce, aż się chłop po sircu smekce |
'schodzenie się, conventus': |
'znajdować się, trwać, permanere': [chodzić w grzeszech] |
'być przy czymś, stykać się z czymś': |
Enoch... chodził jest z Bogiem (ambulavitque cum deo), a nie zjawił się, bo ji precz wziął Bog |
A gdyż był wielbłądy ostawił przed miastem u studnicej wieczor tego to czasu, jegoż to [czasu] miały żony <obyczaj> po wodę chodzić (tempore quo solent mulieres egredi ad hauriendam aquam), pocznie się modlić |
'zasięgać porady prawnej przez odwołanie się do sądu wyższego': |
Prze Jesu Krysta... jest tobie, Bogu Oćcu... w<sz>elka cześć i chwała na wieki wiekom albo przez wieka. Daj (Msza I. VIII: zaprawdę, IV. VI: stań się, VII: amen) 1424 |
I. Łącząc się z gen. rzeczownika lub zaimka: 1. wyraża stosunki przestrzenne, wskazując: a. obiekt (miejsce, obszar, punkt wyjścia) będący początkiem czynności (orzeczeniem przeważnie czasownik ruchu): |
Kłaniali się z dźwirzy (per fores) stankow swych |
obiekt (miejsce, obszar), poza którego obrębem coś się dzieje lub poza którego obręb wykracza skutek czynności: |
'wyznaczyć termin, zgodzić się na termin, dzień, terminum statuere, assignare': |
2. wyraża stosunki czasowe, wyznaczając moment lub odcinek czasu: a. od którego coś się dzieje albo trwa: |
kiedy coś się dzieje albo trwa: |
po którego upływie coś się dzieje albo trwa: |
Dawam się winien Bogu wszechmogącemu z dziesięciorga przykazania bożego |
w sytuacjach prawnosądowych wskazuje: a. jurysdykcję, spod której się ktoś wydostaje: |
możliwość dochodzenia roszczeń prawnych, której się kogoś pozbawia: |
Modlimy się i też prosimy, aby przyjemnie miałby i przeżegnaj to danie (Msza VII: ty dania, X: ty dania), ty dary (uti accepta habeas et benedicas haec dona, haec munera) XV p. pr. |
O dani<n>ach a testamenciech... Tym ustawienim wiekuistą moc imającym wykładamy skazując, aby daniny nieporuszne a mocne stać miały (donationes fixae et firmae debeant permanere), ani jim to wadzić ma, iżby przywilej na nie nie był wydan, gdyby tylko śmiercią dawce alibo jego, czyja danina była (vel eius, cui donatio fuerit facta), poćwirdziły się, a nawięcej tym, ktorzy s nami alibo s naszymi namiastki będący na wojnie, mężnie bojując zabici, danina ma wziąć moc wiekuistą (donatio perpetuam recipiat firmitatem) |
To błogosławieństwo jedna człowieka ku Bogu tako to, eże żądzą swą Boga miłuje jako swoj początek a swego Pana, jen ji chowa i jim się opieka XV med. |
Panie, co czystość chowają, jako się u Boga mają? |
Z zakona twego (de lege tua) zmiłuj się nade mną |
'powołując się na kogoś, alicuius nomine, auctoritate': |
(w przekładach z łaciny) wskazuje środek, narzędzie itp., przy którego użyciu, pomocy dokonuje się akcja (zazwyczaj wyrażeniu przyimkowemu z czegoś odpowiada dzisiejszy instr. czymś): |
Gdyż to mamy z nauki bożej, kto się ukorzy, już jest rozgrzeszon |
Dawam się winien Bogu..., iżem Boga wszechmogącego nie miłował ze wszyćkiej (Spow 6: z prawej) dusze, ze wszyćkiego (Spow 6: *zyz prawego) sierca mego |
Mury mieskie ze dna (funditus) się przewrocą |
Tedy część wtorej żony synom... ma się dostać spełnie a se wszego (integraliter et ex toto) |
Dziwno się uczyniła nauka twoja ze mnie (mirabilis facta est scientia tua ex me) |
[S] Ktora się nie chroni non avertente (in filia non avertente se, var. inverecunda, firma custodiam, ne inventa occasione utatur es Ecclus 26, 13) 1471 |
chrzcić się 'przyjmować chrzest, baptizari': |
Chuda, blada, żołte lice łszczy się jako miednica |
Gdy włodyka zabije ślachcica, ... pokorę ma uczynić: chusty aliż do pasa opuściw a nago się uczyniw (vestimenta sua usque ad cingulum dimittens et sic denudatus)..., ma prosić prze Bog, aby jemu obrażenie otpuszczono |
'przechwalać się, gloriari': |
Kto żąda a szuka fały na niebie, tenci się nie boji sromoty na ziemi XV med. |
Boża fała dostojnie się konać ma (divina licite resumantur) |
'przechwalać się, chełpić, se iactare': |
Jakom się nie fatał Wierzbięty za jego gardło, ani go siepał w jego domu gwałtem 1410 |
'czepiający się, zaraźliwy, contagiosus': |
Chyciwszy się rękama jej gardła (imposuerunt cervicibus eius manus), wywiedli ją precz |
Ale iże tacy złośnicy ku odpiraniu swej złości wzięli sobie w obyczaj mieszkać w mieściech abo we wsiach, gdzież to by się niemiecskim prawem odpirali a tako częstokroć swą chytrością od śmierci wychodzą |
Przydawa się..., iże dworzanie... albo jinszy, ktorzykole... przed sędzią naszego pozywając, chytrze a rozmajite żałoby wymyślają dla uciążenia strony a potępienia, przeto... ustawiamy, aby... ci, ktore pozową..., dobre a długie imieli rozmyślenie na odpowiadanie przed sądem, aby takimi chytrościami abo chytrzymi żałobami nie byli przechytrzeni |
Przydawa się..., iże dworzanie... albo jinszy, ktorzykole... przed sędzią naszego pozywając, chytrze a rozmajite żałoby wymyślają dla uciążenia strony a potępienia, przeto... ustawiamy, aby... ci, ktore pozową..., dobre a długie imieli rozmyślenie na odpowiadanie przed sądem, aby takimi chytrościami abo chytrzymi żałobami nie byli przechytrzeni |
Napirzwe wąż tę to mądrość ma, iże gdyż ji ch<c>ą zabić, tedyć więc on swą głowę kryje... Wtoreć przyrodzenie jest to wężewe, iże gdyż się on chce odmłodzić, tedyć więc on je gorskie korzenie... Więc trzecieć przyrodzenie wąż to ma, iże gdyżci ji żegnają, więcci on jedno ucho ogonem zasłoni, a drugieć on ku ziemi skłoni |
Pośpieszycie się, a kamoć na s<uszy będziecie sie>dzieć |
Tłuszczami, nie obyczajem sądowej mocy, do niektorej wsi ciądzacze przystąpiwszy..., dopuszczać się wielkiego śmieją drapieżstwa (ad aliquam villam impignoratores accedentes... committere plurimas praesumunt rapinas) |
Dobrzy mniszy... acz mą kosę poznają, ale się jej nie lękają... prostynią w niebo ciągnie a żadny mu nie przeciągnie |
ciągnąć się: a. 'wejść w posiadanie, in possessionem rei venire': |
'rozlegać się, extendi': |
A przeztoć... jest się on nam był urodził... skromny, cichy i ubogi, iżci jego matuchna Maryja takoć jest ona wtenczas uboga była |
Potem się znidą w cielesieństwie syn<owie> boży z siostrami człowieczymi, a ty są porodziły (ingressi sunt filii dei ad filias hominum, illaeque genuerunt) |
Smysł i smyślenie cielestnych serc (humani cordis) pochyliło się jest ku złemu |
Tedy więc masz się ty nieczystoty cielne warować |
Cirzpiąc kogo trzy lata... niekaką dziedzinę spokojnie a cicho dzirżeć alibo posieść (patiens aliquem... aliquam hereditatem... possidere)..., ode wszego prawa [tego] tej to dziedziny otpadłym się czuć ima |
'poddać się sądowi, iudicio causae suae proprio obnoxium esse': |
Ustawiamy..., aby gdziekoli klęty... do cyrekwie albo do miasta wnidzie, tedy ma przestano <być> ot bożej tam służby, ale jako z cyrekwie albo se cmyntarza wynidzie (de ecclesia aut coemeterio recedente), boża fała dostojnie się konać ma |
Mamy się rozpamiętać..., czemu to święcimy (quare hodie agimus festum) |
Dawam się winien Bogu wszechmogącemu z pięci zmysłow ciała mego grzesznego, com zgrzeszył widzenim |
Cokole mi chcesz kazać, po twej woli ma się to stać |
Dusza, ktoraż się dotknie csokoli z tego (anima, quae horum quippiam tetigerit), nieczysta będzie |
'odważyć się, audere (?)': |
Cso w sto<do>le i w tobole, csole się na niwie swięże, to wszytko na stole lęże |
A drugdy mu zbiją plece, a wżdy się w niem coś złego miece |
Wszytki mastności..., cożkole się ofieruje <z> pirwych urod Panu, tobieciem dał (omnem medullam..., quidquid offerunt primitiarum domino, tibi dedi) |
Widziało się naszym ślachcicom w wiecu wi<e>lgiem, csoż i my ustawiamy wiekuiście dzirżeć (visum extitit nostris nobilibus in colloquio generali, quod et nos decernimus perpetuo observandum), aby... usilnicy dziewic... prawem polskim... powinni byli otpowiedzieć |
Jimci człowiek jest piękniejszy, tymci jest w siercu gorszy, a przez to, gdyżci miły Jezu Kryst człowieka cudnie stworzy, tymci się rychle grzechu dopuści quas deus... honorauit maiorem pulcritudinem dando, magis excedunt contra Deum in peccando |
Pozdrowienie gdy jej dawał, cudnie (R XXV 212: śmiernie) się z nią jest rozmawiał archanjoł Gabryjel XV p. post. |
Z cudzołożnej macierze urodziłeś się (de altera, var. adultera, matre natus es) |
Czaić się simulare XV med. |
Też się dawam winien Deo omnipotenti ze dwanaście członkow wiary świętej krześcijańskiej, aczbych też grzeszny człowiek wstąpiłem, wierząc w czary, w gusła, we sny albo niektore żegnanie |
o ciele ludzkim: [uczynić się czarnym] |
Naukę... dał, by się do Boga uciekał wszelki człowiek w potrzebach w swych, nie do czarownic przeklętych XV ex. |
(Manasses) we sny wierzył a gusł naśladował, a czarownego się umienia przydzierżał (maleficis artibus inserviebat) |
Chcąc, aby odtychmiast aż na wieczne czasy (quod deinceps perpetuis temporibus) podług tych statut wszystcy pospolicie sędzie ziemie krolestwa naszego rządzili się |
Po trzy czasy lata ukaże się każdy samczek twoj w widzeniu wszechmogącego Pana Boga israhelskiego (tribus temporibus anni apparebit omne masculinum tuum in conspectu omnipotentis Domini Dei Israel) |
Ten to czas jestci się on był przybliżył, iżeć Maryja swego synka jest ona porodzić była miała |
Tako panna, jako pani ma to wiedzieć, cso się gani. Lecz rycerz albo panosza czci żeńską twarz, to-ć przysłusza, cso masz na stole lepszego przed sobą, czci ją, iżby żyła z tobą |
Silny płomień żywi się jako tszcza skorupa, przedłubana skorupa vivax flamma viget ceu caua testula 1444 |
'ociągać się, animo esse parum prompto' |
Wzowie oblubieńca żyrzec i rzekł mu: Wszelkny człowiek napirwej dobre wino dawa (omnis homo primum bonum vinum ponit Jo 2, 10), a gdy się spiją, tedy to, co podlejsze jest |
Słusznie, Chryste, na nas się gniewasz, w gniewie twojem nas grzesznych ludzi, nie znasz, w pogańską nas rękę dawasz XV ex. |
Teć to krol jeść miłościwiejszy... w długiem czakani, iżbychom się k niemu żądnie pośpieszyli |
Święta kry, racz zawitać, jeż z tego ciała dałaś się lać ca 1440 |
Czyrwieni się rubescit 1461–7 |
Sędzia, będzieli przemożon przez stronę potępioną, ... zasię jej... trzy grzywny wzięte..., oblaw się czyrwonością, to jest ze sromem, wrocić ima (suffusus rubore suo adversario restituat), iż do wyszszego sędziej ot fałszywego wyrzeknienia jest otwołała |
U wody się poczyna cześć, drzewiej niż gdy siędą jeść, tedy ją na ręce dają |
'roki małe, odbywające się co miesiąc, termini particulares': |
'rodzaj sosu wydzielającego się z solonych ryb i służącego do ich konserwacji, lagier, garum': |
Rozdzielił się lud... na dwie części: jena część przyjęła Tebni (media pars populi sequebatur Thebni)..., a połowica druga Amry |
Niektore wątpienie o dziesięcinach i o jinszych członkoch niżej popisanych (super decimis et aliis articulis inferius contentis) było się... poruszyło |
Potem się znidą w cielesieństwie syn<owie> boży z siostrami człowieczymi (postquam enim ingressi sunt filii dei ad filias hominum) |
Czołga się po błotnej per sordentem serpit humum XV p. pr. |
Rozpamiętaj się na dawne dni (memento dierum antiquorum) |
'żądanie wyjaśnienia od sędziego co do sądzonej przezeń uprzednio sprawy, odwołanie się strony do pamięci sędziego lub do dawniejszego faktu zapisanego w księgach, actus appellandi iudicem, qui causam cognovit, ut de re iudicata testimonium det (dicebatur deinde etiam de commentariis iudicum inspiciendis)': |
'odnoszący się do laski a. leszczyny, z leszczyną związany, qui ad baculum sive corylum spectat, coryli est': |
'opłata sądowa, składana przez stronę w wypadku odwołania się do pamięci sędziego co do sądzonej przezeń uprzednio sprawy, pecunia iudicio solvi solita ab iis, qui ad iudicem, qui causam cognoverat appellabant, ut de re iudicata testimonium daret': |
We cztyrzechstoch leciech (per quadringentos annos) tak się rozmnożyli, iże jich wielikość nie mogła zliczona być |
'starać się, curare': |
'unosić się w powietrzu, zwłaszcza przy pomocy skrzydeł, volare, volitare': |
'unoszenie się w powietrzu przy pomocy skrzydeł, actus pennis volandi': |
'rok, annus': k latkom przyć 'stać się pełnoletnim, puberem fieri': |
Jesu Kryst narodziłci się jest on był w ten to czas, gdyżci stare lato schodzi a nowe przychodzi |
'uchylać się przed wypełnieniem zobowiązań na zasadzie przedawnienia, ratione usucapionis debita praestare nolle': |
Mowi pirzwej siedzącym: Wstań!, jiż się k dobrem<u> obleniają cztwiorodla: iż na będące dobro nie glądają, iż w wrzemiennem dobrze lubują, iż czego jim dojć, nie pamiętają, iż o sobie nijedne piecze nie imają |
Myśl o pokorze... A tać na czworą się ukazuje: nie dbać na ten świat, a nikim nie gardzić ni zrzągać, a siebie samego nizacz... nie mieć XV med. |
Pan Bog wywiodł ji z Ejipta, czyjaż siła przyrownawa się jenorożcowi (Deus eduxit illum de Aegypto, cuius fortitudo similis est rhinocerotis) |
Dostojność <w> czynie i w odzieniu ukazuje się dignitas sancti Stanislay in eius ornatu apparet |
To też wyszszej już pod jinszymi kapituły tejże materyjej zgarnęło się, a takoż tu mało czyni |
Święty Łukasz tuta wykłada i wypisuje rodzaj otca i macierze Świętego Jana..., iżci oni nie byli są lucemiernicy, jakoć dzisia ludzie... czynią, iżci się oni przed ludźmi ukazują dobrzy, aleć oni są przed Bogiem źli |
Wieliczył Gospodzin s nami czynić, i uczynieni jesmy wiesielący się (magnificavit Dominus facere nobiscum, facti sumus laetantes) |
'układać się, pacisci': |
Czemu się czynicie przeciwni cur efficimini in satan (et ait David: ... Cur efficimini mihi hodie in satan II Reg 19, 22) 1471 |
'być czymś, równać się czemuś, efficere, valere': |
'niedbały, o nic się nietroszczący, neglegens, levis': |
'domagać się, quaerere': |
'staranie, troszczenie się, cura': |
'ktoś staje się pełnoletni, aliquis pubes fit': |
'stać się pełnoletnim, puberem fieri': |
Czcie się tako we Księgach Sędskich |
To czcie się w księgach kro<n>ik rzymskich ca 1418 |
Aby rzekł tym, kto<rzy> w jęcstwie są: wynidźcie, <a tym>, jiż to we ćmach są (qui in tenebris), zjaw<cie> się |
'zechcieć coś uczynić, kierując się łaskawością, życzliwością, dobrocią, aliquid facere dignari': |
II. Łącząc się z instr. rzeczownika lub zaimka: 1. wskazuje współwykonawcę, współuczestnika czynności: |
wskazuje element (materialny a. niematerialny) dodany lub przynależny do czegoś innego, łączący się z czymś innym, stanowiący część lub uzupełnienie czegoś innego: |
Tedy się jest stało miesiąca dębna (factum est autem in mense Nisan) lata XX Artakserse krola, a wino stało przed nim, a podniosłem wina, podałem krolowi |
wskazuje narzędzie, środek itp., przy którego użyciu dokonuje się akcja (zazwyczaj wyrażeniu przyimkowemu z czymś odpowiada dzisiejszy instr. czymś): |
Pojdzie (sc. miedza)... aż do potoka ejipskiego a wielikiego morza z brzegiem (maris magni litore) kona się |
I. Łącząc się z acc. rzeczownika lub zaimka: 1. wyraża stosunki przestrzenne, wskazując: a. miejsce, na które skierowana jest akcja: |
miejsce, w którego pobliżu odbywa się akcja: |
Porzucił jeś mołwy moje za się (retrorsum) |
3. wyraża stosunki czasowe, wskazując: a. okres czasu, w którym czynność się odbywa 'przez, w przeciągu, per, in aliquo tempore': |
Leby się gadał si non contra certa (sed cura est illi, non quia laboraturus est, nec quoniam brevis illi, vita est, sed concertatur aurificibus et argentariis Sap 15, 9) |
'unosić się w powietrzu, zwłaszcza z pomocą skrzydeł, volare, in aëre alis ferri': |
'uzdrawiać, starać się przywrócić zdrowie, uwalniać od choroby, mederi, aegrum curare': |
Nie mogę się dowiedzieci, gdzie pirwą mam noc albo leg mieci |
'leżenie, wylegiwanie się, cubitus, cubitura': |
okres czasu poprzedzający, po którego upływie czynność się odbywa 'po upływie, post (aliquod tempus)': |
w połączeniu z liczebnikiem porządkowym, po raz który dokonuje się czynność: |
5. wskazuje adresata działań prawnych: a. (wziąć) za laskę 'odwołać się do sędziego co do sądzonej przezń uprzednio sprawy, ad iudicem qui causam cognovit appellare': |
'lekceważyć, nie mieć szacunku, nie liczyć się z kimś, parvipendere, nihili facere': |
Nie jest zgodno ani się widzi dostateczno za tako znamienitą szkodę lekki zakład wziąć (pro damno tam notabili leve pignus recipi) |
przenośnie (o kimś, komu ktoś inny podlega albo się podporządkowuje): |
wskazuje osobę, z którą się nawiązuje kontakt, łączność: |
4. wyraża stosunki czasowe, wskazując przeciąg czasu lub fakt: a. po upływie którego czynność się odbywa albo trwa: |
w którym czynność się odbywa albo trwa: |
Kiedy<by> mi nie dał tego lista, tedyby mi swoj miał na się dać za swą pieczęcią 1402 |
Poprośmy... świętego Jana..., abyć on za nami się grzesz<ny>mi Krysta prosił |
Jeko za jutra wstał, od obiada się precz brał |
'póki się coś pamięta, pamiętając, dum aliquis meminit, memoria alicuis rei est': |
Jako się Piotr nie wiarował Wawrzyńca trzy lata prawa za jego zdrowia 1406 |
po którego upływie czynność się odbywa albo trwa: |
Obelżało się Saulowi a lekcej jemu było (refocillabatur Saul et levius habebat), bo duch boży tedy od niego odchadzał |
Jakom ja dlatego zbił Jana kmiecia, iż mi się wziąć nie dał w gaju oćca mego, a szkodę dziełał 1479 |
Teć to krol jeść miłościwiejszy... w długiem czakani, iżbychom się k niemu żądnie pośpieszyli |
Cum ingrederetur quoddam castellum, occurrerunt, zabiegli, potkali (R XXIV 75: potkali ji, GlJag 93: pośrzetli się s nim, Rozm 399: zabieżeli jemu), illi decem viri leprosi (Luc 17, 12) XV |
Od nichże to on zabiegł (quos... fugiens) a wiarując się bydlił w ziemi Top |
(o wodzie, rzece, de aqua, fluvio) 'wzbierać, podnosić się do wysokiego poziomu, crescere, augeri, inundare': |
Aczby... tego to nie chciano przypuścić ku oczyszczeniu swej niewinności przez nas ... a ten to dla tego nieprzypuszczenia zabieżałby (ob hoc ipsum velle fugere contingat, Sul 60: przygodzi się jemu chcieć zbieżeć), przeto aby zabieżanie... takie jemu na sromotę nie obrocono, ustawiamy |
(o potoku, de torrente) 'wezbrać, podnieść się do wysokiego poziomu, crescere, augeri, inundare': |
(o falach, de undis) 'wezbranie, podniesienie się do wysokiego poziomu, exundatio, inundatio': |
'sieć na ryby, którą posługiwano się, brodząc w wodzie, rete, quo piscatores in aqua vadando pisces capiebant': |
'sieć na ryby, którą posługiwano się brodząc w wodzie, rete, quo piscatores in aqua vadando pisces capiebant': |
Przetoż gdyż... trąby zabrznią (clangentibus tubis) a ten brząk przydzie w uszy wszego mnostwa, natychmiast mury się przewrociły |
(o uszach, de auribus) 'napełnić się dźwiękiem, sonis impleri': |
zachować się 'postąpić w pewien sposób, se gerere, agere': |
'pożyczka zwrotna udzielana przez pana kmieciowi na zagospodarowanie się, pomocne, pecunia cmethoni a domino commodata, qua sibi domum atque instrumenta necessaria pararet': |
'zacząć jakieś działanie, wziąć się do czegoś, inchoare, arripere': |
'rozgrzać się, calefieri, incalescere': |
'być leniwym, opieszałym, ociągać się, zwlekać, pigrari, pigrum esse': |
'niechętny do wysiłku, gnuśny, opieszały, ociągający się, powolny, iners, piger, segnis, lentus': |
Wiesiele ku długości jestci ono było wielikie przez to, iżci się jest ono od wschodu słuńca aż do zapadu było rozciągło |
'dotyczący lenna, z lennem związany, odnoszący się do lenna, ad feudum pertinens': lińskie, leńskie prawo 'sąd wyższy prawa niemieckiego, któremu podlegali sołtysi i wójtowie, też prawo w tych sądach stosowane, iudicium iuris Teutonici, a quo sculteti et advocati iudicabantur vel ius eodem iudicio adhibitum': |
Noe... wypuścił gołębia, ... jenże... wrocił się zasię k niemu w korab... Potem po ośmi dnioch lepak gołąbek wysłan z korabia (rursum dimisit columbam ex arca) |
Dokonały się przytcze zgrumadne praw krola Kazimirza, już lepak z pełna wykład jich polski naśladuje |
Pirwej niż się urażą nogi wasze o gori zacimione (ad montes caliginosos) |
'opłata sądowa, składana w wypadku odwołania się strony do pamięci sędziego co do sądzonej przezeń uprzednio sprawy, pecunia, quae iudicio solvebatur ab ea parte, quae ad iudicem appellavit, ut de re olim iudicata testimonium daret': |
'związany z laską, leszczyną, ad corylum pertinens': (wina) leszczna 'opłata sądowa, składana przez stronę w wypadku odwołania się do pamięci sędziego co do sądzonej przezeń uprzednio sprawy, pecunia, quae iudicio solvebatur ab ea parte, quae ad iudicem appellavit, ut de re olim iudicata testimonium daret': |
'znajdujący się w lesie, związany z lasem, odnoszący sie do lasu, qui in silva est, ad silvam pertinet': |
Wrota jej (sc. żydowskiej ziemie) padły są a zacimiły są się (obscuratae sunt) na ziemi |
'dotyczący lata (jako pory roku), w lecie odbywający się, qui ad aestatem pertinet, aestate fit': |
Gdyż złodziejstwa... przez złostniki... częstokroć skryta bywają..., przez obrzeczenie letnej dawności (per exceptionem praescriptionis annualis) chcą się (sc.winni) obronić..., ustawiamy...: Jestli s nim (sc. powod z pozwanym) w jenej wsi abo osadzie, gdzie s nim słucha bożej służby, tedy obrzeczenie letnej dawności pochodzi (tunc obiectus annualis praescriptionis procedit), to jest ma moc |
'to, co się doradza, wskazówka postępowania, consilium, praeceptum': |
Dobre i radne (bonum et consultum) się widzi, aby sędzia i podsędek na małych rokoch, kiedy mogą, siedzieli, jako w Wielkiej Polszcze jest obykło |
'cieszący się, zadowolony, gaudens, contentus': |
'część należności wypłacana przed ostatecznym wywiązaniem się z umowy, zaliczka, arrabo, pecunia in antecessum data': |
'część należności wpłacana przed ostatecznym wywiązaniem się z umowy, zaliczka, arrabo, pecunia in antecessum data': |
'część należności (głównie przy umowach kupna-sprzedaży) wpłacana przed ostatecznym wywiązaniem się z umowy, zaliczka, arrabo, pensio prima, pecuniae pars in antecessum data': |
'część należności (głównie przy umowach kupna-sprzedaży) wpłacana przed ostatecznym wywiązaniem się z umowy, zaliczka, arrabo, prima pensio in antecessum data': |
'znajdujący się z tylu czegoś, w części obiektu najdalszej od punktu orientacyjnego, posterior, posticus': |
Et simul exorte spine suffocaverunt, zadusiły (WisłRP nr 2366, R XXXIII 182: zadusiło, PF IV 570: zatłumiły), illud (Luc 8, 7), gl. suffocatum zakchnęło, zadusiło się XV p. pr. |
Gdyż usłyszą..., iże zadziałany dziury (MamLub 102: zadziałanie dziur, war. kal.: zadziałane dziu<r>y, Biblia taborska: že sú zadĕlany dĕry) muru jerusalemskiego (quod obducta esset cicatrix muri Ierusalem)..., rozniewali się bar-zo |
Jakom ja rozdzielił się z Katarzyną i zadzirżałem ziemską ufałę trzy lata 1464 |
'powstrzymać, nie pozwolić rozszerzyć się, compescere, continere': |
'powstrzymanie się od czegoś, abstinentia, continentia': |
'odnoszący się do biblijnego raju, ogrodu, w którym przebywali pierwsi ludzie, Adam i Ewa, ad paradisum pertinens': |
'przyrząd składający się z desek bądź listew drewnianych a. metalowych połączonych sztywno ze sobą końcami, instrumentum factum e tabulis, quarum fines coniuncti sunt': |
Przykazuję tobie dziś, aby chował i pełnił (sc. przykazanie), a nie pochylał się od niego ani na prawicę ani na lewicę (nec ad dexteram nec ad sinistram) |
'czołgać się, pełzać, serpere, reptare': |
'odchodzić, odrywać się od czegoś, schodzić (tu o rogowatych częściach na ciele zwierząt), separari, abire (hic de corneis partibus animalium)': |
'domyślić się, zgadnąć, suspicari, conicere, opinari': |
Niewiasta gdyżby cso ślubiła a zawiązała się przysięgą, sąc w domu otca swego a jeszcze w wieku dziewczem, a wzwiedziałby ociec ślub i to, coż jest ślubiła i przysięgę... a przemilczał, dłużna będzie ślubem (voti rea erit): cożkoli ślubiła jest i zaprzysięgła, skutkiem napełni |
'sprawić, że coś przestaje się palić, stłumić ogień, też przenośnie, exstinguere, ignem restinguere': |
'sprawiać, że coś przestaje się palić, tłumić ogień, tu przenośnie: zaspokajać pragnienie, exstinquere, hoc loco translate: sitim restinguere': |
'należący się komu, qui alicui debetur': |
'taki, który zagubił się bez wieści, zaginiony, deperdidus, perdidus': |
Ustawiamy, aby kilkokroć w sądzie o rzeczy złościwe, grzechowe (in causis criminalibus)... kto będąc pozwan pana swego... pomieni, iżby to uczynił jego kaźnią, ... pozwany wolen ma otyć... To ustawienie juże słożono jest i oprawi<o>no... wyszszej pod rubryką O pozwiech, jeno tylko o dłużnych rzeczach a cso się sromoty grzechowej nie tyczą może być dzirżano |
'należący się za dzień, dzienny, diurnus': |
(o pokarmach, de cibis) 'zepsuć się, stracić świeżość, właściwy smak, putrescere, saporem amittere': |
Gdyż wyszli niosący skrzynią zaślubienia bożego, a na suchą ziemię stępać poczęli byli, nawrociły się wody we dno swoj<e> i ciekły są, jako były drzewiej obykły (reversae sunt aquae in alverum suum et fluebant sicut ante consueverant) |
Zaliś się rozniewał (sc. Boże) na nas aż do zagładzenia (usque ad consummationem)? |
'być zadowolonym z kogoś, czegoś, cieszyć się czymś, aliquo, aliqua re contentum esse, gaudere': |
Prawda, szczęście się rado mieni |
'rozrósłszy się, uniemożliwić rozwój innym roślinom, crescendo alias plantas suffocare': |
Jerycho było zawarto... A gdyż zabrzni źwięk trąbny..., mury mieskie ze dna się przewrocą (muri funditus corruent civitatis) i wnidą wszystcy prosto z miasta, gdzie są stali |
'radzenie nad czymś, obrady, narada, też przedmiot narady, to, nad czym się radzi, deliberatio, consultatio, consilium, etiam id, de quo deliberatur': |
'w miastach na prawie niemieckim naczelny organ samorządu miejskiego, składający się z burmistrza i rajców, concilium, a quo urbes iure Theutonico conditae regebantur, quod e praefecto urbi et consiliariis constabat': |
'być umieszczonym, znajdować się, positum, situm esse': |
'rozciągać się, być położonym, porrigi, situm esse': |
'trwać w bezruchu, nie ruszać się, immobilem esse': (imienie) leżące 'nieruchomości, część majątku nieruchoma, bona immobilia': |
'polegać, zasadzać się na czymś, in aliqua re consistere': |
Jest-li wdowa albo zagnana była-li-by (sc. dziewka kapłanowa) a przez dzieci nawroci się (sin autem vidua vel repudiata... reversa fuerit) w dom otca swego..., karmiona będzie karmiami otca swego |
'miejsce gdzie zagania się zwierzęta, locus quo pecus pellitur': |
'teren, na którym urządza się polowania z nagonką, łowisko, regio, qua ferae agitando captantur' (?): |
Wiele jich (sc. sędzi) ku sądzeniu rzeczy... przychodzili... po obiedzie napełniwszy a upiwszy się, a z tego sąd mniej ważon a mglejszy łacniej uciś<ni>on a ku prawdzie mały alibo radszej (potius) nijeden baczenia zrok imian |
'wspólnie się nad czymś zastanawiać, cum aliquo de aliqua re deliberare, consultare': |
'odnoszący się do nieba jako domniemanej siedziby Boga, aniołów, miejsca pobytu dusz sprawiedliwych po śmierci, caelestis, ad caelum, quod vulgo putabatur dei et angelorum sedes, atque ad locum, ubi animae piorum post mortem commorantur, pertinens': |
'gospodarstwo użytkowane przez bezrolnego chłopa, składające się z domu oraz niewielkiej działki, casa atque agellus, quibus colonus fundo proprio carens utebatur': |
A tak się wzbudził gniew boży przeciw Judowu pokoleniu i przeciw Jerusalemu i poddał je Pan w niepokoj a w zagubę (in interitum) |
'wyplenić, usunąć, pozbyć się czegoś, tollere, amovere': |
Gospodna lękać będą się (Puł: sie będą bać) przeciwnicy jego (dominum formidabunt adversarii eius I Reg 2, 10) |
Będziesz cirpieć zawżdy..., lękając się (stupens) przed jego grozą, jąż to uźrzyta oczy twoji |
Bywają zbiegi krolewstwa naszego..., więcej złego czynić się nie lękają (plura mala committere non formidant) |
Dziewica Maryja naczęła się lękać, aby jej świętych nog nie obeźrał (sc. kapłan) |
Quasi nocticolas inopinum fulgur reas in latebris luci territat, straszy, lęka [się?], igne truci perculsi, que tremunt atque tremendo gemunt 1466 |
Gdyżci się jest jim był syn narodził, tedy więc oni sąć ji byli do szkoły dali |
<Viderunt iuvenem> coopertum stola candida et obstupuerunt przykryta odiewem białym, i lęką się (Marc 16, 5) ca 1425 |
Wstał z obraza Matki Bożej obraz..., żak się tego barzo lęknął |
Mistrz przemowił wielmi skromnie: lęknąłem się, eż nic po mnie |
Nie <lę>kaj się mie tym razem |
'coś się do kogoś odnosi, coś kogoś dotyczy, obchodzi': |
'chropawa powłoka barwy brunatnoceglastej, tworząca się na przedmiotach z żelaza, stali, rubigo ferri': |
'pokrywać się rdzą, rubigine obduci': |
'pokrywać się rdzą, rdzewieć, rubigine obduci': |
Ci, jiż siedzą w nich (sc. w miastach murowanych), sąc podbici, trzęśli się a zagańbieni są (contremuerunt et confusi sunt) |
Kręgi jego udziełał złote, przez ktore żerdzi wwieść się mogły. A ty zaiś[t]cie (quos et ipsos Biblia taborska: a ty giste) blachami złotymi położył |
Tak pobraw (sc. Jakob) swoj nabytek a zajął stada (tulit omnem substantiam suam et greges),... i brał się ku Isaakowi... do ziemie Kanaan |
'mówić niewyraźnie a przez to niezrozumiale, też zacinać się, balbutire, balbe loqui': |
'odejście, oddalenie się (od zasad moralnych), defectio a recta agendi via': |
'pójść, udać się dokądś, aggredi, proficisci': |
Modlmi się Bogu dziś a zajutra, a po zajutrzu (hodie et cras et secundum cras) |
Rzecze Jonatas ku Dawidowi:... Dowiemli się koniecznego umysła oćca mego za jutra abo po zajutrzejszem dniu (crastino vel perendie, MamKal 68: po zajutrzniejszem dniu) |
'drwal, człowiek trudniący się wyrębem drzew, qui arbores caedit': |
'rębacz, drwal, człowiek trudniący się wyrębem drzew, qui arbores caedit': |
Wszytek Israhel wiozł skrzynię zaślubienia bożego w śpiewaniu... a w zwoncech, a ręczni<ca>mi (Stary Testament warszawski: rucznicemi) <i> rotami zrownawając się (in... nablis at citharis concrepantes) |
Tako panna, jako pani ma to wiedzieć, cso się gani. Lecz rycerz albo panosza czci żeńską twarz, to-ć przysłusza |
Kiedy u wojewody byli, tedy go się pytali, możeli gościa dawnością zbyć 1395 |
'jednostka wagi zawierająca ok. 25–50 kg, zarazem jednostka pieniężna składająca się z pewnej ilości srebra lub złota, talentum metalli (potissimum auri vel argenti)': |
'dawać na coś za kogoś porękę, zaręczać, zabezpieczać, umacniać zobowiązanie poręką, de aliqua re cavere, pro aliquo spondere, praedem esse, vadimonium facere': a. z dopełnieniem wskazującym osobę, za którą się ręczy: kogoś: |
Chciała się jest ona swyma rękama dotknąć tego to miasta była |
'podnieść rękę z zamiarem uderzenia, zamachnąć się przeciw komuś, manum alicui afferre': |
'stać się zatwardziałym, upartym, w złym działaniu, indurari, pertinacem fieri': |
Zakasz się accingas te ca 1500 |
Et simul exorte spine suffocaverunt, zadusili, illud (Luc 8, 7). Suffocatum zakchnęło, zadusiło się XV p. pr. |
zaklinać się 'wzmacniać swoje słowa wzywaniem Boga na świadka, obtestari, per deum iurare': |
Śmiejesz się rzeczy ktorego kłamce a wiesiołeś z rzeczy jego, już masz swoj zakład u niego (pignus sibi dedit) XV p. post. |
'pożyczka zwrotna udzielana przez pana kmieciowi na zagospodarowanie się, pomocne, pecunia cmethoni a domino commodata, qui sibi domum atque instrumenta necessaria pareret': |
'bardzo szeroki, ciągnący się daleko na prawo i na lewo, latissimus, dextrorsum laevorsumque longe se extendens': |
Ot przewrotliwej nauki licemiernikow (a fermento Pharisaeorum Mat 16, 6) pilnie a ostrożnie się imiejcie 1448 |
Łukasz... wykłada i wypisuje rodzaj otca i macierze Świętego Jana..., iżci oni nie byli są lucemiernicy, jakoć dzisia ludzie... czynią iżci się oni przed ludźmi ukazują dobrzy, aleć oni są przed Bogiem źli |
'domagać się wydania czegoś za poręczeniem, za poręką, fideiussione, sponsione data exposcere, efflagitare': |
'stanowiący pożyczkę zwrotną udzielaną przez pana kmieciowi na zagospodarowanie się, qui a domino cmethoni ad rem familiarem constituendam commodatur': |
Ale iżeś ty dobrotliwy, smiłuj się nad nami (tu, quia pius es, miserere nostri) |
2. 'wyróżniający się dodatnio pod względem moralnym, prawy, cnotliwy, bonus, probus, pudicus, iustus, rectus': a. o ludziach: |
A gdy się mu syn narodził, ... ten był oćca barzo lepszy |
Ale cso Pan Bog nasz wiciężca odzierżał, dostanie się k naszemu jimieniu, jedno snadź acz jeś lepszy Balacha, syna Sefor, krola moabskiego (nisi forte melior es Balac, filio Sephor, rege Moab) |
'grupa Żydów, odróżniających się od innych zasadami moralnymi, sekta (żydowska), Iudaeorum secta': |
Dam ci się w żelezie skować i też w ziemi zakopać |
Ofierować będzie dwie garlicy... Panu... i da je kapłanowi, jenże pirwe ofieruje za grzech, zakręciw głowę jego (retorquebit caput eius ad pennulas) tako, żeby się gardła dzierżała ani owszem jej urwać |
Jako mi się pakt miedowy na Macieju działem dostał przeciwo memu bratu Janu 1404 |
Dobrzy mniszy się nie boją, ktorzy żywot dobry mają |
Uczyniłl Bog... robaczstwo (reptile), jiż to się płodzi po ziemi |
Ale robięta (parvulos) wasza... wwiodę, aby widzieli ziemię, jeż to się wam nie lubiła |
Ani się slutuje (sc. narod niesromieźliwy) nad robionkiem (parvuli) i sirotą |
'miejsce, gdzie się wykonuje jakąś pracę, locus, ubi opus quoddam fit': |
Jakom ja nie wrzucił się gwałtem... w dzierżawę... anim przyciskał kmieci jego ku robocie 1498 |
Jako to świadczą, iż pan Mościc nie ostał winowat panu Mikołajewi... sta grzywien i sześci dziesiąt i połtory grzywny groszew szyrokich na liczbie, ani mu się jich zamowili za jutra zapłacić po obliczeniu 1418 |
'rozliczyć się, zamknąć rachunki, rationem reddere': |
'nazwa 4 Księgi Mojżesza, rozpoczynającej się policzeniem (statystyką) ludu izraelskiego, Liber Numerorum': |
'wydać kwiaty, okryć się kwiatami, florescere, florere': |
'wydać kwiaty, okryć się kwiatami, florescere, florere': |
'zagłębienie terenu, w którym zbiera się woda (tu ze stawu), łożysko wody, alveus, cavum, quo aqua piscinae continetur': |
Przygadza się, iże s niektorych żywota robotnego a przyźrzenia dobrego (quod ex aliquorum vita activa et bona procuratione, Dział 45: iże jeden pilniejszy jest z siebie obeźrzenia i siedlenia niż drugi) niedbali... domy oprawione... prawem sobie chcą odzirżeć |
'związany z licem, twarzą, znajdujący się na licu, qui ad faciem pertinet': |
'usiłować, starać się, studere, eniti': |
'handlować z zyskiem, zajmować się handlem z korzyścią, negotiari': |
O summę więcszą niżli dwadzieścia kop ma być roczono trzykroć... tegdy przez tę istą przysięgę oczyściający się z tego długu trzykroć... prz<y>sięże, a jemu aż do trzeci<e>go <razu> rota przez woźnego ma być wznawiana |
'powtarzający się co roku, coroczny, annuus, anniversarius': |
Ubogiego ducha albo dusze jest ten..., jen się ni zacz nie waży ani liczy XV med. |
'zamiar rozmnażania się, consilium procreandi liberos': |
Toć się wrociła rodziczka (cognata) twa k ludu swemu |
Uczynił Bog... dobytek, i rodziczne (Stary Testament Cardy: rozlične) robaczstwo (omne reptile), jiż to się płodzi po ziemi |
'narząd rodny kobiety, w którym rozwija się płód, macica, uterus': |
Wojewoda rzekł: Ja nie skazuję, ale mnie się tako widzi, by kto mogł gościa sbyć laty, kto nie ma dziedzicstwa w ziemi 1395 |
'zadowolić się czymś, satis habere, contentum esse': |
Dobrze lepiej jest się nam wrocici do Ejipta (nonne melius est reverti in Aegyptum)? |
'oddalić się na skrzydłach, odlecieć, avolare, evolare': |
(o wyziewach, de vaporibus) kogoś zalecieć 'powiać ku komuś, dać się komuś poczuć, abolere, subolere': |
'zagłębienie terenu, w którym zbiera się woda (tu ze stawu), łożysko wody, alveus, cavum, quo aqua piscinae continetur': |
'być, ciągnąć się, esse, patere': |
zależy 'przystoi, jest słuszne, właściwe, godzi się, decet, convenit, fas est': |
'coś należy się komuś tytułem jakiegoś prawa, np. dziedziczenia, własności, posagu, itp., aliquid alicui iure aliquo, e. g. hereditatis, proprietatis, dotis, tribuendum est': |
'mieścić się w czymś, obejmować coś, contineri complecti': |
Zaliby, ubostwem przynędzon sąc, przedałby się (si... vendiderit se) tobie brat twoj, nie uciężaj jego robotą robotnikow |
Słyszelismy, iże krolowie domu israhelskiego miłościwi są, przetoż opaszmy się wormi po naszych biodrach... Wynidźmy przeciw krolu israhelskiemu, zalić snad nas żywi (forsitan salvabit animas nostras) |
'pożyczka zwrotna (w pieniądzach, inwentarzu, zbożu) udzielana przez pana kmieciowi na zagospodarowanie się, pecunia (pecus, frumentum) a domino cmethoni rei familiaris constituendae causa commodata': |
A gdyż podniesie (sc. Jozue) szczyt..., załoga (insidiae), jeż to się tajiła, powstała natychmiast |
'to z czym się ktoś rodzi, wrodzone cechy, quod alicui innatum est, indoles, natura, ingenium': |
'pożyczka udzielana przez pana feudalnego kmieciowi na zagospodarowanie się, pomocne, pecunia a domino cmethoni rei familiaris, constituendae causa commodata': |
'położony za łożem, tj. za zagłębieniem terenu, w którym zbiera się woda, post locum cavum, aqua repletum, situs': |
'dany przez pana feudalnego kmieciowi w charakterze pożyczki na zagospodarowanie się, cmethoni a domino feudali commodatus, ut rem familiarem sibi compararet': |
'pożyczka udzielana przez pana feudalnego kmieciowi na zagospodarowanie się, pomocne, pecunia a domino cmethoni rei familiaris constituendae causa commodata': |
Tegdy się Cieszek... ujednał o wszytki rzeczy jego dobrą wolą... i zakład założon 1398 |
Tedy Jonatas wstał od stołu wielikim gniewem... zamąciw się prze Dawida (contristatus est enim super Dawid) |
Zamąciło sie jest (Puł: zamąciło się) od rosierdzia oko moje (turbatus est a furore oculus meus) |
Solutum est vinculum lingue eius, otworzył się zamek (R XXIV 74: związanie) języku jego, et loquebatur recte (Marc 7, 35) 1461–7 |
A uźrzaw Jozue..., że jest miasto dobyto (quod capta esset civitas), ... nawrociwszy się, bił męże z miasta Haj |
Wroć się do ziemie swych oćcow a k swej rodzinie (ad generationem tuam) |
Dziewko, przymi takie omysły Gospodzina..., tym się twa rodzina nicej nie poszkodzi 1453 |
Ale widząc Aaron i synowie israhelszczy rogatą (cornutam) Mojżeszową twarz, bojeli się blizu przystępić |
'płonąć, palić się, flagrare': |
Przenaśladował jest was, jakoż się obykły pczoły roici (sicut solent apes persequi, Biblia Młynarki: wčely brogiti) |
'trzymać, zmieniając się co rok, alternis annis aliquid tenere': |
'zwyczajne posiedzenia sądu, odbywające się co dwa tygodnie, później co miesiąc, wreszcie cztery razy do roku, iudicii sessiones ordinariae, quae tertia quaque hebdomada, postea semel in mense, denique quater in anno habebantur, termini particulares': |
'termin sądowy, który bez winy powoda nie odbywa się w pierwotnie określonym czasie, iudicium, quod die constituta non habetur, quamquam accusator omnia legum praecepta observavit': |
'termin sądowy, na który strona się nie stawiła, dies iudicio constituta, quo pars non comparuit': |
Tedy wrociwszy się Rabsakes i naleźli krola asyrskiego dobywając Lobna (expugnantem Lobnam) |
'napadać, wdzierać się przemocą, irruere, impetum, facere, invadere': |
Gdyby miedzy kmiećmi mężobojstwo by się zstało..., tegdy za kmiecia zabitego żenie albo i dzieciem taki mężobojca... zapłacić ma |
'bawić się, grać w jaką grę, ludere': |
Mensuratus est zamierzył się zamiarem XV med. |
zamienić się: |
Jako czso się zamienili Piotr z Janem rolami, tę zamian<ę w>ydzierżał Jan mimo trzy lata 1421 |
'termin sądowy, na którym powód nie stanął, a dalsze postępowanie sądowe mogło się toczyć na podstawie nowego pozwania, dies iudicii, in quod accusator non venit, sed causa e nova citatione agi potuit': |
'rozstrzygnąć, załatwić pewne kwestie w toczącym się sporze, negotia quaedam explicare, conficere, dum res apud iudices agitur': |
'stracić blask, ściemnieć, przyćmić się, obscurari, obtenebrari': |
'pisemny pozew, wezwanie do stawienia się w sądzie, scriptum, quo quis in iudicium vocatur': |
'przez niestawienie się powoda na rozprawie spowodować upadek sprawy, absentia accusatoris litem dirimere': |
'stawić się na rozprawę sądową, addesse ad iudicium': |
'zjawić się na rozprawie sądowej, in iudicium venire': |
'utracić jeden z przysługujących terminów wskutek niezgłoszenia się na rozprawie sądowej, unum e diebus causae diiudicandae constitutis propter absentiam perdere': |
upominać się roku |
'stawiać, stawić się na rozprawie sądowej, in iudicium venire': |
'odciągnąć od toczącej się sprawy, aliquem a lite, quae iam apud iudices agitur, avertere': |
zamierzyć się 'podnieść (broń) do uderzenia, do ciosu, levare (arma)': |
'póki się coś pamięta, póki o czymś wiadomo, dum aliquid memoria tenetur, dum aliquid constat': |
'na nowo się przypomnieć, denuo in memoriam redire': |
'ociąganie się z wykonaniem, odkładanie na później, zwłoka, dilatio, retardatio, mora': |
'nic nie powiedzieć, nie odpowiedzieć, nie odezwać się, milczeć, obticescere, obmutescere, tacere, silere': |
'doczekać się, quae sperantur seu metuuntur expleta videre': |
Doczściono jest (war. lub.: doczci<o>no się) inventum est (iussitque sibi afferri historias et annales priorum temporum, quae cum illo praesente legerentur, ventum est ad illum locum, ubi scriptum erat Esth 6, 1) 1471 |
Jako Sędziwoj nie dodał dziesięciora skotu a sześcioranaście świni co się na starostę dostało 1396 |
Ale iże jest sebranie wielikie luda, a czas zimny jest, a nie możem[m]y niedostateczni dostać (quoniam multitudo magna est et tempus hybernum, et non possumus insubsidiati stare), a ten użytek nie może się skonać w jenem dniu ani we dwu |
'dziesięć, decem, qui numero decem sunt': |
'nie odzywać się, milczeć, tacere, silere': |
'przestać się odzywać, przerwać mówienie, wydawanie głosu, obticescere, obmutescere': |
'zniszczeć, zepsuć się, tu o soli: zwietrzeć, corrumpi, putrescere, hoc loco de sale: evanescere': |
'posługując się zaporą albo kluczem uniemożliwić otwarcie drzwi, zaryglować drzwi, obserare, clave vel repagulo claudere ianuam': |
(o paszczy zwierzęcia, de ore animalis) 'sprawić, że się nie otworzy, claudere, obturare': |
Oto usta już zamkniona, czso wczora o pieniądze się targowała XV ex. |
Nam non adulterabis, non occides, non furaberis,... et si quod est aliud mandatum, in hoc verbo instauratur, gl. id est perfecte continetur zamkniono jest (MamLub 280: instaurantur, id est integrantur zawirają się, R XLVII 351: in hoc verbo instaurat w tem słowie wszytko zależy, GlKazB II 50: instaurantur popiełniono bywa): Diliges proximum sicut teipsum (Rom 13, 9) XV med. |
'gęsta, żółtawa wydzielina gromadząca się w ranach, wrzodach, pus': |
'leniwy, gnuśny, ociągający się, iners, segnis, piger': |
Ani lilija białością..., ani nardus swą wonnością, zamorski kwiat swą drogością Maryjej się rowna 1453 |
'zachowywać, mieć w pamięci, mieć na uwadze, troszczyć się, memoria aliquid tenere, consulere alicui rei': kogoś, czegoś: |
Corroboraretur smogł się uel zamogł (war. kal.: utwierdzi; ego autem ab anno primo Darii Medi stabam, ut confortaretur et roboraretur Dan 11, 1) ca 1470 |
Żadnym inakim obyczajem nie ma być taki (sc. brat) przyjęt wyjąwszy, niżliby (a. niźliby) się inako... ministrom... zwidziało..., a to rozbaczywszy pilnym rozbaczenim (solicita consideratione discussis) takie to przyczyny wstępującego 1484 |
Żadnym inakim obyczajem nie ma być taki (sc. brat) przyjęt wyjąwszy, niżliby (a. niźliby) się inako... ministrom... zwidziało podług przyczyny persony albo inego obyczaja i też stadła ..., a to rozbaczywszy pilnym rozbaczenim (solicita consideratione discussis) takie to przyczyny wstępującego 1484 |
Niektorzy ziemianie naszego krolestwa, mając od nas abo od naszych namiastkow listy przywilejne swym miastom abo wsiam pod prawem niemiecskim, a wszakoż ty ista prawa opuszczając, podług praw polskich się rządzą |
Jakom ja samowt<o>r przyszewszy z ostrą bronią, z mieczem... na dom ich, nie dobyłem się gwałtem anim rozbił czeledzi z tego domu, anim jich usz<ko>dził 1472 |
Skonał się mur we dwudziestu a w piąci dnioch miesiąca ebul, to jest listopada |
'taki, o którym się pamięta, de quo memoria servatur': to jest nam... pamiętno 'pamiętamy to, znamy to, wiemy o tym, id memoria tenemus, id scimus': |
'przyrzeczenie, zobowiązanie się, promissio, obligatio': |
On (sc. Achijasz) nie może widzieć, bosta się byle zamroczyle oczy jego (quia caligaverant oculi eius) starością |
'co się tyczy, co do, pod względem, quod attinet': |
Jakom ja nie wrzucił się gwałtem... w dzierżawę Michała[la] s Rąbiertowa... anim przyciskał kmieci jego ku robocie, anim jich ciądzal, ani komory Fiołkowy kmieciowi zamykał 1498 |
'co się tyczy, co do, ze względu na, quod attinet, in quantum': |
'co się tyczy, co do, ze względu na, quod attinet, quantum ad': |
Wielkokroć się to przygadza, jim ci człowiek jest piękniejszy, tymci jest w siercu gorszy frequenter, que pulcriores sunt corpore, turpiores sunt mente |
A gdy przez kogole jęt będzie, na łaszcze naszej ma być a miedzy jimaczmi jego a przyjacielmi jętego nijena prze jego jęcie ma się wstrysnąć mirziączka (inter capientes eum et amicos capti nulla propter eius captivitatem debet suboriri indignatio) |
Pakliby czasu jimania jego (si vero tempore detentionis eiusdem) starszym albo przyjacielom tego to gwałtownika zabić przygodziło się, za to zabicie nijeden przyjaciel zabitego nie ma owszejki mścić |
~ Trzeba się liczyć z błędem pisarskim imie zamiast imienie. [W Bibliotece zabytków imie<nie>.] |
'niewłaściwie coś powiedzieć, popełnić błąd, przejęzyczyć się, in certis quibusdam verbis pronuntiandis labi, peccare': |
Dum per ipsius momentaneam penam peccati plaga diluitur, gl. id est deletur popełnienim rozchodzi się, que aliter penam perpetuam mactaret 1466 |
'ciemne chmury, ciemność wywołana nagromadzeniem się chmur, nubes atrae, tenebrae nubibus contractis factae': |
'rozmyślanie, rozważanie, zastanawianie się, cogitatio, meditatio': |
'rozlewanie się, exundatio, effusio', przenośnie 'nadmiar, abundantia, affluentia' (?): |
Idcirco debemus umiernie żyć, nie dojadać, nie upijać się ca 1500 |
'stać się ślepym, caecum fieri': |
'rozważyć, przemyśleć coś, zastanowić się nad czymś, aliquid considerare, reputare, commentari': |
To gdyż usłyszał Jakob od swych synow..., nics nie rzekł dojąd się nie wrocil<i> (siluit, donec redirent) |
dubium 'udać się, wyruszyć, proficisci (?)': |
Nie płaczy, zdrow tam dojdzie syn nasz (salvus perveniet filius noster) a zdrow się k nam wroci |
A takieżci święci sąć to oni byli uczynili, gdyż się oni z swymi nieprzyjacioły bić mieli |
Nie przestał Pan od gniewu rozniewania swego..., jeż się rozniewało gniewanie jego przeciw Judowi prze rozdraźnienie (propter irritationes), jim ji był popędził Manases |
Jakom nie rzekł anim się zamowił Januszewi... dwu śladu zaorać na jarz i na zimę 1428 |
Mnie listopadł dzieją, u ognia się ludzie grzeją ca 1455 |
'choroba skóry połączona z drobnymi wypryskami czy też łuszczeniem się, papula': |
'zwalenie się, doszczętne zniszczenie, zagłada, ruina, casus: |
'powodować, że coś płonie, pali się, tu o paleniu ofiar, incendere, hoc loco de sacrificiis cremandis': |
O, coć jest to bar-zo wielikie miłosierdzie boże było, iżeć nasz Kryst miły jestci on był swych ran i teże swe męki zapamiętał a jestci się on na swą miłą matuchnę... był rozpamiętał |
'taki, o którym się nie pamięta, zapomniany, oblitteratus, oblivioni datus': |
Gdzie... siostra z bratem są ot siebie w jimieniu oćczyznem rozdzieleni, przygodzi-li się jenemu s nich w dziedzinnej rzeczy przeciwko sobie skazanie sądowe wziąć, drugiemu s nich potem owszejki zapow<iedzia>na bądź moc poćwirdzania alibo naganienia takie skazanie (alteri ipsorum postmodum penitus interdicta sit potestas infirmandi seu arguendi sententiam eandem) |
(o mleku, de lacte) 'spowodować ścięcie się, coagulare, condensare': |
'rzemieślnik trudniący się wyrobem pancerzy, płatnerz, qui loricas conficit, loricarius' : |
Ustawiamy, aby gdy bracia abo przyjaciele bliższy abo dalecy rozdzielają się (ut... ab invicem separati fuerint vel divisi, Sul 53: ot siebie rozdzieleni a otdzieleni będąc), a w tem dziale będą mieszkać przez trzy lata i trzy miesiące w milczeniu |
Kłopotom naszych ubogich ślachcicow lutując się (sumptibus et vexationibus nostrorum pauperum militum compatientes), takosmy umyślili obeźrzeć, aby... rokowie mali... jeną w miesiąc... imiani |
'mieć dla siebie litość, oszczędzać się, sibi parcere': |
'podlizywanie się, pochlebianie, blanditiae, adulatio': |
Tako panna jako pani ma to wiedzieć, cso się gani |
Pobił je (sc. Filistyny) tu Dawid rzekąc: „Rozdzielił Bog nieprzyjaciele me (divisit... inimicos meos) przez rękę mą, jako się wody rozdzielają” |
'podzielić się czymś z kimś, dividere cum aliquo, dispertire inter aliquos': |
'podzielić się czymś z kimś, dividere, partiri cum aliquo, dispertire inter aliquos': |
'stać się zatwardziałym w grzechu, upartym w złych myślach, w złym działaniu, indurari, pertinacem fieri': |
'zmusić do oddalenia się w różnych kierunkach, rozprószyć, rozpędzić, fugare, dispellere': |
A wszedszy w radę krol z książęty i ze wszym zborem jerusalimskim, i radzili się (decreverunt), aby uczynili Wieliką Noc miesiąca drugiego |
'odwzajemnienie się, rekompensata, compensatio, remuneratio': |
imieć z dopełnieniem (bliższym, wyjątkowo dalszym) w postaci rzeczownika a. zestawienia wyrażającego jakąś właściwość 'odznaczać się daną właściwością, być jakimś, esse aliquem, esse aliqua natura, animo, virtute' (typ imieć lutość 'być litościwym, habere misericordiam, esse misericordem)': |
Jakom ja z Szczepanem ujednan pod zakładem, eże się nie imiał naprzeciwo mnie od Marcisza przeć o chąźbę 1427 |
'w zastępstwie kogoś, powołując się na kogoś, prosząc na pomoc, z pomocą kogoś, ze względu na kogoś, nomine vel in nomine, vel auxilio, vel gratia alicuius': |
Kwiecie polne, trawa na łąkach, wszytko się Jesukrystusowi kłaniało, a tem sie modlili swemu Panu idącemu imo je |
Temu się moja czystota poświęciła... Imo ji ('go') męża nigdy ni<e> poznaję (ergo virum praeter eum nunquam acceptabo) |
z określeniami nazywającymi to, czym się płaci: coś: |
z określeniami nazywającymi to, za co się płaci: coś: |
z określeniami nazywającymi to, co się płaci: zapłacić złożenie pieniężne 'uiścić ustaloną cenę, pretium constitutum solvere': |
z określeniami nazywającymi to, za co się płaci: coś: |
Tegdy ten isty pożyczca..., zapłaciw z pełna pieniądz albo ktory jiny dług (solutis ex toto pecuniis vel quocumque alio debito) w liście zastawnem wypisany..., będzie się moc wwięzać... w rzeczone jimienie dziedziczne... zastawione |
przenośnie 'odwzajemnić się, remunerari, rependere': |
Gdy książę niekterego złodzieja albo niekterą zlodziejkę obiesić kazałby..., tegdy w jich dziedziny... to iste książę wwięzować... się nie ma, bo wszytek grzech szyją swą zapłacili (cum collo suo omne delictum persolvit) |
'zacząć płakać, rozpłakać się, flere, coepisse': |
Jakom przy tem był, eże ku Mikołajowej ręce ręczono Mikołajewi pieniądze i one mi obsyłał, ano się mu zapłata nie chciała stać 1402 |
przenośnie 'odwdzięczenie się, nagroda (za coś), compensatio, remuneratio, merces (pro aliqua re danda): |
[Prawdopodobnie hasło nieuprawnione – w dalszych tomach Sstp traktuje się wyraz hasłowy jako przysłówek, por. przechadzać.] |
Krzeslaus... submisit se libere coram judicio, quod... debet plateam sepire de campis Ludbrancz... Dalej to pole ludbrańskie, czso się ściekło z jego polem, kiedykoli kmethones de Ludbranc in eisdem campis ipsorum seminauerint ku zapłotni 1418 |
'znajdujący się poza ogrodzeniem gospodarstwa kmiecego, trans saepem cmethonis situs': |
Abychom się dzisiejszego dnia więce wiesielili niżli jinszych dni |
Cokoli ta żona swego męża umarłego długow ręczyła..., ty ona ma zapłacić a może rowno jinym ludziom podeprzecz się tego zaporęczonego (OrtMac 118: ręczonego) zapłacenia na j[yn]ego jimieniu, co po nim zostało |
'zajmować kogoś lub coś urzędowo na zabezpieczenie pretensji, też domagać się urzędowego zajęcia na zabezpieczenie swoich pretensji, pignus iure capere vel capiendum postulare': |
'sprzeciwiać się, kwestionować, też unieważniać, prohibere, antiquare': |
Wtenczas pojdą synowie jego z pola a usłyszawszy tę przygodę, bar-zo się rozgniewali, przeto że... popełnił (sc. Sychem) skutek zapowiedny (eo quod... rem illicitam perpetrasset) |
Chce on, bychom my tako wnątrz się przeciwieństwu radowali, ażbychom i zewnątrz to pokazowali ludziem XV med. |
Radował się duch moj w Bodze (exsultavit spiritus meus in Deo Luc 1, 47) |
'przedmiot, przy pomocy którego dokonuje się losowania, los, sors': |
Zaliby... przedałby się tobie brat twoj, nie uciężaj jego robotą robotnikow, ale jako służebnik a rataj (mercennarius et colonus) będzie |
'ubiegać się o otrzymanie opieki nad nieletnim i o przejęcie w zarząd jego majątku, oferując odpowiednią opłatę, tzw. lot, tutelam puerorum eorumque bonorum recipiendam petere atque censum solitum, qui lot vocabatur, offerre': |
'ubieganie się o uzyskanie opieki nad nieletnim i o przejęcie w zarząd jego majątku, rodzaj licytacji, także sama opieka w ten sposób uzyskana i opłaty z tego tytułu, actus tutelam puerorum eorumque bonorum recipiendam petendi, vel ipsa tutela eiusque census': |
Iż ci się noc sia nasz zbawiciel jest był narodził z krolewny niebieskie a z dziewice panny Maryje |
'niewywiązanie się ze zobowiązań wynikających z poręczenia, officia e fideiussione manantia non explendi actus': |
'przylegać, trzymać się mocno, adhaerere': |
Emarcescet zlubuje aut lubawy będzie (war. kal.: marszczy się, attenuabitur gloria Jacob et pinguedo carnis eius marcescet Is 17, 4) |
gniewać się 'być rozgniewanym, okazywać gniew, irasci, furore accendi, succensere, molestum esse alicui': |
Święty Jan jestci się on był rodzon<y>m synem panny Maryje uczynił |
Wszytko, coż się rodzi (quae nascuntur), da wam pokarm |
Około wszytkiej ziemie Ejulat, tu, gdzież się złoto rodzi (ubi nascitur aurum) |
'pański, należący się panu, qui domini est, qui domino debetur': |
Soluebatur rozdrwała się vel rozbiła aut rozpadła (puppis vero solvebatur a vi maris Act 27, 41) |
To jiste wiesiele... jestci ono było wielikie przezto, iżci się jest ono od wchodu słuńca aż do zapadu było rozciągło |
Strona połudna... będzie mieć końce przeciw wschodu słunecznemu..., Ktorzyż obydą poślednie strony... a rozciągną się (tendent) aż do Semona |
'należący się panu, przysługujący panu, składany na rzecz pana, qui domino debetur, qui domino datur': |
Zamącił się Dawid, przeto iże Pan rozdzielił był Ozę a nazwał to mieśćce rozdzielenie Ozy (divisio Ozae) |
'dokonany przez pana, wywodzący się od pana, którego pan był źródłem, przyczyną, sprawcą, qui a domino factus est, cuius auctor dominus est': |
'zajęcie na zabezpieczenie pretensji, też domaganie się urzędowego zajęcia na zabezpieczenie pretensji, actus pignus capiendi vel capiendum postulandi': |
Aby ktorzykole bracia... ot siebie rozdzieleni a otdzieleni będąc (ut... abinvicem separati fuerint vel divisi, Dział 45: rozdzielają się) a w tem dziale abo rozdzieleniu stali przez trzy lata |
'zająć na zabezpieczenie pretensji, też domagać się urzędowego zajęcia na zabezpieczenie swoich pretensji, pignus iure capere vel capiendum postulare': |
'sprzeciwić się, zakwestionować, też unieważnić, prohibere, antiquare': |
'zajęcie na zabezpieczenie pretensji, też domaganie się urzędowego zajęcia na zabezpieczenie swych pretensji, actus pignus capiendi vel capiendum postulandi': |
'sprzeciwienie się, niedopuszczenie do czegoś, też unieważnienie, actus inhibendi, etiam antiquatio': |
'ten, kto domaga się sądowego zajęcia czegoś na zabezpieczenie pretensji, is qui pignus iure capiendum postulat': |
Blask się zjawi, a światła ogniowe i da iskry a części rozdzielone ognia (apparuit clibanus fumans et lampas ignis trasiens inter divisiones illas, Biblia ołomuniecka: swietlo ohnye gda mezi ciestu ro<z>dielenye) |
'iskrzyć się, sypać iskrami, scintillare' |
zaprzeć się: |
Ząprzeć się samego siebie (abnegare semetipsum sibi), iżby naśladował Chrystusa XV ex. |
Tu się dusza Krystowa z ciałem rozdzieliła ca 1420 |
'pójść w różne strony, rozprószyć się, discedere': |
rozić się kimś, czymś |
'zobowiązywać się do czegoś przysięgą (przeważnie wzywając Boga na świadka), też usilnie żądać, zaklinać, iure iurando dato obligare, deum invocando obtestari': |
Sąli (sc. synowie) ślachetnego rodu, lep[e]iej jim rozjachać się po światu, niżli (a. niźli) rozerwać jimienie (melior est saepe eorum per mundum dispersio, quam hereditatis divisio) XV p. post. |
Lubo cię kłamce słuchać, staw się jinsze myślić, jakoby tego nie słuchał (placet tibi verbum iuculatoris: finge te non audire, sed alia cogitare) XV p. post. |
'ktoś czegoś chce, życzy sobie, na coś się zgadza, alicui placet': |
'rozgotować się, przez gotowanie zmięknąć, discoquere, coquendo mollire': |
'zobowiązywać do czegoś przysięgą, iurare, iure iurando dato obligare': |
'upodobanie, przyjemność, rozkoszowanie się, delectatio, oblectatio': |
'przysięga, ius iurandum': |
'podobający się, qui placet, quo quis delectatur': a. komuś, czemuś: |
Galline verrunt vlg. paprzą się, cibum quando sibi querunt 1466 |
'mięsopust przypadający na niedzielę siedemdziesiątnicy, rozpoczynającą w Polsce 9-tygodniowy okres wielkopostny, który w XIII w. skrócony został do postu 7-tygodniowego (rozpoczynającego się od Środy Popielcowej), dominica septuagesimae, apud Polonos ieiunium 9 septimanorum incipiens, quod inde a seculo XIII ad 7 septimanas contractum a die cinerum incipiebat': |
Rozgniewa się gniew moj [Boga] przeciw jemu (irascetur furor meus contra eum) tego dnia |
Tedy więc ten to jisty krol jest się był nań rozniewał tegodla, iżeć bog jego... jest on s wysokości na ziemię spadł był |
Z tego się rozniewał krol na Jonatę (iratus autem Saul adversum Ionatham) |
Kako Olofernes rozniewaw się, prze taką rzecz (quemadmodum... iratus) |
Wtenczas pojdą synowie jego... a usłyszawszy tę przygodę, barzo się rozgniewali (irati sunt valde), przeto że tę rzecz uczynił w Israhelu |
Tacy dobrze się przez onogo niemocnego paralityka, trudną niemocą urażonego, znamonują |
'zgnić, zmienić się w gnój, computrescere, stercum fieri': |
Potem gdyż się dokonało niebo i ziemia, i wszytka jich okrasa (perfecti sunt coeli et terra et omnis ornatus eorum), ... i odpoczynął (sc. Bóg) w siodmy dzień ode wszego działa |
Gdzie grzech zstał się, onym prawem, ktorego ona wieś pożywałaby, ma być sądzon alibo dokonan (quod ubi crimen est commisum, illo iure, quo illa villa tunc usa fuerit, debebit iudicari sive terminari) |
'odwołać się do wyższej instancji, apelować, ad magistratum maiorem provocare, appellare (?)': |
Iże po zaprzeniu służebnika przez zamieszkania Jan dokonałe świadki, ktorymi się zawiodł, postawił, (per... idoneos testes... offerebat se probaturum), ... świadki, skazalismy... przypuścić |
Napełniły się są siedm dni po tem, gdyż był zaraził (percussit) Pan rzeki |
z określeniami nazywającymi osobę, której się ręczy: komuś: |
'wszczęcie sprawy przed sądem, wdanie się w spór, actus litem ad iudicem deferendi': |
'pokryć się chwastami, krzakami itp., operiri herbis, virgultis sim.': |
'zrzec się czegoś, zrezygnować z czegoś, renuntiare': |
'dać obietnicę, ślubować wyrzeczenie się czegoś, abiurare, recusare': |
w błędnym rozumieniu łac. pruina 'szron, mróz' jako pruna 'żar, żarzące się węgle': |
'choroba skóry, zwykle na głowie, powodująca wypadanie włosów, łuszczenie się, też świerzb, łupież, morbus cutis, qui plerumque caput invadit et defluvium capillorum efficit, scabies, furfures': |
'stać się ciepłym, gorącym, calefieri': [słońce było sie rozgrzało] |
Ale iże rycerze ziem naszych w sądziech wiec pospolitych... personę naszę znamionują,... skazania przez nie uczyniona moc mają wiekuistą..., przed ktorymiż też wzdawania wielkiego imienia się dzieją, jeż skazania i wzdawania, i jinsze rzeczy, przez nie osądzone a dokończone, w osobnych księgach popisują (coram quibus etiam resignationes bonorum magnorum peragantur, quae sententiae, resignationes et aliae causae per eosdem definitae in speciali libro conscribuntur) |
Galaa wyprawia się miasto płwiących, to je nieustawicstwo ludzi grzesznych |
Tedy Tobijasz zarzwaw (ingemuit) pocznie się se słzami Bogu modlić |
Kdyż więc ty umrzesz, tedy się więc ty zasię w ziemię obrocisz |
odkłonić się zasie |
'cofać się (w rozwoju umysłowym), ingenii vires amittere': |
Iż gdy z przytczej kakiejkole przygodzi się w Krakowie interdykt cyrkiewny dzirżeć a chować, miasto Kazimirz miedzy rzeką Wisłą temu to interdyktowi nie ma być podano i takież zasię (non debet subiacere et e converso) |
'objąć, ogarnąć jakiś teren, rozciągnąć się do jakiegoś miejsca, continere, comprehendere': |
(o ruchu ciał niebieskich, de motu corporum caelestium) 'wsteczny, odbywający się do tyłu, retrogradus, retroiens' (?): |
'ten, kto porusza się wstecz, do tyłu, retrogradus, retroiens': |
'znajdujący się pod skórą, podskórny, intercus, sub cute nascens': [zaskorzny wrzod] |
'polecić komuś udać się dokądś, wysłać, posłać kogoś gdzieś, aliquem mittere, aliquo proficisci iubere': |
'kładąc się na coś, in aliqua re recumbendo': |
Złośnik podług zasługi (Sul 28: kto się winy dopuścił) ma cirpieć |
Ustawiamy, aby... służebnicy pod winą pozbawienia swego służebnikowstwa... przez... sędziej przykazania... pozwu czynić nie śmieli, bo jinako przerzeczonej winy i licowego przeżżenia nie przez zasługi się bojeć mogą (praemissam poenam et facialem adustionem non immerito poterint formidare) |
'zdobywać, także otrzymywać prawo do wyróżnienia, nagrody, zapłaty, stawać się godnym czegoś, mereri, promereri': |
1. 'stać się wartym czegoś, uczynić coś, co pociąga jakieś następstwa, mereri, promereri': a. korzystne: |
Cso jest tego, z niegoż się zasmęciła (unde... contristata est) dusza twa? |
Zasmęciła się jest w mowie jego (turbata est in sermone eius Luc 1, 29) |
Tedy sie ta pani ulękła i zasmuciła sie (fuit turbata, OrtOssol 56, 3: zasmęciła się) |
'znajdujący się z tyłu, tylny, posterus, posticus': |
'pogrążyć się we śnie, somno complecti': |
'umrzeć, mori': w wiekujej śmierci zaspać 'umrzeć nie oczyściwszy się przed śmiercią z ciężkich grzechów, sine confessione peccatorum mori': |
'przeżyć uczucie wstydu, zawstydzić się, confundi, pudore affici': |
Nec contra medicinalis correpcionis pungens malegra recalcitrat, gl. contrariatur zastawiać się 1466 |
Si que piscina infra decursum trium annorum przerwałaby się et Iwaszko zastawił propriis pecuniis, extunc recepta demissione post decursum trium annorum post zastawianiu possessio piscinarum ad Michaelem devolveret 1470 |
To wymowienie nie ma mocy ani się może ostać, przeto iż ta pani wiele lat zastawiła to jimienie w obronie jej męża (quia mulier pecuniam et suppellectilia domestica ad eorum amicum attullerat) |
Pakli ten isty zastawnik (ille prior possessor)... pożyczcam dosyć uczynić... wzgardziłby..., tegdy... pożyczca... dzirżawcy tego jimienia dziedzicznego, jemu zastawionego, zapłaciw z pełna... dług... będzie się moc wwięzać... w rzeczone jimienie |
'dotyczący zastawu, związany z zastawem, ad pignus pertinens': a. 'znajdujący się w zastawie, zastawiony, pignori datus, oppigneratus': |
'zaczaić się, urządzić zasadzkę, insidiari, insidias parare': |
Jakom [s]ja nie wniosł się w ten dom samoczwart z sobie rownymi... anim jej (sc. wdowie) domu zastąpił 1491 |
'stanąć w czyjejś obronie, obronić, ująć się za kimś, aliquem protegere, defendere': |
'znalezienie się na czyimś miejscu i w czyjejś sytuacji, successio, subrogatio': |
'znajdować się na czyimś miejscu i w czyjejś sytuacji, in locum alterius substitui': |
Accepi<t> (sc. Margaretha)... pecuniam (sc. pro patrimonio et matrimonio)... et tradidit super se inscriptionem alias zastępując się a pueris suis perpetualiter et in ewum 1497 |
z określeniami nazywającymi to, przed czym się broni: od czegoś: |
z określeniami nazywającymi to, czym się broni: czymś: |
Tyś się z Panny Maryje narodził, dziewstwuś jej niczs nie zaszkodził ca 1440 |
Tu przebędziesz kilko czasow s nim, ażci się zatym upokoji (donec requiescat) gniew brata twego |
Nicholt tenetur sex marcas, veniens ad iudicium... sigillum recepit, zatym się ujednał pro duabus marcis za pozwem 1398 |
Jako Michał wyznał się Święszkowi przed prawem i przeprosił go trzemi grz<y>wnami a zatym mu Święszek <t>rzych policzkow nie dał 1415 |
'część wód (morza, rzeki) wciskająca się w ląd, sinus (maris, fluvii)': |
Quamquidem villam (sc. venditam) prefato domino P... perpetue resignamus... ad vsus proprios convertendam, vti sibi... vtilius videbitur ordinari jako jemu... użytniej będzie się widziało rozjednać 1460 |
Przeto k temu przyszedł (sc. Jesus Chrystus), aby my takie... tej to nauki się dzierżeli i tego rozkazania XV med. |
Częstokroć obykło się przygadzać, iże ślachcicy albo też pospolici ludzie (nobiles sive plebei) w... las... wszedwszy..., pożarem zażgą |
Ot tych się [wszytcy] ludzie rozpłodzili kananitszczy (populi Chananaeorum) |
'pęknąć, rozerwać się, rumpi, dirumpi': [o brzuchu] |
'pęknąć, rozerwać się, rumpi, dirumpi': przenośnie: [o cierpieniu matki Chrystusa] |
'najniższa jednostka administracji kościelnej, osiedle, w którym znajduje się kościół parafialny, ecclesiae pars minima, decanatu inferior, vicus ubi ecclesia parochialis est': |
'zapuścić korzenie, tu przenośnie: umocnić się, radices mittere, hoc loco translate: firmiorem fieri': |
'ludzie wiarogodni, także ich świadectwo dotyczące okoliczności związanych z procesem lub procesującymi się stronami, homines fide digni, etiam hominum fide dignorum testimonium in iudicio factum': |
'wypryski na skórze, szorstkość, łuszczenie się skóry, ulcera in cute coorta, scabritia, squamatio cutis': |
'drążek opierający się na osi koła a podtrzymujący drabinę wozu, luśnia, paxillus axi currus impactus, quo scalae currus rusticani cohibentur, ne cadant': |
Zamęt ciężki dostał się mie, ubogiej żenie, widzęć rozkrwawione me miłe narodzenie XV p. post. |
Uci<e>czmy się po dar Ducha Świętego, aby on raczył nasze sierca rozkr<z>ewić a wlać nam dar Ducha Świętego XV ex. |
Nalazł (sc. Mojżesz) rozkwietłszą rozgę (invenit germinasse virgam) Aaronowę... rozkwitającą się pąkowim |
Nalazł (sc. Mojżesz) rozkwietłszą rozgę Aaronowę... rozkwitającą się pąkowim (turgentibus gemmis) |
'szczerze się wypowiedzieć, być szczerym, wylewnym wobec kogoś, sensus suos alicui aperire, totum se alicui patefacere': |
Bo się ty nie kochasz w zatraceniach naszych (in perditionibus nostris) |
Wzniosł Lot oczy i uźrzał wszytkę ziemię u włośc<i>, jeż to się wszytka rozlazła [i wszytek Jordan], (vidit omnem, war. omnem terram, circa regionem Iordanis, quae universa irrigabatur) |
'pozbyć się, amovere, amittere': [o wołach] |
'taki, który nie może się wydostać, retentus, comprehensus': |
zatulić się 'zamilknąć, obmutescere, obticescere': |
'być upartym, upierać się, indurescere, pertinacem esse': |
To uźrzawszy Noemi, iże zatwardziałym umysłem (obstinato animo, MamLub 61: zatwierdzony opstinatus, war. kal.: stwardzony) Rut była się uparła s nią jić |
'sprawić, że ktoś staje się uparty, nieustępliwy, obdurare, pertinacem, inflexibilem facere': |
'stać się upartym, nieustępliwym, też nieugiętym, indurescere, pertinacem, inflexibilem fieri': |
zatwardzić się: |
'stawać się upartym, nieustępliwym, obdurari, pertinacem, inflexibilem fieri': |
zaćwi(e)rdzać się: |
'sprawić, że ktoś staje się uparty, nieustępliwy, aliquem obdurare, indurare, durum, pertinacem facere': |
'stać się upartym, nieustępliwym, indurescere, obdurari, pertinacem fieri': |
'rozstanie się z kimś, separatio, disiunctio': |
Błogosławieni, jiż płaczecie ninie, bo się będziecie śmiać. A p[l]odług rozłożenia żeli będzie uciecha XV med. |
Rozłożyli się diffusi sunt (diffusi sunt, sc. Philisthiim, in valle Raphaim II Reg 5, 22) 1471 |
'zagłębienie w ziemi, w którym się zbiera woda, odpowiednie na staw, sadzawkę, locus depressus, ubi aqua colligitur, piscinae faciendae aptus': |
Wiele jich (sc. sędziow) ku sądzeniu rzeczy... przychodzili... po obiedzie, napełniwszy a upiwszy się, a z tego sąd mniej ważon a mglejszy łacniej uciś(ni)on (debilior faciliter opprimitur) |
'z łatwością wyliczyć się z czegoś, zdać rachunek z czegoś, sine difficultate rationem reddere': |
Pisze się nam w Świętem Piśmie o rozmajitych świętych |
'znajdujący się za czymś, tylny, posticus, posterior': |
Pozdrowienie gdy jej dawał, śmiernie się z nią jest rozmawiał Archanjoł Gabryjel 1453 |
'rozważać, zastanawiać się nad czymś, de aliqua re deliberare, consultare': |
'miejsce, gdzie się hoduje pszczoły, locus, ubi apes educantur': |
'człowiek przynależny do książęcej ludności służebnej, trudniącej się wyrobem łagwi czy też warzeniem piwa i syceniem miodu dla dworu książęcego, unus e colonis ducis propriis, qui lagenis conficiendis vel cervisiae mellique ad aulae usus coquendis operam dabant': |
'umożliwianie bydłu, owcom, świniom itp. nakarmienia się na pastwisku, łące, polu lub w lesie, wypędzanie ich tam i pilnowanie, pascere (sensu subst.)': |
rozmnażać się: |
'żelazna poprzeczka pod rękojeścią miecza chroniąca dłoń przed obsunięciem się na klingę, rodzaj jelca, bacillum ferreum sub capulo gladii transversum, prohibens, ne manus pugnantis in mucronem delabatur': |
'szeroko się rozciągający, rozległy, może sławny, znany, late patens, latus, fortasse etiam notus, illustris, nobilis': |
'znajdujący się w dolinie, qui in valle est vel crescit': |
'zapytanie, poradzenie się, interrogatio': |
'zaczepić o coś, potknąć się, pede labi': |
Przetoć zawdy źli broniąc się w swych złościach..., omową, przeciwieństwem a mirziączkami dobrym otdawają XV med. |
1. okręcić, owinąć coś łącząc węzłem końce tego, czym się okręca, owija, ligare, circumligare': a. 'owijając zasłonić coś, circumligando operire': |
Obdere zastawić się, zawirać ca 1455 |
Jako Sobek przed nami się wyznał, iż z jego wolą Jakubowi list pisan i jego sługa z jego wolą jego pieczęć k listu zawiesił 1408 |
rozmnożyć się: |
Tedy więc morze jestci się ono było na obie stronie rozstąpiło tako, iżeć oni są je byli tako sucho przeszli, ażci oni swych nog... nie sąć oni byli rozmoczyli |
Rozmogli się invaluerunt (invaluerunt super me verba vestra Mal 3, 13) 1471 |
'zastanawiać się nad czymś, rozważać coś, roztrząsać, de aliqua re cogitare, deliberare, meditari': |
'ten kto pilnuje pasącego się bydła, owiec, świń itp., qui pecus, oves, sues pascentes custodit': |
'rozważanie czegoś, zastanawianie się nad czymś, dochodzenie czegoś przez myślenie, dociekanie, actus de aliqua re cogitandi, deliberandi, meditandi, aliquid investigandi': |
Poczyna się rozmyślanie o żywocie Pana Jesusa |
'miejsce porośnięte trawą, zwykle ogrodzone, na którym pasą się zwierzęta domowe, pastwisko, campus gramineus, plerumque saepe cinctus, ubi animalia domestica pascuntur, passtio': |
'rozważenie czegoś, zastanowienie się nad czymś, przemyślenie czegoś, actus de aliqua re cogitandi, deliberandi, meditandi': |
'ten, kto pilnuje pasącego się bydła, owiec, świń itp., qui pecus, oves, sues pascentes custodit': |
Acz się sna<d> nie rozmyśli (mamotrekt mikułowski: at' sě snad nerozmyslí) ne forte absorbeatur (ne forte absorbeatur rex et omnis populus II Reg 17, 16) 1471 |
'ten, kto pilnuje pasącego się bydła, owiec, świń itp., qui pecus, oves, sues pascentes custodit': |
'ten, kto pilnuje pasącego się bydła, owiec, świń itp., qui pecus, oves, sues pascentes custodit': |
'dziecko pilnujące pasącego się bydła, owiec, świń itp., puer, qui pecus, oves, sues pascentes custodit': |
'miejsce porośnięte trawą, na którym pasą się zwierzęta domowe, pastwisko, campus gramineus, ubi animalia domestica pascuntur, pastio': |
'pasienie, pilnowanie pasącego się bydła, pascere (sensu subst.), custodia pascentis pecoris': |
Zadrżał (sc. Matatias) wnątrz, a rozniecił się gniew jego (accensus est furor eius) |
'zobowiązać się, obligari, se astringere': |
1. 'owijać coś łącząc węzłem końce tego, czym się owija, ligare, circumligare': a. 'owijając zasłaniać coś, circumligando operire': |
'miejsce porośnięte trawą, na którym pasą się zwierzęta domowe, campus gramineus, ubi animalia domestica pascuntur': |
Czso jeśm przeciw tobie zawinił, żeś się tako bar-zo rozgniewał (quam ob culpam meam et ob quod peccatum meum sic exarsisti post me)? |
'miejsce porośnięte trawą, na którym pasą się zwierzęta domowe, pastwisko, campus gramineus, ubi animalia domestica pascuntur, pastio': |
'utrzymywać się w powietrzu, w locie, in aere suspendi, pendere': |
'odczuwający zawiść, kierujący się zawiścią, zazdrosny, invidus, invidens, lividus': |
'poddać się komuś, alicui se dedere': |
O Maryja, ... Wesel się, bo będziesz nadzieja i przystanie grzesznych i rozpacznych (portus eris et spes desperatorum) |
'upaść, rzucić się przed kimś na kolana lub twarzą do ziemi dla wyrażenia czci, prośby itp., także na znak miłości, flexis genibus venerari aliquem, rogare, amorem alicui ostendere': |
'przybyć, przyjść, pojawić się, też przenośnie, venire, advenire, etiam translate': |
'opuścić się z góry na dół, zlecieć, decidere, delabi': |
Masz się, ... człowiecze, na to rozpamiętać, iże jeś ty z ziemie stworzon |
'stało się ciemno, zapanował mrok, tenebrae factae sunt': |
przenośnie 'dać się opanować, owładnąć, zostać opanowanym, capi, occupari': |
Spowiadam się..., iżem... łakniącego (Spow 1–4: łacznego) nie nakarmił |
Spowiadamy się..., iżeśmy zgrzeszyli... łakomstwem (Spow 2: w łacomstwie, 4: z łakomstwa) |
'miejsce, gdzie się odbywają wyścigi konne, hippodromus, gyrus equorum': |
Aczby kto o wstecz do sędziej się puścił, kako osądził, tedy sędzia, acz pamięta, ma natychmiast powiedzieć abo do jutra prze rozpamiętanie odłożyć (statim dicere vel differre teneatur in crastinum) |
'pęknąć, rozsypać się na części, rumpi, dissolvi': |
'zmuszać do rozejścia się, rozganiać, rozpraszać, dispellere': |
'zmusić do rozejścia się, rozgonić, rozprószyć, dispellere': |
Nie opuszczę ani pożyczę, ani się smiłuję, abych nie rozpędził jich (ut non disperdam eos) |
'leniwy, lękający się wysiłku, ignavus, laborem timens': |
Zawołali są (Puł: zawołali, sim. ib. 106, 13. 19) ku Panu (clamaverunt ad Dominum), gdy smęcili się |
'rodzaj nazwy heraldycznej oznaczającej przynależność do jednego rodu, wywodzącej się ze wspólnego dla tego rodu okrzyku bojowego, proclamatio quae vocabatur, vox qua milites eiusdem gentis in proeliis se convocabant': |
'ścigać się, certatim currere': |
Zawrzeno clauditur (si quod est aliud mandatum, in hoc verbo instauratur: Diliges proximum tuum sicut teipsum Rom 13, 9, R XLVII 351: w tem słowie wszytko zależy, GlKazB II 50: popiełniono bywa, SKJ I 60: instauratur, gl. id est perfecte continetur zamkniono jest, MamLub 280: instaurantur, id est integrantur zawirają się) ca 1400 |
rozpłodzić się: |
'zmusić do rozejścia się, rozprószyć, rozpędzić, ad discedendum cogere, fugare, dispellere': |
Rozpłyną się liquescent (quia caeli sicut fumus liquescent Is 51, 6) 1471 |
'roztopić się, zmięknąć, liquefieri': |
'rozlewać się, diffundi': |
'odczuwający zazdrość, kierujący się zazdrością, invidus, lividus, invidens': |
rozpomionąć się: na kogoś, coś: |
Proszę, Panie, rozpomień się, kakom chodził (memento..., quomodo ambulaverim) przed tobą w prawdzie |
Rozpomie<ń>cie (?) się (ut... reminiscamini, quia ego dixi vobis Jo 16, 4) ca 1425 |
W tę dobę Saul padnie rozpostarw się (porrectus) na ziemi |
Rozpostarł się incubuit (nonne... super omnem populum Israel ira eius incubuit? Jos 22, 20) 1471 |
Widziało się jest nam..., aby gdy macierz umrze, synowie nie prosili jimienia... ktorej części ot oćca pirzwej..., niżliby tedy jako swej poczciwości rozproszca jimienie a dziedziny ony pospolite źle rozpraszał (nisi... dissiparet, Dział 38: gdyby marnie jimienie chciał roztrwożyć) |
'stać się zimnym, frigidum fieri': |
'postępować jak łapka, tj. rabuś, rabować, trudnić się rozbojem, praedonem esse': |
'sprawić, że coś zacznie się palić, zapalić coś (np. świecę), accendere, incendere (e. g. candelam)': |
'rozgniewać się, irasci': |
'sprawiać, że coś płonie, pali się, palić, zapalać (obiaty, kadzidło, latarnie), accendere, incendere': |
Tacy nie będą się moc mowić dobrymi, gdyż są nierowni dobrym mężom dompnimani (tales non possunt dicere se probos, cum impares probis viris reputentur) |
(Jozef) z każdem się łaskawie umowił, każdemu łaskę ukazał (benignum et tractabilem se semper ostendebat) |
Jozef... mądrością się nad inne świecił, swą łaską wszytki przechodził (conversatione bona cunctos excellebat) |
A przygodziłoby się takie zbiegi... naszej łasce nawrocić (nostrae gratiae reconciliari, Dział 31: aczby tacy naszą miłość przenaleźli), chcemy wżdy, aby miedzy swymi rownymi jako przezeczcziwi imiani |
Obwiniony o złodziejstwo pczoł..., będzieli dobrego domniemania, włostną przysięgą się może oczyścić (si bonae famae alias fuerit, per proprium iuramentum poterit se expurgare) |
'płonąć, palić się, ardere, flagrare': |
(o ranach, de vulneribus) 'zagoić się, cicatrice obduci': |
'umożliwiać bydłu, owcom, świniom itp. nakarmienie się, wypędzając je na pastwisko, łąkę, pole lub do lasu i pilnując, pascere': |
paść coś 'dawać coś bydłu jako pokarm, pozwalać bydłu czymś się karmić, pecori aliqiud alimento dare, sinere pecus pasci aliqua re': |
'corruptum pro za się: |
Iżci się... nasz zbawiciel jest był narodził... z dziewice panny Maryje |
z określeniami nazywającymi obiekt, od którego się uwalnia: czegoś: |
Poczęchą się modlić, iżby je Bog zbawił ot mocy krola pogańskiego |
z określeniami nazywającymi środek, przy pomocy którego się uwalnia: przez kogoś: |
My krześcijanie musimy się falbić w krzyżu naszego Pana Jezu Krysta..., prze jegoż jesmy zbawieni XV med. |
'strapić się, contristari, maerere' (?): |
Bo wszytek Israhel... kajał się prze zbicie (super interfectione) jenego pokolenia w Izrahelu |
Gdy niektory kmieć ot swego pana... uciecze, taki ot dnia, ot ktorego zbiegł (quo fugam dederit), we dwu niedzielu do pana, ot ktorego uciekł, ma się wrocić |
Wiesielcie się wy tegodla, iżci on juże k wam jidzie |
Wszytko się Jesukrystusowi kłaniało, a tem sie modlili swemu Panu idącemu (venientem) imo je |
Jakob szedł przeciw bratu (ipse progrediens)... a kłaniał się swemu bratu |
'ten kto zajmuje się winobraniem, zbiera winogrona, vinitor, vindemiator': |
(o uczuciach, de affectibus) 'wzbierać, nasilać się, conflari, augeri': |
'naradzać się, consilium inire': |
'ciągnąć się, ire, ducere (dicitur de finibus, de via)': |
'być liczonym, mieścić się w liczbie, numerari, valere': |
iść za się |
Wyzna-li się tego, co pirwej przed starą radą wyznał, to jemu jidzie o jego żywot, zaprzy-li, może sie sprawić na krzyżu |
'zanosi się na coś, grozi czymś, imminet': |
Gdyby kto... ku ukazaniu swojej niewinności... nie byłby przypuszczon, a dlatego przygodzi się jemu chcieć zbieżeć, aby jemu zbiestwo (fuga, Dział 60: zabieżanie abo sjechanie) jego ku sromocie nie było winowano |
'spierać się, disceptare': |
'polubownie załatwić spór, ugodzić spierające się strony, litem componere, gratiam inter litigantes componere': |
'przymilny, schlebiający, zgadzający się, blandus, blandiens': |
'posuwanie się naprzód, dalszy bieg (spraw), rozwój, progressus': [ku skazaniu rzeczy słuszne poście ma być] |
Domownik (Sul 53: ociec czeladny) częstokroć odtrąci się od budowania i polepszenia swego jimienia (quilibet pater familias... a reparatione bonorum se subtrahit et domorum etiam erectione) |
Woźny s opolim miał jest ić strugą i posz<e>dł zuw się pośrod strugi 1398 |
Wroćcie się a pojdźcie (venite) ku gorze amorejskiej |
'umówić się, ustalić, statuere (aliquid cum aliquo)': |
domówić się (w postępowaniu sądowym) 'oświadczyć, dicere, profiteri': |
Toć są jimiona mężow, ktoreż to wysłał jest Mojżesz ku opatrzeniu ziemie kanaańskiej... I wrocili się łazęki (exploratores) z tej ziemie |
w użyciach specjalnych: pojć skądś, z kogoś, od kogoś 'narodzić się, pochodzić, nasci, ex aliquo ortum esse': |
Pożegnanie obdzierżysz, aby synowie, jiż od was pojdą, rodzili się zdrowi (ut filii ex vobis procreentur incolumes) |
'rozmnożyć się, crescere, augeri': |
'zestarzeć się, senem fieri': |
'stać się własnością innych, in aliorum possessionem venire': |
(o oczach) 'zaćmić się, stracić zdolność widzenia, sensum videndi amittere': |
(o terminie sądowym) 'odbyć się bez odkładania, biec, non differri, procedere': |
'zmienić się w coś, in aliquid mutari': |
pojć za się wspak |
Po krotkim czasie Anna poczęła w swem świętym żywocie ten płod wielebny, dopirko się im obiem[y]a wielikie wiesieli poczęło |
Przecz się jest Sara śmiała a rzekąc: Dopioro będę rodzić, już będęcy babą (num vere paritura sum anus)? |
I mowi pirzwej siedzącym: Wstań!, jiż się k dobrem<u> obleniają cztwiorodla: iż na będące dobro nie glądają, iż w wrzemiennem dobrze lubują, iż czego jim dojć, nie pamiętają, iż o sobie nijedne piecze nie imają |
Jakom ja tobie tegodla zbił kmiecia twego..., iż mi się łupić nie dał 1477 |
Bojałeśm się, przeto iżem nag (timui eo, quod nudus essem) |
Ale iż my sami sobą tego dostatczyć nie możemy..., a przezto dzisia ucieczmy się k nie |
<N>iektorzy... jimienie swe... strawiwszy, od swego jimienia zbieżawszy, po stronam zbijają (aliena rapere non formidant, Sul 42: cudzego drapić się nie boją) ubostwo tępiąc |
'stracić rumieniec, stać się bladym, pallere, pallescere': |
Dziatki miłe! Iże jako to wy sami dobrze wiecie..., gdyżci się ktoremu krolewi... syn narodzi, tedyć... pośli bieżą |
'być w błędzie, błędnie myśleć, mniemać, pomylić się, errare, in errore versari, falsa sentire': |
'dopuścić się wykroczenia, zawinić, zgrzeszyć, delinquere, peccare': |
'odnoszący się do zboru jako gromady, wspólnoty, ad hominum congregationem spectans': |
Poczęchą się modlić, iżby je Bog zbawił |
A powiedamci ja to wam..., iżci się... nasz Zbawiciel jest był narodził |
Pośli bieżą a to orędzie oni powiedająć, iżci się jest był krolewic narodził |
to, co się posiada, mienie, dobro, majątek, dobytek, posiadłość, bona, possessio, res familiaris': |
Stało się jest..., że obietował Kaim se zboża żytnego [se wszego] ziemskiego (de fructibus terrae, Stary testament Cardy: z obilé zemského) dary Bogu |
'pomieszczenie do kąpania się, kąpiel (w wodzie lub parze), balneum, sudatorium': |
Jako pani nie wrzuciła się w poł szołtystwa i w poł dworu po staniu roka, ale spokojnie wytrzymała mimo trzy lata 1420 |
Pirwej niż wyszedł Isajasz... na poł sieni (mediam partem atrii), stała się rzecz boża k niemu |
*Obroć się *łeż (dolor, Fl: bol) jego w głowę jego |
'głośno szlochać, płakać, zanosić się od płaczu, jęczeć, flere, singultus edere, gemere': |
Dniowie waszych świątkow obrocą się w żałostny płacz a we łkanie (in... luctum) |
'wzywać do zjawienia się w sądzie w toku procesu sądowego, citare': |
dopuszczający się 'występny, delinquens': |
'naradzać się, consiliari': |
doradzić się 'zasięgnąć rady, consulere aliquem': |
Poradźcie się z Bogiem... o wszytkiem zborze judzskiem (super omni Iuda) |
Tegodla obroćmy się ku morzu, azabychmy mogli zbyć (ut... vitare valeamus) tych to silnych puszcz |
[Jednostka nieciągła została skorygowana z: bogdajbych się na: bogdajbych sie.] |
'uchylić się przed wypełnieniem zobowiązań na zasadzie przedawnienia, ratione usucapionis debita praestare nolle': |
'dziejący się w środku nocy, o północy, qui media nocte fit': |
'taki który przekracza jakąś liczbę, nie mieści się, superadditus': |
Lumbos precingimus, cum carnis luxuriam per continenciam coartamus gdy się od zbytkow cielestnych przez czystotę powciągamy XV p. post. |
'opieszały, spóźniający się, lentus, tardus': |
A tedy więc ono jiste źwierzę jednorożec jednoć on onę jistą dziewicę uźrzy czystą, ażci on natychmiast do nie przybieży i na łonie się on u nie położy |
Vita contemplativa presupponit activam pirwej się mamy doświadczyć w pracliwem żywocie XV ex. |
'trudzić się, laborare': |
Tenci się jest był w łonie u swe miły matuchny... położył |
'kobieta zajmująca się praniem bielizny, mulier, quae lintea lavat': |
A tak bądź skończenie nasze krotkie od miecza, niżby się przedłużyło w pragnieniu picia (in arditate sitis) |
'zajmować się rozbojem, grabieżą, łupić, rabować, praedari, populari, latrocinari': |
'człowiek trudniący się sprzedażą soli, kupiec solny, qui sal vendit': |
'taki, od którego płaci się płat (tj. czynsz), de quo pensio solvitur': |
'nadający się do łowienia, łowny, qui venatu capi potest': |
Mająli (sc. pomocnicy zabicia) doskonałe świadki (per probos et idoneos testes... se teneantur expurgare, Sul 41: przez dobre a podobne świadki mają się wywieść), mają odchodzić, a nie mogąli mieć, tedy mają być przewinieni |
Tedy ortel przysiężniczy jest prawdziwy (tunc sententia scabini est iusta) a ma się ostać |
Poczynają się ustawienia praw..., jichże zgrumadny rozum... dostacznie już jest przełożon |
'płynąć, unosić się na wodzie, nare, aqua ferri': |
Korrozaim wyprawia się: tajnica moja mnie |
A tako wszytki się skociły, a wszytki (sc. owce) jagniątka miały pstre (oves... parerent maculosa et varia) |
'zagłębienie terenu, w którym zbiera się woda np. rzeki lub stawu, łożysko wody, piscinae alveus': |
'dworzanin opiekujący się sypialnią królewską (książęcą), aulicus cubiculo regis (principi) praepositus': |
'dworzanin opiekujący się sypialnią królewską (książęcą), aulicus cubiculo regis (principis) praepositus': |
Finxit se longius ire łożył się (appropinquaverunt castello quo ibant et ipse, sc. Jesus, se finxit longius ire Luc 24, 28) 1466 |
'obszerne zagłębienie w ziemi, najczęściej naturalne, w którym zbiera się woda, koryto (rzeki, stawu etc.), locus concavus, quo aqua confluit, fluminis vel piscinae alveus, fossa': |
Strach ji oga<r>nął, ktorzy są byli z nim na łowie ryb (in captura piscium Luc 5, 9), jeż się jęli ca 1420 |
'stawić się na termin, terminum servare': |
Chuda, blada, żołte lice, łszczy się jako miednica |
Przytcza... wtora: gwałt alibo łupienie na j<a>wnej drodze, gdy kto nie dostatczy w swem oczyszczeniu (secundus casus, ubi aliquis accusatus de violentia sive spolio publicae stratae defecerit in sui expurgatione, Dział 18: a nie może się oczyścić) |
Gdyby <ktokole> wszedw w las <drugiego> ciąć takie drzewa albo jim rowna porąbił, może być przez dziedzica tego lasa jęt... Bo nie jest zgodno ani się widzi dostateczno (non enim consonum et sufficiens videtur) za tako znamienitą szkodę lekki zakład wziąć albo iżby tylko w pociądzaniu był skaran |
Ja dawię gronostaje i wiewiorkam się dostaje |
'dojść, dostać się dokądś, pervenire, adire': |
Jakom przy tem był, kiedy wzdano Piotrowi i kazałem się [a] na list pisać 1400 |
okres odbywania się akcji: |
'przekraczać jakąś miarę, nie mieścić się, superaddi': |
'wywiązywać się z zobowiązania w sposób inny niż przewidziany w umowie, zadawalać kogoś w sposób niewystarczający, alicui aliter ac promissum est satisfacere': |
'uchylać się przed wypełnieniem zobowiązań na zasadzie przedawnienia, ratione usucapionis debita praestare nolle': |
Pośpieszychą się do kościoła na modlitwę |
'zwrócić się do sądu wyższego o poradę, iudicem superiorem consulere': |
'przyczyna niestawienia się do sądu, causa, qua quis impeditus in iudicium venire non potuit': |
'przyczyniać się do czegoś, ad aliquid contribuere, conferre' (?): |
'spowodować, że coś się stanie, efficere, facere': |
Jiż się k dobrem<u> obleniają cztwiorodla: iż na będące dobro nie glądają |
podaje bliżej zakres nadrzędnego wyrazu (zespołu wyrazów): a) rzeczownika, charakteryzując jakiś przedmiot ze względu na jego zawartość, przeznaczenie, funkcję, rozmiary itp., b) czasownika, wskazując przedmiot, którego dotyczy jakaś czynność, z którym się wiąże jakiś stan, okoliczności towarzyszące akcji itp.: |
II. z loc. rzeczownika lub zaimka wyraża: 1. stosunki przestrzenne: a. powierzchnię jakiegoś przedmiotu, miejsca, która stanowi podłoże akcji (dziania się): |
sposób odbywania się akcji: |
wskazuje osobę, od której się coś uzyskuje, otrzymuje, żąda, spodziewa 'od, ab aliquo': |
wskazuje przedmiot, którym się posługuje wykonujący czynność: |
Wielmi nabożnie i wielmi gorące jęła się Bogu modlić |
Prosimy i też modlimy się, <aby> przyjemnie miałby i przeżegnasz nabożnie te święte świątości nieporuszon[y]e, niepokalon[y]e (uti accepta habeas et benedicas... haec sancta sacrificia) XV med. |
'pobożnie, ze skruchą rozmyślać, zastanawiać się, meditationes pias agere': |
Potem się jest wyprowadził Abram z ziemie Ejipta se wszym nabytkiem (omnia quae habebat) |
'przestać żyć, rozstać się z życiem, exspirare, mori': a. (o ludziach, de hominibus) 'wyzionąć ducha, skonać, umrzeć, exspirare, spiritum exhalare, mori': |
Gdyż brać się będą, sejmą sługi stanowe stan (deponent... tabernaculum) |
Z tego się rozniewał krol na Jonatę i rzecze: Synu tej żony, jaż męża kwapiąc k sobie zdradza (fili mulieris virum ultro rapientis) |
Gdy się modlił w ogrodzie oćcu Bogu swemu, zdradzon, jęt i wydan jest (R XXV 208: zdradzon... jest) ludu żydowskiemu ca 1420 |
A ten Waltko radźsa, ten niewierny zdradźsa, z Greglarem się radzili, jakoby ji zabić mieli |
'zgnębić, okrutnie się z kimś obejść, affligare, vexare, excruciare': |
Tako panna, jako pani ma to wiedzieć, cso się gani |
Ubodzy... cirzpią, jako w tem (videlicet in eo, Dział 19: przeto), iż... ciądzacze... dopuszczać się wielkiego śmieją drapieżstwa |
Prosiż ty dzisia Krysta, jenżeć się jest był jako dzisia narodził |
A jeko za jutra wstał, od obiada się precz brał |
Jako rychło w dom twoj wnidziesz, natychmiast się pomodlisz Panu Bogu twemu (ubi introieris domum tuam, statim adora Dominum Deum tuum) |
Ustawienia a prawasmy uczynili... chcąc, aby ta to ustawienia a prawa ustawiona w przerzeczonej ziemi polskiej ot wszystkich były chowany, jako (sicut) naszego gniewu i win w nich położonych chcą a żądają się wiarować |
'drżeć, wstrząsać się, contremiscere, horrescere': |
A takież się ty, grzeszny człowiecze, nie oddalaj k miłemu Krystowi nawrocić..., abyć tobie Kryst dał długie zdrowie, bo ty... możesz dzisia... z tego świata zyć |
'zaniemówić z wrażenia, osłupieć, zdziwić się, obstupescere, stupescere, mirari': |
'rozżalić się, struchleć z żalu, maerere, dolore commoveri': |
o podszyciu się pod cudze imię, de alieno nomine sibi sumendo: |
Nasz Kryst miły jestci on to był uczynił, iże jegożci niebo i ziemia zdzierżeć była nie mogła, tenci się jest był w łonie u swe... matuchny... położył |
Bo kapłani... nie byli poświęceni a jeszcze lud nie był się sebrał do Jerusalema (populus nondum congregatus fuerat in Ierusalem) |
Bydlił (sc. Jepte) w ziemi Top i sebrali się k niemu (congregati sunt ad eum) mężowie niedostateczni |
Gdyż potrzebował lud wody, sebrali się przeciw Mojżeszowi (convenerunt adversum Moysen) |
Ten był z Dawidem w Afeldomin, gdzież to Filistyńszczy sebrali się na to miasto ku boju (congregati sunt ad locum illum in proelium) |
Zatym się tak Saul a ludzie israhelszczy sebrali na tem udolu Terebinti (congregati venerunt in vallem terebinthi) |
Tego będziesz słuchać, jakoś prosił na Oreb od Pana Boga swego, gdyż się sebraw we wszem zgromadzeniu (quando contio congregata est), mowiłeś |
A ninie (czy nynie) się nawrocili (sc. synowie izraelszczy) ku Panu Bogu swemu z rozproszenia swego..., sebrani są w jednotę (adunati sunt) |
Bo jest to to prawo dziewek Salfaad od Boga wydano, żeby się swadźbiły, z kim zechcą (nubant, quibus volunt, Biblia taborska: s kímž chtie), ale tylko ludu z swego pokolenia |
Spowiadam się... Świętemu Jakubowi, patronowi tego bożego domu |
Chcem być jawno, kako gdyż miedzy najaśniejszym księdzem, panem Kazimirem polskim z bożej miłości krolem..., patronem naszym (patronum nostrum) s jenej, a miedzy księdzem Bodzętą, ... biskupem krakowskim, strony z drugiej, niektore wątpienie o dziesięcinach... było się... poruszyło |
'z ługiem (gajem świętym) związany, w ługu się znajdujący, in luco sacro habitans vel situs': |
'ten, kto patrzy czy też oddaje się kontemplacji, qui spectat vel meditatur': |
Rącze pomaż oczy jego żołcią rybią..., jako rychło pomażesz, otewrą się oczy jego a patrzy ociec twoj światło niebieskie (videbit... lumen caeli) |
'życzliwie się do kogoś odnosić, benevolum esse alicui': |
Wnieś twoje oczy wysprz a patrz (vide), iżeć się schodzą samcy z samicami ku płodzeniu płodu |
'godzi się, słusznie jest, decet, iustum est': |
Dostojność dignitas sancti Stanislay in eius ornatu czynie i w odzieniu apparet ukazuje się |
'skóra zrzucona przez leniącego się węża, membrana a serpente exuta': |
'skóra zrzucona przez leniącego się węża, membrana a serpente exuta': |
'przystoi, należy się, qui decet, qui alicui expedit': |
'zadowalać się, contentum esse aliqua re': |
'zadowalać się, poprzestawać na czymś, contentum esse aliqua re, satis habere': |
Tobijasz mowił: Milcz, a nie męci się, zdrowci jest syn nasz, dosyć jest wierny ten mąż (satis fidelis est vir ille), jegożsmy s nim posłali |
Przeto, acz kto się mieni ubogim na duszy, patrząc, by był cich XV med. |
'strzec się czegoś, alicui rei cavere': |
w pobliżu (zwykle też powyżej) którego coś się znajduje lub dzieje: |
określa moment czasowy, przed którym bezpośrednio coś się dzieje: |
wskazuje przyczynę, bodziec dziania się: |
Obietnicę Bogu wzdachą, <iżby... Bog> się nad nimi smiłował |
II. z acc. rzeczownika albo zaimka 1. określa miejsce powyżej którego coś się umieszcza, kieruje 'super aliqua re': |
zeźreć się 'skierować oczy na kogoś, popatrzeć, spojrzeć, oculos conicere, aspicere': |
'przyjście na jedno miejsce, spotkanie się z kimś, conventio, congressus': |
'idąc spuścić się niżej, na dół, zstąpić, descendere, deorsum scandere: |
'potknąwszy się upaść, corruere, cadere': |
'upłynąć, przeminąć, mieć koniec, skończyć się, praeterire, transire, compleri': |
(o górze, de monte) 'rozsypać się, zniszczeć, dissolvi, dirui': |
Przecz, Panie Boże israhelski, stało się to złe w twem ludu, iże dziś pokolenie jeno seszło od nas (ut... una tribus auferretur ex nobis)? |
zić się na, w gromadę, w jedno, pospołu: |
'z ługiem (gajem świętym) związany, w ługu się znajdujący, in luco sacro habitans vel situs': |
'łkać, głośno szlochać, płakać, zanosić się od płaczu, jęczeć, flere, gemere, singultare': |
'to, co się komu prawnie należy, obowiązek prawny, quod alicui iure debetur, quod legibus postulatur': |
Bracia wszytcy i siostry mają się zyć oblicznie na pogrzeb i na obchod umarłego brata (ut defuncti exsequiis procurent personaliter interesse) 1484 |
Gdyż wnidą w Jordan... i stały wody zszedwszy się na jednem mieścu (descendentes in loco uno) |
Gdy była poślubiona matka Jesusewa, Maryja, Jozefowi, niżli (czy niźli) się seszli (antequam conveniret Mat 1, 18), naleziona jest w żywocie mając z Ducha Świętego |
zijć się dubium 'przebić, przekłuć, configere, transfigere'(?): |
'związany z prawem a. sądem, z sądu się wywodzący, ad ius, ad iudicium pertinens iudicialis': |
'zajmować się czymś, aliqua re occupari': |
'cierpiący na zbyt obfite wydzielanie się łez, kaprawy, lippus': |
'odmiana prawa niemieckiego wywodząca się z Magdeburga, nadawana wielu miastom i wsiom, genus quoddam iuris Teutonici, quod Magdeburgo originem suam ducebat quodque multis oppidis vicisque dabatur': |
coll. 'pączki roślinne, z których rozwijają się liście i kwiaty, gemmae plantarum, ex quibus folia et flores oriuntur': |
'pączek roślinny, z którego rozwijają się liście i kwiaty, gemma plantarum, ex qua folia et flores oriuntur': |
Błogosławieni, jiż są łaczni a spragli sprawiedliwości, bo oni będą nasyceni... Toć jest tako rzeczono, abychom nigdy się doszłymi a sprawiedliwymi nie czynili XV med. |
Wsteschniłam się po mojem miłem i zemdlałam wieliką miłością 1448 |
'pokryć się rdzą, aeruginare, robiginare': |
Si per copiositatem aque agger istius piscine derumperetur al. zerwałaby się 1465 |
(o człowieku, de homine) 'pozbawiony możliwości poruszania się, bezwładny, sparaliżowany, arefactus, paralyticus': |
'przez wyschnięcie stać się twardym, zeskorupieć, zaschnąć, arescere, siccari': |
'stać się bezsilnym, bezwładnym, debilitari, languescere': |
'polecić komuś udać się dokądś z jakoś sprawą, w celu wykonania czegoś, zwykle w złych zamiarach, wyprawić, wysłać, aliquem quopiam mittere, praecipue ad malum alteri inferendum': |
'polecenie komuś udania się dokądś z jakąś sprawą, w celu wykonania czegoś, zwykle w złych zamiarach, wyprawienie, wysłanie, actus aliquem mittendi, praecipue ad malum alteri inferendi': |
Psek... jakoby w poselstwie do domu przybiegł, ogonem machaję, raduję się (blandimento suae caudae gaudebat) |
'pączek roślinny, z którego rozwijają się liście i kwiaty, gemma plantarum, ex qua folia et flores oriuntur': |
'kobiecy narząd rodny, w którym się płód rozwija, uterus': |
coll. 'pączki roślinne, z których rozwijają się liście i kwiaty, gemmae plantarum, ex quibus folia et flores oriuntur': |
'dotyczący winnej macicy, ad vitem pertinens, vitigineus': rodzaj, urodzenie maciczne 'co się rodzi z macicy, jej owoc, quod de vite generatur': |
'sąd prawa niemieckiego odbywający się zwykle w określonych terminach, iudicium iuris Teutonici certis quibusdam diebus habitum': |
Strofujeli kto ortel..., to ma wojt... popisać i ortela tego się dowiedać w wyszym prawie |
'dużo, ile się zmieści, multum, plene': |
'dużo, ile się zmieści, multum, plene': |
Dotknąć się tangere 1444 |
Chciała się jest ona swyma rękama dotknąć tego to miasta była |
(o granicach) 'zetknąć się, przytykać do siebie, se attingere': |
A takoż każdy oćciec czeladny dotkniony bojaźnią tą ot oprawienia jimienia wściąga się (et sic quilibet pater familias, tactus hoc timore, a reparatione bonorum se subtrahit) |
Byłliby kto, jen by miał... ktore prawo w dziedzinie alibo ku dziedzinie... alibo się jego rzeczy w czem kakole dotknęłoby (aut sua quomodolibet intersit), aby dnia tedy naznamionanego... stał ku... bronieniu prawa swego |
Zżaliło się jego jemu (sc. Bogu), iże człowieka uczynił na ziemi, a dotycznej boleści wnętrznej w sercu (corruptum, cf. w Biblii ołomunieckiej: a dotczen gsa bolesti wnitrz w srdczy) a wystrzegając je, iże będą w wiecu, a rzkąc: Względni człowiecze na świat [a na], jegożeśm stworzył, <od> człowieka (et tactus dolore cordis intrinsecus, delebo, inquit, hominem) |
Ale owoca z drzewa..., przykazał nam Bog, abychom nie jedli ani się jego dotykali (ne tangeremus illud) |
'przyjść (za kimś, ku czemuś), zjawić się, advenire, supervenire': |
'natknąć się na kogoś, spotkać kogoś, invenire': |
'stać się starym, dożyć późnego wieku, consenescere, grandaevum fieri': |
Też ktorąkole śmiercią przygodną... przygodzi się komu z tego żywota zyć,... ustawiamy, aby o takiego człeka tako zszłego (pro tali homine sic decedente) nijena skarga nie byłaby ruszana |
A ten Waltko radźsa..., z Greglarem się radzili, jakoby ji zabić mieli |
Jakoby się nie gniwając dissimulata ira (et dissimulata ira... convocavit ad se amicos suos Esth 5, 10) |
'odnoszący się do spraw materialnych (w przeciwstwieniu do duchowych), ad res corporeas pertinens (opponitur rebus incorporeis)': |
Tako miły Jesus od tych [miast] trzech apostołow odłączył się tako daleko, jakoby mogł małym kamieniem ręką rzucić (quantum iactus est lapidis Luc 22, 41) |
Aczby dzieci... o dziedzinę byłyby przed sąd pozwany, a ty to dla niedostatku lat... odjąć się prawem (litem contestari) nie mogą, tedy sędzia prawo (eadem litis contestatio) ma odłożyć i zawiesić tako długo, aż dzieciem lata wynidą |
rozeprzeć się prawem |
'domagać się wymiaru sprawiedliwości, postulare, ut res legibus iudicetur': |
To błogosławienie leży na cirpieniu, kto je chce znać dobrze, ma wiedzieć, eże na troję ma się oglądać, by zewsząd cirpiał każdą przecziwnoscz XV med. |
'wypowiedzieć się w jakiejś sprawie, oświadczyć, złożyć zeznanie, aliquid fateri, profiteri, confiteri': |
A przezto my ucieczmy się dzisia k nie, zawitając ją tą to modlitwą, jakoć jest ją był zawitał z krolewstwa niebieskiego Gabryjeł... rzekąc tako |
'przyznać się do czegoś, aliquid verum confiteri': |
'przyznać się przed sądem (do winy, długu itp.), coram iudice noxium se esse profiteri': |
'wypowiedzenie się w jakiejś sprawie, oświadczenie, professio, confessio': |
'starać się poznać, badać, examinare, scrutari': |
'powoływać się na świadectwo sędziego lub księgi, iudicis vel libri testimonium afferre (vel testimonio uti, inniti)': |
Spowiadamy się..., iżesmy zgrzeszyli w pięci zmysłoch żywota naszego: widzenim, słyszenim, dotykanim (Spow 3, 6: dotknienim, 5: dotykaniem), powonienim, ukuszenim |
'pozwolić, zgodzić się, sinere, permittere': |
'dobrze (się) nauczyć, edocere, recte docere': |
Umarł jest Saul..., przeto iże przestąpił boże przykazanie... a nie strzegł jego, ale nadto z guślniki się radził, ani doufał jest w Boga (nec speraverit in domino) |
'podporządkować się wyrokowi sądowemu, sententiae iudicum parere': |
Toć mowi krol wieliki, asyrski: Ktore to jest doufanie, na niemże to się uprzezpieczasz (quae est ista fiducia, qua niteris)? |
'poznać, domyślić się, conicere, coniectare': |
Z guślniki się radził (insuper... pythonissam consuluerit) |
'trudniący się wyrobem i sprzedażą pergaminu, membranarius': |
'domagać się sądownie, występować do sądu z roszczeniami, skarżyć, in ius ire de aliqua re, accusare': |
zgadzać się 'żyć w zgodzie, bez sporów, concordare, concordes esse': |
zgadzać się k czemuś |
zgadzać się 'być odpowiednim, convenire, consonare': |
zgadzać się wieloznaczne z powodu braku kontekstu: |
'znajdujący się na zewnątrz, zewnętrzny, qui foris est': |
Qui scrutatur, dowyedza się, renes, bona ficta conatur 1466 |
To się jemu prawym działem dostało, cso jest woźny oglądał 1397 |
Ach moj smętku, ma żałości, nie mogę się dowiedzieci, gdzie mam pirwy nocleg mieci |
'wywiedzieć się, resciscere': |
'wyrzeczenie się czegoś, odtrącenie, abnegatio, renuntiatio': |
'magdeburski, z Magdeburga pochodzący, Magdeburgensis': prawo majdborskie 'prawo niemieckie, które się rozwinęło w Magdeburgu i zostało przyjęte w wielu miejscowościach polskich, ius Theutonicum, in Magdeburgo constitutum, quod multa Polonorum oppida observabant': |
'jeden z hymnów kościelnych zaczynający się od słowa magnificat, hymnus ecclesiasticus, verbo magnificat incipiens': |
'spodziewać się, mieć nadzieję, przypuszczać, mniemać, sperare, confidere': |
'spodziewać się czegoś, oczekiwać czegoś, sperare': |
'sprawić, że coś przestaje się palić, stłumić ogień, exstinguere, ignem restinguere': |
'spodziewać się, przypuszczać, mniemać, sperare, putare': absolute: |
'przestać się palić, exstingui, restingui': |
'sprawienie, że coś przestaje się palić, actus aliquid exstinguendi': |
'stać się wiotkim, giętkim, tu przenośnie: złagodnieć, zmięknąć, lentescere, mitescere, hoc loco translate': |
Ale Fałek jakokole o tobołę i o miecz się wyznał (quamvis de pera et gladio confiteatur)..., a wszakoż trzech skot zaprzał |
Ty to strony... w nas... spuściły i poślubiły..., dając a pożyczając nam wolną a wszystkę moc, abychom mogli... na ty członki wyrzec, ufalić... albo zrzędzić, ... kakole a jakokole nam się będzie widzieć użyteczniej (ut possimus... ordinare, ... qualitercumque, prout nobis melius videbitur, expedire) |
Nie będziesz się mazać olejem, bo skapie a zginie (quia defluent et peribunt) |
(o pokarmach, de cibis) 'zepsuć się, stracić świeżość, właściwy smak, putrescere, saporem amittere': |
O ktore drzewo Szczepan na mi żałował, o to mi się on poddał na zginienie 1423 |
O Baranku Boży, jen zgładzasz (Msza VII: zgładzasz, XII: nosisz) grzechy świata (qui tollis peccata mundi), zmiłuj się nad nami 1456 |
'stać się nierozumnym, głupim, stracić rozum, obbrutescere, stupidum fieri': |
Co się wadzili Jakusz i z Jędrzychem, to jest Jakuszewym nagabanim 1396 |
Malem obruszyły się pene moti sunt (Psal 72, 2) ca 1455 |
Bojałeśm się, przeto iżem nag (quod nudus essem) |
'jednomyślny, nie wdający się w spory, concors, unanimis': |
'patrzeć, przyglądać się, speculari, observare': |
Potem ty to strony... w nas... za się i za swoje namiastki zgodnie (concorditer) przyzwalając spuściły... jako w jadnacza |
Poczęchą się modlić, iżby je Bog zbawił ot mocy krola pogańskiego. Tegdyż nagle Bog usłuszał modlitwę luda |
A z nagła (subito Luc 2, 13) stała się jest z anjołem wielikość rycerstwa niebieskiego |
Dowini się demeretur |
'porozumiawszy się co do warunków nająć, umówić, aliquem mercede conducere': |
Zaprawdęć by ten to człowiek mało zgrzeszył, iże gdyżciby się on na to rozmyślił, iżbyć on w krotkie chwili umrzeć musił |
To też wyszszej już pod jinszymi kapituły tejże materyjej zgarnęło się, a takoż tu mało czyni |
Wiele jich ku sądzeniu rzeczy nie jinako przychodzili, niżli aliż po obiedzie napełniwszy a upiwszy się a z tego sąd mniej ważon (propter quod iudicium parvipenditur) |
Tu się był weń zamęt wkradł, mało eże z mostu nie spadł |
'odwoływać się, appellare (?)': |
'doczekać się, iis, quae minime exspectantur, affici': |
Item turgeo... significat inflare, irasci, tumere al. odąć się jako pęchyrz XV med. |
'naśmiewanie się, wyszydzanie, szyderstwo, irrisio': |
Bo nie jest zgodno ani się widzi dostateczno (non enim consonum et sufficiens videtur) za tako znamienitą szkodę lekki zakład wziąć |
Czirzpiąc kogo trzy lata... czasu pokoja a zgodnośc<i> (tempore pacis et concordiae, ib. 35: czasu... zgodi) niekaką dziedzinę... dzirżeć..., ode wszego prawa... tej to dziedziny otpadłym się czuć ima |
'zgadzający się, skłonny do zgody, żyjący w zgodzie, bez kłótni i swarów, concors, consors, sociabilis': |
To tegodla obiatowania... prosimy, Panie, aby ukoiw się raczy przyjąć, mieszkania albo czasy nasze w twem pokoju, vt... disponas, rozszykować, zgodzić, zrzędzić (Msza III: rozgodź albo sędzi, V: rozgodzić, rozłożysz, VI: rozszykować, rozgodzić, zrzędzić, VII: aby... rozgodził, XII: rozgodź, IV: rozłoż, rozpraw, I. VIII: racz zdrzędzić, XVI: rozprawi) 1446–7 |
zgodzić się 'żyć w zgodzie, bez sporów, concordem esse, concordare': |
'toń, przy której kończy się połów siecią, aquae profundioris, qua pisces retibus capi solent, pars finalis': |
'stać się gorzkim, zgorzknieć, amarum fieri': |
zgotować się 'być gotowym do działania, praeparari, parari, animum ad aliquid praeparare': |
Podrożnym ludziem, jako gościom... albo mieszczanom, ktorzy są sie na daleką drogę zgotowali (qui se itineri disposuerunt extrahendum, OrtMac 23: się... gotowali), tym mają gorący sąd osędzić o dług |
To gdyż uczynili, gdzież stal Mojzes a Aaron, zgromadziwszy przeciwko jim (coacervassent adversum eos) wszytko pospolstwo wie drzwiach stanowych, wzjawiła się wszytkim sława boża |
Miasto jest tu blizu,... zgromadzimy się w niem (salvabor in ea) |
'popełniać grzech, dopuszczać się grzechu, przekraczać przepisy religijno-etyczne, delinquere, peccare': |
'popełnienie grzechu, dopuszczenie się grzechu, actus peccandi, peccatum committendi': |
popełnić grzech, dopuścić się grzechu, przekroczyć przepisy, delinquere, peccare': a. religijno-etyczne: |
'burzyć się, wyrażać niechęć, gniew, stridere, irasci': |
'element rozmnażania się roślin nasiennych, przede wszystkim zbóż, nasienie, granum, semen': |
Vir contemplativus albet propter carnis incorrupcionem, albedo enim est filia sanctitatis et... viret, zieleni się,... viror enim color est quasi immarcescibilis 1461–7 |
'według ówczesnych pojęć wszystko co znajduje się pod niebem, świat ziemski, terra, omnia quae sub caelo esse illo tempore putabantur': |
A tako więc wszytcy ziemianie sąć się oni byli do jednego miasta sjachali (Luc 2, 3) |
'pręcik drewniany, na którym obraca się cewka w czółenku tkackim, bacillum ligneum, quae pars est quaedam machinae textoriae': |
w związku z oddalaniem się, odchodzeniem, usuwaniem, odpędzaniem z dotychczasowego miejsca '(z tego miejsca, stąd) na inne miejsce, gdzie indziej, in alium locum, foras': |
Tako skromny, iżci się jest on był na małem miastku, toć jest w jasłach przepuścił położyć |
'niewiele znaczący, mało wybitny, niewyróżniający się niczym, przeciętny, błahy, parvi momenti, humilis, parvus, modicus,vilis': |
'kadencje sądu ziemskiego, czyli tzw. roki częstne, odbywające się co miesiąc, termini particulares, qui vocabantur': |
I stało się jest potem po małych dniech (post multos dies), że obietował Kaim |
Pękają się (war. lub. rp.: wschadzają) pululant (ut sit memoria illorum in benedictione et ossa eorum pullulent de loco suo Ecclus 46, 14) 1471 |
'dotyczący małżeństwa, odnoszący się do małżeństwa, coniugalis, conubialis': |
Gdy ten mąż pojął w małżeństwo swą mamkę..., tedy ty dzieci, co z sobą mieli potem, jako się pojęli w małżeństwo, są małżeńskie dzieci i mogą wziąć jimienie jich |
'ożenić się, coniugem ducere': |
'masa tworząca się na powierzchni płynów wskutek ich wstrząsania, ubijania itp., quod summo liquore concutiendo et concundendo fit': |
'miejsce piaszczyste, może miejsce, gdzie się wydobywa piasek, piaskownia, locus arenosus, fortasse locus, ubi arena effoditur, arenaria': |
'znajdujący się w piasku, qui in arena est': |
Jakom ja się nie wrzuciła wie c[s]ła w ziemne i w wodne ani w łan 1438 |
Tamo mi nie pomożono prawa ani tamo rzekł rząca ani dwornik, iż ninie (czy nynie) się nie dzieją roky ziemskie 1418 |
Siedzało wszytko sebranie..., trzęsąc się przed zimą (trementes propter hiemem praesentem, Bibia taborska: třasúce sĕ zimú) |
Kiedy sie pyszni złosny, zażega się ubogi, zjimani będą (Fl: łapają je) w radach (comprehenduntur in consiliis), ktorymi myślą |
Małżonka (uxor) w domu *męże swego gdyż się ślubem zawiąże a przysięgą, usłyszyli mąż a milczałby ani zapowie ślubu, spełni, cożkoli ślubiła |
Niektorzy z naszych ślachcicow, gdy na grodziech przeciw nieprzyjacielom bywają położeni, ... ni - pod - czyją chorągwią z naszej wojski stanowić się obykli... Paknięli tacy dalej... będą nalezieni, przez podkomorzego, pod ktorym są, z jich many (pro zjimani) mają nam być podani (per subcamerarium, sub quo degunt captivati, captivi nobis debebunt praesentari) |
Herod widząc, iż był naigran od krolow (tunc Herodes videns, quoniam illusus esset a Magis Mat 2, 16), rozniewał się jest |
'naśmiewać się, szydzić, irridere, illudere': |
'naśmiewanie się, wyszydzanie, szyderstwo, irrisio': |
Jest on (sc. bog Astarost) s wysokości na ziemię spadł był a w proch jest się on był obrocił |
'zaspokojenie głodu, nasycenie się, actus (effectus) cibo satiandi': |
'nosić troskliwie na ręku, troszczyć się, mieć staranie, manibus diligenter portare, curare, curam navare': |
Na najemnikowli się rod pytasz (genus quaeris mercennarii), czyli na samego najemnika, jen by z twym synem szedł? |
Boże się go pożałuj..., iże tako marnie szczedł od nierownia swojego! |
'słać się po powierzchni czegoś, superficiem alicuius rei pererrare': |
Procumbere prosić uel modlić się XV ex. |
chce się komuś pić |
Wszytkim jakoż los przypadnie, tak się rozdzielicie dziedzictwem (singulis, ut sors ceciderit, ita tribuetur hereditas) |
Jakoż Amalechitcy a Kanaańszczy przebywają na padolech (quoniam Amalecites... habitant in vallibus), za jutra ruszcie stany a wroćcie się na puszczą |
Dalej jakoż też<ś>cie nam pirwej pisali, iż niżadnego przysiężnika mogą zsadzić, gdy nie zawi<ni>, tegoesmy się barzo u nas ulękli |
'miejsce na horyzoncie, w którym pojawia się rano słońce zimą, południowy wschód, punctum inter ortum et meridiem spectans, quo sol in hieme oritur': |
Asi i ty, <... jeż są> w błędnem stadle leżały, ty jeść swoją nauką otwodziła, jakoż się czcie w je świętem żywocie |
Panie Boże moj, takoś tę wdowę, u niejże jakoż takoż żywię się, ty jeś zamącił (etiamne viduam, apud quam ego utcumque sustentor, afflixisti) |
Dziewka przez wolej porodzicielow drapieżcy przyzwoląc abo się wziąć przyczyniąc ot drapieżce... posag stracić ma (filia omnino sine voluntate parentum raptori consentiens vel se procurans rapi a raptore... nihilominus dotem amittat) |
'dopuszczający się grabieży, qui rapinam admittit': |
'dopuszczający się grabieży, qui rapinam admittit': |
'sprawić, że coś staje się widoczne, pokazać, revelare, detegere': |
'jadąc z góry znaleźć się niżej, na dole, deorsum vehi': |
'jadąc oddalić się, opuścić jakieś miejsce, abequitare, avehi': |
'polubownie rozsądzić spierające się strony, doprowadzić skłóconych do zgody, pogodzić, arbitrari, concordare, litigantes ad concordiam adducere': |
Zjedna się z Bogiem, reconciliabitur Deo (quia dicitur ipse: Medicina aspera melius curat, quam lenis, et quia homo infirmus medicinam asperam, hoc est penitentiam, sibi asumere debet et per illam reconciliabitur Deo) 1444 |
'urządzenie, w którym pali się ogień dla uzyskania wysokiej temperatury, fornax' |
c. z dopełnieniem (dalszym) nazywającym osobę, w której interesie składa się prośbę: aa. w acc. z przyimkiem: za kogoś: |
I stało się jest miesiąca prosińca (mense casleu) lata XX |
'piekarnia, w której piecze się proskury, tj. chleb liturgiczny używany w cerkwi prawosławnej, officina pistoria, ubi panis liturgicus coquitur': |
'pozostający w związku z końcem (w przestrzeni), znajdujący się na końcu czegoś, in fine alicuius rei positus': nakonieczna szlachta 'szlachta nie posiadająca własnej ziemi, osadzana na cudzym gruncie, prawdopodobnie na końcu, na skraju wsi, pod względem prawnym w zasadzie zrównana z kmieciami, nobiles agris propriis carentes, qui in vicorum finibus fundis alienis collocati eodem iure ac coloni habiti fuisse videntur': |
dubium 'żerdź, na której wiesza się odzież w pobliżu pieca, pertica vestibus ad fornacem suspendendis': |
bot. 1.'uprawna roślina jara z rodziny traw, z której ziarna otrzymuje się kaszę zwaną jaglaną, Panicum miliaceum L.': |
'troszczyć się, dbać, zabiegać o coś, aliquid curare': |
'zatroszczyć się, zadbać o coś, procurare, providere': |
'uprzeć się przy czymś, zażądać, instare, postulare': |
Obwiniony o nalezienie (pro inventione) rzeczy ktorej włostną przysięgą się oczyści |
'skromny, taki jak inni, niewyróżniający się, simplex, modestus, qui nulla re excellit': |
'lekka choroba, uzasadniająca niestawienie się w sądzie na pierwszym lub drugim terminie, morbus levis, quo quis laborans absentiam suam in iudicio in prima vel secunda actione potest excusare': |
'prośba (skierowana do kogoś), ubieganie się o coś, preces, rogatio': |
'składający się z prochu, pyłu, kurzu, qui e pulvere constat': |
'przyswoić sobie, nauczyć się, ediscere': |
Gdyż przydzie Dawid a mężowie jego do Sycelech trzeciego dnia, nalić mężowie amalechyczszczy przyjawszy, rzucili się z południa |
Nałożny (war. lub.: nałożny aut nasadzę się) impendam (ego autem libentissime impendam... ipse pro animabus vestris II Cor 12, 15) 1471 |
'rozsądzać polubownie spierające się strony, arbitrari, disceptare': |
'posilić się, spożyć, przyjąć pokarm, consumere, edere': |
'jadąc znajdować się coraz niżej, deorsum vehi': |
Pirzwy psalm wypowiada, iże Krystus on jest drewno wszem w się wierzącym |
'dołożyć starań, przyłożyć się, curam in aliquid impendere': |
Oblicznie postawiw się przed oblicznością tego to pana albo jego namiestnika (coram... sui vicesgerentis), rzeczone barci... wzdać ma |
'zrobić omyłkę, omylić się w czymś, popełnić błąd, errare, labi': |
'namyślenie się, świadomy zamiar, consilium, prudentia': |
Et solerter, namyślnie, ibi supplicare sibi modlili się 1466 |
Takie mianowanie... proście przeciwia się (directe contrariatur) przykazaniu bożskiemu |
'wieść kogoś do określonego miejsca lub celu, doprowadzać kogoś dokądś, skierowywać się lub kogoś do czegoś, aliquem aliquo ducere, aliquo vel aliquem se conferre': |
'wprowadzać się dokądś, wprowadzać kogoś dokądś, aliquo migrare, aliquem introducere': |
'psuć się, marnieć, dissolvi, perire': tu przenośnie: 'cierpieć, zamierać z bólu, dolere, dolore mori': |
Lot... miał stada owiec... a nie mogli się na ziemi napaść,... bo ich było bar-zo wiele |
'przyjrzeć się dobrze, dokładnie, przez dłuższy czas, do woli, aspicere, satis spectare': |
'odpoczywać, oddawać się wypoczynkowi, bezczynności, otiosum esse': |
być napełnionym, napełnić się (o czasie) |
Spowiadamy się..., iżesmy... podrożnika na noc nie położyli ani jemu drogi nie ukazali |
'dopełnienie się czasu, upływ pewnego czasu, decursus temporis': |
'picie, wypijanie płynu, też to, co się pije, napój, potatio, potus': |
'oddawać się bezczynności, lenistwu, otiosum, ignavum esse': |
'miejsce, gdzie się wypieka pieczywo, locus, ubi opera pistoria conficiuntur': |
Pirworodzeńca synow twych wypłacisz ani się ukażesz w opatrzeniu mem prozen (nec apparebis in conspectu meo vacuus) |
A obrociw się Jozyjasz i uźrzał groby..., i rzekł: Kakie jest to z wirzchu napisanie (quis est titulus ille)? |
'związany z piekłem, dotyczący piekła, właściwy piekłu, znajdujący się w piekle, ad loca inferna pertinens, locorum infernorum proprius, qui locis infernis est': |
'targ odbywający się regularnie (raz do roku) w określonym czasie, nundinae, mercatus, qui certis anni temporibus celebrabantur': |
Przeztoć się Święty Jan u swe matuchny Święte Helżbiet jest był jedziny narodził |
Mamy się strzec, bychom przeciwo Bogu nie mawiali w przeciwnościach XV med. |
Nie będziesz się mazać olejem (non ungeris oleo), bo skapie a zginie |
pl. tantum 'bóle przedporodowe odczuwane przed rozpoczęciem się porodu, parturientis dolores' (?): |
'martwienie, trapienie się, smutek, maeror, sollicitudo': |
'wzburzać, trząść, peragitare, turbare': [męci się ziemia] |
Wszem dobrym żakom słusza swego mistrza czcić, acz się chce w jego uczeniu nauczyć, bo z uczenia mądrego dobywają czci ca 1420 |
I rzekła mi: A ty się napij, ać i twe wielbłądy napoję (tribuam potum). A napojiłeśm wielbłądy (adaquavit camelos) |
Proroki twe zbili, jiż je napominali (qui contestabantur eos), aby się k tobie obrocili |
Slewa się conflatur in simul (habet argentum venarum suarum principia et auro locus est, in quo conflatur (Job 28, 1) ca 1470 |
Prze tę rzecz nie chciał się Pan slutować (noluit... propitiari) |
Zali snadź zlubi się (si... placeat) Bogu, aby odtąd poklął je |
Emarcescet zlubuje aut lubawy będzie (war. kal.: marszczy się; attenuabitur gloria Iacob et pinguedo carnis eius marcescet Is 17, 4) ca 1470 |
Przetoż nie jest słuszno żadnemu człowiekowi tego naszego napisania, ustawienia, tej reguły i zrządzenia i poćwierdzenia złamać(i), kazić(i) (infringere) albo się... sprzeciwić(i) 1484 |
Gdaż się, prawi, uśmierzyło tako mocne bostwo, w czem bujać może nasze mdłe człowieczstwo? |
'danie odpowiedzi, wyłożenie, wyjaśnienie czy też rozważenie, przygotowanie się, responsum, explicatio vel consideratio': |
'z mszą związany, ad missam spectans': meszna (droga), ścieżka 'droga, ścieżka, która prowadzi do kościoła, którą się chodzi na mszę, via vel semita, qua ad missam audiendam itur': |
stosunki czasowe, tj. okres, w którym się coś odbywa lub trwa 'w czasie, w ciągu, dum, cum': |
powoływanie się na kogoś, coś, najczęściej na Boga (przy proszeniu, przysięganiu, dawaniu, wypełnianiu czegoś): |
Też się dawam winien Deo omnipotenti..., aczbych też grzeszny człowiek... bluźnił naprzeciwo Bogu... a naprzeciwo powietrzu |
Poddali są się... za żyto zapłacić... gotowymi pieniędzmi XV in. |
Florianus egit super Wirzchoslaum..., quia michi dixit: Eżeś się ty naperł, et ille: Et si michi negaret, accipio ad iudicium po westczy 1436 |
'zanieczyszczenia płynów, męty osadzające się na dnie, osad, muł, faex, lutum, quod in imo vase resedit': [błoto drożdży] |
'zwrotna pożyczka udzielana przez pana kmieciowi celem zagospodarowania się, pecunia cmethoni a domino commodata, qua domum sibi atque instrumenta necessaria pararet': |
Primum est pudicitia sromieźliwość corporis, quam superbi omnino owszeki non habent, jako to się na nich z jasna ukazuje XV p. post. |
Vibrante lumine ślniące się jasności XV ex. |
A już się byle oczy Israhelowy powlekle przewielką starością i nie mogł jasno patrzyć (clare videre non poterat) |
Jakom się ja nie zakładał z Piotrkiem o trzy kopy ani o jastrząb 1401 |
z kimś się cielestnie złęczyć |
'dołączyć do czegoś, przyłączyć się, adiungere, coniungere': |
'przylegać, stykać się, attingere, attinere': |
'kobieta trudniąca się złodziejstwem, kradzieżą, fur femina, quae clam aliena aufert': |
Ustawiamy..., iż gdyby ktory rycerz,... jemuż ktora wina złodziejska (quaestio furti, Dział 35: o zboj... wina) nigdy nie była w sądzie ruszona, z grzecha złodziejskiego alibo łotrowskiego (de crimine furti aut latrocinii) był obwinion, słuszne bądź jemu... włostną przysięgą... się oczyścić |
Jako Mikołaj nie *krałd ani złodziejstwem żył, ale wiernie się obchodził 1417 |
jąć się kogoś: |
Andreas... coram iudico reclamavit se ad... iudicem et subiudicem, et domini camerarii ei dare noluerunt, sed ei respondere fecerunt. Et post hoc dixit exaudiendo querelam [...]: Jemiecie się pokłonu. Et domini camerarii reclinacionem ei dare noluerunt 1472 |
'poruszać się konno a. na wozie, jechać, equo vel vehiculo portari, iter facere, vehi, proficisci', też w znaczeniu czasowników przedrostkowych i dokonanych: 'dojeżdżać, wjeżdżać, odjeżdżać, dojechać, wjechać, odjechać etc., accedere, ingredi, inferri, revehi, similia': |
Domienik i Maciej i z bracią pirzwie, niżli (czy niźli) Piotr Dobrogastowi się zapisał na zastawę, dali pieniądze dziesięć grzywien naprzod 1412 |
'zasięgnąć rady, poradzić się kogoś, consultare, consiliari': |
Ani lilija białością..., ani nardus swą wonnością... Maryjej się rowna 1453 |
'urodzenie się, przyjście na świat, ortus, tempus nascendi': |
'las, wyróżniający się w jakiś sposób ukształtowaniem terenu, tu zapewne dolina leśna, silva, quae quodammodo a locis adiacentibus differt, hoc loco fortasse vallis silvestris': |
Wiesielcie się a radujcie, boć otpłata, czu narządzona wam... jest na niebiesiech XV med. |
złomić (się) |
(o łodzi, de nave) 'rozbicie się, fractio, naufragium': |
Wzbudza-li cię Pan przeciwo mnie, ukoj się w wolnej obiecie zażzżonej, sąli synowie ludzszczy, złorzeczeni przed Bogiem (maledicti sunt in conspectu Domini), jiż mię wyrzucili dziś |
Nie dotykajcie się mazanych mych a w prorocech mych nie złościcie (in prophetis meis nolite malignari) |
Ci cirpią przeciwność, jiż swej dobre wolej nie odmienią ani umysłu otstąpią, ni się męczą o złość, jaż je potka na jimieniu, na ćci albo na zdrowiu od złych ludzi XV med. |
'odznaczający się wielkim talentem krasomówczym, tu wyłącznie jako nomen proprium, peritissimus dicendi, hoc loco nomen propirium Chrysostomus': |
'skarżyć się żałośnie, płaczliwie, lamentować, lamentari, plangi': |
'godzić, rozsądzać polubownie spierające się strony, partium arbitrum esse, ad concordiam adducere, pro aliquo intercedere': |
'przejść, przedostać się przez coś, aliquid transire, penetrare': |
Płakali są jego synowie israelszczy... trzydzieści dni, i napełnili się dniowie narzekania płaczących Mojżesza (completi sunt dies planctus lugentium Moysen) |
męczyć się 'cierpieć, pati' |
'omawiać coś, naradzać się nad czymś, tractare, consultare, deliberare': |
'element rozmnażania się u roślin nasiennych, ziarno, semen, granum': |
'przejść, przekroczyć, przeprawić się, transire': |
'przeprawić się na drugą stronę przeszkody wodnej (rzeki, morza), transire, superare (flumen, mare)': |
Gorze mnie, iż przebyt (incolatus) moj przedłużył się jest! Przebywał jeśm z przebywającymi w Cedar |
'to, w czym się mieszka, mieszkanie, locus, ubi quidam habitat, domicilium': |
Pisze się nam w Świętem Piśmie o... świętych, kakoć są oni wieliką mękę cirpieli... byli... O jichże męce wiele bych miał wam powiedać |
'kraina nadająca się do zamieszkania, terra habitabilis': |
'dotyczący mężczyzny (płci męskiej), z mężczyzną związany, do mężczyzny należący, przeznaczony dla mężczyzny, z mężczyzn się składający, qui ad virum (sexum virilem) spectat, cum viro coniunctus est, ad virum pertinet, e viris constat': |
'pozostawać, znajdować się, mieszkać, manere, esse, commorari, habitare': |
'zwrotna pożyczka udzielana przez pana kmieciowi celem zagospodarowania się, pecunia cmethoni a domino commodata, qua domum sibi atque instrumenta necessaria pararet': |
'to, w czym się mieszka, przebywa, mieszkanie, domicilium': |
przechadzać się 'chodzić dla przyjemności, animi causa ire, ambulare': |
'przekraczać, przeprawiać się, transire': |
Stało się, iże jedną ułapiwszy kozielca, przyniosła do domu (unde factum est, ut haedum caprarum accipiens detulisset domi) |
I ruszylismy się od rzeki Tyja drugiegonaćcie dnia miesiąca pirwego, (die duodecima mensis primi) |
Miłe dzieciątko Jesus jednąc chodząc z dziećmi (per pratum cum pueris Jesus ambulavit) po łące, wyrzuci się silny wąż do jednego dziecięcia |
'wyspać się, satiari somno': |
'powstać, pojawić się, oriri, fieri': |
'trwać w czymś, zajmować się czymś nieprzerwanie, instare alicui rei, perseverare in aliqua re': |
Pienić się spumare ca 1500 |
Niektorzy... gdy na grodziech przeciw nieprzyjacielom bywają położeni, otrzuciwszy wszystkę sromieźliwość, z namnieszą drużnością naśladując (abiecto omni rubore cum minima strenuitate comitantes), ni - pod - czyją chorągwią z naszej wojski stanowić się obykli |
'przekraczać przez coś, przeprawiać się, aliquid transire': |
'człowiek trudniący się wymianą pieniędzy, ciągnący z tej wymiany zyski, nummularius, mensarius': |
dubium 'zbliżać się, zagrażać, imminere': |
Tedy pochyciw Saul miecz, nastawiw przeciw sobie, rzucił się nań |
dubium 'zbliżyć się, zagrozić, imminere': |
'stać się skłonnym do czegoś, pronum ad aliquid fieri': |
Nawroci się Aaron ku Mojżeszowi, ku drzwiam stanu zaślubienia, gdyż jest przecichło zatracenie (postquam quievit interitus) |
w wyrażeniach określających to, przed czym trzeba się zabezpieczać: |
Pisarz... prawujące się, przez woźnego ku prawu wezwane, ma mianować (nominabit) podług czasu pozwania, to jest kto pirzwej zazwał, pirzwej przystęp |
Pozwany ho uczynek grzeszny... ma odpowiadać, przykazanim w tem swego pana... się nie wymawiając, gdyż... mianowanie (nominatio) zachodźce w grzeszech nie ma mieśćca |
'wymienienie, powołanie się, cytowanie, actus laudandi, memorandi': |
Jakom ja nie podją<ł> się Jachnie trzech kop płacić gotowymi pieniędzmi, ale bydłem, jako by słożono 1428 |
Iże wzbudził syn moj sługę mego przeciw mnie nieprzyjacielem, jen mi się przeciwi aż do dzisiego dnia (insidiantem mihi usqe hodie) |
Jako się Nawrotową rzeczą miedzy nami miara rozszła 1425 |
'górna granica tego, co się komuś należy, należna ilość, modus rerum, quae alicui debentur': |
Dokonały się przytcze zgrumadne praw..., już lepak z pełna wykład jich polski naśladuje |
Chce on, bychom my tako wnątrz się przeciwieństwu radowali XV med. |
'kobieta niezgadzająca się na coś, mulier, quae alicui rei resistit': |
'brać za wzór, wzorować się, imitari, aemulari': |
'starać się osiągnąć, zrealizować, aliquid assequi studere, consectari': |
A napirzweć biskup oblecze na się ciasne gzło |
'odłożyć na stronę, poniechać, wyzbyć się czegoś, deponere, desistere ab aliqua re': |
w czasie 'następowanie, dzianie się czegoś po czymś, actus consequendi, subsequendi': |
'wzorowanie się, imitatio': |
'wzorujący się na kimś, imitator': |
'wzorujący się na kimś, imitator': |
Nieprzyjaciele naszy naśmiewali są nas (subsannaverunt nos, Puł: naśmiewali się z nas) |
Przed Jezusem klękali rycerze niewierni, s niego się naśmiewali XV ex. |
'naśmiewanie się, szydzenie, derisus, irrisio': |
'niedający się rozwiązać, mocny, solidus, compressus, coartatus, firmus': |
Eże we wszem stworzeniu zawżde jeno z drugiem nie ma słączenia w jedność, niże każde chce być za się samo XV med. |
Iże się strzegł [a] picia, jedzenia temperato cibo fuit |
'należący się komuś, odpowiedni, stosowny, aptus, congruens, commodus': |
Mowi Bog miłościwy leżącym, jiż się we złem kochają |
A pakli ani tak ch<ci>eć będziecie przyjąć kaźń mą, chodząc w przeciwnościach przeciwko mnie (ambulaveritis ex adverso mihi) a przeciwić się będziecie, i ja przeciwko wam pojdę w przeciwność (ego... contra vos adversus incedam) |
Mamy się strzec, bychom przeciwo Bogu nie mawiali w przeciwnościach XV med. |
'poruszający się w kierunku odwrotnym do kierunku jazdy lub marszu, contrarius (dicitur de vento)': [wiatr przeciwny] |
'miejsce gdzie się składa drzewo, może też drwalnia, locus ubi ligna conduntur vel caeduntur': |
'człowiek trudniący się rąbaniem czy obróbką drzewa, homo qui ligna caedit vel asciat': |
[Bo] i na gorach się nie ukryję, aby snadź mię nie darło złe człowieczstwo i żebych tak umarł (nec possum in morte salvari, ne forte apprehendat me malum et moraiar, Biblia ołomuniecka: neb snad mye yata y swazana zlee bude drżieti) |
Salomee... chciała się jest ona swyma rękama dotknąć tego to miasta była, tedy więc natychmiast je ręce są je byle uschle |
'obudzić (się), expergisci': |
Jakom się ja s tobą ujednał, iż ty miał<eś> grodzić przecznicę tę na Witkach w ogrodzie miedzy ogrode<m> Mikołajowem i twojem 1494 |
Pojdzieszli ty na lewo, ja pojdę na prawo [będę przed się drżeć] (Biblia ołomuniecka: yat prauiczi budu drżieti), a pojdzieszli ty na prawo, a ja na lewo (si ad sinistram ieris, ego dexteram tenebo, si tu dexteram elegeris, ego ad sinistram pergam) |
Nasz Ociec Święty... tenci to nas dzisia naucza, abychom się dzisiejszego dnia więce wiesielili niżli (czy niźli) jinszych dni |
'poprzeczny, w poprzek biegnący, przecinający się prostopadle, transversus, se in transversum secans': |
'sprzeciwiający się, oporny, swawolny, resistens, repugnans, lascivus': |
Spowiadam się... tobie, kapłanie, w miasto Boga ustawiony, mych wszyćkich grzechow |
Galaa wyprawia się miasto plwiących |
'tkanki do rozrastania znajdujące się między korą a drewnem drzewa, alburnum, torulus': |
Wy będziecie moc dobrze czynić, gdyście się złemu nauczyli (cum didiceritis malum) |
Wszem dobrym żakom słusza swego mistrza czcić (czy ćcić?), acz się chce w jego uczeniu nauczyć ca 1420 |
Poczynają się ustawienia praw..., jichże wszystkich zgrumadny rozum pirzwiej krotko a dosta<te>cznie już jest przełożon |
Nauczą się bać Pana Boga swego (ut audientes discant et timeant Dominum Deum vestrum) |
Nauczyli się (consueverunt) łakomi sędzie i jich urzędnicy, iże gdy niektory ziemianin winę przepadnie sądownie, tedy biorą zakłady a... miedzy sobą dzielą |
'skarżyć, toczyć spór sądowy, wdawać się w spór, występować w procesie sądowym, coram iudicibus aliquem accusare, iure (cum aliquo) agere': |
'domagać się czegoś, aliquid poscere': |
'zapierać, zapierać się, zaprzeczać, negare': |
przeć się: |
I. z instr. rzeczownika lub zaimka 1. wskazuje osobę lub przedmiot dalszy niż inny przedmiot lub miejsce dziania się, przedmiot swoją stroną ważniejszą (twarzą, frontem itp.) zwrócony ku innemu 'ante': |
wskazuje miarę czasu, o którą coś się dzieje wcześniej: |
Żałował się Piotr na Andrzeja, iże chce ji wygnać z domu przed czasem |
Dzieciątko... jestci ono było przed swą miłą matką płakało, aleć... przed święt<y>mi anjoły jestci się ono było śmiało |
Iżci się oni przed ludźmi ukazują dobrzy, aleć oni są przed Bogiem źli |
'to, co się pierwsze urodziło (u ludzi i zwierząt), id quod primum est natum (apud homines et animalia)': |
wskazuje osobę, której się uniemożliwia dostęp do czegoś a. znajomość czegoś: |
Azali już moje zastawienie...ma mnie przedsie (OrtMac 106: przed się) jić i moc mieć (utrum iam principalis positio mihi vigorem et potestatem habere debeat), niżliby kto od niego mnie mogł odcisnąć |
Ale chciał-liby wasz pan kogo owinić o jiną rzecz..., temu <ma> dać dzień przedsie (OrtMac 57: przed się)..., a ma jemu osadzić swych ziemian ziemskie prawo (huic... pro huiusmodi conditione coram se mandet et virum suum et statuere debet sibi ius sui viri) |
Wszytko przedanie (venditio) wroci się ku Panu |
Ze wszego sierca swego modlili się Bogu, aby nawiedził w Israhelskie (ut visitaret populum suum Israel) |
Dawność gdy minie, dopiro kupca o granice kłopotać się nie lękają, acz kakole przy przedawaniu (venditioni) oblicznie byli |
'znajdujący się na wierzchu, wyżej a. wysoko, superus, sublimis': |
Jakośm ja nie wniosł złych pieniędzy na dobre a nie sfałszował dobrej monety krolewskiej złą monetą aniśm się k tym pieniądzom przyznał, czso wniesiony do Poznania złe pieniądze 1435 |
'stać się mniejszym, mniej ważnym, stracić znaczenie, deminui, attenuari': |
'stać się mniejszym, mniej ważnym, stracić znaczenie, deminui, attenuari': |
I obietnicę Bogu wzdachą, <iżby... Bog> się nad nimi smiłował |
Jedz, byle-ć się jedno chciało |
'wał w warsztacie tkackim, na który nawija się osnowę, iugum, cui stamina circumligantur': |
Wielisław nie brał Bogufałowa płota sześćkroć nawracaję się 1417 |
Czemum się urodziła, kiedym ja sama oddalona tego daru wielebnego, jen jest dan każdemu człowieku od przyrodzenia? Jednoż ja mimo inny lud niepłodna (tali nam naturae dono sola sum privata, prae ceteris hominibus sterilis sum facta) |
Nawroci się recurrat (antequam rumpatur funiculus argenteus et recurrat vitta aurea Eccles 12, 6) 1471 |
nawrocić się od czegoś (sc. ku czemuś): |
Jiny takież boj stał się przeciw Filisteom, w niemże zabił *Odbogadany, syn Saltus betleemski, brata Golijata jetejskiego, w jegoż kopiju drzewo było jako nawoj tkaczow (cuius hastae lignum erat quasi liciatorium texentium) |
'część wsi środkowa lub ciągnąca się wzdłuż drogi, równinna, nie zabudowana domami i nie uprawiana, będąca z zasady wspólną własnością, plac wiejski, błonie, campus planus in medio pago situs, incultus, qui plerumque communitatis rusticorum proprius erat': |
Potem wzniosł Lot oczy i uźrzał wszytkę ziemię u włośc<i>, jeż to się wszytka rozlazła [i wszytek Jordan], drzewie nież był Pan Bog przewrocił Sodomę i Gomorę, jako raj boży (Lot... vidit omnem circa regionem Jordanis, quae universa irrigabatur antequam subverteret Dominus Sodomam et Gomorrham, sicut paradisus domini, Biblia ołomuniecka: drziewe neż byl hospodyn podwratil Sodomu) |
Kryst niżadnemu człowiekowi jego grzechow nie otpuści, aczci on po spowiedzi ma tę myśl, iżby się go on nawtorki chciał dopuścić |
'nauczyć się, discere': |
Ku wszemu myśl miała i nauczała się w krotkiem czasu Mojżeszowego zakonu, i świętych prorokow bar-zo w krotkiej chwili nawykła (sive legis Moysi, sive prophetarum tempore brevissimo didicit perfecte), iże przezpiecznie czcić umiała i rozumiała, co cztła |
'pierwsza część nocy, część nocy, kiedy się zapada w pierwszy sen, nox concubia': |
'to, co się pierwsze urodziło (u ludzi i zwierząt), id quod primum est natum (apud homines et animalia)': |
Vivax flamma viget seu caua testula, silny płomień żywi się jako tszcza skorupa, przedłubana skorupa, succum linteolo suggit ebrio 1444 |
Jiny się boj przygodził w Jet, w niemże był człowiek przedługi (longissimus) |
Był lud oczekawający Zacharyjasza i dziwowali się, iże przedłużał (tardaret Luc 1, 21) on w kościele |
A. zaimek względny 'który, qui': 1. użyty przymiotnikowo: a. człon określany znajduje się w zdaniu nadrzędnym: aa. z odpowiednikiem w zdaniu nadrzędnym: aaa. bez partykuły to: aaaa. bez przyimka: |
Batuel, z jegoż to (de quo) się urodziła Rebeka |
'pierwszy, stojący na czele szeregu, znajdujący się na przodzie, bliższy punktu będącego podstawą orientacji, primus, qui praeest, qui propior alicui rei situs est': |
człon określany znajduje się w zdaniu pobocznym: |
c. człon określany znajduje się i w zdaniu nadrzędnym, i pobocznym: aa. z odpowiednikiem w zdaniu nadrzędnym: |
Gdzie jeść teć, jenże się narodził, krol żydowski? |
Z ktorychże to (sc. chlebow) jeden z pirwiejszych (unus pro primitiis) obietuje się Panu |
Wiesielił jeśm się w tych, jeż (quae) mi są powiedziany |
Przez <onogo ślepego> dobrze się znamionują, o jemże pisze święty Łukasz: Cecus |
Ale prawe plece z pokojnych obiet dostanie się za pirwe dary (in primitias) kapłanowi |
mieć z dopełnieniem (bliższym, wyjątkowo dalszym) w postaci rzeczownika a. zwrotu przyimkowego wyrażającego jakąś właściwość 'odznaczać się daną właściwością, być jakimś, esse aliquem, esse aliqua natura, animo' (typ mieć zlutowanie 'być litościwym, habere misericordiam, esse misericordem'): |
'podlegać danej czynności, doznawać albo znajdować się w jakimś stanie, affici, pati in statu aliquo esse' (typ mieć cześć 'podlegać czci, laudem habere, laudari)': |
wyraża czynność przewidywaną, odnoszącą się z punktu widzenia relacji do przeszłości: |
Przywiedliście nas na to mieśce psotne, na niemże nie może siać (qui seri non potest) ani się figi rodzą, ani wino... Nadto i wody nie ma ku piciu (insuper et aquam non habet ad bibendum) |
mieć się k sobie |
'misa metalowa do mycia się, pelvis e metallo facta ad lavandum apta': |
'pokryć się zmarszczkami, corrugari': |
'pokryć się zmarszczkami na znak gniewu, szyderstwa, kpiny, ira, irrisione vultum (nasum) contrahere': |
'zdrętwieć, stracić czucie, siły, zesztywnieć, też osłupieć (ze zdumienia), zdumieć się, obstupescere, stupescere': |
A przezto wierzyszli w to, iże się Kryst jest z czyste dziewice Maryje narodził, a trzeciegoż dnia jest on smartwywstał |
A mnogi idzie za stoł, siędzie za nim jako woł... A grabi się w misę przod, iż mu miedźwno jako miod |
Zda się ludziem, byście byli nędzarze, niczego dobrego niedostojni, ale ja mowię, eżeście błogosławieni XV med. |
Napirzweć biskup oblecze na się ciasne gzło, coż ci na niem ściśnie jego odzienie, a przez to gzło mamy rozumieć jego czysty żyvot, cożci ji nędził |
Jakom się ja nie zamowił Maćkowi... lista wyprawić od Zygmunta... ani <z> ksiąg wypisać przedobycia jego 1427 |
'miejsce, część płaszczyzny lub przestrzeni, gdzie się coś dzieje, locus': |
Paknięli jana strona... się na sądzie... nie postawi, natemmieście... druga strona... ma być oddalona a jinszy sporce, w wtorem mieśćcu (secundo loco)popisani, mają być... ku sądu wezwani |
'należący do miasta, związany z miastem, z jego prawem, odnoszący się do miasta, municipalis, urbanus, qui urbis est, ad urbem vel ius urbanum pertinet': |
Nie jest Bog jako człowiek, by łgał, ani jako syn człowieczy, by się mienił (nec ut filius hominis, ut mutetur) |
Jako Zofka nie wzięła nic dziecięce części, ale co się je po pirwem mężu dostało 1397 |
Gdyż się z naszym nieprzyjacielem, toć jest se złym duchem, ch<c>emy walczyć, tedy więc mamy z siebie odzienie zdrzucić, toć jest grzechy |
mienić się z nom.: |
Gdy niektory ślachcic albo mieniąc się z ślachatnego rodzaju porodzonego rzecze (si aliquis nobilis vel asserens se de nobili genere procreatum dicat) |
Przeto acz kto się mieni ubogim na duszy, patrz, aćby był cich XV med. |
Iże się mieni, czym nie jest est male, quod non est 1466 |
'odnosić (się) do czegoś, ad aliquid spectare, pertinere': |
Odpowied<zi>ał Jezus: Acz ja falim sam się, fała ma niczs jest (gloria mea nihil est Jo 8, 54, Rozm 476: nic nie yest) ca 1425 |
Mistrz przemowił wielmi skromnie: Lęk[z]nąłem się, eż nic po mnie |
'lekceważyć, nie mieć szacunku, nie liczyć się z kimś, aliquem nihili facere, pro nihilo putare, habere': |
Paknięli jana strona... ktorąkole przytczą przegabana będąc (impedita, var. fuerit impedita)... się na sądzie... nie postawi, ... przeciwna... strona... ot słuchania rzeczy ma być oddalona |
'przyczyna usprawiedliwiająca niestawienie się w sądzie, causa, qua quis impeditus in iudicium non venit': |
'dający się zmierzyć, ograniczony, nieduży, qui ad mensuram adigi, numerari potest, paucus': |
'odnoszący się do miary jako opłaty od mielenia zboża, qui ad solutionem dictam mierne pertinet': |
'patrzeć, przyglądać się, spectare, aspicere, contueri': |
'wygrażanie, odgrażanie się, minatio': |
'miejsce, w którym łączą się kości kończyn, staw, przegub, locus, ubi ossa membrorum coniunguntur, articulus': |
'dający się jeść, jadalny, qui edi potest, esculentus': |
(o ludziach i zwierzętach) 'jeść, jadać, posilać się, przyjmować pokarm, spożywać posiłek, edere, vesci': |
W toreć przyrodzenie jest to wężewe, iże gdyż się on chce odmłodzić, tedyć więc on je gorskie korzenie, a potem więc on wlezie w durę ciasną, a tako więc on tamo z siebie starą skorę zemie |
Ale jest-li mały dług, ma mu dan być zakład, a jest-liby wielgi (si autem magnum, Sul 71: paknięli wielgi jest dług), tedy rękojmia ma się mu wwięzać w jimienie |
'poruszać się konno a. na wozie, jechać, equo vel vehiculo portari, iter facere, vehi, proficisci': |
Bądź Dan wąż rogaty..., kęsaję kopyta końska, aby jeździec spadł za się (ut cadat ascensor eius retro) |
(według poglądów chrześcijańskich, in religione Christiana) 'niebo jako miejsce pobytu zbawionych po sądzie ostatecznym lub stan, w którym znajdą się zbawieni po sądzie ostatecznym, caelum, salvatorum sedes vel status post iudicium extremum': |
O płaceniu przeigrających się synow |
'ukazanie się, actus apparendi': |
'przybycie, stawienie się, actus adveniendi, apparendi' (?): |
'zgodzić się, concedere, sinere': |
Jakom ja nie przejmował długu pana Lichyńskiego na się, anim tego długu winowat piąci grzywien panu Michałowi 1426 |
Miedzy jimaczmi jego a przyjacielmi jętego nijena prze jego jęcie (propter captivitatem eius) ma się wstrysnąć mirziączka |
'przeniknąć, wbić się, penetrare, defigi': |
Lubi-li się tobie, przedźwa naprzod (praecedamus), a gospodyni twa z czeladzią... znienagła ać jidą po nas |
'to co zamarzło, zlodowaciało, stało się sztywne pod wpływem niskiej temperatury, res congelatae': |
zmawiać się 'wchodzić w tajne porozumienie przeciw komuś, zawiązywać spisek, coniurare, conspirare contra aliquem': |
Bogosławiona ty miedzy niewiastami i twoja święta matka Anna, z ktorej narodziło się jest kromia grzechu i zmazy twoje święte... ciało XV ex. |
'osłabnąć z wysiłku, umęczyć się, fatigari, lassari': |
'spowodować, że coś staje się inne niż przedtem, odmienić, przemienić, commutare, mutare': [o wyglądzie twarzy] |
'zmienianie się, permutatio': prozność zmienienia 'fizyczne zepsucie, nicość czekająca człowieka po śmierci, corruptio, tabes corporis mortui': |
Przetoż rozgniewało się jest pirzchanie (furor) boże przeciw tej ziemi |
Będzietali dwa męża mieć miedzy sobą swar, a jeden z nich przeciwia się drugiemu pirzchliwie (rixari coeperit) |
A Pan nie odpuści jemu, ale tedy gdyż nawięcej pirzchliwość (furor) jego rozleje się <i> pomsta przeciw człowieku temu |
zmiesić się: |
4. 'podłużny przedmiot, zwężający się na kształt języka, quod linguae formam habet, quod linguae instar a summo ad imum magis ac magis angustum fit': a. 'strzałka,wskazująca wahania wagi, librae examen': |
Był czas, gdyż <już> źrzałe jagody (praecoquae uvae) godziły się zobać |
'patrzeć, wpatrywać się, spectare, respicere': |
'pomieścić się w czymś, in aliqua re collocari, contineri': |
Jako smiotła proch w gromadę, nie majęcy tako rychło wecz zebrać i pobrała przed się w suknią |
'stać się miękkim, mollescere': |
'stać się miękkim, tu przenośnie: złagodnieć, mollescere, hoc loco translate: mitescere': |
'zlitować się, okazać miłosierdzie, być skłonnym do przebaczenia, współczuć, misereri, placari, condolere': |
Obietnicę Bogu wzdachą, <iżby Bog> się nad nimi smiłował |
A jeko za jutra wstał, od obiada się precz brał |
Jutroć się bierzę od ciebie służy<ć> temu, cożci jest w niebie |
Ihus... po ćwiar<t>kowej wieczerzej czasu justrzejszego (R XXV 229: czasu jutrzennego) on się modlił w ogrodzie 1453 |
Dziewko,... przymi jego (sc. Gospodzina) znaki; tym się twa rodzina nicej nie poszkodzi 1453 |
'ciemnieć, ćmić się, tenebris obduci': |
Wiesielcie się wy tegodla, iżci on juże k wam jidzie |
'przyczyna niestawienia się do sądu, causa, qua quis impeditus in iudicium venire non potuit': [sądowa przekaza] |
'miejsce, na którym się przechowuje zapasy, towary, itp., skład, może też miejsce obrotu towarem, plac targowy, locus, ubi merces conduntur, fortasse etiam forum': |
Tu się był weń zamęt wkradł, mało eże z mostu nie spadł |
'sprzeciwiać się, stawiać opór, resistere': |
Niektorzy z ślachatnego rodu pochodząc, ... przyczynę mając więcej złego czynić się nie lękają, za jeż wpadają w gniew naszej mirziączki (in iram nostrae indignationis) |
Qui autem dixerit fratri suo racha, gl. niektore słowo mirzione, naśmiewają się s niego (Mat 5, 22) XV in. |
Mamy się strzec, bychom przeciwo Bogu nie mawiali w przeciwnościach XV med. |
Nam naukę... dał, by się do Boga uciekał wszelki człowiek w potrzebach w swych, nie do czarownic przeklętych XV ex. |
Jako Zofka nie wzięła nic dziecięce części, ale co się je po pirwem mężu dostało 1397 |
A gdyż oblekę niebiosa obłoki, ukaże się dusza w obłoce (apparebit arcus meus in nubibus, Biblia ołomuniecka: vkaże sie duha w oblaciech) |
Jakom się nie wzrzucił w Komosinę dziedzinę, dojąd Marcinowi nie poręczono aream 1410 |
To gdyż usłyszał Jakob od swych synow..., niczs nie rzekł, dojądż się nie wrocil<i> (siluit, donec redirent) |
Leży ciało, barzo stęka, duszyca się barzo lęka |
Rosław ręczył Kryrskiemu za list za miecznika tedy, kiedyby się kopce dokonały, ale mu jego nie ręczył dać, dokąd się kopce nie dokona[n]ją 1423 |
Krol jeść miłościwiejszy... w długiem czakani, iżbychom się k niemu żądnie pośpieszyli |
Nie miał na Paszka nijednej szkody uczynić, aliżby się se mną obliczył 1398 |
K czemu myśli przyłożyła, bar-zo rychło się nauczyła |
A k temu naszy sędzie częstokroć się skłaniają |
A takież się, ty g<rz>eszny człowiecze, nie oddalaj k miłemu Krystowi nawrocić |
'zmieniać zeznania, mówić niejasno, plątać się w wypowiedziach, obscure loqui, obscura atque confusa testimonia dicere': |
Mamy wszyćcy k temu się dziś brać, bysmy mogli łaskę u Boga zyskać XV ex. |
Zawsze miał się k niebu, bo zawsze k niebu patrzył oczyma (semper habuit caput elevatum, nam saepe caelum oculis hic respiciebat) |
Dziwno się uczyniła nauka twoja ze mnie, potwir-zona jest a nie mogę k niej (non potero ad eam) |
Siedzący są, jiż się k dobremu obleniają |
A gdyż było k wieczoru (circa sero)..., dziecię wroci się do domu |
przekonać się 'przegrać swoją sprawę, causam perdere': |
Federabitur spoji się vel smirzy (war. kal.: zmirzy; numquid foederabitur ferrum ferro ab aquilone et aes? Jer 15, 12) ca 1470 |
zemniejszyć się 'zniknąć, przestać istnieć, evanescere, perire': |
'nasiąknąć wodą, stać się mokrym, madescere, madidum fieri': |
zmoc się 'stracić siły, osłabnąć, deficere, debilitari': |
Nie tak (non est... ita), aleś się śmiała |
Nie gdzie się przed Bogiem skryci |
Lata bożego tysiąc trzysta ośmdziesiąt siodmego w Zakroczymiu, we wtorek w wijiliją świętego Piotra apostoła, gdy się przekowy słączą, na rocech wielikich... w ty czasy mianych |
'ten kto podpisuje się pod tekstem umowy, podpisujący tekst umowy, qui contractui nomen suum subscribit': |
'odnoszący się do nieba, firmamentu, do przestworu nadziemnego, caelestis, ad caelum, firmamentum pertinens': [ptaki niebiesskie] |
'odnoszący się do nieba jako domniemanej siedziby Boga, aniołów, miejsca wiecznej szczęśliwości po śmierci, niebiański, caelestis, ad caelum, quod vulgo putabatur dei et angelorum sedes atque beatitudinis aeternae locus pertinens, divinus': [poseł niebieski] |
Tedy jednacze jeli, smowi[s]li się do wojewod<y> na spytanie 1395 |
Jakośm nie smowił z panem Mroczkiem pospołu jechać w Karnowo się wwięzać 1404 |
zmowić się 'wejść w tajne porozumienie, przeciw komuś, zawiązać spisek, conspirare, coniurare': |
Iżci się... zbawiciel jest był narodził z krolewny niebieskie |
'kobieta trudniąca się drobnym handlem, straganiarka, kramarka, mulier, quae res venales minutatim vendit': |
'dający się przekupić, sprzedajny, qui pecunia corrumpi potest, venalis': |
Impellicatum, id est meretricatum przekurwiło się (sororem uxoris tuae in paelicatum illius non accipies nec revelabis turpitudinem eius, adhuc illa vivente Lev 18, 18) 1471 |
'przenosić się w powietrzu z jednego miejsca na drugie, transvolare': |
zmowić kogoś 'umówić się z kimś (na jakiś termin), tempus cum aliquo condicere': |
'przenieść się w powietrzu z jednego miejsca na drugie, transvolare': |
'śmiałek, zuch, nie bojący się niczego, homo audax, impavidus': |
'przejść, przedostać się przez coś, aliquid transire': |
Rozgniewał się jest Kaim przelicznie (vehementer) |
(o stawie, de stagno) 'występować z brzegów, być wypełnionym tak, że się woda wylewa, aqua inundare': |
Naczął z nią... mułwici, chciał ją lściwie przel<ś>cici, by się modłom kłaniała i w nie wierzyła |
'niestawienie się, nieprzybycie na wezwanie sądu, niestawiennictwo, actus coram iudice non comparendi': |
Gdyby się przygodziło (sc. braciom lub siostrom) w niezgodzie mieszkać (de pace vero inter fratres et sorores... in discordia positos facienda) 1484 |
'zwlekać, ociągać się, morari, cunctari, tardare': |
Działo wielikie ja działam i nie mogę k wam snić, aby się działo nie mieszkało (ne forte negligatur), gdyż bych szedł k wam |
'miejsce pobytu, siedziba, pomieszczenie, w którym się mieszka, habitatio, locus habitandi, domicilium': |
Miły Jesus kiedy był w męstwie..., począł częstokroć chodzić na puszczą a tam długo mieszkawał, modląc się Bogu Ojcu (ibi diu permanens patrem adoravit) |
Niechać się ten to lud przed tobą spowieda |
Nie mym zagnanim z dworznicą ani mą winą dom się pokaził 1419 |
Dokonały są się księgi praw... książąt mazoweskich..., pisany przez rękę Mikołaja Suleda... lat narodzenia bożego tysiąc cztyrzysta pięćdziesiątego |
'rozdwojony, wahający się, niezdecydowany, dubius, haesitans': |
'rola, pole nadające się do uprawy, ager, qui coli potest': |
'okazywać się silniejszym, lepszym, zyskiwać przewagę, przewyższać, przeważać, zwyciężać, superiorem se praestare, superare, vincere': |
Przemieniając się mutantes 1471 |
'wprowadzić w inny stan, w inną formę, przekształcić, przeobrazić, mutare, commutare, convertere, transformare': [ziemia przemieni się] |
Obiatę swą Bog napełnił, gdy na gorze się przemienił ca 1500 |
Usłyszew to krol Ezechyjasz i wszyciek lud jego... kając idziechą, pośpieszychą się do kościoła na modlitwę przed Boga wszemogącego |
Nie kaj (może <lę>kaj) się mie tym razem, iż mię widzisz przed obrazem |
Ale kako my ten to boży dar chowamy, gdyż się śmiertnego grzecha dopuszczamy? |
Napominanie i nauka ku biskupu..., kako się ima imieć (qualiter se habere debeat)... przed stołem i za stołem, i po stole XV med. |
Martha sathagebat dosyć czyniła, bo się procowala, kakoby Krysta z zwoleniki uczciła (Luc 10, 40) XV med. |
'niewłaściwie coś powiedzieć, popełnić błąd w mowie, przejęzyczyć się, in certis quibusdam verbis pronuntiandis labi, peccare': |
Spowiadamy się... iżesmy zgrzeszyli w pięci zmysłoch (Spow 3. 4: z pięci zmysłow, 7: pięcią zmysły, 6: pięcią zmyślnymi grzechy, 2: mą pięcią rozumu) |
Iże smysł i smyślenie (sensus... et cogitatio) cielestnych sierc pochyliło się jest ku złemu z jich młodości |
Ta to niewiasta od wszego prawa dziedziny tej też się <ma> znać a wiedzieć być odpadłą (quod... se cognoscat cecidisse) |
znany 'taki, którego się dobrze zna, znajomy, bliski, notus, pernotus, intima familiaritate coniunctus': |
'przyznać się, wyznać, confiteri': |
'potwierdzić oskarżenie, przyznać się do czegoś, uznać czyjeś roszczenia, aliquid coram iudicio confirmare, postulata alicuius comprobare': |
Rzeczeli sie kto być ślachcicem... a jinszym ślachcicom tego mu nie znającym (hoc negantibus, Dział 21: a jinszy by temu nie wierzył) rzecze się być rownym |
'fakt, że się kogoś zna, notitia, familiaritas': |
'fakt, że się kogoś zna, notitia, familiaritas': |
'opieszały, powolny, ten, który się opóźnia, lentus tardus': |
Tego dnia, kiedy się dziewica Maryja narodziła, po wszemu światu była tako wilika światłość słoneczna, iże słońce tego dnia tyle dwojc świciło niżli inego dnia |
'taki, którego się dobrze zna, qui alicui notus, cognitus est': |
(Maryja) była... bar-zo czysta..., bo przy niej nieczystota nigdy nie była widziana (numquam enim foedi in ea quidquam visum est). Kiedykolwiek w kolebce... leżała, nigdy się nie skalała podług obyczaja dziecięcego |
Grzeszny człowiecze, chceszli ty s miłym Krystem krolewać, tedy więc masz się ty nieczystoty cielne wiarować |
A gdyż się ludzie poczęli rozpładzać na ziemi a dzieci miewać (filias procreassent) |
miewać z dopełnieniem bliższym w postaci rzeczownika wyrażającego jakąś właściwość 'odznaczać się daną właściwością, być jakimś, esse aliquem, esse aliqua natura, animo, virtute': |
Nie wchodzi ni w żadną (i.e. w niżadną) smowę s ludźmi tych krajin, by gdyby nieczystotę uczynili (cum fornicati fuerint) z swymi bogi, kłaniając się modłam swym, [a] <nie> wezwałby ciebie niekto, aby jadł |
'ślad pozostawiony przez kogoś, coś, świadczący o tym, że coś istniało, działo się, też służący jako dowód w procesie, signum, vestigium, quod in causa apud iudicem acta testimonium esse potest': |
(o Żydach) 'dopuszczać się przekroczeń wobec nakazów własnej religii, oddawać cześć bogom pogańskim, (de Iudaeis) paganorum deos colere': |
Dusza, ktoraż się pochyli ku czarownikom i ku guślnikom a nieczyścić będzie s nimi (quae... fornicata fuerit cum eis),... zabiję ją z pośrzodku luda jego |
Chceszli ty to wiedzieć, kakoć Kryst jestci on był ubogi w ten to czas, gdyżci się jest on był narodził? |
'wziąć nad kimś, czymś górę, zyskać przewagę, przewyższyć, okazać się silniejszym, lepszym, więcej znaczyć, superiorem, fortiorem, meliorem, potentiorem se praestare': |
'zacząć mówić, odezwać się, vocem emittere, loqui, dicere': |
Synku miły, ... przemow k matce bych się ucieszyła XV p. post. |
By była co przykrego przemowiła, zerwałaby się we mnie każda żyła |
Wielebna czystota te to dziewki była jest, iżci ona ani bogatstwem, any grozą nie dała się jest przemowić |
1. łącząc się z rzeczownikami w instr., rzadziej w acc. (cf. 1. a. c. 2. 3.), tworzy różnorakie wyrażenia: 1. wyrażenia określające a. położenie w obrębie zbioru przedmiotów jednorodnych 'wśród, między pomiędzy, inter, in (aliquibus)': |
przemycić się 'ominąć cło, portorium alicuius rei non solvere': |
'zastanawiać się, rozmyślać nad czymś, rozważać coś, de aliqua re cogitare, deliberare': |
'zastanowić się, rozważyć, de aliqua re cogitare, deliberare': |
Przygadza się częstokroć, iż czeladnicy alibo jinszy kakokole na dworze naszem będący (vel alii quomodolibet in curia nostra constituti, Dział 14: dworzanie... albo jinszy ktorzykole)... pozwani bywają |
Toć jest tako rzeczono, abychom nigdy się doszłymi a sprawiedliwymi nie czynili ni mienili, kakokole wiele i często dobrze bychom czynili XV med. |
Popytaj się, jestli ktory grzech jich znamienity w widzeniu Boga jich (si est aliqua iniquitas eorum in conspectu Dei eorum) |
'o nic się nie troszczący, niezapobiegliwy, neglegens, indiligens': |
'ominięcie cła, uchylenie się od zapłacenia cła, też konfiskata towaru lub karna opłata za ominięcie cła, actus portorium non solvendi, etiam confiscatio bonorum pro portorio non soluto facta vel pecunia, qua portorium non solutum multatur': |
A kakokoli... wszech namłodszy był (cumque esset iunior omnibus), wszako się przeto niczs dziecińskich rzeczy nie dzierżał |
'taki, o którym się wie, wiadomy, znany, notus, cognitus': |
'dający się dostrzec, widoczny, eminens, prominendo conspictus': |
'znający się na czymś, doświadczony, peritus, expertus': |
w błędnym rozumieniu łac. insigne 'herb, godło' jako insignis 'wyróżniający się, niezwykły': |
Każdy przeznamionuj się znamieniem świętego krzyża XV med. |
A przezto na znamię tego kalżdy prełat miałby się on o krzywdę kościelną... wziąć |
'dowódca oddziału składającego się z pięćdziesięciu ludzi, quinquaginta hominibus praefectus': |
'dowódca oddziału składającego się z pięćdziesięciu ludzi, quinquaginta hominibus praefectus': |
'dowódca oddziału składającego się z pięćdziesięciu ludzi, quinquaginta hominibus praefectus': |
3. 'zwracać się (do kogoś) w celu uzyskania czegoś, prosić, aliquem petere, implorare, rogare, quaerere': a. absolute i bez kontekstu polskiego: |
By się to stało, coż żądamy u miłego Pana Boga ca 1420 |
Fratres, non cessamus pro wobis orantes et postulantes, ut ympleamini agnicione voluntatis Dei, żądający (XV ex. SKJ I 123: żądając), aby się napełniły uznania wolej bożej, in omni sapiencia et intellectu spirituali (Col 1, 9) 1435 |
4. 'domagać się (najczęściej przed sądem), rościć sobie do czegoś prawo, quaerere, requirere, postulare (saepe apud iudicem)': a. absolute i bez kontekstu polskiego: |
Potem ty to strony, chcąc ku końcu zgody... przyć..., poślubiły, ... pożyczając nam... moc, abychom mogli... zrzędzić... kakole, a jakokole nam się będzie widzieć użyteczniej (qualitercumque, prout nobis melius videbitur, expedire) |
'kara za uchylenie się od płacenia cła, confiscatio bonorum vel pecunia, qua portorium non solutum multatur': |
'odznaczający się szczególną urodą, urodziwy, bardzo ładny, pulcher, formosus': |
Kalą się voluptantur XV p. post. |
W grzechu się ludzkiem kocham a tego nigdy nie przeniecham |
Też ktorąkole śmiercią przygodną a niedom<n>imałą (quacumque morte casuali et inopinata) przygodzi się komu z tego żywota syć, jako to z drzewa spadwszy..., ustawiamy, aby o takiego człeka... nijena skarga nie byłaby ruszana |
'nieoceniony, nie dający się ocenić, bezcenny, wielkiej wartości, inaestimabilis, pretiosus': |
'nie umiejący poradzić, przekonać, nie nadający się do udzielania rad, niemądry, qui consulere nescit, stultus': |
'jąkający się, nie mogący płynnie, swobodnie mówić, qui balbutit, balbus, blaesus': |
Ale wszyciek lud słyszał głosy a światłości widzieli są, a źwięk trąby i gory dymiące się (cunctus autem populus videbat voces et lampades, et sonitum buccinae montemque fumantem) |
A lata pięćnastego przykazowania Tyberyjusza cesarza (anno autem quintodecimo imperii Tiberii Caesaris Luc 3, 1)... stało się jest słowo Boże na Jana... na puszczy. |
'zwyczaj wielkanocny przybierający różne formy: polewania wodą, wtrącania do wody (od czego można się było wykupić jajami i innymi podarunkami) albo bicia rózgami, secunda tertiaque post Pascham feria se invicem aqua conspergendi, in aquam detrudendi (vel ovis similibusque muneribus acceptis aliquem incommodis liberum mittendi), quin etiam virgis caedendi, mos vulgaris': |
Z Gaddy przenieśli się (transfugerunt) ku Dawidowi |
'łatwość przedostawania się wszędzie, przenikania, ea alicuius rei natura, ex qua penetrabilis est': |
'taki, któremu łatwo się wszędzie wcisnąć, przedostać, penetrabilis': |
'nietwardy, poddający się przy ucisku, też puszysty, delikatny, mollis, non durus, tener': |
Od niedziele mięsopustnej (a dominica quiquagesimae) aż do Wielkiej Nocy... mają się pościć 1484 |
'przemijać, szybko się kończyć, szybko znikać, praeterire': |
'wpaść, zagłębić się w coś, in aliquid incidere': |
'zapaść się w ziemię, demergi interram': |
'być określanym, nazywanym, nazywać się, nominari': |
'taki, którego się dobrze zna, qui alicui bene notus est': znam uczynić 'objawić, ujawnić, notum facere': |
'taki, którego się dobrze zna, qui alicui bene notus, cognitus est': |
Służyli (sc. synowie izraelszczy) Panu Bogu, jenże się slutował nad jich znędzenim (super miseriis eorum) |
'sprawić, że ktoś, coś znajdzie się w przykrym, trudnym położeniu, udręczyć, umęczyć, zgnębić, affligere, vexare, opprimere': |
'umartwić się, animam suam vexare': |
A ona rychło snioswszy wiadro z plecu (deposuit hydriam de umero) swoju i rzekła mi: A ty się napij |
'opieszałość, opóźnienie się, niedbalstwo, neglegentia, cunctatio, tarditas': |
'dostać się komuś w udziale, alicuius fieri, ad aliquem pervenire': |
'ten, co się wynajmuje do przenoszenia ciężarów, tragarz, robotnik najemny, baiulus conducticius': |
(o terminie sądowym, dicitur de die iudicio constituta) 'taki, na którym powód nie stanął, a dalsze postępowanie sądowe mogło się toczyć na podstawie nowego pozwania, talis, in qua accusator non venit, sed causa e nova citatione agi potuti': |
(o pozwie, dicitur de citatione) 'wzywający do stawienia się w sądzie w terminie odłożonym, qui aliquem die dilata in iudicium venire iubet': |
(o ranach, dicitur de vulneribus) 'nie świeży, zabliźniający się, qui iam cicatrice obduci coepit': |
Od niedziele mięsopustnej (a dominica quiquagesimae) aż do Wielkiej Nocy... mają się pościć(i) 1484 |
Ja, krol Daryjus, przepilniem ustawił podle tego aby się d<zi>ało (decrevi quam diligentissime secundum haec fieri) |
Yacosm byl nemoczen Welą (leg. w Wielą) Nedzela prawą nemoczą hy spowadalem za (leg. się) 1426 |
Wstań ku mnie, możesz mi wierzać, nie chcę-ć się dzisia zniewierzać |
'ukrywać się, nie wyjawiać, celare, non prodere': |
w stosunkach prawnych 'nie upominać się o swoje prawa, nie wnosić skargi, ius suum non vindicare, aliquem in ius non vocare, actionem alicui non inferre': |
'okryć się hańbą, stracić cześć, dedecus subire, honore privari': |
'przestać być widocznym, zginąć z oczu, oddalić się, disparere, evanescere': |
'przyjmować coś na siebie, doświadczyć czegoś, podejmować się czegoś, perferre, suscipere': |
Non sum estuatus nie cirpiał sem znoja (war. kal.: nie jestem się zagrzał aut nie cirpiał sem znoja; in medio ignis non sum aestuatus Ecclus 51, 6) ca 1470 |
Był czas, gdyż źrzałe jagody godziły się zobać (vesci possunt) |
'pokonać pewną przestrzeń wodną, utrzymując się na jej powierzchni, tranatare': |
Ale syn, jen się tobie urodzi, będzie mąż przepokojny (quietissimus) |
(Chrystus) niedy płacze, ale się nidy nie śmieje ca 1418 |
'nieskłonny do gniewu, który się nie gniewa, non iracundus, qui non irascitur': |
Przeztoć się jest święty Jan z dostojnych ludzi był narodził tegodla, iżbyć on prawdę przepowiedał był |
Co przepowiednicy nam przepowiadali, o takiej dziewicy..., to się nam zjawiło 1453 |
Podług przepowiedzenia anjelskiego (ut angelus praedixerat) wrocił się (sc. Joachim) trzeciego dnia w swoj dom |
w stosunkach prawnych 'nieupominanie się o swoje prawa, niewnoszenie skargi przeciw ich naruszeniu, actus ius suum non vindicandi': |
'nie upominać się, nie wnosić skargi, ius suum non vindicare, actionem non inferre': |
'zakazać upominania się o coś, pozbawić prawa wnoszenia skargi do sądu (w danej sprawie), alicui interdicere ius suum vindicare, adversarium in ius vocare': |
'stracić prawo upominania się o coś, amittere potestatem ius suum vindicandi': |
Iże z obyczaju pozywania niejana uciążenia (nonnulla gravamina) i uciśnienia przez nasze sędzie... przychodzić obykły, tegodla, tym to uciążaniam... przeciwić się chcąc, ustawiamy |
Pośpiej się, miluczka moja! |
Bojcie się Pana, a służycie jemu swirzchowanym i przeprawym siercem (servite ei perfecto corde) |
Paknięliby była wdowa... i ćwirdziła niekaką dziedzinę (aliquam hereditatem, Dział 25: ku niektorej dziedzinie), jąż by niekto dzirżał,... k sobie słuszać..., wiedz się alibo czuj ot wszego prawa być odpadłą |
Chcem do ciebie poczty nosić, aby się dała przeprosić |
Pakliby nie przysiągł albo niekako w przysiędze się potknął,... ma być potępion |
'nie chcący się podporządkować, poprawić, poskromić, nieposkromiony, nieposłuszny, samowolny, oporny, qui corrigi non potest, protervus, non oboediens, contumax': |
'niemoralnie żyjący, źle się prowadzący, impurus, impudicus': |
To błogosławienie leży na cirpieniu, <przeto> kto je chce znać dobrze, ma wiedzieć, eże na troją ma się oględać, by zewsząd cirpiał każdą przeciwność: albo od Boga, jako niemocy, niezboże, przepusty na zdrowiu, na jimieniu XV med. |
'odnoszący się do pięty, ad calcem pedis pertinens': |
Precontor gadam chzą (leg. się), przepythawam ca 1455 |
'wedrzeć się gdzieś, wniknąć, przeniknąć, przebić na wylot, in aliquid penetrare, aliquid invadere, transfigere': [duszę czyjąć przerazić] |
'stanąć w miejscu, zatrzymać się, consistere, subsistere': [wody w głębokości zostaną] |
'być resztą jakiejś ilości, sumy, ostać się, remanere, relinqui': |
'zatrzymać się na stałe, zamieszkać, morari, residere': |
'dowieść swojej słuszności przed sądem, utrzymać się przy swoim roszczeniu lub odeprzeć roszczenia przeciwnika procesowego, ius suum in iudicio probare, causam obtinere, petitionem adversarii in iudicio refutare': |
Oni (sc. opawszczy mieszczanie) przynieśli takie świadecstwo, [w] ktorem się nie zostali (OrtMac 42: ktorym sie nie ostali), tedy... tym stracili swą rzecz |
(o ortylach, postępowaniu prawnym, etc., de ortilegiis, iuris actionibus) 'utrzymać się w mocy, vim legis retinere': |
'pozostawać, utrzymywać się, permanere': |
'powodować, że ktoś znajdzie się w jakimś położeniu, sytuacji, permittere, ut quis in aliquo statu maneat': |
'utrzymywać się, trwać, obowiązywać w dalszym ciągu, ius retinere, observandum permanere': |
Jakom ja nie wniosł się w ten dom samoczwart..., gdzie ją jej mąż zostawił... po śmierci swej na stolcu wdowiem 1491 |
'spowodować, że ktoś znajdzie się w jakimś stanie, położeniu, sytuacji, aliquem in aliquo statu relinquere': |
'ktoś znajduje się nadal w dotychczasowym położeniu, sytuacji, aliquis in pristino statu manet': |
Wszako gniewając się na nie, chcesz nas zatracić, aby nie ostał korzeń ani jimię nasze. Panie Boże israhelski, prawdziwy jeś ty, bo zostawion jest korzeń nasz (derelicta est... radix) aż do dzisiego dnia |
Gdyż miedzy najaśniejszym księdzem, panem Kazimirem..., a miedzy księdzem Bodzętą... niektore w[y]ątpienie o dziesięcinach... było się stąd i sowąd poruszyło (quod... fuisset hinc inde suborta) |
Zranili (vulneraverunt) Syrszczy Jorama, jen się wrocił, aby był uleczon w Jezrahel, bo był wielikimi ranami ranien |
Nie lubiło się Panu przykazanie to i zranił (percussit) Israhela |
'upaść, ugiąć się pod ciężarem nieszczęścia, krzywdy, prosterni, everti': |
'prosta budowla z belek poziomo układanych, opierających się o pionowe słupy, constructio, lignorum ad libellam positorum ac palis verticalibus innitentium (?): |
A tać (sc. pokora) na czworą się ukazuje: nie dbać na ten świat a nikim nie gardzić ni zrzągać XV med. |
'stać się suchym, siccum fieri': [przeschła jest ziemia] |
'uroczyście ślubować, przyrzekać, zobowiązywać się do czegoś, zwłaszcza z okazji objęcia jakiejś funkcji, spondere, polliceri, promitere, aliquid recipere (praecipue cum quis munus aliquod init)': |
'grupa gospodarstw znajdujących się poza wsią, ale do niej należących, przysiółek, praedia extra vicum posita sed ad eum pertinentia, parvus vicus, praedium': |
Pośpieszycie się! A kamoć? |
Uczyńmy ślub z Panem..., abychom odegnali wszytki żony ot siebie i ty, jeż się z nich zrodzili (de his nati sunt) |
Wiele jich (sc. sędzi) ku sądzeniu rzeczy... przychodzili... po obiedzie,... upiwszy się, a z tego sąd mniej ważon... a ku prawdzie mały, alibo radszej nijeden baczenia zrok imian (nullus respectus habetur) |
Patrzże, a srozumiesz, czemu się ludzie ludźmi sromają XV med. |
'wyrosnąć, rozwinąć się, excrescere, crescere': |
Gdyż usłyszeli nieprzyjaciele naszy, iże nam wskazano, zruszył Bog radę jich (dissipavit deus consilium eorum) i wrocilismy się wszytcy ku murom |
Gdy jednacze... do sądu by się przeciągnęli, tedy jich zrządzenie albo jednanie (suam ordinationem) przed pany ukazać i wymowić mają |
Ty to strony, chcąc ku końcu zgody... przyć, w nas... spuścili..., dając... nam... wszystkę moc, abychom mogli... na ty członki wyrzec, ufalić a skazać, ujednać a urzędzić albo zrzędzić (arbitrari et ordinare), ... jakokole nam się będzie widzieć użyteczniej |
Acz miedzy ktorymi ludźmi stałby się dział... a ten isty dział nie byłby przez nie przed oblicznością książąt albo sądź zrządzony i ućwirdzony (si... haec divisio non esset... ordinata)..., tedy jeden drugiego nie ma gabać |
'stać się, fieri, exsistere': |
Gdyżci ktory człowiek z swym nieprzyjacielem chce się walczyć, tedyć więc on z siebie długie odzienie zdruci tegodla, iżbyć mu ono nie wadziło |
zrucić się 'skoczyć, zaatakować, invadere, irruere': |
b. 'mleko wydzielające się z gruczołów mlecznych w pierwszych dniach po porodzie, siara, colostrum': |
Są niektorzy (nonnulli, Sul 38: niejini), czso rzeczy przeszłe i też sądem osądzone... nauczyli się wzdzirać |
Niektorzy z naszych ślachcicow (quidam ex nostris nobilibus)... ni pod czyją (i.e. pod niczyją) chorągwią... stanowić się obykli |
~ Proponuje się też lekcję miłosirdny. [W Bibliotece zabytków miłosird<n>ym.] |
'wyższa kondygnacja, miejsce znajdujące się nad innym miejscem, contignatio, contabulatio': |
'niemiło, nieprzyjemnie, non iucunde, non grate': nielubo być 'nie podobać się, być niemiłym, przykrym, alicui displicere, gratum non esse': |
1. 'ustać, nie trwać dalej, ustąpić, zakończyć się, przeminąć, desinere, cedere, abire': a. o zjawiskach i czynnościach: |
'czyniący miłosierdzie, kierujący się miłosierdziem, litościwy, misericors, misericordia commotus, misericorditer agens, benignus': |
'usuwać się, oddalać, tracić kontakt, secedere, abire' (?): |
Ustawiamy..., aby... rzeczy dla ciądzania wzięte sędzia panu wsi alibo wieśnicam tymże, mieniącym się niesprawi<e>dliwie... być pociądzani, oddaliwszy wszytkę trudność a przestanim wszej w tem trudności (remota et cessante qualibet difficultate), ty to cało a z pełna na rękojemstwo wrocić mają |
'pijący nałogowo napoje alkoholowe, upijający się, bibo, potor': |
'pijak, kto pije nałogowo napoje alkoholowe, upijający się, bibo, potor': |
'bardzo się zestarzeć, admodum senescere': |
Abstare daleko być ot poczętego działa, przestać, otdalać się, przestawać ca 1455 |
'skóra zrzucona przez leniącego się węża, membrana a serpente exuta': |
Strzeż się pilnie (observa diligenter), aby nie wszedł w ranę trędowatą |
Domini, niesprawiedliw<ości> mi się dzieją a precone 1477 |
Działo się w Sochaczowie (acta sunt in Sochaczew) w poniedziałek po niedzieli Cantate |
Mysmy się lepak nawrocili ku przestępowaniu twych zakonnych ustawień[yach] (reversi sumus transgredi legitima tua) |
'opuszczenie miejsca, na którym się siedziało, tu o zejściu z konia, czyli o zakończeniu działań wojennych, actus de equo descendendi (de belli fine)': |
'stać się sinym, livere, lividum fieri': |
'schodzić, opuszczać się, descendere, deorsum scandere': |
'spuszczać się, spadać, spływać, demitti, defluere': |
1. (podmiotem przeważnie istota żywa) 'zejść, opuścić się, descendere, deorsum scandere, se demittere': a. bez wskazania obiektu docelowego: |
Wszakoż przeto raczył się na ten świat narodzić i zstępić 1451 |
'spuścić się, spaść, spłynąć, descendere, demitti, defluere': |
(o cieniu na zegarze słonecznym, de gnomonis umbra) 'postąpić, przesunąć się, moveri, procedere': |
'czyniący miłosierdzie, miłosierny, odznaczający się miłosierdziem, litością, łaską, litościwy, łaskawy, wyrozumiały, współczujący, wybaczający, przychylny, życzliwy, kochający, benignus, clamens, propitius, benevolus, amans, favens, amicus, misericors': |
Anna, z ktorej narodziło się jest kromia grzechu i zmazy twoje święte i miłościwe ciało XV ex. |
Zgromadzimy się w niem (sc. mieście) a będzie nas niemało |
'wosk okapujący z palących się świec, cera stillans de lucernis ardentibus': |
O przeszczodry Zbawicielu, daj mi zawżdy w się wierzyć |
'dbać, troszczyć się o coś, curare, observare aliquid': |
'starać się, zabiegać, dbać, pilnować, czuwać, studere, curare, operam dare': |
O pożegę obwinieni prawem mieśćskim alibo niemiecskim (iure civitatis aut Teutonico) we wsiach nie będą się moc wymowić, ale prawem polskim przed podobnym sędzią powinni będą otpowiedzieć |
Obykli są tacy wszystcy... częstokroć w mieściech i we wsiach niemiecskich przebywać (in civitatibus vel villis Teutonicalibus permanere), aby żałoby przeciwko jim położonej otbyli przez obronę niemiecskiego prawa (per iuris Teutonici defensionem, Dział 33: gdzież to by się niemiecskim prawem odpirali) |
dubium (zapewne w niedokładnym tłumaczeniu) 'miejsce, gdzie się błaga o łaskę, propitiatorium': |
A wszakoż są niektorzy, cso rzeczy przeszłe i też sądem osądzone (mortua et finita negotia, Sul 38: miartwe a dokonane rzeczy)... nauczyli się wzdzirać |
'ubiegający się o miłość, zalotnik, procus': |
Odydźcie od stanow niemiłościwych ludzi (recedite a tabernaculis hominum impiorum) a nie dotykajcie się, czso k nim przysłucha |
'odstąpić coś komuś, zrzec się prawa do czegoś, przekazać coś komuś w posiadanie, aliquid alicui concedere, possidendum tradere': |
A tacy dobrze się przez onogo niemocnego paralityka, trudną niemocą urażonego, znamionują |
1. (podmiotem osoba) 'schodzić, opuszczać się, descendere, deorsum scandere, se demittere': a. bez wskazania obiektu docelowego: |
'odnoszący się do wyszywania, hafciarstwa, ad artem acu pingendi pertinens': (działo) przeszywane 'sztuka hafciarska, ars acu pingendi': |
'odnoszący się do wyszywania, hafciarstwa, ad artem acu pingendi pertinens' (działo) przeszywne 'sztuka hafciarska, ars acu pingendi': |
'szybko coś zrobić, chętnie się sprawować według czegoś, aliquid celeriter facere, libenter aliquid sequi, observare': |
'podawać się za kogoś, se aliquem (pro aliquo) exhibere': |
A wszakoż nie moja, ale twa stań się wola... W tem nas naucza naszę wolą karać, a na Bożą przepuszczać |
'spuszczać się, spadać, spływać, demitti, defluere': |
'stać się biedniejszym, biednym, zbiednieć, stracić majątek, pauperescere, pauperem fieri': |
Przistąpiwszy żona k niemu przed starszymi zuje (tollet) boty z jego nog i plunie w oblicze jego, rzekąc: Tak się stanie człowieku, ktory nie udziała domu brata swego, i będzie słynąć imię jego dom zutego (domus discalceati) |
Postawion przed Samuelem Agag przetłusty (pinguissimus) a trząsł się |
Jakom był na sądzie ot Szczepana... a Janową stroną rzecz się nie dokonała, a przeto jim dałeśḿ do Poznania do sądu 1408 |
Przeto (idcirco) widziało się naszym rycerzom, aby nijeden ślachcic... kupić miał... sołtystwa |
Jakom ja Ondrzeja przeto bił, eż mi się nie dał łupić w mej dziedzinie 1428 |
'obłożna choroba, uzasadniająca niestawienie się w sądzie, morbus gravis, quo quis laborans lecto iacet ac coram iudice apparere non potest': |
'lekka choroba, nie uzasadniająca niestawienia się w sądzie, morbus levis, quo absentia in iudicio non potest excusari': |
'lekka choroba uzasadniająca niestawienie się w sądzie w pierwszym lub drugim terminie, morbus levis, quo quis laborans absentiam suam in iudicio in prima vel secunda actione potest excusare': |
Ale eże miłosierdzie... poczyna się ot siebie..., przetoż każdy ma być pirwej sam sobie miłosierny XV med. |
'dający się przeniknąć, penetrabilis': |
Tacy dobrze się przez onogo niemocnego paralityka, trudną niemocą urażonego, znamionują |
'taki którego nie godzi się wymieniać, nazywać, infandus': niemy (grzech) 'perwersyjne naruszenie przepisów etyki seksualnej, zboczenie seksualne, crimen incesti, quod contra naturam est': |
'nie dający się odzyskać, odrobić, utracony, qui recuperari non potest, amissus': |
'brak przyzwyczajenia, przystosowania się, nulla rei consuetudo': |
'nie dający się nasycić, chciwy, instatiabilis, cupidus': |
'wiedzieć wcześniej, że coś się stanie, praescire': |
'dowiedzieć się, poznać, rescire, cognoscere': |
Ja chodzić będę przeciwko jim a wwiodę je w ziemię nieprzyjacioł, dojąd się nie zapyrzy nieobrzazana myśl jich (incircumcisa mens eorum) |
<Spowiedź ma być> tajemna, płaczliwa, nieodłożliwa, mocna, na się skarżąca, gotowa XV ex. |
'do karczmy się odnoszący, karczmy dotyczący, ad cauponam pertinens': |
'ten, co się trudni przewozem wodnym, sternik, wioślarz, navicularius, gubernator, remex': |
'sługa dworski, zajmujący się karmieniem (tuczeniem) bydła i ściąganiem danin w bydle, aulae famulus, cuius officium erat et alere (saginare) pecora et pro tributo pecudem exigere': |
Ale się ja... boję, iżesmy już ten to dar wszytcy stracili, a to wyjąwszy dziatki młode |
Bom się sromał prosić u krola jeźdźcow i pieszych ku przezpiecznemu przewodu (in comitatu tutelae gratia) przeciw naszym przeciwnikom |
Od przewrotliwej nauki licemiernikow (a fermento Pharisaeorum Mat 16, 6) pilnie a ostrożnie się imiejcie 1448 |
Kaszą się około mnie succinxerunt (in multitudine eorum, sc. dolorum, consumitur vestimentum meum, et quasi capitio tunicae succinxerunt me Job 30, 18) 1471 |
dubium 'porywać się na co, godzić, godzić, nastawać na co, impetum facere, petere': |
'nie dający się rozumem pojąć, niemożliwy do zrozumienia, niezrozumiały, niepojęty, niezgłębiony, niedocieczony, incomprehensibilis, inexplicabilis, qui nec perspici, nec cognosci potest': |
'odznaczający się chytrością, obłudą, podstępny, wykrętny, przebiegły, callidus, mendax, falsus': |
'krztuszenie się, kaszel, tussis stomachalis ut videtur': |
Stało się, kiedyż jest miły Jesus szedł przez Samaryją i przez Galilejską ziemię, a gdyż jest wszedł w jeden kasztel (castellum Luc 17, 12), zabieżeli jemu dziesięć mężow trędowatych |
Jako Zofka nie wzięła nic dziecięce części, ale co się je po pirwem mężu zostało 1397 |
Kiedykolwiek w kolebce albo w pieluchach leżała, nigdy się nie skalała podług obyczaja dziecięcego, ale sie zawżdy czyście chowała |
'chwiejny, wahający się, niezdecydowany, dubius, qui dubitat, haesitat': |
Rozniewaw się pan jego, podał ji katom (tradidit eum tortoribus Mat 18, 34) ca 1420 |
'pełny miłosierdzia, kierujący się miłosierdziem, litościwy, misericors, misericordia commotus, misericorditer agens, benignus': |
A nie chceli więcej jinnej rzeczy mowić, tedy wżdy on i jego dzieci zostaną przy swem pełnem p<r>awie, acz się jinem niepoczesnem (OrtBr VI 346: w jinym niepoczes<n>ym) nie przekonali z prawa prawego |
łącząc się z rzeczownikami w acc., wyjątkowo w gen. (cf. 1.) tworzy różnorakie wyrażenia: 1. wyrażenia porównawcze, stopnia nierównego, cum gradu comparativo 'bardziej niż, ponad, super, supra, ultra, prae, ante': |
wyrażenia wskazujące miejsca, obok których coś się dzieje, miejsca pomijane, de loco 'obok, koło, circa, praeter, prope': |
wyrażenia nazywające fakty, wbrew którym się coś dzieje 'mimo, pomimo, wbrew czemuś, contra, adversum, praeter': |
'odznaczający się chytrością, obłudą, podstępny, wykrętny, przebiegły, callidus, mendax, falsus': |
'wynoszenie się, pycha, insolentia, superbia': |
'człowiek cechujący się brakiem pokory, uszanowania, homo non demissus, non humilis, superbus': |
'nienazwany, niewymieniony, nie dający się nazwać, non nominatus, non appellandus': |
Potem ku połnocnej stronie od Morza Wielikiego pocznie się miedza chylić aż do gory przewysokiej (ad montem altissimum) |
Gdyż ta jista płaca (sc. przysąd)... pod jinszym jimieniem, jeż rzeczono pamiętne, uznana jest być otnowiona, jaż widzi się przewyszszać (transcendere) przerzeczoną płacą |
'wyróżniający się, szlachetny, qui excellit, nobilis': |
'nie dający się poruszyć, nieruchomy, qui moveri non potest, immobilis': [świat nieporuszony] |
'niesłuchanie, niestosowanie się do czyichś rozkazów, nieposłuszeństwo, actus non oboediendi, nulla obtemperantia': |
I. z acc. rzeczownika lub zaimka wyraża: 1. stosunki przestrzenne: a. określone miejsce, wszerz czy wzdłuż ktorego ktoś, coś przechodzi, przesuwa się lub rozciąga, zwykle przekraczając jego granice 'per, trans': |
Przez jinszą drogę (per aliam viam Mat 2, 12) wrocili się są do krolestwa swego |
jakąś przegrodę, przeszkodę, zamknięcie czy granicę, z której jednej strony na drugą ktoś, coś przechodzi, przedostaje się, przenika 'trans': |
'niesłuchanie, niestosowanie się do czyichś rozkazów, nulla obtemperantia, oboedientia neglecta': |
'nie dający się zbadać, niemożliwy do zbadania, do poznania, niezgłębiony, niedocieczony, incomprehensibilis, inexplicabilis, qui nec perspici, nec cognosci potest': |
Iżci się o niem tako pisze, iżeć on niemocne ludzie jest był uzdrawiał |
'nie dający się wieść, prowadzić, qui non potest duci, agi': |
Iżci się nam o tem tako pisze |
'nie zgadzający się z kimś, czymś, będący odmiennego zdania, dissentiens, qui alicui (rei) non consentit': |
'nie dający się zbadać, niemożliwy do zbadania, do poznania, niezgłębiony, niedocieczony, incomprehensibilis, inexplicabilis, qui nec perspici nec cognosci potest': |
'nie zgadzający się z kimś, czymś, będący odmiennego zdania, dissentiens, qui alicui (rei) non consentit': |
Pojął sobie żonę... i urodził z niej syna, jemu jimię zdział Tobijasz, jegoż z jego dzieciństwa Boga się uczył bać (quem ab infantia timere Deum docuit) |
Przewiodł syna swego przez ogień, i guślił, i przydzierżał się wieszczb a czynił czary, a wieszczce rozmnożył, aby czynił nieprawdziwie (faceret malum) przed Bogiem |
'posługujący się kłamstwem, zmyślający, udający prawdziwego, mendax, fallax, qui mentitur, se verum esse simulare': |
Jako minęła dziesięć lat temu..., a nie upominała się części swej 1495 |
(o chorobie, de morbo) 'lekki, nie uzasadniający niestawienia się w sądzie, levis, quo quis laborans absentiam suam in iudicio non potest excusare': |
'trudniący się wymianą pieniędzy, bankier, negocjator pecuniarius, argentarius': |
Acz miedzy ktorymi ludźmi stałby się dział..., a ten... dział nie byłby... ućwirdzony do trzeciego roku..., tedy... jeden drugiego po minieniu trzech lat w pokoju posieść i siedzieć ma przepuścić. |
'nie dający się rozumem pojąć, niemożliwy do zbadania i zrozumienia, niezrozumiały, niepojęty, incomprehensibilis, inexplicabilis, qui nec perspici nec cognosci potest': |
'pomocnik, tu starszy członek bractwa tercjarskiego, pomocnik i zastępca zakonnika opiekującego się bractwem, minister, hoc loco: apud religiosos tertii ordinis adiutor et minister monachi, cui ordinis cura commissa est': |
'nie dający się zmierzyć, niezmierzony, ogromny, immensus, infinitus, immanis': |
'nie dający się zmierzyć, niezmierzony, ogromny, immensus, magnus': |
'nieprzezwyciężony, nie dający się przezwyciężyć, niezwyciężony, invictus': |
'nie dający się oddzielić, poruszyć, qui separari, moveri non potest': |
(o terminie sądowym, de die iudicio constituta) 'który z jakichś powodów nie odbywa się w pierwotnie określonym czasie, lecz zostaje przełożony na nowy termin, nie tracąc prawnej ważności, quae quibusdam de causis neglecta in aliud tempus iure suo integro differtur': |
miejsce, granicę, poza którymi coś się odbywa lub znajduje 'za, poza, extra': |
2. stosunki czasowe: a. okres, w którym się coś odbywa lub trwa 'w czasie, w ciągu, tempore (quo aliquid fit)': |
okres, termin, który się w liczeniu pomija 'pomijając, nie licząc, (die alicui rei agendae constituta) praetermissa, omissa': |
Gdy się od zbytkow cielestnych przez czystotę, per continenciam, powciągamy XV p. post. |
sposób 'posługując się czymś, per aliquam rem, auxilio alicuius rei': |
powoływanie się na kogoś, coś, najczęściej na Boga (przy proszeniu, przysięganiu, dawaniu, wypełnianiu czegoś): |
Włosy jej święte były ruse albo żołte a zuściały się jako barwa tego kamienia topazyjon (velut aurum micantes coloris topazini) |
'miejsce w łaźni do rozbierania się, rozbieralnia, locus in balneo, quo vestes deponuntur': |
'ten kto pisze, trudni się pisaniem, przepisywaniem na czyjeś zlecenie, urzędnik kancelarii sądowej, miejskiej, książęcej itp., scriba, is qui in cancellaria iudicii, urbis, ducis, etc. scribae munere fungitur': |
Pisarz sądowy (scriptor causarum, var. notarius seu scriptor)... oczrzedzią prawujące się... mienić ma |
On cesarz otsichmiast nie dałci się jest on był cesarzem zwać |
'nazywać się, być nazywanym, vocari, appellari': |
Ty to synowie Datan[owi] a Abiron[owi], książęta z ludu, ktorzyż byli powstali przeciw Mojżeszowi a Aaronowi w zwadzie Chore (in seditione Core), gdyż są się przeciwili Bogu |
'buntujący się, wzniecający bunt, rozruchy, biorący udział w buncie, seditiosus, pugnax': |
'spór, spieranie się o coś, kłótnia, contentio, rixa': |
'wyśmiewać się, drwić, szydzić, z kogoś, aliquem deridere, irridere': |
Dokonało się zbawienie, dyjabła i piekła zwalczenie XV ex. |
1. 'polecić, rozkazać, nakazać, zarządzić, sprawić, aby się coś stało, mandare, iubere, praecipere, efficere, ut ...': a. absolute |
Jako mi się pakt miedowy na Macieju działem dostał 1404 |
'puszcza, w której znajdowały się barcie, in qua alvearia sunt': |
'nie dający się rozumem pojąć, niemożliwy do zrozumienia, niezrozumiały, niepojęty, inexplicabilis, incomprehensibilis, qui nec perspici nec cognosci potest': |
Nieprzezpieczno jest głowie (periculo capitis) naszej nawrocić się ku panu swemu Saulowi |
Nie ma ganiebne ani dziwne mnimano być, acz podług mienienia czasow obyczaje a dzieje ludzkie się odmieniają (si secundum temporum varietatem consuetudines et facta humana varientur) |
Studnie przezdne (fontes abyssi) się zatworzyły |
Acz ktore wsi alibo dziedziny się k sobie zbiegają dzielenim niektorej rzeki (si quae villae aut hereditates invicem conveniunt aliquo fluvio... mediante)... tako iż każda dziedzina swoj brzeg ima onej rzeki, acz opuściwszy pirzwe łożysko obroci swe... płynienie..., tedy pirzwe łożysko, ... za prawe granice ma być imiano |
'różnić się, differre': |
Wociecha Starogrodzkiego syna nie upozywano podług prawa, kiedy się prawo dzieliło o dług ośminacie grzywien 1401 |
Maryja... wszytka się była wydała ku służbie Boga,... a wielika nieprzyjaciołka (inimica) wszem grzechom |
'opłata sądowa wpłacana przez godzące się strony na rzecz sołtysa, pecunia a partibus concordiam ineuntibus sculteto vici solvi solita': |
'zachowujący się spokojnie, nienapastliwy, qui animo est quieto, neminem in ius vocat': |
'ten który nie ulega pysze, który się nie wynosi ponad innych, non superbus, humilis, demissus': |
'niepodzielny, nie dający się podzielić, individuus, qui non potest dividi, separari': |
'nie dający się policzyć, niezliczony, nieprzebrany, innumerabilis': |
'nie dający się rozłączyć, rozdzielić, nierozłączny, qui non potest separari, dividi, seiungi': |
Zwiąże się plicabitur (cum homo habet unum peccatum mortale, statim illud plicabitur et efficietur secundum peccatum, tunc iterum plicabitur et sic iterum efficietur tertium peccatum) 1444 |
Csole (czy czsole) się na niwie zwięże, to wszytko na stole lęże |
Et statim aperte sunt aures eius et solutum est vinculum, związanie, lingwe illius (Serm 99v: otworził się zamek języku jego) et loquebatur recte (Marc 7, 35) XV in. |
'dowiedzieć się, poznać, discere, cognoscere': |
Najmali... rzemięślniki każdego działa, aby oprawili domu Bożego..., aby to, czso się było poczęło kazić (quod cadere coeperat), polepszyło |
Zatwirdzi się serce jego a sług jego przezlisz (nimis) |
'naczynie kuchenne i stołowe, w którym się podaje potrawy, wodę do mycia, a także przechowuje drobne przedmioty itp., vas cibis coquendis et in mensam apponendis aptum, quo etiam aqua vel res quaedam minutae asservabantur': |
'odnoszący się do misy, qui ad paropsidem spectat': |
Niedobrą rzecz czynisz, szaloną robotą kazisz się (stulto labore consumeris) i ty, i lud ten, ktory jest z tobą |
Pakliby tymi winami kaźnion, nie skaraw się (et si penitus dictis poenis non correctus), ten isty gwałt w odejmaniu uczyniłby, ... przez sąd ma być potępion |
Miła żono, ... swych starszych nikdy nie gniewa<j>, chowa<j> się w czci i w kaźni |
Jako to świadczę, jako cso żałował Bogusz na Mikołaja..., iżby mu ręczył za komendora, iż mieli się meniać Strosin za Gorkę i miał mu przynieść mistrzow list 1420 |
'odnoszący się do mistrza, właściwy mistrzowi (tu w odniesieniu do żydowskich biegłych w Piśmie św.), qui doctorum est, ad doctores pertinet': |
dubium: 'traktowanie, sposób obchodzenia się z kimś, tractandi aliquem vel cum aliquo agendi ratio': |
Takież, eżbychom uźrzeli, eżby się nierowno swym synowcem opiekał, tedysmy włodni wziąć zasię to jiste himienie XV in. |
Boże się go pożałuj, człowieka dobrego, iże tako marnie zczełd (a. szczełd) od nierownia swojego |
'nieruchomy, nie zmieniający miejsca, nie dający się poruszyć, immobilis, qui moveri non potest': |
'nieskory do czegoś, niechętnie coś czyniący, ociągający się, powolny, piger, segnis, tardus': |
Przydawa się też, iż gdy niektorzy o niektore nierzędy a o wielgie dowinienia (pro quibuslibet criminibus et delictis, Dział 16: o niektore winy, to jest o gwałt abo złodziejstwo) k naszemu sądu pozwani bywają, mianują pany... zachodźcami |
Zbili je (sc. synow Efraimowych) mężowi<e> Jet tu nierządnie (occiderunt... eos viri Geth indigenae), bo seszli byli, aby się w jich jimienie wwiązali |
Przydawa się też, iż gdy niektorzy o niektore nierzędy a o wielgie dowinienia k naszemu sądu pozwani bywają, mianują pany... zachodźcami obrzekając, iżby kaźnią a mocą swych panow... takie nierządności i wielga dowinienia (crimina et delicta) uczynili |
Przykazał si, Panie, a takoż się i dzieje, aby każde nierządne sąmnienie człowiecze było samo sobie męka a cirpienie XV med. |
Chcem, aby... nasze ubostwo nie zdradzono, ale ktory jedno to służebnik uczyni, tedy jemu lice ma być przeżżono (facialem adustionem... poterint formidare, Sul: 27: licowego przeżżenia... się bojeć mogą) a jimienie wszytko na nas ma być wzięto |
'ten, co zajmuje się warzeniem piwa, qui cervisiam coquit': |
A przezto niechać się ten to lud przed tobą spowieda, a ty je przeżegnaj |
'katechumen, człowiek przygotowujący się do przyjęcia chrztu, catechumenus': |
'kłąb włókna, z którego snuje się nici, też nici w motkach, filum complicatum, ex quo singula fila deducuntur, etiam fila voluta': |
'drewniany drążek, na który nakłada się przędziwo, colus': |
Jako kiedym się prowadził s grodu, tedym tam nie poszkodzi<ł> przętrow, piecew, kanic, tako dobrych jako centum marce 1424 |
'nie dający się nagiąć, nachylić, qui non potest flecti, inclinari': |
'nie poddający się skrusze, zatwardziały w grzechu, conscientia non contritus, in peccato perseverans': |
Przeto Joab zrozumiaw, iże boj będzie przeciw sobie z przodku (ex adverso) i na pośladku, ... wzruszy się przeciw Syrskiemu |
'jeden z czterech pierwiastków, z których rzekomo miał się składać wszechświat i człowiek, żywioł, elementum': |
A przeztoć się dzisia msza na przodku tako poczyna |
A jestli czso niesnadne się wam uźrzy (quod si difficile vobis visum aliquid fuerit), wznieście ku mnie, a ja wysłucham was |
'odznaczający się brakiem spokoju, inquietus, turbidus': |
'niezrzeczenie się, niezrezygnowanie z czegoś, alienatio alicuius rei non facta': |
wskazuje osobę, w której obecności coś się dzieje: przy kimś 'w czyjejś obecności jako świadka, aliquo teste (sc. aliquid fit)': |
wskazuje to, do czego się ma prawo, czym można rozporządzać: przy czymś (z)ostawić 'pozostawić komuś, co miał poprzednio, uznać za właściciela czegoś, aliquem in possessione alicuius rei relinquere, possessorem facere': |
'pozostać, stać się właścicielem czegoś, mieć do czegoś prawo, in possessione alicuius rei manere, possessorem fieri, aliquid sibi vindicare': |
wskazuje osobę (osoby), którą się ktoś zajmuje, opiekuje 'koło, w stosunku do, circa aliquem (sc. cura)': |
Przywiedzie na cię Pan... narod niesromieźliwy (gentem procacissimam), jenże nie odpuszcza staremu ani się slutuje nad... sirotą |
'ten co się nie stawił, nie przybył osobiście na wezwanie sądu, qui coram iudicibus non comparuit': |
'zbliżać się aż do określonego punktu, być blisko, pervenire, vicinum esse': |
Ono jiste źwierzę jednorożec, ... natychmiast do nie (sc. dziewicy) przybieży i na łonie się on u nie położy, a tako więc przybieżawszy łowcy... i ułowiąć oni ji |
'ten co się nie stawił, nie przybył osobiście na wezwanie sądu, qui coram iudicibus non comparuit': |
'niestawienie się na rozprawę sądową, niestawiennictwo, actus coram iudicibus non comparendi': |
'kara sądowa za niestawienie się strony do sądu, poena ei imposita, qui coram iudicibus non comparuit': |
'niestawienie się na rozprawę sądową, niestawiennictwo, actus coram iudicibus non comparendi': |
'kara sądowa za niestawienie się strony do sądu, poena ei imposita, qui coram iudicibus non comparuit': |
Chcemy, aby... dniow nabliższej naśladujących (diebus proxime sequentibus)... wszystcy prawujący się... odprawieni byli |
'podchodzić bliżej, zbliżać się, appropinquare': absolute: |
Święty Paweł widząc on miłego Krysta, iżci się on k nam przybliża, mowiłci jest on nam był ta to słowa |
Advenire dojć vel przybliżyć się XV ex. |
Przystąpiw Abimelech blisko ku wieży dobywał silnie, a przybliżyw się ku dźwirzom (appropinquans ostio) ogień podłożyć chciał |
Przybliży się prośba moja (appropinquet deprecatio mea) przed oczy twoje, Gospodnie |
Kdyżci więc ten to czas jestci się on był przybliżył, iżeć Maryja swego synka jest ona porodzić była miała (impleti sunt dies, ut pareret Luc 2, 6) |
'kara sądowa za niestawienie się strony do sądu, poena ei imposita, qui coram iudicibus non comparuit': |
'nieustatkowany, niezrównoważony, przykry, też źle się prowadzący, inconstans, varius, molestus, item improbus': |
'przybywać dokądś, zjawiać się gdzieś, venire': |
'przydarzać się, accidere, evenire, contingere': |
'nieustatkowanie, niezrównoważenie, lekkomyślność, też złe słowa, złe czyny, złe prowadzenie się, inconstantia, levitas animi, item verba mala, facinora mala, mores imoprobi': |
'kara sądowa za niestawienie się strony do sądu, poena ei imposita, qui coram iudicibus non comparuit': |
'ten co się nie stawił, nie przybył osobiście na wezwanie sądu, qui coram iudicibus non comparuit': |
1. (o istotach żywych) 'przemieszczać się, przybywać dokądś, venire': a. bez określeń lokalnych (w tekście polskim): |
'podpuszczka powodująca szybkie zsiadanie się mleka, coagulum, fermentum ad lac coagulandum valens'(?): |
Aczby... gwałt niektorej pannie, wdowie albo niewieście kmiotownie, albo nieślachciance (mulieri rusticali seu ignobili) od... ślachcica albo włodyki zstałby się, tedy ... gwałtownik... cztyrzy grzywny będzie winowat |
wyrażenia i zwroty: przychodzić ku czemuś, na coś 'dochodzić do czegoś, doprowadzać się do jakiegoś stanu, in aliquid incidere': |
'rodzić się, nasci': |
(o rzeczach i zjawiskach) 'pojawiać się, apparere': |
'powstawać, rodzić się, oriri': |
Przychodzi-ć starość (appropinquat senectus), radzę-ć, aby radniej się polecał Bogu niżli (a. niźli) synowi XV p. post. |
'drewniany drążek, na który nakłada się przędziwo, colus, baculus ligneus, cui lana vel linum in fila deducendum imponitur': |
'przędziwo, kłąb włókna, z którego snuje się nici, lanae, lini sim. in fila deducendorum stuppa': |
'nieodbywanie się sądu, przerwa w pracy sądu, iudicium quod non agitur, intermissio iudiciorum': |
Niemało się wam zda, że was Bog israelski oddzielił ze wszego luda a przychylił was k sobie (iunxit sibi), abyście służyli jemu |
Abych przychyliła (war. kal.: abych się przychyliła) vt verterem (ut verterem figuram sermonis huius, servus tuus Ioab praecepit istud II Reg 14, 20) |
Miser pecator sic deprehensus,... quo fugiet? Llatere, tajić się, erit impossibile, apparere intollerabile nieścirpliwie XV p. post. |
'nie dający się rozumem pojąć, niemożliwy do zrozumienia, niezrozumiały, niepojęty, incomprehensibilis, inexplicabilis, qui nec perspici, nec cognosci potest': |
Teżci się jest on {Kryst} dzisia uczyn<i>ł stary i młody |
Ale się ja po grzechu tego barzo boję, iżesmy już ten to dar wszytcy stracili, a to wyjąwszy dziatki młode |
Stało się jednego dnia, iże dziewica Maryja szła z Nazaret z swoimi towarzyszkami |
Sebrał się k niemu z Jerusalem wieliki zbor mężow i żon, młodzieńcow i młodzienic (viri et mulieres, et iuvenes, et iuvenculae) |
'miejsce, gdzie się schodzą dwie ściany, przestrzeń między nimi zamknięta, kąt, także węgieł, narożnik, locus, qui inter duos parietes coeuntes exsistit, angulus': |
Jakom ja nie wrzucił się gwałtem, pieniędzy nie zapłaciwszy, w dzierżawę Michała[la] z Rambiertowa, cześnika, anim przyciskał kmieci jego ku robocie 1498 |
Jako śrzebro albo złoto młotem kując barzo bywa rozszyrzono, tak i miłość w przeciwności się doświadcza i mnoży XV ex. |
'młyn, w którym znajdowało się urządzenie z kamieniami, służącymi do ostrzenia broni i narzędzi, mola, in qua ferramenta cote acuuntur': |
Dawam się winien Bogu wszechmogącemu z pięci zmysłow ciała mego grzesznego, com zgrzeszył... kłamem, zdradą, złą przyczyną |
A żadnym inakim obyczajem nie ma być taki przyjęt, wyjąwszy niżliby (a. niźliby) się inako... ministrom... zwidziało podług przyczyny persony (conditione personae) 1484 |
'właściciel młyna lub kierownik młyna, ten, kto się zawodowo zajmuje młynarstwem, molendinator, pistor, molitor, qui molam possidet vel regit': |
'odznaczający się brakiem świętości, pogański, non sanctus, paganus': |
'dotyczący nietoperza, wywodzący się od nietoperza, należący do nietoperza, qui vespertilionis est': |
'miejsce, gdzie uprzednio znajdował się młyn lub dogodne do zbudowania młyna, locus ubi mola fuit vel molae aedificandae aptus': |
'nie wstydząc się, bez skrępowania, w naganny sposób, impudenter, impie': |
'ten, któremu plączą się nogi, loripes, varus': |
Petrus... obiązał się czynić prawu z swymi ludźmi na dzień zawity, a nie uczynił 1415 |
'nie dający się rozumem pojąć, niemożliwy do zrozumienia, niezrozumiały, niepojęty, incomprehensibilis, qui nec perspici, nec cognosci potest': |
przydać się 'pozostać do wykonania, faciendum esse': |
Miłuj Pana Boga twego, a posłuchaj głosu jego, a jego się przydzierży (ut... illi adhaereas) |
Jestli będziecie chcieć tych narodow... błędow się przydzirżeć (adhaerere) |
Udziałał ług i przydzierżał się (addidit, Biblia mikułowska: přidal gest) Achab swym skutkiem pobudzaję Pana Boga israhelskiego |
Gdy kto przygania (si quis redarquerit) skazaniu sędzinu, sędzia przez swe towarzysze się oczyści |
Cso Olbracht przyganił listowi, cso ji na się dał Michałowi, ten list sprawiedliwie wyszedł 1415 |
Kmieć nie będzie moc... ślachcicowi... ślachatności naganić, niżliby... słyszał, iżby prze drugiego ślachcica pirwej jemu było naganiono a on się z takiego przyganienia nie wywiodł (ipse se de huiusmodi improperio minime expurgavit) |
Na wszelkich mieścoch, kędy się obrocimy (in omni loco, ad quem ingrediemur), rzeczy, żecieśm twoj brat |
Kędykoli się obrocisz (quocumque perrexeris), aby pomniała, żeś w krzywdzie naleziona |
'tyle, ile się zmieści w dwóch złączonych dłoniach, tantum, quantum duabus manibus iunctis capi potest': |
'tyle, ile się zmieści w dwóch złączonych dłoniach, tantum, quantum duabus manibus iunctis capi potest': |
'patrzeć na kogoś, przypatrywać się, aliquem spectare': |
'przypatrywanie się, actus spectandi': |
Słysz, widziałem szalone, opuszczając przygodne rzeczy, omawia[ga]jąc się szczęścim (audi, quid de hoc viderim, stultorum omittens contingentia et tandem se excusantes sub fortuna) XV p. post. |
My w takiem przygodzeniu (in tali casu, Dział 35: o taką sztukę) wykładamy, iż Fałko przez włostną przysięgę ma się wywieść |
Ta żałość jest łaska boża, jąż ma kto silną o złość, jaż się przygodziła, XV med. |
'przypadkiem znaleźć się na czyjejś drodze, casu alicui obviam esse': |
'być stosownym, przydatnym, nadać się, aptum, convenientem esse': |
'przedmieście, osada znajdująca się pod miastem, suburbium': |
'człowiek nieuczony, nie umiejący, nie znający się na rzeczy, homo indoctus, imperitus': |
'nie dający się poskromić, pyszny, zuchwały, qui domari non potest, superbus': |
'niestawienie się na rozprawę sądową, niestawiennictwo, actus in iudicio non comparendi': |
'kara sądowa za niestawienie się strony do sądu, poena ei imposita, qui coram iudicibus non comparuit': |
Galaa wyprawia się miasto plwiących, to je nieustawicstwo ludzi grzesznych |
Nie podług dostojności person ani podług wielkości alibo mniejszoci rzeczy (nec secundum maioritatem vel minoritatem causarum), ale podług oczrzedzi się prawujących... otprawieni mają być |
'nie dający się powstrzymać, pohamować, ułagodzić, non consolabilis, qui retineri non potest': |
Pakliby tej... niewieście... dłużej żywie być niżli... mężu... przygodziło się, tegdy ku prawu i ku dzirżawie jimienia jej... ma być przypuszczona (ad possessionem bonorum propriorum ipsius... redibit) |
Częstokroć przygadza się jim (sc. dzieciom) laty młodymi <w> częśc<i> utracić jimienie ot oćca wzięte, a potem prze niewdzięczność oćcu uczynioną jim przez oćca nie pomagać ku ubożstwu schodzącym, a takoż z takiego otdzielenia strona oboja czuje nieużytek i otnosi (sentit incommodum et reportat) |
Oćciec bacząc..., czso jemu synowie... uczynili, jim nie tbał ani chciał dopomoc..., a takoż miedzy oboją stroną mierziączka a gniew pochodzi, jimże nieużytnościam przeciwić się ch<c>ąc (quibus incommodis obviare cupientes), ustawiamy |
'taki który wypada, dzieje się w nieodpowiednim, niedogodnym czasie, nie na czasie, intempestivus, importunus': |
Gdy kto... mieni się imieć niektore prawo ku niektorej dziedzinie, acz przez trzy lata... zdzirży i ścirzpi dzirżewcę dzirżeć dziedzinę (sustineat... possessorem possidere eandem hereditatem) spokojnie..., ode wszego prawa i przedania tej to dziedziny osądzamy ji być odpadłego |
'taki o którym się nie wie, nieuświadamiany sobie, nieznany, ignotus, incognitus': |
Skargi powstają, z jichże strawy się mnożą (ex quibus expensae augentur) |
Jesus mnożył się w mądrości (Jesus proficiebat sapientia Luc 2, 52) i w leciech, i w łasce u Boga i u ludzi |
A ten Waltko radźsa, ten niewierny zdradźsa z Greglarem się radzili, jakoby ji ('go') zabić mieli |
Wszech swych towarzyszek czyniła się (sc. Maryja) niszą..., iże ją wszytki silno a osobnie miłowały <...> a też ją w wielikiej czci dzierżały (et eam in maxima veneratione tenuerunt) miłując miedzy sobą |
'dotyczący kobiety, z kobietą związany, do kobiety należący, przeznaczony dla kobiety, z kobiet się składający, kobiecy, niewieści, muliebris, femineus': |
Lubo sprawiedliwie pociądzani byli, lubo niewinnie drapieżstwo przeciw jim się stało (sine iuste... vel indebite) |
'uwolnić się od stawianych zarzutów, wykazać swą niewinność, de criminibus se purgare, se innocentem esse comprobare': |
'nie dający się zbadać, niemożliwy do zbadania, do poznania, niezgłębiony, niedocieczony, incomprehensibilis, qui nec perspici nec cognosci potest': |
'nie dający się poznać, zbadać, niepojęty, niezrozumiały, qui cognosci non potest, non intelligibilis': |
'nie dający się zbadać, poznać, niezbadany, qui cognosci non potest': |
'w sposób nie dający się wyrazić słowami, niezmiernie, ogromnie, wielce, bardzo, inenarrabiliter, incredibiliter': |
'nie dający się wyrazić słowami, opisać, niezmierny, ogromny, wielki, qui verbis exprimi non potest, inenarrabilis, infandus, immensus, maximus': |
'nie dający się opowiedzieć, opisać, wielki, ogromny, qui enarrari non potest, magnus, immensus': |
'nie dający się zbadać, zrozumieć, pojąć, niezgłębiony, niedocieczony, incomprehensibilis, qui nec perspici nec cognosci potest': |
'nie dający się wyrazić słowami, wypowiedzieć, niewysłowiony, inenarrabilis, qui verbis exprimi non potest': |
'niewywiązywanie się z zobowiązań, niezaspokajanie zobowiązań, officii debiti solutio neglecta': |
Przysporzy Pan ran twych... i obroci na cię wszytki nędze ejipskie..., i będą się ciebie dzierżeć (convertet in te omnes afflictiones Aegypti... et adhaerebunt tibi) |
'niewywiązanie się z zobowiązań, niezaspokojenie zobowiązań, officii debiti solutio neglecta, non perpetrata': |
'nie dający się opisać, niewypowiedziany, niewysłowiony, ineffabilis, qui verbis exprimi non potest': |
'niezrzeczenie się, niezrezygnowanie, actus non renuntiandi, abdicatio non facta': |
'nieoddanie, niezrzeczenie się własności na czyjąś rzecz, alienatio, neglecta, alicuius rei translatio in alium non facta': |
~ Jest to prawdopodobnie nieumiejętna adaptacja czes. nevzácný 'nieznany, niepozorny, o którym się nie wie'. [Wydawcy Mamotrektów odczytują wyraz hasłowy jako nie wzniący. Takie formy pod hasłem zwnieć, wznieć, w t. 11 Sstp.] |
To błogosławienie leży na cirpieniu. Kto je chce znać dobrze, ma wiedzieć, eże na troję ma się oględać, by zewsząd cirpiał każdą przeciwność: albo od Boga, jako niemocy, niezboże, przepusty na zdrowiu, na jimieniu, albo od dyjabła XV med. |
'dotyczący dziesięciny, związany z dziesięciną, qui decimarum est': lato dziesięcinne 'rok składania dziesięciny, annus decimarum, quo decimae pendi debent': |
'nie dający się zmierzyć, zliczyć, zważyć, bez miary, ogromny, immensus, qui non potest numerari aut ponderari': |
'nie dający się zbadać, niemożliwy do zbadania, niezgłębiony, niedocieczony, incomprehensibilis, inexplicabilis, qui nec perspici nec cognosci potest': |
Zły jest człowiek, ktory nie przyjaje swemu ciału (quia turpis est pars, quae suo non congruit universo, Sul 21: iże skarada jest część, jaż się z swym pospolstwem nie zgadza) |
'zgadzać się na coś, pozwalać, aliquid concedere, pati, sinere': |
Modlę się tobie, abych na swoję duszę nie przyjęła pomsty |
'wcielić się, carnem humanum assumere': |
'posłużyć się, użyć, uti': |
'podjąć się polubownego załatwienia sprawy, partes arbitri in aliqua re suscipere': |
'zgodzić się na termin sądowy, diem iudicio constitutam probare': |
'ten, kogo się nie zna, obcy, cudzoziemiec, ignotus, externus, peregrinus': |
'nie dający się zwyciężyć, opanować, niepohamowany, qui non potest vinci, retineri': |
Iż Piotrasz stawiał się na ten rok, jako miał, ano go nie chciano przyjąć 1400 |
Acz naszą łaską na miłość będą przyjęci (sc. zbiegowie), chcą się rownać we czci ślachcie nieporuszonej |
'poddać się czemuś, podporządkować, alicui rei se dedere, submittere, subicere': |
Niedy płacze, ale się nidy nie śmieje (qui numquam visus est ridere, flere) ca 1418 |
Więc się po nim pytano, po wsz<y>tkich domiech szukano, nie mogli go nigdziej najć, a wżdy nie chcieli przestać |
Ot jutra aż do niniejszego czasu stoi na polu, nigdziej się do domu nie wracając (ne ad momentum quidem domum reversa est) |
'dotykalny, dający się dotknąć, czy też miły, dający zadowolenie, qui tangi potest, fortasse etiam iucundus, gratus, qui aliquem contentum reddit': |
'wzięcie, actus sumendi': przyjęcie (ciała) 'wcielenie się, incarnatio, assumptio corporis humani': |
'nieodrzucenie, zgodzenie się, uznanie, actus non reiciendi, concedendi, agnoscendi': |
W<ie>selmy się dzisia ninie (czy nynie), bo przez jego narodzenie mamy zbawienie XV med. |
Skazujemy..., że kielkokroć... niektory kmieć s niektorym ziemianinem zmowi, że do niego włokę, poł włoki albo mniej posieść przenieść się miałby, taki ziemianin dwiema ławnikoma włostnyma... przyjmającego (acceptantem) ma poświadczyć |
Jako Mikołaj kmieć przyimał u mnie ogrod na się, ale nie na swą macierz 1423 |
'nie odrzucać, zgadzać się, uznawać, non reicere, concedere, sinere, agnoscere': |
Bojcie się Pana a służycie jemu zwirzchowanym i przeprawym siercem (perfecto corde atque verissimo) |
'wzniesienie się duszy ku Bogu, exaltatio animae ad deum': |
'niewysoko położony, znajdujący się poniżej poziomu otoczenia, humilis, depressus, demissus, inferior': |
'niewysoki, mało się wznoszący ponad podstawę, qui statura brevis est': |
Ten to krol (sc. Kryst), jenżeć jest był bar-zo wysoki, tenci się jest on dzisia uczynił bar-zo niski |
Mnodzy na tem niczs nie dadzą, siędzie, gdzie go nie posadzą, chce się sam posadzić wyszej, potem siędzie wielmi niżej |
U wody się poczyna cześć, drzewiej niż gdy siędą jeść, tedy ją na ręce dają |
To skazujemy być... prozne, niż wżdy przerzeczone dziewki wrocić się mają k jich dziedzinnym częściam (quin praefatae filiae redeant ad earum hereditarias porciones) |
Piotr żałował się na [prawo] Mikołaja [tymi słowy], a to na sługę swego, iż jemu dał swe pieniądze, a on swych niżadnych miał |
1. jest wyrazem porównania dwu treści ze względu na stopień i nasilenie jakiejś ich właściwości, którą nazywa przymiotnik lub przysłówek w formie stopnia wyższego 'quam': a. obie porównywane treści znajdują się w tym samym zdaniu: |
Pre amore generis humani rozmiłowaw się płci człowiecze 1431 |
'uspokoić się, ochłonąć, conquiescere, mente consistere': |
'urodzić się, nasci': |
'wcielić się, corpus induere': |
'zestarzeć się, senem fieri, consenescere': |
'flisak, człowiek trudniący się spławianiem tratw, operarius qui ligna per flumen demittit': |
'swawolne zachowanie się, skłonność do rozwiązłości, lascivia, intemperantia': |
przyć za(j)się |
Żałuję się na tego złodzieja, iż on przyszedw (veniens, OrtMac 113: przyszedł) w me jimienie i ukradł mi ty skory |
'przypaść w udziale, należeć się komuś, alicui obvenire, deberi': |
'spaść na kogoś, przytrafić się komuś, alicui accidere': |
użycia specjalne: przyć na uznanie 'stać się znanym, notum fieri': |
'doszło do tego, to się wydarzyło, id accidit, factum est': |
'pojawić się w myśli, in mentem venire': |
Patrz, iżeć się schodzą samcy z samicami ku płodzeniu płodu (vide universos masculos ascendentes super feminas) |
Rośćcie a płodźcie się (crescite et multiplicamini) |
Jej użytki płodzą się krolom (fruges eius multiplicantur regibus) |
Uczynił Bog... robaczstwo, jiż to się płodzi po ziemi (fecit Deus... omne reptile terrae) |
Komornicy albo urzędnicy tako posadzeni nie mają, niżliby (czy niźliby) włostne swe rzeczy mowić (non debebunt alias causas nisi proprias procurare), ani ku mowieniu rzeczy z sądu się wznosić |
A żadnym inakim obyczajem nie ma być(i) taki przyjąt, wyjąwszy niżliby (czy niźliby) się inako ministrom... zwidziało (nisi visum eis aliter fuerit) 1484 |
Nasz Kryst miły jestci się on w ten to czas był narodził, gdyżci dnia przybywa, a nocy ubywa |
Bysmy się wtenczas dali tobie, gdy noc śmierci naszej przydzie |
Nie mogę się dowiedzieci, gdzie pirwą mam noc abo leg (SkargaPłoc w. 3: nocleg) mieci |
Spowiadamy się..., iżesmy... podrożnika na noc nie położyli |
Radzili się, aby uczynili Wieliką Noc (Phase) miesiąca drugiego |
'błąkający, włóczący się po nocy, noctivagus, qui noctu vagatur': |
'właściwy nocy, w nocy będący, zdarzający się w nocy, nocturnus, qui nocti proprius est, noctu fit': [strach nocny] |
1. 'polecić, rozkazać, nakazać, zarządzić, sprawić, aby się coś stało, praecipere, iubere, mandare, efficere ut aliquid fiat': a. absolute: |
Powiedamci ja to wam..., iżci się nocsia nasz zbawiciel jest był narodził z krolewny niebieskie |
'przywiązywać się uczuciowo, aliquid adamare': |
Dobytku twemu nie daj się snić z jinego plemienia dobytczęt<y> (cum alterius generis animantibus) |
'posłużenie się przykładem pouczającym, wykład umoralniający, exemplo ad aliquam rem explicandam cognoscendamque apto uti (sensu subst.), acroasis moribus corrigendis destinata': |
Porodzoni z plemienia ślachecskiego (de militali prosapia procendentes, Sul 47: niektorzy z ślachatnego rodu pochodząc) częstokroć swej czci nie szanując, wydawają się na łotrowstwo |
'ubierać się, chodzić w czymś, mieć na sobie, gestare aliquid vestitum, amictum esse aliqua re': |
nosić się w dostojeństwie |
'marzy się, różne myśli przychodzą do głowy, somniari': |
Kryst miły jest się on był naszym otcom ukazał gniewliwy i teże przykry |
'to, czym się nakrywa, zasłania, nakrycie, narzuta, zasłona, quo aliquid tegitur, tegumentum': |
'kładąc się na coś, in aliqua re recumbendo': [obłok... gorę przykrył] |
'leżąc, znajdując się na czymś, in aliqua re iacendo': |
'kładąc się na coś, in aliqua re recumbendo': [obłok ... przykrywający gorę] |
'leżąc, znajdując się na czymś, in aliqua re iacendo': |
(w Biblii) 'złota płyta przykrywająca Arkę Przymierza, tzw. przebłagalnia, miejsce ukazywania się Boga, aureum tegumentum arcae foederis, propitiatorium quod dicitur, locus, ubi deus apparebat': |
'położyć się na czymś, przy czymś, recumbere in aliqua re, ad aliquam rem': |
'odnosić się, dotyczyć kogoś lub czegoś, być stosownym, właściwym dla kogoś, ad aliquid pertinere, alicui convenire': |
'przywrzeć, przyschnąć, przylepić się mocno, ad aliquid adhaerere': |
zwierzyć się komuś |
'miejsce, gdzie się trzyma dzikie zwierzęta, locus, quo ferae aluntur': |
Pościł się a spał w worze, a chodził zwiesiw głowę (demisso capite) |
Nie daj się zwieść Bogu swemu (non te seducat Deus tuus) |
Jakom nie rzekł anim się zamowił Januszewi... dwu śladu zaorać na jarz i na zimę ani mu moi kmiecie mieli żąć ani zwieźć 1428 |
Święci, kiedy są byli bogaci, więcci oni więce się są weselili w ubostwie |
coll. 'ogień, języki ognia unoszące się nad płonącym przedmiotem, flammae': |
'wywodzący się z Nowego Miasta (tu prawdopodobnie z Nowego Miasta nad Wartą), qui in oppido Nowe Miasto erat in usu (hoc loco de Nowe Miasto, oppido ad flumen Warta agi videtur)': [miara nowomiescka] |
Pościła się po wsze dni żywota swego kromie dniow... nowego miesiąca (praeter... neomenias) |
Aż się i narodzi nowego (donec nova nascantur), będziecie jeść wiotche |
Lud... jako lew podniesie się, nie ulęże, dojąd nie pożrze plonu (donec devoret praedam) |
Tako więc natychmiast mocą tych to bożych słow Święty Jan jestci się on był rodzon<y>m synem panny Maryje uczynił |
Poczęchą się modlić, iżby je Bog zbawił ot mocy krola pogańskiego |
'ten, kto się odznacza wielką siłą fizyczną lub psychiczną, majątkiem, władzą itp., homo viribus, auctoritate, opibus, potentia sim. praestans, potens': |
I. łączy się z acc. rzeczownika (lub zastępującego go wyrazu) i służy dla wyrażenia: 1. przedmiotu (treści) obwinienia, sporu, skargi, ugody i podobnych czynności (przeważnie prawnosądowych), które są określone wyrazem nadrzędnym: |
Potem gdyż w dziewiącidziesiąt w dziewiąci leciech (nonaginta et novem annorum) będzie, zjawił się jemu Pan Bog |
Był jest Abraham w dziewiącidziesiąt a w dziewiąci leciech (nonaginta et novem erat annorum), gdyż się jest obrzazał |
Ale o dziewkach, kiedy je kto będzie miał (si quis habuerit, Dzial 54: aczliby były dziewki, tedy)..., stani się, jako i pirwey jest ustawi<o>no |
Czemum się urodziła, kiedym ja sama oddalona tego daru wielebnego (tali nam naturae dono sola sum privata) |
Na czyjej by się (sc. rozdze) pokazała latorośl i kwiat potem, kiedyby ją biskupowi podał (postquam eam... praesentaret)..., ten jest dostojen, aby jemu Maryja dziewica dana ku małżeństwu |
miejsca, w którym się odbywa akcja: |
podaje czas odbywania się akcji określonej wyrazem nadrzędnym: |
określa narzędzia, środki, przy pomocy których odbywa się akcja: |
Jemuż to Pan Bog rzekł: Nie zda-ć się to wielmi przeciwno o synu a o dziewce twej (non tibi videatur asperum super puero et super ancilla tua) |
Tedy więc morze jestci się ono było na obie stronie rozstąpiło |
Otworzyły się oczy obiema (sc. Adamowi i Jewie, amborum), to jest oczy rozuma |
Gdyżeście się obadwa prosto na Warszowo wyznanie puścili |
Jinako wszytko, cokole by się stało alibo osądzono..., nijanej ma mieć mocności (nullam habeat firmitatem) |
obchodzić się z kimś |
obchodzić się (z) pieniędzmi |
Bracia... mają się zjić(i) oblicznie na pogrzeb i na obchod umarłego brata (ut defuncti exequiis procurent personaliter interesse) 1484 |
'postępowanie, zachowywanie się, sposób życia, vita, mores': |
Kiedykolwiek ich (sc. Ezeitow) dziesięć pospołu siedziało, ... w pośrodek albo miedzy się ani na prawą stronę plunąć (spuere) nie śmieli |
'odznaczający się dużą siłą a. sprawnością fizyczną, polityczną, bogactwem itp., silny, krzepki, dzielny, potężny, robustus, fortis, validus, potens': |
Spowiedź ma być... mocna, posłuszna i też na się żałująca ca 1428 |
'dający się ubłagać, uprosić, exorabilis': |
Jakokole... płaca (solutio, Dział 27: płat), rzeczona... przysąd, ... byłaby oddalona..., gdyż ta jista płaca (eadem solutio)... pod jinszym jimieniem, jeż rzeczono pamiętne, uznana jest być otnowiona, jaż widzi się przewyszszać przerzeczoną płacą (praedictam solutionem)..., ustawilismy, aby... sędzia dla rzeczonej płacej przysąd (praetextu dictae solutionis, Dział 27: miasto płatu) dalej cztyrzech groszy nie śmiał wycięgać |
Gdykole... bartnik... nnie chciałby... albo... wymawiał się barci, ktorą przedtym sprawiał..., tegdy onemu panu... przy płaceniu miodu albo przy kiści (annuam solutionem mellis dicta kyscz) rzeczoną barć ma... wzdać |
'odwzajemniać, odwdzięczać się, remunerari, gratiam referre': |
Ktory jest człowiek, jenże pojął sobie żonę a jeszcze nie obcował s nią (non accepit eam), jidzi i wroć się do swego domu |
'zachowanie się, postępowanie, zasady współżycia, sposób życia, modus se gerendi, mores, vivendi ratio': |
Nie jest nijeden nalezion, kto by się wrocił a dał chwałę Bogu, jedno ten obcy (nisi hic alienigena Luc 17, 18) |
'rozważyć, zastanowić się, considerare, deliberare': |
'zatroszczyć się, zadbać o coś, providere, curare': |
'przyglądnąć się, zobaczyć, dostrzec, conspicere, visere, intueri': |
'rozglądnąć się dla poznania sytuacji, circumspicere, examinandi causa observare': |
'wziąć pod uwagę, zastanowić się, deliberare, examinare': |
W Sędomirzu co się też stało przez Tatary płaczliwe działo XV ex. |
'postępowanie, zachowanie się, sposób życia, vita, mores': |
Wyszedw Joab, obszedł (circuivit) wszytek Israhel i wrocił się do Jerusalema, i dał Dawidowi liczbę jich, jeż był obszedł (quos circuierat) |
(w Biblii) 'pokrywa skrzyni zawierającej tablice 10 przykazań, miejsce uświęcone przejawianiem się Boga, operaculum arcae, qua tabulae Veteris Testamenti legum conservabantur': |
(w Biblii) 'pokrywa skrzyni zawierającej tablice 10 przykazań, miejsce uświęcone przejawianiem się Boga, operculum arcae, qua tabulae Veteris Testamenti legum conservabantur': |
W<e>selmy się dzisia ninie, bo przez jego narodzenie mamy zbawienie XV med. |
Ociec święty... tenci to nas dzisia naucza, abychom się dzisiejszego dnia więce wiesielili |
Zmiłuj się dziś nad moją duszą |
Trzeciego dnia morskie dziwy ukaz<a>w się na morzu będą ryczeć aże w niebo (marinae beluae apparentes super mare dabunt rugitus usque ad caelum) |
I zatracę ziemię waszę, i będą się nad nią dziwić nieprzyjaciele waszy (et stupebunt super ea inimici vestri), gdyż bydliciele będą w niej [uciekać] |
A kdyżci więc ten to jisty cesarz to widzenie i ten to dziw jestci ji on był uźrzał, tedyć więc jestci się on był temu barzo dziwował |
A był lud oczekawający Zacharyjasza i dziwowali się, iże przedłużał on w kościele (mirabantur, quod tardaret ipse in templo Luc 1, 21) |
'początkujący student, bezmyślnie się gapiący, studiorum tiro, cum stolida admiratione res meditans': |
Tu się wielki dziw zstał, samy zwony zwoniły |
'instrument muzyczny składający się z dzwonków lub talerzy metalowych, cymbala': |
pl. tantum 'instrument muzyczny składający się z dzwonków lub talerzy metalowych, cymbala': |
(w Biblii) 'pokrywa skrzyni zawierającej tablice 10 przykazań, miejsce uświęcone przejawianiem się Boga, operculum arcae, qua tabulae Veteris Testamenti legum conservabantur': |
Ezechyjasz a... Izaijasz... modlili się przeciw temu urąganiu (oraverunt igitur Ezechias rex et Isaias... adversum hanc blasphemiam) |
Głosem mojim ku Gospodnu modlił jeśm się (ad dominum deprecatus sum, Puł: modliłem sie) |
(w Biblii) 'pokrywa skrzyni zawierającej tablice 10 przykazań, miejsce uświęcone przejawianiem się Boga, operculum arcae, qua tabulae Veteris Testamenti legum conservabantur': |
(w Biblii) 'pokrywa skrzyni zawierającej tablice 10 przykazań, miejsce uświęcone przejawianiem się Boga, operculum arcae, qua tabulae Veteris Testamenti legum conservabantur': |
'modlić się, deum precari, orare': |
A przezto {my} ucieczmy się dzisia k nie, zawitając ją tą to modlitwą |
Tu się wielki dziw zstał, samy zwony zwoniły |
'dźwięczeć, rozlegać się (o głosie), modulari, perstrepere': |
Tedy potem natychmiast jako są usłyszeli wszytcy ludzie źwięk trąb, piszczeli a gęśli..., a żałtarza, a gędziebnego źwięku (MPKJ V 108: gędziebnego dźwięku, war. kal.: gędźby) i wszelkiego stroja śpiewającego (sonitum tubae, fistulae et citharae..., et psalterii, et symphoniae, et omnis generis musicorum), padając wszytcy ludzie, ... modlili są się złotej sosze |
Tedy potem natychmiast jako są usłyszeli wszytcy ludzie źwięk trąb, piszczeli a gęśli..., a żałtarza, a gędziebnego źwięku (MPKJ V 108: gędziebnego dźwięku, war. kal.: gędźby) i wszelkiego stroja śpiewającego (sonitum tubae, fistulae et citharae, ... et psalterii, et symphoniae, et omnis generis musicorum), padając wszytcy ludzie... modlili są się złotej sosze |
'wznoszenie się (fal), wzburzenie, motus (fluctuum)': [o morzu] |
Eja (SkargaPłoc w. 17: eja, eja), duszo moje, ocuci się, długoś spała |
'jeden z czterech pierwiastków, z których rzekomo miał się składać wszechświat i człowiek, żywioł, elementum': |
'święto Trzech Króli czyli objawienia się Chrystusa, Epiphania': |
Nykodemusz o tem pysche <w> kxyagach, ktore slovo (leg. słową 'nazywają się') Evanyelya Nykodemova |
Przykaż wszemu ludu, eż się odłączy (ut separetur) od stanow Chore |
Tegodla eż człowiek będzie zatwierdzon ku prawu o przerzeczone rzeczy, a nie mogą się panowie sprawnie podjąć tego jimienia, ale to ma jego żona... osieść |
O ktore pieniądze Maciej na Szczepana żałował, tym jemu dał roku do Świętego Jana, eże się bydło otje 1426 |
'wydawać z siebie dźwięk, dawać się słyszeć, brzmieć, sonare, vocem edere': |
Wzniąc concrepantes (war. kal.: concrepantes, id est agnoscentes wzn[a]iąc; universusque Israel deducebant arcam foederis Domini in iubilo... et cymbalis et nablis, et citharis concrepantes I Par 15, 28, BZ: w zwoncech a ręczni<ca>mi i rotami zrownawając się) ca 1470 |
Marta... dosyć czyniła, bo się procowała, kako by Krysta z zwoleniki uczciła XV med. |
Adulta facta sum (sc. Maria) et desponsata sum coniugi, gdym dorosła, mężowim się poślubiła, et placui, zwoliła, alteri XV med. |
Gdyż zwoła wszytko pospolstwo (cumque clamaret omnis multitudo) a kamienim chcąc je (sc. Jozuego i Kalefa) obrzucić, zajawiła się jim fała boża na<d> strzechą stanu zaślubienia |
'odpłacać, odwzajemniać się, retribuere, rependere': |
'powrót do miejsca, z którego się wyszło, reditus, regressus': |
'oddać to, co się wzięło, pożyczyło, reddere rem receptam': |
Kiedykolwiek (cum) w kolebce albo w pieluchach leżała, nigdy się nie skalała podług obyczaja dziecięcego |
Kiedyżci sie będą ty rzeczy poczynać, weźrycie, podnieście głowy wasze, iżeć się przybliża odkupienie wasze (Luc 21, 28) |
'ślizgać się, per lubrica labi vel ferri': |
A kilekolikroć (quotiescumque) kajali się..., dał jim Bog niebieski moc ku obronie |
Bo kilkokolikroć (quotiescumque) modlili się jinym bogom..., tylekroć poddani w łup a miecz |
Saul... bojował... przeciw swym nieprzyjacielom... a dokądkoli się obrocił, zawżdy zwiciężył (superabat) |
'nawykać, przyzwyczajać się do czegoś, tu o młodych roślinach, consuescere, asuescere, hic de plantis novellis': |
A miałby przedtym wolą kilo lat (et si antea libertatem habebat aliquot annis), tyleż lat panu swemu służyć ma, ot niego nie wychodząc, jile lat wolą się weselił |
Ustawiamy, że kielokroć i kiedykole (quotiescumque et quandocumque)... pani wiano swoje... miałaby..., tegdy po śmirci męża jej wiesielić się ma tym to wianem |
'wrzeć, gotować się, bullire': |
'ćwiczenie, wdrażanie się, exercitium, exercitatio': |
'wprawiać się, poprzez ćwiczenia nabywać jakiejś umiejętności, exercitari, edoceri': |
'poznać coś, nauczyć się czegoś, discere, cognoscere': |
'powierzyć prowadzenie sprawy sądowej, licząc się zarówno z przegraną jak i wygraną, causam suam alicui committere sive obtinendam sive perdendam': |
Piotr żałował się... na sługę swego, iż jemu dał swe pieniądze, a on swych niżadnych miał, a wżdy przyliczył sobie piętnaście grzywien zysku na swą personę |
'umówić się, pacisci': |
'zgodzić się na coś, dare, concedere, permittere, pati, sinere': |
Gdy kto przygania skazaniu sędzinu, sędzia przez swe towarzysze się oczyści. Ale będzieli chciał go powod z fałszu doświadczyć (si... voluerit de falso actor approbare), przez sześć świadkow to ma uczynić |
Komu winę dadzą, iż w jego domu fałszywe pieniądze są kowany..., a wyznali się, tedy mają jego prawo uczynić jako fałszerzowi |
'jąkający się, balbutiens': |
'kłamliwy, świadomie mijający się z prawdą, falsus, qui prudens mentitur': |
Quomodo obscuratum est aurum, mutatus est color optimus przemienił się kras albo farba 1461–7 |
I rozgniewał się Balaak przeciw Balamowi, klasw rękama, rzekł (complosis manibus ait) |
'znęcać się nad kimś fizycznie, męczyć kogoś, katować, też zabijać, aliquem cruciare, torquere, suppliciis afficere, item necare': |
Byli się seszli do padoła leśnego, jeż to jest Morze Solne (mare salis) |
Jakom się ja nie podejmał Andrzejewi płacić, co na mem Żelawski zyskał 1433 |
morzyć się 'umierać, mori': |
Tu się był weń zamęt wkradł, mało eże z mostu nie spadł |
'kartki z przykazaniami noszone przez modlących się Żydów, phylacteria, quae Judaei orantes frontibus superponere solent': |
'starać się znaleźć, poszukiwać, dążyć do uzyskania czegoś, quaerere, captare': |
Kto swą rzecz u sąsiada alibo u jinego kogokole zastaw gwałtem, nie prawując się, weźmie, z winą szeć grzywien ma ją wrocić zasię jemu, jej zyskującemu |
'oczekiwać z nadzieją, spodziewać się, pragnąć, exspectare, sperare'(?): |
'większe gospodarstwo rolne (najczęściej szlacheckie) opierające się głównie na robociźnie pańszczyźnianej, także same budynki mieszkalne i gospodarcze, villa cum praedio maiori (imprimis ad nobilem pertinens) vel villae aedificia': |
'pseudomniszka, żebraczka podająca się za mniszkę, także kobieta klepiąca modlitwy a. plotki, pseudomonacha, mendica, quae monacham simulat, etiam mulier preces inconsiderate decantans vel fabulas narrans': |
'rzemieślnik trudniący się wyrabianiem drobnych przedmiotów metalowych, ślusarz, faber, qui ex aere, ferro res conficit minutas, faber claustrarius': |
Uchopiw ji Saul za klin płaszcza jego (apprehendit summitatem pallii eius) tako, eże się rozdarł |
'kawałek pola zwężający się klinowato, agri pars lateribus in cuneum coeuntibus': |
'pełzający, czołgający się (o gadach i płazach), reptilis': |
'to, co się mówi, wypowiedź, wypowiedzenie, słowa, verba, dicta, eloquium, sermones': |
'zaraźliwa choroba u koni, charakteryzująca się wielkimi upływami śluzu z nosa, nosacizna, malleus humidus (equorum morbus quidam)': |
'pole uprawne, działka ziemi mająca do kilkunastu zagonów, zwykle oddzielna, niełącząca się z resztą gospodarstwa, agri culti pars minor, saepe a praedio separata': |
'mieć warunki do działania, wypływające z korzystnych okoliczności zewnętrznych (czasownik zaprzeczony stwierdza, że coś się nie dzieje a. nie działo i nie będzie dziać), mieć możliwość, habere alicuius rei faciendae facultatem a condicione oblatam (verbum cum negatur significat aliquid non esse factum, minime fieri, neque futurum esse), posse, in potestate sua habere': |
'wolno ze względów zwyczajowych, wypada, godzi się, decet, fas est': |
Wstań ku mnie, możesz mi wierzać, nie chcęć się dzisia sniewierzać |
'mieć czegoś dużo, pod dostatkiem, opływać w coś, odznaczać się zasobnością, abundare, affluere aliqua re, aliquid abunde habere': |
'gorycz zjełczałej słoniny, pleśń na rozkładającym się tłuszczu, też fetor zepsutego mięsa, putredo lardi corrupti': |
'to co się składa na ofiarę, ofiara, sacrificium, hostia': |
Jakom się nie obiązała (czy obięzała) dać sześcinaście grzywien Więceńcewej żenie 1434 |
(o płazach, gadach) 'pełzać, czołgać się, serpere, repere': |
'używany do składania ofiar, taki, na którym się składa ofiary, qui ad hostias sacrificandas adhibetur, sacrificus': |
'oddawać się rozpuście, petulantem esse': |
Korrozaim wyprawia się tajnica moja mnie |
1. 'posługiwać się słowami dla komunikowania myśli i przeżyć, verba pronuntiare, fari, verbis aliquid exsequi, dicere, loqui': a. dopełnienia bliższego brak a. dopełnieniem zaimek: |
Będzieli niewiesta mężata, jaż ku ktorej dziedzinie mieni i mowi się dla posagu alibo ktorymkole obyczajem prawo mieć (aliquam hereditatem, quam dicit et credit... ad se pertinere) |
Tacy nie będą się moc mowić dobrymi (tales non possunt dicere se probos), gdyż są nierowni dobrym mężom dompnimani |
'miejsce udręczenia, ucisku, tu pomieszczenie, w którym zamykano niewywiązujących się z zobowiązań członków cechu, rodzaj więzienia, locus molestiae, hoc loco carcer, quo collegii artificum socii inoboedientes claudebantur' (?): |
'uznający się winnym, grzesznym, conscius, qui se reum esse sentit': |
Przeto nie dajcie się kłamać Ezechyjaszowi (non vos ergo decipiat Ezechias) nijeną marną radą ani jemu wierzcie |
Aby Achior poznał się, iże nami kłama (quoniam fallit nos), pociągniem na gory |
Oni się jim pośmiewali a kłamali jimi (subsannantibus eos) |
Lubo cię kłamce słuchać: staw się jinsze myślić, jakoby tego nie słuchał (placet tibi verbum ioculatoris: finge te non audire sed alia cogitare) XV p. post. |
On jest Gospodzin Bog twoj i kłaniać się będą jemu (adorabunt eum) |
Serdeczne pokłonienie..., panno miła, tobie się kłaniam i na twe zdrowie tym listem pytam 1444 |
'pozdrawianie, kłanianie się, salutatio': |
'rozliczać się, rationem facere': |
'sprzeciwiać się, protestować, contradicere, se opponere, de aliqua re queri': |
'działka ziemi uprawnej, zwykle oddzielna, niełącząca się z resztą gospodarstwa, agri culti pars minor, saepe a praedio separata': |
A takież mowimy, kiedyby przed starostą naszym to się zstało (et idem... decrevimus observari) |
I mowi ewanjelista święty pod obrazem trzy krolew pogańskich: Gdzie jeść teć, jenże się narodził, krol żydowski |
Komornicy albo urzędnicy... nie mają, niżliby włostne swe rzeczy, mowić ani ku mowieniu rzeczy z sądu się wznosić (non debebunt alias causas, nisi proprias, procurare vel procurandum se de iudicio levare) |
On, komu się gwałt stał, ma wnet objawić i oskarżyć (debet accusare) onego gwałtownika 1498 |
Kako służebnicy... ubogą ślachtę... nauczyli się łupić, a to kromia żadnej winy |
'to co służy do krzesania czy wzniecania ognia, próchno, hubka, może też zarzewie, żarzący się popiół czy węgiel, fomes, quo ignis accenditur, fortasse cinis vel carbo candens': |
Kogokoli śmierć udusi, każdy w jej szkole być musi, dziwno się swym żakom stawi, każdego żywota zbawi |
'ktoś się lituje nad kimś, miseret aliquem': |
Bracia... i siostry mają się zjidzi oblicznie na pogrzeb i na obchod umarłego brata i służbę żałobną mu udzielać(i) (ut defuncti exsequiis procurent personaliter interesse) 1484 |
Bo wszytek Israhel żałościwie żałował (valde doluit) i kajał się prze zbicie jenego pokolenia |
Ty będąc żałościw (MamLub 53: żałością) siercem twym (ductus paenitudine cordis)... nawrocisz się k niemu |
'smucić się, odczuwać żal, przykrość z jakiegoś powodu, maerere, tristare': |
z określeniami nazywającymi osobę, przeciw której kieruje się skargę: kogoś: |
'ten, kto jada ponad miarę, objada się, obżartuch, edax, vorax': |
<Spowiadamy się Bogu..., iżesmy zgrzeszyli siedm śmiertnymi grzechy> pychą, żarłoctwem (Spow 1: obłojstwem, 3. 6: obżarstwem, 4: s obżarstwa), pijaństwem, łakomstwem |
'jedzący ponad miarę, objadający się, obżartuch, edax, vorax': |
'ten kto jada ponad miarę, objada się, obżartuch, edax, vorax': |
'ten, kto nadużywa napojów alkoholowych, upija się, pijak, opilec, potator, ebriosus': |
'ten kto objada się i upija, nieumiarkowany w jedzeniu i piciu, obżartuch i pijak, vorax et ebriosus': |
'jeden z dwóch kamieni w kształcie koła, między którymi rozciera się ziarno, unus ex lapidibus molae': |
wskazuje obiekt, którego się ktoś domaga: czegoś: |
'domagać się wymiaru sprawiedliwości, postulare, ut res legibus iudicetur': |
A gdyż było słuńce za gorę zaszło i uczyni się mrokowa ćma (facta est caligo tenebrosa) |
'dostawać się komuś po czyjejś śmierci, przypadać w dziedzictwie, hereditate alicui obvenire': |
A przeztoć się dzisia msza na przodku tako poczyna: Puer |
Jako twoje trzy owce, ktore zginęły in autumno, do moich owiec się nie przyłączyły 1484 |
'ilość czegoś mieszcząca się na furze, quantum curru capitur vehique potest': |
'ten, kto karze, kto się mści, ultor, vindex': |
Pakliby... przyjacielom tego to gwałtownika zabić przygodziło się, za to zabicie nijeden przyjaciel zabitego nie ma owszejki mścić (nullus amicus eiusdem occisi penitus ipsum vindicare debebit) |
Punitrix, mszczący się, horum plebs est 1466 |
'domagać się wydania czegoś za poręczeniem, za poręką, fideiussione data exposcere': |
'ugodzić, rozsądzić polubownie spierające się strony, litigantes ad concordiam adducere': |
Potem drugi... wywodzi się wzgardzonym..., żądając tegodla spisać to skazanie i otmienić (postulans... debere eandem sententiam retractari) |
Napirzweć biskup oblecze na się ciasne gzło |
A gdyż oblekę niebiosa obłoki (cumque obduxero nubibus caelum), ukaże się dusza w obłoce |
'miejsce do ubierania się, przedsionek, locus ubi vestes induuntur, vestibulum': |
'miejsce do ubierania się, przedsionek, locus ubi vestes induuntur, vestibulum': |
'ulżyć, exonerare': być obleczczonym 'wypróżnić się, ventrem exinanire': |
'niechętny do wysiłku, gnuśny, opieszały, leniwy, ociągający się, piger, segnis, iners': |
'ilość czegoś mieszcząca się na furze, quantum curru capi vehique, potest': |
Jako Jan nie chodził... do burgmistrza ot pana Miedzyrzecskiego i nie żądał, by mu się gwałt nie stał o jęćca 1405 |
'domaganie się wymierzenia sprawiedliwości, actus ius suum vindicandi'. |
Iż teć to krol jeść miłościwiejszy... w długiem czakani, iżbychom się k niemu żądnie pośpieszyli |
'taki, którego się pragnie, pożądany, upragniony, desiderabilis, optabilis': |
Bracia... <i> siostry mają się <wia>rować(i) niezgody i też swarow, kłopotow (litigia) miedzy sobą 1484 |
Aleć on na jego obliczu jestci się on bar-zo młody widział był |
'związany z obliczem (twarzą), znajdujący się na obliczu, ad faciem pertinens, qui in vultu alicuius est': |
'znajdujący się w murze, muralis, qui muri est': |
'współczuć, użalać się, compati, misereri, condolere': |
'część lasu z barciami, część lasu nadająca się na założenie barci, silvae pars, qua alvearia inveniuntur vel institui possunt': |
Ma wiedzieć, eże na troją ma się oględać, by zewsząd cirpiał każdą przeciwność: albo od Boga...., albo od dyjabła, jako złe myśli, złe żądze, jeż on ws[ch]adza w nas, albo ot ludzi XV med. |
A zaprawdęć by ten to człowiek mało zgrzeszył, iże gdyżciby się on na to rozmyślił, iżbyć on w krotkie chwili umrzeć musił |
To błogosławieństwo jedna człowieka ku Bogu tako to, eże żądzą swą Boga miłuje jako swoj początek a swego Pana, jen ji chowa i jim się opieka XV med. |
Czemu się tako bar-zo lękasz? Wrzekomoś zdrow, a żdy stękasz |
Pakliby onemu bolącemu przygodziło się, że pomstę wziął (quod vindictam sumat) |
Ciało twoje... ciału memu jest się przyłączyło |
Przyłączył się jest bliskością (war. lub.: wszedł jest w przyjaźń) coniunctus est affinitate (affinitate coniunctus est, sc. Salomon, pharaoni regi Aegypti III Reg 3, 1) 1471 |
Czso jeśm przeciw tobie zawinił, żeś się tako bar-zo rozgniewał? |
Acz miedzy ktorymi ludźmi stałby się dział, tako że kożdy z braciej miałby swą część (ita quod unusquisque... haberet suam portionem), a ten isty dział nie byłby... ućwirdzony..., tedy jeden drugiego nie ma gabać |
Przystąpiąc kapłani, synowie Levi, ktoreż to jest zwolił Pan Bog twoj, aby służyli <jemu> i błogosławili imieniu jego, że wszytka rzecz jich słowy się kona a wszelką rzecz czystą albo nieczystą sędzić mają (quos elegerit..., ut ministrent ei... et ad verbum eorum omne negotium... iudicetur) |
Dziwne rzeczy, w miłości *będąc, poczęły się miedzy nama ca 1428 |
'wziąć sobie coś do serca, przejąć się czymś, demittere aliquid in pectus suum, aliqua re commoveri': |
'potwierdzać, przytakiwać, wyrażać zgodę, opowiadać się za czymś, confirmare annuere, sententiam alicuius comprobare': |
'związany z płucami, znajdujący się w płucach, ad pulmones pertinens': płucna (żyła) 'żyła doprowadzająca z płuc do serca krew tętniczą, vena, qua sanguis de pulmonibus ad cor fluit': |
Widziało się jest nam (nobis) i naszej ślachcie |
'godzić na coś, dobierać się do czegoś, aliquid petere, appetere, consectari, affectare': |
Ale ać z tobą są czujący w stroży stanowej i we wszech obyczajoch jego. Cudzy się k wam nie przymiesi (alienigena non miscebitur vobis) |
'trzymać się czegoś, przestrzegać czegoś, amplecti, recipere, servare': |
'przypaść do gustu, podobać się, placere alicui': |
(o płynie) 'płynąć, lać się, fluere, manare': |
'sprzeczać się, disputare, contendere, verbis certare': |
'pytać, zastanawiać się, quaerere': |
(Maria) zasmęciła się jest w mowie jego i myśliła (cogitabat Luc 1, 29), jakie by to było pozdrowienie |
'odezwać się, vocem edere, loqui': |
Bo uczynił jeśm się jako bułga w przymroziu (sicut uter in pruina, Puł: w żerzawiu) |
'unosić się na wodzie, aqua ferri': |
(o płynie) 'ciec, lać się, fluere, manare': |
<C>zęstokroć przed nas skarga przynaszana, kako służebnicy... ubogą ślachtę... nauczyli się łupić |
Zaliby ubostwem przynędzon sąc (compulsus) przedałby się tobie brat twoj, nie uciężaj jego robotą robotnikow |
Bo jest to to prawo dziewek Salfaad od Boga wydano, żeby się swadźbiły, z kimże chcą |
Jenże (sc. kapłan) pirwe ofieruje za grzech, zakręciw głowę jego, tako żeby się gardła dzierżała (retorquebit caput eius ad pennulas, ita ut collo haereat) ani owszem jej urwać |
'miejsce do ubierania się, przedsionek, locus ubi vestes induuntur, vestibulum': |
'miejsce do ubierania się, przedsionek, locus ubi vestes induuntur, vestibulum': |
'miejsce do ubierania się, przedsionek, locus ubi vestes induuntur, vestibulum': |
'składający się z obłoków, nubibus constans': |
'człowiek wolny, ale bez ziemi, nieosiadły, najmujący się do służby, homo liber, domini famulus, qui nullum possidebat agrum neque certo quodam habitabat loco': |
'otoczyć opieką, zatroszczyć się, protegere, tueri': |
'to, co się komuś może należeć oprócz części spadkowej, quod alicui praeter partem hereditatis deberi potest': |
'to, co się komuś może należeć oprócz części spadkowej, quod alicui praeter partem hereditatis deberi potest': |
'to, co się komuś dostaje dodatkowo w udziale, quod alicui insuper obvenit, obtingit': |
'niespodziewne nadejście, pojawienie się czegoś, actus necopinato veniendi, apparendi': |
'dostać się w udziale, alicui obvenire, obtingere': |
(o przykrych doznaniach, dicitur de malis) 'dotknąć kogoś, zwalić się, runąć na kogoś, in aliquem cadere, alicui accidere': |
'przedawniony, miniony, taki, który stracił prawną skuteczność, qui iam non valet, non est legitimus, ratus': o terminie sądowym 'taki, na którym powód nie stanął, a dalsze postępowanie sądowe mogło toczyć się na podstawie nowego pozwania, także taki, na który powód może ponownie pozwać, dicitur de die iudicio constituta, in qua accusator non venit, sed causa e nova citatione agi potuit, item in qua accusator reum denuo vocare potest': |
Wszystek płacz i ich zamęt, i ten kłopot obrocił się im w wielikie wiesiele, bo jeden drugiego <począł> weselić w miłościwym a barzo w słodkim gadaniu (in dulcibus colloquiis) |
'błąd w wierze, odstępstwo, wyrzeczenie się wiary, apostasia, defectio a fide': |
'naigrawanie się, szydzenie, urąganie, cavillatio, irrisio': |
Obłą gorający knot wsiąka w się ceram teretem stupa calens bibit 1444 |
'człowiek, który obmawia, źle, nieprzyjaźnie wyraża się o bliźnich, oszczerca, calumniator': |
'znajdujący się w lesie, qui in silva situs est': |
'opieszałość, niedbałość, ociąganie się, segnitia, negligentia': |
Potem gdyż umarł Jojada, weszły książęta judzska i pokłoniły się krolowi, jen obmiękczon sąc (delenitus) jich służbie, pozwolił jim |
'człowiek, który obmawia, źle, nieprzyjaźnie wyraża się o bliźnich, oszczerca, criminator, calumniator': |
przypodobać się 'być stosownym, słusznym, convenientem, aptum, rectum esse': |
'dbać, troszczyć się, curare': |
'człowiek myślący o czymś, troszczący się o coś, tu: stróż, qui de aliqua re cogitat, hic: tutor': |
K czemu myśl przyłożyła, barzo rychło się nauczyła, bo była barzo silno myśliwa (nam multum erat docilis et ingeniosa, cura cuncta diligens atque studiosa) a dobrego przyrodzenia, bo ku wszemu myśli miała |
Stanisław nie brał ot kmiot myta, kiedy się za ktorym przał 1415 |
Gdyż z lichwy pochodzi nieurzędne łakomstwo, a to dla nieustawienia podobnego płatu mzdy (extorsioni pecuniarum terminum non imponentes)... A gdyby się kto Żydowi listem zobowiązał na pieniądze lichwę płacić, a gdyby Żyd... zadzierżał do dwu lat, a nie przypozywał jiśćca o mzdę (pro usura accrescente et pro principali debito, Sul 48: o lifę przyrosłą i o jistny dług) przed sąd, tedy lichwę od dwu lat ma stracić, a dalej telko mzdę (de principali sprte, Sul 48: na jiścinie) a znowu lichwę poczętą ma mieć |
Ciesielstwem się barzo mądrze i roztropnie obchodził (sc. Josef) |
dotyczący mężczyzny (płci męskiej), z mężczyzną związany, do mężczyzny należący, przeznaczony dla mężczyzny, z mężczyzn się składający, qui ad virum (sexum virilem) spectat, cum viro coniunctus est, ad virum pertinet, e viris constat': |
'zgłaszać przed sądem jakieś roszczenia, domagać się czegoś sądownie, przystępować do sporu w toku procesu, in iudicio aliquid petere, sibi vindicare, in litem cum aliquo descendere, cum causa in iudicio agitur': |
przypowiedzieć się 'zgłosić przed sądem jakieś roszczenia, przystąpić do sporu w toku procesu, in iudicio aliquid petere, sibi vindicare, in litem cum aliquo descendere, cum causa in iudicio agitur': |
'miejsce, wzdłuż którego toczy się akcja': |
Jako Zofka nie wzięła nic dziecięce części, ale co się je po pirwem mężu dostało 1397 |
wskazuje osobę, narzędzie, przedmiot, przy której pomocy, przy którego użyciu dokonuje się czynność: |
Ja a bracia moi... nie zwłaczali<smy> swego odzienia ani się obnażali, jeno ku obmyciu (ad baptismum) |
'wymyślić, postarać się o coś, providere, prospicere': |
Nie zwłaczali<smy> swego odzienia ani się obnażali, jeno ku obmyciu (unusquisque tantum nudabatur ad baptismum) |
Przydawa się też, iż gdy niektorzy o niektore nierzędy... k naszemu sądu pozwani bywają, mianują pany (nominant dominos)... zachodźcami obrzekając, iżby kaźnią... swych panow... dowinienia uczynili |
(w wyrażeniach zleksykalizowanych) wyraża sposób, charakter istnienia, zachowania się: (być, pielgrzymować, przebywać) po gościnie '(być, pielgrzymować, przebywać) poza ojczyzną jako obcy, nie obywatel, peregrinari, extra patriam commorari': |
Poczęła umiatać kościoł a jako smiotła proch w gromadę, nie majęcy tako rychło wecz zebrać i pobrała przed się w suknią i poniosła |
'starać się o coś, sprawiać, by coś było do dyspozycji, alicui rei operam dare, studere, aliquid petere, efficere, ut aliquid paratum, praesto sit': |
Lęknąłem się, eż nic po mnie |
II. w połączeniu z acc. rzeczownika lub zaimka: 1. wskazuje kres przestrzenny, granicę, miejsce, aż po które rozciąga się przestrzeń objęta akcją, czynnością 'aż do, usque ad': |
Ci się... przyprawili (paraverunt se) ku pobiciu przeciw synom israhelskim |
'postarać się o coś, sprawić, by coś było do dyspozycji, aliquid comparare, providere, efficere, ut aliquid paratum, praesto sit': |
wyraża czas, w którym toczy się akcja 'w ciągu, przez, in, per': |
Po trzy czasy lata (tribus temporibus anni) ukaże się każdy samczek twoj w widzeniu wszechmogącego Pana Boga |
'znajdujący się z dwóch stron czegoś, ex utraque parte alicuius rei situs': |
Już, dzie, ty czas masz, aby się ty ku swemu domu zasię nawrocił |
A przeto acz dwie dziedzinie znowu obapoł jednej rzeki posadzą się (invicem conveniunt aliquo flumine vel rivulo mediante), tedy[by] każda strona swoj brzeg ma rzędzić i strzymać |
Piotrasz stawiał się na ten rok, jako miał, ano go nie chciano przyjąć 1400 |
'opłata na rzecz właściciela gruntu, na którym pasło się bezprawnie czyjeś bydło i zostało zajęte, multa, quae solvebatur ei, qui pecus alienum in agro suo deprehendit': |
w połączeniu z liczebnikiem porządkowym wskazuje miejsce w rzędzie, oznaczenie, który raz powtarza się czynność: |
wyraża czas, w którym się toczy akcja: |
'umocnione miejsce pod gołym niebem, w którym zbiera się i przebywa wojsko w toku wyprawy wojennej, castra': |
'odwdzięczyć się, wynagrodzić coś komuś, obdarować kogoś, meritum praemium alicui persolvere, remunerari, donare': |
'przygotowywanie się, actus se praeparandi': |
Niżliby (czy niźliby) ociec z winy synowej... w grzesze ganiebnem był wydan, alibo będąc obwinion nie mogłby się oczyścić,... tedy podług dostojności winy obrachowany (arbitratus secundum culpae exigentiam) ucirzpi |
Będę strożem twym, gdziekoli się obrocisz, a przyprowadzę cię zasię (et reducam te) do tej to ziemie |
Boć po Isaakowi twe siemię się rozpłodzi (in Isaac vocabitur tibi semen) |
'danina, płacona na rzecz księcia, wymierzana w zależności od wielkości posiadanej przez chłopa ziemi, określanej przy pomocy radła, tj. dającej się zaorać w umownym czasie jednym radłem, vectigal, quod colonus a certa quadam agri mensura (quae radło dicebatur) duci solvebat': |
I obradował się (laetatus est) w jich przyściu |
'domagać się, zażądać, wysunąć pretensje, wystąpić sądownie przeciw komuś, aliquid petere, postulare, flagitare, poscere, aliquem in ius vocare': |
Jakom ja jego nie obranił anim jego otjechaw zasię się wrocił samoczwart, rękim mu nie wyciągnął, anim mu palca uciął 1471 |
Ktoregoż uźrzawszy oślica przyrazi się ku ścienie (iunxit se parieti) i zetrze nogę siedzącego na sobie |
Modlcie się Panu w obrazie świętem (adorate Dominum in decore sancto) |
Iako mnie Emrych obwiązał się zapłacić trzydzieści korcow owsa po cztyrzy grosze 1419 |
~ Może też trzeba się liczyć z wymową pobezczynić. |
Przyrodzenie człowiecze (natura humana) rychlej się skłoni podług świata ku grzechu, niż podług światłości ku Bogu |
Teże wy miłego Krysta prosicie, iżbyć ty to rożdżki i to teże kamienie obrociło się ono zasię w swe przyrodzenie |
Tako panna, jako pani ma to wiedzieć, cso się gani |
'brzydzić się, abhorrere': |
'jeden z czterech pierwiastków, z których rzekomo miał się składać wszechświat i człowiek, elementum': |
'złączyć się węzłem rodzinnym, vinculis consanguinitatis se coniungere': |
'mówić o czymś, rozmawiać, naradzać się, aliquid cum aliquo conferre': |
K nemuz, gdaz clouek gresny rospamø<taję się> støpy (leg. zstąpi), tochu sam sebe vspomene, s taynego sircha <strumienie gor>skih slez za grehi uilige |
Gdaż się, prawi, uśmierzyło tako mocne bostwo, w czem bujać może nasze mdłe człowieczstwo si igitur tanta humilitate se deprimit (tam potens deitas), superbire in quo audet humana infirmitas? |
Mow se mną, bo-ć mam działo, Gdy-ć się se mną mowić chciało |
Acz się przygodzi, gdy niektory człowiek pozwaw drugiego do sądu będzie nań żałował (item contingit, quod quandocumque aliquis homo evocat alium ad iudicium et de ipso querulatur), kako żyto jego... wypasł, ta żałoba ma być sądzona ku winie po polsku rzeczonej pięćdziesiąt |
Gdyby się w sądzie zwada stała (de trubatione iuris) 1498 |
Ustawiamy, że gdykole i kielkokroć niektory bartnik w naszych ziemiach... nie chciałby, nie mogł albo niektorym obyczajem wymawiał się barci, ktorą przedtym sprawiał..., sprawiać..., tegdy (quandocumque aliquis... mellicida... nollet... mellificia... regere..., extunc) onemu panu... rzeczoną barć ma... wzdać |
Tedy się podawa pod wszytko swe himienie, gdziekoli co ma hi w ziemi, hi na ziemi, nic sobie nie ostawiając XV in. |
Iże jeś ty z ziemie stworzon, a kdyż więc ty umrzesz, tedy się więc ty zasię w ziemię obrocisz |
Gdyż (cum) to mamy z nauki bożej, kto się ukorzy, już jest rozgrzeszon..., tedy chcemy..., aby... sędzia świadecstwo przyjąć przysądził |
A gdyż pycha dyjabła wyrzuciła s nieba..., bojmyż się, bychom pychą krolewstwa niebieskiego ni<e> stracili XV med. |
Ale kako my ten to boży dar chowamy, gdyż się śmiertnego grzecha dopuszczamy? |
Gdyż my wszytcy chcemy do Boga przyć, wiarujmyż się grzecha |
A Pan nie odpuści jemu, ale tedy gdyż nawięcej pirzchliwość jego rozleje się w pomstę przeciw człowiekowi temu (et Dominus non ignoscat ei, sed tunc quam maxime furor eius fumet et zelus contra hominem illum) |
Ale gdyżby się on jest był ze złych ludzi narodził, tedyćby mu więc oni nie byli wierzyli |
Aleć osła przezto{ć} są ji oni z sobą byli pojęli, iżbyć {oni} strawę na niem sobie {byli} nosili albo teże gdyżby się była Maryja utrudziła, tedyćby więc ona była nań wsiadła |
A napirzweć jestci on był w domiech tako ubogi, iżeć on żadnego pieniążka w ten to czas nie miałci jest on był, gdyżci się jest on był narodził |
Gdyżci się ktoremu krolewi albo książęciu syn narodzi, tedyć więc po wszytkiemu krolewstwu pośli bieżą |
Jim ci człowiek jest piękniejszy, tym ci jest w siercu gorszy. A przez to gdyż ci miły Jezu Kryst człowieka cudnie stworzy, tym ci się rychle grzechu dopuści |
'żałować, smucić się, dolere, lugere': |
W Sędomirzu co się też stało przez Tatary płaczliwe działo: tak ludzi wiele pobili XV ex. |
'choroba wątroby objawiająca się żółtym zabarwieniem skóry, żółtaczka, aurugo, ictericia': |
'nie troszczący się o nic, niedbały, neglegens, indiligens': |
ociągający się, zwlekający z czymś, tardus, remissus': |
Iżby dziedzic tej dziedziny był w stronach dalekich a tegodla mieni się nie mieć otpowiedać (dicit se non teneri respondere) |
To prawo będzie wrażedlnika pobiegłego (homicidae fugientis), jegoż żywot ma się zachować |
'udać się gdzieś biegiem, pobiec, currere in aliquem locum': |
'znajdujący się na boku, boczny, lateralis, qui a latere est': |
'natknąć się, incidere in aliquem': |
Tedy ten, komu się to zstanie, kromie obrażenia (Sul 34: obrenienia) swej rzeczy (absque suae causae vulneratione) może jinsze swiadki wieść, acz je ma |
Opaszy się mieczem twojim na lędźwie twoje (super femur tuum) |
Wroć się do ziemie przyrodzonej (in terram nativitatis tuae) |
A gdyż-jest-koli przyszedł czas owcam kotno być (postquam enim conceptus ovium tempus advenerat), widział jeśm <we śnie>, iże się schadzały z barany owce |
I mowi ewanjelista...: Gdzie jeść teć, jenże się narodził, krol żydowski? |
Śmierć i teże męka świętego Piotra jestci się ona była męce miłego Krysta przyrownała |
Jako ta granica narożna obrębiona nie tyka się opatowych i konwencskich dziedzin, ale jest miedzy wsiami Borkowymi 1399 |
Już stękam, już mi umrzeci, dusza nie wie, gdzie się dzieci (SkargaWroc w. 9: kam sie podzieci) |
'zobowiązywać się do przejęcia przez siebie wszystkich powinności kmiecia wobec dawnego pana, obligare se in omnia cmethonis erga dominum pristinum officia recipienda': |
pobrać się 'odejść, pójść, abire': |
Mulier ista coram deo multum se humiliauit, qui se canibus conformauit vlg. przyrownawała się ca 1420 |
Rzekł jest (sc. Jakob) ku Labanowi: Daj mi żonę moję (da mihi uxorem meam), boć jest czas już się dokonał |
Aczby niektory sędzia... dzierżąc stronę jednę, zdał abo skazał i przysądził (utique sententiaverit) o dziedzinę... niesprawiedliwie uciążając drugą stronę, tedy strona uciążona odzowie się ku wyszszemu stołu |
'składający się z kobył, equarum (gen.)': |
'znajdować w kimś, czymś przyjemność, mieć upodobanie, doznawać przyjemności, cieszyć się, delectari aliqua re, aliquid sibi iucundum sentire, laetari': czegoś: |
Leżący są, jiż się w<e z>łem kochają |
'przyjemność, upodobanie, rozkoszowanie się, uciecha, delectatio, laetitia': |
'zobowiązać się do przejęcia przez siebie wszystkich powinności kmiecia wobec dawnego pana, iureiurando se obligare in omnia cmethonis erga dominum pristinum officia recipienda': |
Nie będą się moc prawem niemiecskim obronić (non poterint se tueri), ale prawem polskim mają otpowiedzieć o tę rzecz |
Nie straszy się, Abramie, jacieśm obronienie twoje (ego protector tuus sum) |
'przez wysychanie przylgnąć, przywrzeć, przylepić się do czegoś, arescendo alicui rei adhaerere, agglutinari': |
Nie kłaniaj się bogu cudzemu, Pan, Mściciel jimię jego, Bog jest obrońca (Deus est aemulator) |
A porzucił się na łoże swe, obrociw twarz k ścienie (avertit faciem suam ad parietem) |
[odwrócić się od złego] |
Przydzierżał się Achab swym skutkiem pobudzaję (irritans) Pana Boga israhelskiego |
Weźmi pręt swoj a porzuć ji na ziemię przed faraonem..., ać się obroci wężem (ac vertetur in colubrum) |
'w pewien sposób się umówić co do jakiejś sprawy, condicere, pacisci': |
zapewne zam. obracać się 'przebywać, versari, conversari': |
Obrocił się avulsus est XV med. |
'obracający się, ruchomy, versatilis, mobilis': |
'pokryć się czymś rosnącym, porosnąć czymś, obnasci, (frondibus, pilis) convestiri': |
'działanie, zajmowanie się czymś, actio, operatio': |
'powołać się na coś, przytoczyć coś, allegare, afferre, laudare': |
Skazanie klątwy świadkom, jiż mają powiedzieni być, złościwie częstokroć obykło być obrzeczano (sententia excommunicationis testibus inducendis malitiose plerumque consuevit opponi), s jegoż obrzeczenia mnoży się prawdy uciśnienie |
'brać początek, wywodzić się, originem ducere': |
'powoływać się na coś, przytaczać coś, allegare, afferre, laudare': |
'uroczyście ślubować, przyrzec, zobowiązując się do czegoś, zwłaszcza z okazji objęcia jakiejś funkcji, spondere, polliceri, promittere, aliquid recipere (praecipue cum quis munus aliquid init)': |
'osadzić się (tu o osadach rzecznych), considere, residere (hoc loco dicitur de crassamine flumineo)': |
'chwalić przesadnie albo bezpodstawnie dla przypodobania się, adulari, assentari, blandiri': |
'pochwała przesadna lub bezpodstawna obliczona na przypodobanie się komuś, adulatio, assentatio': |
Będziem dobrze z wami moc się ślubować, acz będziecie chcieć obrzezować kożdego pacholika miedzy wami (circumcidatur in vobis omne masculini sexus) |
A wziąwszy na się odzienia swa bojowa i obsadzili (sederunt) wąskości drog miedzy gorami |
'iść, chodzić, przemieszczać się, wychodzić skądś, ire, ambulare, exire': |
'zgodzić się na dowód w formie przysięgi, concedere, ut aliquid iure iurando probetur': |
'uroczyste przyrzeczenie, ślubowanie, obietnica spełnienia czegoś, zobowiązanie się do czegoś, zwykle z okazji objęcia jakiejś funkcji, promissio sollemnis, ius iurandum, quo quis in aliquid se obstringit, praecipue cum munus aliquod init': |
Pisarz... prawujące się... mienić ma, tako iż... ktory wtory pozwał, wtory ma pomienion być i otprawion, a takoż otrzedzią aż do poślednich pochodząc (et sic deinceps usque ad extremos procedatur) |
Adam podał się Janowi w pieniądzech pod ciążą, gdzie by ji koli uciądzać mogł o jego pieniądze 1398 |
Janowi polecona miła jego matka, gdzież się dusza Krystowa z ciałem rozdzieliła 1453 |
Przyniosą przeto wszytko..., ku dźwirzom stanowym, gdzież to wszytko gdyż stało się przed pospolstwem, rzecze Mojżesz (ubi cum omnis multitudo adstaret, ait Moyses) |
'uroczyście ślubować, przyrzekać, zobowiązywać się do czegoś, zwłaszcza z okazji objęcia jakiejś funkcji, spondere, polliceri, promittere, aliquid recipere (praecipue cum quis munus aliquod init)': |
'uroczyste oświadczenie, złożone z powołaniem się na Boga, dotyczące prawdziwości jakiegoś twierdzenia, środek dowodowy w postępowaniu sądowym, ius iurandum deo teste datum, quo aliquid verum demonstratur, quo aliquid in iudicio probatur': |
'uroczyście ślubować, przyrzec, tu: zobowiązać się do czegoś z okazji objęcia jakiejś funkcji, spondere, polliceri, promittere, aliquid recipere, cum quis munus aliquod init': |
'uroczyste oświadczenie, złożone z powołaniem się na Boga, dotyczące prawdziwości jakiegoś twierdzenia, środek dowodowy w postępowaniu sądowym, ius iurandum deo teste datum, quo aliquid in iudicio probatur': |
'spisek, sprzysiężenie, coniuratio': |
'choroba wątroby objawiająca się żółtym zabarwieniem skóry, żółtaczka, aurugo, ictericia': |
'choroba wątroby objawiająca się żółtym zabarwieniem skóry, żółtaczka, aurugo, ictericia': |
Przerzeczonymi winami..., acz się sprawiedliwi z tego to gwałtu koliżdy s nich (sc. kmieci, quilibet eorum) osobnie nie uczynią, mają być karani |
Chuda, blada, żołte lice, łszczy się jako miednica |
'choroba objawiająca się żółtym zabarwieniem skóry, żółtaczka, aurugo, ictericia': |
'rodzić się, nasci, gigni': |
'trwać, utrzymywać się, durare, manere': |
'grupa domów, gospodarstw znajdujących się poza wsią, ale do niej należących, mała niesamodzielna osada, domus, praedia, quae extra vicum sita sunt, sed ad eum pertinent, parvus vicus, qui non est sui iuris': |
'zbliżyć się szybko, skacząc, assilire, assultare': |
Mnie listopadł dzieją, u ognia się ludzie grzeją; łupię chrosty, wszelkie gaje ca 1455 |
'zdanie odnoszące się pierwotnie do określonego zdarzenia, sytuacji, osoby lub rzeczy, powtarzane później tradycyjnie, najczęściej w znaczeniu przenośnym, proverbium': |
'zacząć mówić, posługując się przypowieścią, parabolam incipere': |
'należeć, przynależeć, należeć się, alicuius esse, ad aliquem pertinere, alicui deberi': do czegoś: |
'jak należy, godzi się, przystoi, ut decet': |
'zgodzić się, sinere, concedere, consentire': |
~ Mniej się zaleca lekcja obsadzać. |
'chwianie się, nutatio, vacillatio': |
'chwiać się, vacillare': |
'należeć, przynależeć, przysługiwać, odnosić się, alicuius esse, alicui deberi, ad aliquem pertinere': komuś, czemuś: |
'być stosownym, godzić się, decere, convenire': |
'wykup, okupienie się, redemptio' (?): |
'wykup, okupienie się, redemptio' (?): |
'przysługiwać, należeć się, deberi': |
'wahać się, nie być pewnym, dubitare, incertum esse': |
'uderzyć, natrzeć, napaść, też wedrzeć się, wtargnąć, irrumpere, incurrere': |
Pochyciw Saul miecz (arripuit ergo Saul ensem) nastawiw przeciw sobie, rzucił się nań |
Pojdziesz po jich (sc. kapłanów i sędziego) radzie, nie pochylając się ani na prawo, ani na lewo (nec declinabis ad dexteram neque ad sinistram) |
Innixta przystała abo przytuliła się ku synowi XV p. post. |
'zgodzić się, przyzwolić, sinere, pati, concedere': |
'zajmować się czymś usilnie, być czymś zajętym, occupari, alicui rei intentum esse': |
Przyłącz się ku mym dziewkam. Gdzieżkoli będą żąć, naśladuj jich (ubi messuerint, sequere) |
'przylgnąć do czegoś, łączyć się z czymś, alicui rei adhaerere, se adiungere': |
'godzić się, przyzwalać, sinere, pati, concedere': |
'przystań, miejsce przy brzegu rzeki lub jeziora, gdzie się łodzie zatrzymują, locus, ubi lintres ad terram appelluntur' (?): |
'znajdowanie się w bezpośredniej bliskości, finitimum esse (sensu subst.)' (?): |
'miejsce przy brzegu rzeki lub jeziora, gdzie się łodzie zatrzymują, locus, ubi lintres ad terram appelluntur': |
'przyzwyczaić się, przywyknąć, mieć zwyczaj, consuescere, solere': |
Nie porokuj, panie moj, iże przeciw tobie wstać nie mogę, boć mi się jest ninie podług żeńskiego obyczaja (iuxta consuetudinem feminarum) zstało przygodzenie |
'przychodzić, zbliżać się, podchodzić, venire, appropinquare, accedere': |
'stanąć, ustawić się, consistere, se collocare': |
'przyłączyć się, przystać do kogoś, alicui se adiungere, se applicare ad aliquem, sequi aliquem': |
'zbliżenie się, dojście, actus accedendi, appropinquandi': [o relacji z Bogiem] |
'jest przyjęte w kulcie, zwykle się dzieje, in cultu divino fieri solet': |
Wyzwolił sobie Lot kraj podle Jordana a pochylił się od wschoda słuńca (et recessit ab oriente) |
~ Nasuwa się też lekcja snu obycznia 'snem zwyczajnym' śpiąc etc. |
'przyzwyczaić się, przywyknąć, mieć zwyczaj, assuescere, consuescere, solere': |
Trzecie, aby we cnotach się utarł a obykł jim XV med. |
Tedy potem natychmiast jako są usłyszeli wszytcy ludzie źwięk trąb, piszczeli a gęśli, bzowych gęśliczek a żałtarza, a gędziebnego źwięku i wszelkiego stroja śpiewającego (ut audierunt omnes populi sonitum tubae, fistulae et citharae, sambucae et psalterii, et symphoniae, et omnis generis musicorum), ... modlili są się złotej sosze |
'zbliżać się, podchodzić, appropinquare, accedere': |
'przychodzić, zbliżać się, podchodzić, venire, appropinquare, accedere': |
'pozostawać uparcie przy czymś, wiązać się z czymś, alicui rei adhaerescere, ab aliqua re non deficere, non desciscere, cum aliqua re se coniungere': |
'polecić komuś udać się w określonym celu, mandare alicui, ut aliquo proficiscatur': |
'mający przyjść, nadejść, zdarzyć się, venturus, futurus': |
corruptum pro pirwospy 'pierwsza część nocy, część nocy kiedy się zapada w pierwszy sen, nox concubia': |
Toć będzie w obiatę po wszech miesiącoch, jiż to się na wszelkie lato przyścigają (succedunt) |
Vir metuens nimium furem suspendia furis visit, sed viduam tractus amore petit, gl. agreditur przyśpiesza się 1466 |
'pójść, wyruszyć, iść, udać się gdzieś, ire, proficisci': |
'przybyć, wedrzeć się, ingredi, vi irrumpere': |
przenośnie: 'wydzielać się w płynnej postaci, emanere': |
(o cieczach) 'popłynąć, wypłynąć, wylać się, fluere, effluere, emanere': |
'zamienić się w próchno, zgnić, computrescere': |
Widziało się jest nam..., aby gdy macierz umrze, synowie nie prosili jimienia... ktorej części ot oćca..., niżliby tedy jako swej poczciwości rozproszca (famae suae prodigus)... dziedziny ony pospolite źle rozpraszał |
Lep[e]iej jim (sc. synom) rozjachać się po światu, niżli rozerwać jimienie, bo jich taki dział rad bywa rozprosz<e>nie jimienia (nam saepe est gravis eorum dissolutio huiusmodi hereditatis divisio) XV p. post. |
'pęknąć, rozerwać się, rumpi': [o ciele Judasza] |
Iże bracia... mają się rozpustności i marności wystrzegać i wiarować 1484 |
'grzeszny, dopuszczający się grzechu, qui peccat': |
Kto kramną komorę albo dom, albo rolą czynszową ma, temu się jej nie trzeba odrzekać bez jego wolej |
Wszytka rzecz jich (sc. kapłanow) słowy się kona (ad verbum eorum omne negotium) |
'starać się, zabiegać o coś, niti, agere': |
'stać się chromym, kulawym, okulawieć, claudum fieri, claudicare': |
Qui equus ab aqua constipatur ofacy swø (leg. się) 1434 |
(o krowie, de vacca) ocielała 'taka która się ocieliła, ocielona, quae vitulum peperit': |
Niebiosa się ociemnią rosą (caelique caligabunt rore) |
Tegdy przez tę istą przysięgę oczyściający się (purgans se) z tego długu trzykroć... przysięże |
rozpuścić się 'spaść deszczem, spłynąć kroplami, stillare (dicitur de imbre)': |
'przedostać się przez coś, przeciec, przeniknąć, per aliquid penetrare, permanare, pertinere': |
Nie pocinaj szczepow (non succides arbores), ktorychże owoce godzą się jeść |
Innixta przystała abo przytuliła się ku synowi XV p. post. |
Łącząc się z gen. rzeczownika lub zaimka (rzadziej przymiotnika i liczebnika): 1. wyraża stosunki czasowe: a. wyznaczające moment początkowy akcji lub stanu 'od, ab': |
Uczyniło się Żydowstwo (Iudaea) świętość jego, Israhel moc jego |
wskazuje osobę, od której się oczekuje spełnienia prośby, żądania 'od, ab, ex': |
~ Ze względu na to, że nie zawsze da się ustalić, czy w cytowanych przykładach wyraz żydowin oznacza członka narodu żydowskiego czy też wyznawcę religii mojżeszowej, wszędzie umownie piszemy go dużą literą. |
1. 'związany z Judeą, Izraelem, znajdujący się w Judei, Izraelu, pochodzący z Judei, Izraela, należący do żydowskiej wspólnoty narodowej i religijnej, Iudaicus, Israeliticus, qui ad Iudaeorum terram seu gentem seu religionem pertinet': a. o ludziach, de hominibus: |
Dziwne rzeczy w miłości będąc poczęły się między nama ca 1428 |
Gdzie jeść teć, jenże się narodził, krol żydowski (rex Iudaeorum (Mat 2, 2)? |
Przywiążą (war. lub.: przywiążą się) applicabuntur (et applicabuntur gentes multae ad dominuum Zach 2, 11) 1471 |
'pierwsze chwile dziania się czegoś, pierwszy element zbioru, ciągu w przestrzeni, initium, principium, exordium': |
'zaczekać, chwilę się zatrzymać, expectare, manere': |
'człowiek przynależny do ludności służebnej, zajmujący się hodowlą koni książęcych famulus, qui ducis equos educandos curat': |
Gdy żydowskiej złości (Iudaicae pravitatis) w tem się zawżdy [w temże] umysł (Dział 65: umysł żydowski) obarta, aby chrześcijany... zawżdy poniżyła |
~ Ze względu na to, ze w cytowanych przykładach nie zawsze da się ustalić, czy wyraz żydówka oznacza Izraelitkę czy też wyznawczynię religii mojżeszowej, wszędzie umownie piszemy go dużą literą. |
By była co przykrego przemowiła, zerwałaby się we mnie każda żyła |
'składający się ze zboża, związany ze zbożem, dotyczący zboża, zbożowy, frumentarius, ad frumentum pertinens': |
Stało się jest..., że obietował Kaim se zboża żytnego [se wszego] ziemskiego (de fructibus terrae, Stary Testament Cardy: z obilé zemského) dary Bogu |
1. 'miejsce, gdzie się jakaś rzecz kończy, najdalszy odcinek, granica, alicuius rei finis, pars extrema, terminus': a. 'czubek , wierzchołek, ostrze, acumen, alicuius rei pars extrema, spiculum': |
'czas, gdy się coś kończy, ostatnia faza, ostatnia chwila, kres czasowy, tempus extremum, finis': |
'kończyć się, finem habere': |
Gdy wyleganiec pojmie wyleganicę, a ci to mają dzieci, a ty dzieci mają jine dzieci, mogą ty dzieci odzierżeć swoję oćczyznę prawe<m>, czyli nie, albo kako długo to się zawlec ma ku końcu? |
Jesus się z panny narodził, zdrowy pokarm nam uczynił, ten pokarm panna nosiła, swymi piersiami żywiła XV ex. |
Silny płomień żywi się jako tszcza skorupa vivax flamma viget seu caua testula (vivax flamma viget, seu cava testula succum linteolo suggerit ebrio) 1444 |
'według pojęć starożytnych i średniowiecznych jeden z czterech elementów, z których miał się składać człowiek i wszystko co żyje, secundum antiquos et mediaevales unum e quattuor principiis rerum, e quibus homines omniaque animantia componi ferebantur': |
'sposób życia, zachowanie się, postępowanie, obyczaje, mores, habitus, modi agendi': |
Święta Katerzyna... we złem nie leżała..., jakoż się czcie w je świętem żywocie |
Spowiadamy się..., iżesmy zgrzeszyli w pięci zmysłoch żywota (Spow 3. 4. 6: ciała) naszego |
Cożkoli się napirwej przedrze z żywota wszelkiego dobytka (e vulva cunctae carnis)..., k twemu prawu będzie |
'żarzący się węgiel, płonący węgiel, carbo ardens': |
Ofiarujcie obiatę w wonią przechętną Panu cielca z stada dwa... a kozła, jenże obiatuje się za oczyszczenie nad obiatę wieczną i obiatę palącą (liba, Biblia taborska: obĕt plowúcií) jego. Niepokalane ofiarujcie wszytko se żżenim swym (cum libationibus suis, Biblia taborska: s pitím svým) |
'sprzeciwiać się, repugnare, adversari': |
Et venerunt, przypłynęli są albo przywieźli się są, et impleuerunt nauiculas (Luc 5, 7) ca 1420 |
'spowodować rozejście się, rozprószyć, dispellere, dispergere': |
'uciec, oddalić się biegnąc, currendo aufugere': |
'brać odwet, mścić się, ulcisci' (?): |
Obcował, obchodził się, rozsiewając nasienie conversatus sparso verbi semine 1444 |
Deinde purum derelictum per membra spargitur, gl. dilatatur, difunditur, extenditur rozsiewa się 1436 |
Niektorzy ziemianie naszego krolestwa, mając od nas abo od naszych namiastkow listy przywilejne swym miastom abo wsiam pod prawem niemiecskim, a wszakoż ty ista prawa opuszczając, podług praw polskich się rządzą |
Franc(z)ek (czy Frąc(z)ek), gdyż mu się tako długo zapłata nie zstała konieczna, chciał targ wzrzucić |
'najwyższy, w najwyższym stopniu się dziejący, ultimus, altissimus': |
Dokonały są się księgi praw... wyłożone s łacińskiego w polski wykład przez poczestnego księdza Macieja |
Poszłali albo chodziła, słuszno a poczestnie (decenter et honeste), podniowszy się nadobnie..., jakoż jest podobno <dziewic>a<m> posromnym |
'stać się słodkim, dulcem fieri': |
'pójść w różne strony, rozłączyć się z kimś, in diversas partes abire, ab aliquo discedere': |
Kiedy Beronija zamowiła się... Granowskiemu ne odbywać go nijedną rzeczą o jego pieniądze, czso je miał na Kietlicech sześć grzywien 1405 |
'iść w inne miejsce, oddalać się, abire, decedere': |
'odejście od kogoś, rozłączenie, pożegnanie się z kimś, actus ab aliquo discedendi, vale dicendi': |
'miejsce, gdzie się drogi rozchodzą, rozdroże, compitum': |
'iść w inne miejsce, oddalać się, abire, discedere': |
'glina, gatunek ziemi nadający się na wyroby ceramiczne, argilla, lutum ad vasa, tegulas, similia fingenda aptum': |
Tako ci mająli doskonałe świadki, mają odchodzić (se teneantur expurgare, Sul 41: mają się wywieść), a nie mogąli mieć, tedy mają być przewinieni |
'miejsce, gdzie się drogi rozchodzą, rozdroże, compitum': |
Nunc de vsurpacione deitatis examinat o przywłaszczaniu sobie bostwa dowiada się (Mat 26, 63–5) XV p. post. |
'glinianka, miejsce, gdzie się kopie glinę, locus argillosus, ubi argilla foditur': |
glinki 'glinianka, dół, gdzie się kopie glinę, fovea vel fossa, ubi argilla foditur': |
'odrzucać czyjeś pretensje, sprzeciwiać się, repudiare, resistere, adversari': |
'zmusić do rozejścia się, rozpędzić, rozgonić, rozprószyć, dispergere, dispellere, dissipare': |
Diffundantur rozproszą się aut rozsypią (diffundentur equites eius Hab 1, 8) 1471 |
'wyrazić zgodę na coś, zgodzić się, przystać na coś, aliquid concedere, pati, sinere': |
'zarządzać zebranie się, zwoływać, concilium convocare': |
'ten, co się trudni przewozem wodnym, portitor, lintrarius': |
Chcem do ciebie poczty nosić, aby się dała przeprosić |
'składający się z konopi, będący w związku z konopiami, cannabinus ': |
Principalibus quatuor virtutibus... edificium recte vite precluditur, gl. terminatur, kończy się, et fundatur, zależy XV med. |
'odpłacić, odwdzięczyć się, nagrodzić, compensare, remunerari': |
Gdyż przebywają bracia społu a jeden z nich umrze przez dzieci, żona umarłego nie odda się za jinego (non nubet alteri), ale pojmie brata jego |
'przylgnąć, przykleić się, adhaerere, agglutinari': |
A takież się ty, g<rz>eszny człowiecze, nie oddalaj k miłemu Krystowi nawrocić |
rozsypać się 'żyć rozpustnie, effuse, immodice, intemperanter vivere' (?): |
Jakośm ja nie wniosł złych pieniędzy na dobre, a nie sfałszował dobrej monety krolewskiej złą monetą, aniśm się k tym pieniądzom przyznał, cso wniesiony do Poznania złe pieniądze 1435 |
Pożyczca... dzirżawcy... zapłaciw... dług,... pirwego dłużnika oddaliwszy (excluso), będzie się moc wwięzać... w rzeczone jimienie |
'zwrot, przekazanie na powrót tego, co się wzięło, pożyczyło, restitutio, redditio': |
Dux confessus est al. przyznał się jest... dicens, quia uxor mea habet literas 1443 |
<N>ie ma być za dziw, acz podług rozszyrzenia czasow (secundum temporum varietatem, Sul 6: podług mienienia czasow) obyczaje albo ułożenie ludskie się odmieniłoby |
'dawać coś za coś, odpłacać czymś za coś, odwdzięczać się, reddere, restituere, remunerari': |
Teżci to jiste wiesiele jestci się ono było do zapada słuńca {tako} rozszyrzyło |
Nubere ac despondi pojmować i odawać się 1466 |
'zachęcić do osiedlenia się, ad domicilium aliquo loco sibi constituendum adhortari': |
'dowiedzieć się, cognoscere, intelligere': |
'starać się, curare, fovere': |
Dziewka... drapieżcy przyzwoląc (raptori consentiens, Dział 55: aczliby... przyzwoliła się wziąć)... wżdy posag stracić ma |
Słyszcie, synowie Lewi, niemało się wam zda, że was Bog israelski oddzielił ze wszego luda (separavit vos Deus Israel ab omni populo) |
Gdyby ktore wsi nie pożywały prawa niemiecskiego, dalej przez prawo niemiecskie przeciwko sobie żałującym nie będą się moc otejmować (per ius Teutonicum... non poterint se defensare) |
'oddalenie się, zniknięcie, abitus, discessio': |
'oddalić się od kogoś, czegoś, skądś, opuścić kogoś, coś, wyruszyć dokądś, zmienić miejsce pobytu, abire, cedere, discedere, aliquem, aliquid deserere, proficisci': |
'przepaść, zmniejszyć się, diminui, perire, evanescere': |
Gdym siedział... kmieciem,... nie wymierzyłaś mi trzeciej rolej... Item domina subiudicissa dixit: Nie chcę się otprzeć... y to otkładam do księdza 1443 |
I. z instr. rzeczownika lub zaimka 1. określa miejsce (przedmiot) a. poniżej którego coś się znajduje lub dzieje: |
w pobliżu (zwykle też poniżej) którego coś się znajduje lub dzieje: |
'ten, co opiekuje się psami myśliwskimi, qui canes venaticos curat': z fleksją łacińską: |
pod którego osłoną, otoczeniem coś się znajduje lub dzieje: |
określa czas: a. czas, lata, kiedy się coś dzieje: |
'łagodnie z kimś się obchodzić, rozpieszczać, aliquem leniter tractare': |
'taki który się kogoś wyrzekł, kogoś opuścił, apostata, qui aliquem deseruit': |
'wytchnąć, odpocząć, uspokoić się, ochłonąć, respirare, animum colligere': |
'otworzyć, odemknąć, np. bramę, drzwi, umożliwiając dostanie się do środka lub wydostanie na zewnątrz, aperire, reserare, patefacere': |
'odstać, oddzielić się, recedere, separari': |
Będzieli ślachcic ślachcicowi łajał, synem ji kurwim zowąc, a nie odzowie ani zaprzy (et non revocat neque negat), sześćdziesiąt grzywien... ma się wiedzieć przepaść |
Gdy juże człowiek wyproźni się ot grzechow a juże nie ma w sobie roztarżenia ani swarow XV med. |
Gdyby... sędzia... skazowałby przeciwko ktorej stronie jinszej, ją skazując o niektorą rzecz... w sąd wwiedzioną, a przeto strona skazana do wyszszego była otezwała (propter hoc pars damnata ad superiorem appellat, Dział 2: tedy strona uciążona odzowie się ku wyszszemu stołu),... sędzia, ot kogo otzywają..., pirwej nie chce ani ma swego bronić skazania, aliż pirwej przez stronę otezwałą (per partem) trzy grzywny... jemu będą dany |
'ten, co opiekuje się psami myśliwskimi, qui canes venaticos curat': |
Qui ceciderit super lapidem istum, confringetur roztrąci się (Mat 21, 44) XV med. |
Nie służyli tobie ani się odwrocili od swych obyczajow psotnych (a studiis suis pessimis) |
Przecz... przywiedliście nas na to mieśce psotne (in locum... pessimum), na niemże nie może siać ani się figi rodzą |
<A>czby dzieci młode lat doskonałych jeszcze nie miały a o dziedzinę byłyby przed sąd pozwany, a ty to dla niedostatku lat abo rozumu odjąć się prawem nie mogą, tedy sędzia prawo ma odłożyć i zawiesić tako długo, aż dzieciem lata wynidą |
przez wskazanie władcy określa się zarazem czas: |
Tymi to miedzami się dokona. Strona połudna... będzie mieć końce przeciw wschodu słunecznemu Morze Słone. Ktorzyż obydą poślednie strony..., tak aby... przyszły na południe aż do Kadesbarne, odjądże to wynidą końce (unde egredientur confinia) ku wsi jimieniem Adar |
'jadąc oddalić się, equo (curru) abire, discedere': |
Jakom ja jego nie obranił anim jego otjechaw, zasię się wrocił samoczwart 1471 |
II. z acc. rzeczownika lub zaimka 1. określa miejsce (przedmiot), poniżej którego coś się umieszcza, kieruje: |
określa przedmiot, przy którym się coś umieszcza: |
określa czas (moment czasowy), przed którym bezpośrednio coś się dzieje 'w bliskości, tuż przed, paulo ante': |
Jakom się ja w czas odkazaw z twą wolą siedział 1426 |
dubium: określa czas (okres czasu), po którym bezpośrednio coś się dzieje: |
Domina subiudicissa dixit: Nie chcę się otprzeć, eże panu memu dano więcsze rzeczy do księdza do roka, i o tho otkładam do księdza 1443 |
określa osobę (w jej zastępstwie rzecz), pod której władzę ktoś się dostaje, prawo, które ktoś przyjmuje jako obowiązujące: |
'wnętrze kości i szpik tam się znajdujący, medulla': |
'odwrócić się, odstąpić, poniechać, averti, declinari': |
określa straż, opiekę, pod którą się ktoś dostaje: |
od strony treściowej: 'mowa, mówienie, odezwanie się, powiedzenie, słowa, vox, sermo, verba, dictum': |
I rozesłan głos aż do Judowa pokolenia i do Jerusalem wszytkim synom przewiedzenia (missa est vox in Juda et in Jerusałem omnibus filiis transmigrationis), aby się sebrali do Jerusalem |
Wesel się, iże ty sama będziesz odkupicielka wszech grzesznych (sola tu salvatrix peccatorum eris) |
'wróżbita przepowiadający przyszłość z zachowania się ptaków, qui ex avium garritu et volatu futura praedicit, augur': |
'wróżbita przepowiadający przyszłość z zachowania się ptaków, qui ex avium garritu et volatu futura praedicit, augur': |
Iżci się nocsia nasz zbawiciel jest był narodził..., cożci on ten to świat otkupić ma |
'wróżbita przepowiadający przyszłość z zachowania się ptaków, qui ex avium garritu et volatu futura praedicit, augur': |
'oddalić się lecąc na skrzydłach, odfrunąć, avolare, volando abire': |
'wydający głos głośny, dający się słyszeć, brzmiący, dźwięczny, sonans, tinniens': |
(o pączkach, de gemmis) 'pękać, rozwijać się, rumpi, florescere': |
Z gory odłomił się kamień (de monte abscissus est lapis) przez ręku a stroskotał [w] skorupę |
'uspokoić się, nabrać pewności siebie, caput levare, efferre, audaciorem fieri': |
coll. 'pączki roślinne, z których rozwijają się liście i kwiaty, plantarum gemmae, oculi, e quibus folia et flores sunt': |
Achab... rozdarł na sobie odzienie swe... i pościł się a spał w worze, a chodził zwiesiw głowę (ambulavit demisso capite) |
'odrzucać czyjąś prośbę, żądanie, nie zgadzać się na spełnienie czyjejś prośby, żądania, alicui aliquid negare, denegare, recusare, abnuere': |
'występować słownie przeciw komuś, czemuś, sprzeciwiać się, protestować, contradicere, obloqui, resistere, se opponere': |
Przychodzień... zwyszszy się nad cię..., on będzie na głowie, a ty na ogonie (ipse erit in caput et tu eris in caudam) |
A aczby snadź rzekł: Kto to może uczynić albo mieć, aby słysząc swoję sromotę, widząc swoję żałość a ją cirpiąc, nie telko się nie wieselił, ale bodaj ścirpiał a zamilczał? Temu otmawia Święty Jeronim, eże żadny, jen ma w sobie fałę marną na czemkole, tego nie telko nie uczynić, ale i cirpieć nie może XV med. |
Jako czsom jeździł s Janem Bogufałowym do Chełma... o dwa policzki, tamo mi nie pomożono prawa, ani tamo rzekł rząca ani dwornik, iż ninie (czy nynie) się nie dzielą roki ziemskie, ale mu proście prawa nie pomożono, niczym nie odmawiając 1418 |
Aczbych się ja tobie poddał w służbę, nie uczynię podobnej odmiany twego dobrodziejstwa (non ero condignus providentiae tuae) |
'smolna szczapa, palący się lub niedopalony kawał drewna, taeda, torris': |
'odmładzać się, reviviscere': '[rożdże ... odmłada] |
podawać się 'oświadczać swoje odejście, se abiturum esse declarare': |
Bądź Dan wąż rogaty na drodze, cerastes na ścieżce, kęsaję kopyta końska (mordens ungulas equi), aby jeździec spadł za się |
Gdyż opuszczona będzie (sc. ziemia) od nich, zlubi się jim w sobotach swych cirzpiąc pustynie prze nie (patiens solitudinem, propter illos) |
'otworzyć, rozewrzeć, rozchylić, aperire, pandere': przenośnie: roztworzyć (swoje serce) 'stać się szczerym, wylewnym, sincerum, apertum fieri': |
'zdawać się na czyjeś świadectwo, ad alicuius testimonium confugere': |
puszczać się czegoś |
dubium 'napadać, rzucać się, aggredi, invadere' (?): |
rozumie się o czymś |
rozumieć się na czymś |
'rozumienie czegoś, rozeznawanie się w czymś, actus aliquid intelligendi, cognitum habendi': |
'zastanawiać się nad czymś, rozpamiętywać coś, aliquid meditari, cogitare, considerare, perpendere, deliberare': |
'ten, kto waży czy też zastanawia się, rozważa, rozmyśla, qui ponderat vel considerat, cogitat': |
'pozwolić coś uczynić, spowodować, że coś, jakaś czynność się dzieje, sinere aliquem aliquid facere, efficere, ut aliquid fiat': |
'zastanowienie się, przemyślenie czegoś, namysł, actus meditandi, deliberandi, consideratio': |
'zastanowić się, wziąć pod uwagę, meditari, considerare, in deliberationem sumere': |
Andreas... posuit solidum, quia Kost aprobauit iuratorem iuris Maydburgensis benivole al. dobrowolnie się puścił w prawo mejdburskie... pro equo 1451 |
Jako przyjeli do Wielgiego Koźmina, tako się puścili jednacze<m> w ręce 1395 |
Jakom ja ujednał się z tobą, iż mi miałeś puścić i zstępić z ogroda 1494 |
'wypuścić pędy, zacząć się rozwijać, gemmascere': |
'ktoś, co się wyróżnia zaletami, szczególnie godny, ozdoba swojego otoczenia, homo virtutibus insignis, praecipua auctoritate praeditus': |
Sed et ossa gnaty się wypuczyły ca 1500 |
'rozkład, psucie się, tabes': [o chorobie] |
Gdyż pycha... Jadama s Jewą s raju wygnała, bojmyż się, bychom pychą krolewstwa niebieskiego ni<e> stracili XV med. |
Ukrawaj często a mało a jedz, byle-ć się jedno chciało |
'zawracać, wycofywać się, uciekać, terga vertere, discedere, fugere': |
Jakom ja z bracią nie[d] podwiązał się Stanisławowi strawy płacić, eże wydał o jich podawanie 1430 |
Spowiadamy się..., iżesmy zgrzeszyli... pysznością |
Gdyż się on (sc. wąż) chce odmłodzić, tedyć więc on je gorskie korzenie... a tako więc on... z siebie starą skorę ze<j>mie |
Odmoczono jest (war. lub. rp.: otmiękczyło się) et mollitum est (atque emollitum est cor tuum et humiliatus es in conspectu Dei II Par 34, 27) 1471 |
'odrzucić czyjąś prośbę, żądanie, nie zgodzić się na spełnienie czyjejś prośby, żądania, alicui aliquid negare, denegare, recusare, abnuere': |
'wystąpić słownie przeciw czemuś, sprzeciwić się, zaprotestować, contradicere, obloqui, resistere, se opponere': |
Panno miła, tobie się kłaniam i na twe zdrowie tym listem pytam 1444 |
Więc się po nim pytano, po wsz<y>tkich domiech szukano |
'szukać czegoś, interesować się czymś, badać coś, dociekać, aliquid quaerere, alicuius rei studiosum esse, in aliquid inquirere, reputare': |
'prosić, żądać, domagać się, poscere, flagitare': |
'rozlać się szeroko, wylać z brzegów, diffundi, redundare': |
'zgodzić się, consentire': |
Gdy rozżgą na krotce gniew jego (cum exarserit in brevi ira eius, Puł: gdy się rozżże wrychle gniew jego), błogosławieni wszystcy, jiż imają w niem pwę |
Tochna ku tej dzielnice trzeciej części, cso ją w wienie dzirżała Jagnieszka po swem oćcu, jest bliska i jeszcze trzy lat nie, iako się otnowiła 1399 |
'przekazać, zrzec się, renuntiare, resignare': |
Poddać się adcumbere XV ex. |
rozgniewać się gniewem: |
Wojciech kazał Piotrkowi otpasować się, a u niego niczs nie nalazł 1402 |
'oderwać się, przepaść, zginąć, zniknąć, pessum ire, evanescere': |
Co żałujecie a. gniewacie się quid molesti estis (Mat 26, 10)? 1471 |
'przypaść, przyjść, dostać się, cadere, contingere alicui' (?): |
Brzysk albo zmieszanie na mię albo gniewać się tumultus (dicebant autem: Non in die festo, ne forte tumultus fieret in populo Mat 26, 5) ca 1471 |
'narożnik, miejsce zetknięcia się krawędzi jakiegoś przedmiotu, angulus': |
'zwrócenie się do kogoś w celu uzyskania informacji, aliquem consulendi actus': |
'zwrócenie się do sądu o pouczenie prawne, iudices consulendi actus': |
'nieposłuszeństwo, buntowanie się, hardość, contumacia, arrogantia': |
'pisemnie wyrzekać się czegoś, scripto renuntiare alicui rei': |
1. (o istotach żywych, de animalibus) 'rozwijać się, powiększając rozmiary i siły, wzrastać, crescere, augeri': a. o ludziach: |
Pożegnał (sc. Bog) temu stworzeniu a rzkąc: Rośćcie (crescite) a rozmnożcie się! |
(o przedmiotach martwych, de rebus exanimis) 'zwiększać się, powiększać swoje rozmiary, crescere, augeri': |
'oddawać, odwzajemniać się, compensare, respondere': |
'odwzajemnianie się, oddawanie wet za wet, compensatio': |
'odwzajemnienie się, oddanie wet za wet, remuneratio, compensatio': |
'być leniwym, opieszałym, lenić się, segnem esse, dormitare, torpere': |
'legitymujący się dobrymi przodkami, nobilibus maioribus natus': |
'oddać, odwzajemnić się, reddere, remunerari, compensare': |
'oddawać, odpłacać, odwzajemniać się, reddere, compensare': |
'oddawać, odpłacać, odwzajemniać się, reddere, compensare': |
Gdyżby się była Maryja utrudziła, tedyćby więc ona była nań (sc. na osła) wsiadła, abyć ona swym nogam była mało otpoczynęła |
'odgrażać się, zapowiadać zemstę, odwet, minari, comminari, minas proferre': |
'grozić zemstą, zapowiadać zemstę, odgrażać się, minari, comminari': |
'wyrazić sprzeciw, sprzeciwiać się, odmówić, contradicere, obloqui, denegare': |
Ani lilija białością... ani nardus swą wonnością... Maryjej się rowna 1453 |
'stawać się równym, parem fieri': |
Ktore (sc. deski) spojony były od dołu aż do wirzchu a w jedno spojenie rownie (pariter) schadzały się |
'spokojnie, quiete, placide' (?): ić rowno 'nie bać się, non metuere': |
Gdyż ta jista płaca (sc. trzynaćcie)... pod jinszym jimieniem... uznana jest być otnowiona, jaż widzi się przewyszszać przerzeczoną płacą, a przeto przy tem rowność (modum) włożyć żądając ustawilismy |
w mylnym przekładzie czeskiego korčiti se 'kłócić się, iurgare': |
'powoływać się na swą prawdomówność, veracitatem suam testari': |
Prawdę popi tają, Iże się jej lękają |
'znajdujący się w podobnej sytuacji, jednakowo traktowany, dzielący podobny los, qui eadem condicione et fortuna utitur, par': |
'nadaje się do czegoś, ma znaczenie, jest korzystne, utile est, valet, prodest': |
'dodatkowe roszczenie wysuwane w procesie obok roszczenia głównego, też kara umowna, tj. z góry lub zwyczajowo ustalone odszkodowanie za niewywiązanie się z umowy, id, quod actor areo praeter vindicationem principalem iure petit, pecunia ex compositione vel more constituta, quae a parte, ąuae pacto non steterat, parti alteri solvebatur': |
'godzi się, przystoi, decet, dignum est': |
Święty Jan... jestci mu on tako rzekł był, iże nagotuj się ty k temu..., aby ty ku mnie... na gody przyszedł moje |
Helżka odpuściła Bogusławowi konie i to, cso się s nim prawowała 1400 |
Nie poddawaj (1471 MPKJ V 23: nie poddawajcie [się] jemu) dziewki swej ku nieczystocie (ne prostituas filiam tuam) |
poddawać się 'ulegać w walce, hosti succumbere, ab hoste vinci': |
Pokarm... wziąć ma swojim koniem a stany z drew czynić, narąbionych... w chrościech, nie godzących się ku budowaniu |
Był czas, gdyż <już> źrzałe jagody godziły się zobać (quando iam praecoquae uvae vesci possunt) |
godzić 'nastawać na kogoś, zasadzać się na kogoś, insidiari, dolo agere': |
Wywiodł Pan Bog... rzeka wychadzającą z miasta rozkoszy..., ktoraż się ottąd we cztyrzy promienie dzieli (qui inde dividitur in quattuor capita) |
'taki, któremu się przypisuje niewłaściwe postępowanie lub poglądy, posądzony o coś, suspectus, suspiciosus': |
podeprzeć się 'pomóc sobie, sibi ipsi auxilio esse, opem ferre': |
Innixus, suppodiatus po[r]dparł się XV p. pr. |
Ktoż *przedał dom swoj w murzech miestskich, będzie mieć odpuszczenie wypłaty (licentiam redimendi), dojąd się jedno lato nie napełni |
'podarować, zrzec się pretensji, donare, condonare, iniuriae iure vindicandae renuntiare': |
'zgodzić się, żeby nie składano przysięgi, zwolnić od przysięgi, alicui gratiam iurisiurandi facere': |
Impegerunt otrącili się, odrazili (cum incidissemus in locum dithalassum, impegerunt navem et prora quidem fixa manebat immobilis Act 27, 41) 1471 |
Jako csom jeździł s Janem... do Chełma... o dwa policzki, tamo mu (sc. Janowi) nie pomożono prawa, ani tamo rzekł... dwornik, iż ninie się nie dzieją roki ziemskie, ale mu proście prawa nie pomożono niczym nie odmawiając 1418 |
'stać się jak drewno', tu w jakimś przenośnym a. obraźliwym znaczeniu, może 'zgłupieć', 'in lignum mutari', hoc loco in malam partem, fortasse 'mente capi': |
'odmówić, nie zgodzić się, negare, denegare, abnuere': |
'ten który się czegoś wyrzeka, qui alicui rei renuntiat': |
'wyrzeczenie się, actus abrenuntiandi': |
Przechodzić się spaciari ca 1500 |
Mundus enim iste... pulcris mulieribus, magnis duiciis pugnat, przeciwia się, cum homine |
Przeciwiali się jemu obseruabant eum (observabant eum, si sabbatis curaret, ut accusarent illum Marc 3, 2) XV med. |
A teże wy miłego Krysta prosicie, iżbyć ty to rożdżki i to teże kamienie obrociło się ono zasię w swe przyrodzenie |
'uderzyć (o coś), zderzyć się, incidere (in aliquid)' (?): |
Nasz Kryst miły jest się on był naszym otcom ukazal gniewliwy i teże przykry, tegodla abyć go oni swymi grzechy nie gniewali |
'skokiem, nagle się oddalić, resilire, absilire': |
'odłączyć się od kogoś, opuścić kogoś lub coś, porzucić kogoś, odejść od kogoś, relinquere, deserere aliquem vel aliquid, abscedere, desciscere ab aliquo': |
'jednostka pieniężna składająca się z określonej ilości srebra lub dwudziestu groszy, może także jednostka wagi srebra, rubelus, pecunia argentea certi cuiusdam ponderis vel valoris 20 grossorum, fortasse etiam mensura ponderis argenti': |
Tedy więc morze jestci się ono było na obie stronie rozstąpiło tako, iżeć oni są je byli tako sucho przeszli, ażci oni swych nog... nie sąć oni byli rozmoczyli |
'zrzekać się czegoś, rezygnować z pretensji do czegoś, renuntiare, cedere aliqua re': |
'zrezygnować z pretensji do czegoś, zrzec się czegoś, ustąpić coś komuś, cedere, concedere aliqua re, renuntiare alicui rei': czegoś: |
'zrzeczenie się, ustąpienie, cessio, renuntiatio': |
I. Łącząc się z acc. rzeczownika lub zaimka: 1. wyraża stosunki przestrzenne, wskazując kierunek (ruch) do obiektu (po czasownikach ruchu): a. z wnikaniem w jego obręb, wnętrze itp. 'w, do, in': |
'oddzielenie się, odłączenie, odpadnięcie, discessio, separatio': |
'zrzeczenie się, ustąpienie, cessio, renuntiatio': |
'rezygnować z pretensji do czegoś, zrzekać się czegoś, ustępować coś komuś, cedere, concedere aliqua re, renuntiare alicui rei': czegoś: |
'potykać się kopiami, hastis certare': |
'jakaś toń, może ta, od której się zaczyna połów siecią, aquae altioris locus, unde rete immissum trahi incipit': |
'płonąć, palić się, być gorącym, ardere': |
Wielmi nabożnie i wielmi gorące jęła się Bogu modlić |
Kalżdy prełat miałby się on o krzywdę kościelną... wziąć, abyć mu za to śmierć podjąć |
Modlimy się i też prosimy, aby przyjemnie miałby (uti accepta habeas) i przeżegnaj to danie, ty dary XV p. pr. |
'zrzucić, pozbyć się czegoś, odrzucić, repellere, abicere': |
'spadek lub jego część należąca się komuś z rodziny zmarłego, possessio vel possessionis pars quaedam, quae mortui affinibus iure hereditatis obveniebat': |
Tedy rzecze Saul: „Zgromadźcie sam lud ze wszech kątow a widzcie, przez kogo się zstał ten grzech dziś..., bo jestli przez Jonatę syna mego przeze wszego odwiedzenia (1471 MPKJ V 37: bez wszego odwiedzienia, war. lub.: bez wszego odwiedzenia, absque retraccione) umrze” (absque retractatione morietur) |
Jozef wrociwszy się nalazł Maryją brzemienną... Wiarował sie tego nasilnie, by sie to nie zjawiło a by Maryja nie była odwieszczona albo by nie przyszła w słowo (ne... Maria... infamaretur) |
2. wyraża stosunki czasowe, wskazując: a. chwilę, moment czasu a. krótki odcinek czasu, w którym się coś dzieje: |
Gdy w wieczor (in vespere, Sul 45: wieczor) domu Idzikowem zstała się swada |
wskazuje przyczynę, powód, wzgląd: w imię kogoś 'ze względu na kogoś, z pomocą kogoś, powołując się na kogoś, nomine vel in nomine, vel auxilio, vel gratia alicuius': |
Aczliby komu dano winę a tego nie dokonano, a ten to świadki się miałby odwieść (si... fuerit indicta purgatio), gdyby w jednem świadku upadł, tym czci nie straci, ale szkodę ma odłożyć |
Quia nervi retracti fuerunt stawy odwiodły się XV p. post. |
Jakom się nie zamowił Bieniakowi odwieźć żyta do Cieszewa z Ziemina połczwarta sta ćwierteń 1413 |
'zwlekać, ociągać się, odkładać na potem, morari, tardare, differre': |
'cofnąć, unieważnić uprzednią decyzję, oświadczenie itp., wycofać się z uprzedniego stanowiska, revocare, retractare, rescindere, irritum esse iubere': |
'zobowiązać się, obstringi, obligari' (?): |
Po tych słowiech nie odwrocił się (non est reversus) Jeroboam z drogi swej nagorszej, ale zasię uczynił z napośledniejszego luda kapłany modł gornych |
I odwrocił się (conversusque est) i udziałał modlebne kościoły..., i wzwiodł ołtarze Baalowy |
corruptum pro obwyknąć 'przyzwyczaić się, mieć zwyczaj, assuescere, consuescere': |
'ubieranie się, odziewanie, actus induendi, vestiendi': |
Iżeć bog jego,... w proch jest się on był obrocił |
Ktoraż (sc. rzeka) się ottąd we cztyrzy promienie dzieli (dividitur in quattuor capita) |
wskazuje stanowisko, urząd, na który się kogoś powołuje: |
Zły mnich we wszytko się miece |
Ten się w lepsze przygodził |
Militaribus insigniis armatus w czyn i w zbroję się ubrał XV med. |
wskazuje coś (zwykle majątek), do czego się dołącza, wprowadza inną wartość, zwłaszcza pieniądze (po czasownikach włożyć, wnieść itp.): |
Iaco pan Ian kaszal *Stanislaoui na szu (leg. się) wszancz osm grziwen w Szidi 1413 |
Jako cso Machna na Granowskie żałowała, by się wrzucili jej w zastawę 1408 |
Roztargnąwszy się we zwady (war. kal.: we zwadę) versi in sedicionem (Num 20, 3) ca 1470 |
Jakom ja nie rzucił się wi jimie<nie> dziedziczne 1458 |
Czcie się tako we Księgach Sędskich |
Aleć on w swem siercu jest{ci} się {on} był rozmyślił |
Spowiadamy się..., iżesmy... podrożnika na noc nie położyli ani jemu drogi nie ukazali |
Słuńce... skłoniło się k jej cudności ot korow anjelskich 1453 |
Przed święt<y>mi anjoły jestci się ono (sc. dzieciątko) było śmiało |
Pospołu z... wszytkim wliczającym się w wiarę krześcijeńską wiernie i też krześcijeńskiej i apostolskiej (Msza IX: apostolski) wiary czczącym (cum... catholicae et apostolicae fidei cultoribus) 1426 |
'stracić prawo upominania się o coś, amittere potestatem ius suum vindicandi': |
o miejscu 'zająć, znaleźć się na wskazanym, określonym miejscu, locum capere, occupare': |
'miejsce do ubierania się, przedsionek, locus ubi vestes induuntur, vestibulum': |
Niżli ona ktore listy więcej położy, niżli się podjęła |
Boże, Jesukryste, ofieruję tobie... tę modlitwę i modlę się tobie, Gospodnie, by upamiętał, eże twe stworzenie jeśm XV in. |
Jestli[l] <by> kto tuk, jenże ofierować się ma ku podkadzeniu Panu (in incensum domini) jadł, zginie s ludu swego |
'górnik w kopalni soli zajmujący się poszukiwaniem złóż solnych, wybijający nowe chodniki (piece poszukiwawcze), tzw. piecowy, fossor, qui salem quaerens novos cuniculos in salis fodina excavat': |
'wykonywać ruchy, poruszać (się), se movere': |
'ruch, poruszanie się, kołysanie, motus, agitatio': |
'surowiec mineralny, z którego wytapia się żelazo, ruda żelazna, przede wszystkim darniowa i bagienna, wyjątkowo ruda innego metalu, ferrum rude, perraro omne metallum, fossile': |
'surowiec, z którego wytapia się miedź, chalcitis': |
'opanować, owładnąć, przeniknąć, objąć swym zasięgiem, rozszerzyć się na coś, occupare, invadere, pertinere ad aliquid': |
'objaw palenia się, płomień (płomienie), żar, ignis, flamma': [także jeden z czterech żywiołów] |
Mnie listopadł dzieją, u ognia się ludzie grzeją ca 1455 |
To się jemu prawym działem dostało, cso jest woźny oglądał 1397 |
'zażądać, upomnieć się, postulare, requirere': |
'rozglądać się dokoła, circumspicere circumspectare': |
'na specjalnym posiedzeniu sądowym publiczne zeznawanie i wzajemne oskarżanie się obecnych o wiadome im przestępstwa, in iudicio extraordinario actus publice indicandi atque inter se accusandi': |
Ogłosi się (invocetur) imię twe nad nimi |
'dotyczący ognia, pochodzący od ognia, przez ogień utworzony, płonący, palący się, igneus, ardens': |
'palący się stos drzewa, focus, ignis': |
'człowiek zajmujący się uprawą ogrodu, hortulanus, qui hortum colit': |
Jesus w ogrodziec wstąpił z swymi miłośniki, trzykroć się Ojcu modlił za wszytki grzeszniki XV ex. |
Jesus... po czwartkowej wieczerzy... gdy się modlił w ogrodzie..., zdradzon, jęt i wydan jest ludu żydowskiemu ca 1420 |
'kobieta trudniąca się wyrobem mydła, mulier, quae saponem conficit': |
'farba używana przez kobiety do malowania się, rodzaj różu, rubrica, qua mulieres buccas intingunt': |
Nasz Kryst miły jest się on był naszym otcom ukazał gniewliwy |
Każdy oćciec czeladny (pater familias, Dział 45: domownik) dotkniony bojaźnią tą ot oprawienia jimienia wściąga się |
oznacza bezpośrednie i powtarzające się w czasie następstwo, kolejność 'za, po, post, ex (de temporis spatiis alternis vicibus sibi succedentibus)': |
Flecto genua mea ad patrem... Iesu Cristi, ex quo omnis paternitas in celo et in terra nominatur wszelkie oćcowstwo (R XXV 166: ojcowstwo) w niebie i na ziemi mianuje się (Eph 3, 15) XV med. |
w połączeniu z rzeczownikiem nazywającym moment lub odcinek czasu, w którym się coś dzieje a. trwa: |
Wszelkny człowiek napirwej dobre wino dawa, a gdy się spiją, tedy to, co podlejsze jest (Rozm 209: co podlejsze ma; quod deterius est Jo 2, 10) |
'związany z patriarchami, odnoszący się do patriarchów, ad patres, patriarchas pertinens': |
'w budynku powierzchnia pozioma (z desek, z płyt kamiennych), po której się chodzi, pavimentum': |
(o owocach) 'dojrzały, taki, który się w pełni rozwinął i ukształtował, maturus, coctus': |
'trząść się, drżeć, tremere': [o mocach niebios] |
Kapłani, jiż to nieśli skrzynią zaślubienia bożą, stali na suchej ziemi pośrod Jordana okasawszy się (accincti) |
'stać się niemym, obmutescere': |
'rzemieślnik trudniący się wyrobem okien, opifex, qui fenestras conficit': |
'dający się wprawić w ruch, ruchomy, qui moveri potest, mobilis': imienie, dobro ruszające, ruszające imienie 'mienie ruchome, majątek ruchomy, ruchomość, bona, quae moveri possunt': |
'otwór w ścianie budynku mieszkalnego, przez który światło dostaje się do wnętrza, czasem zaopatrzony w jakiś materiał przeźroczysty, okno, fenestra': |
'plaster w górnej części barci, w którym wylęgają się młode pszczoły, favus in apiario summo situm, in quo apes nascuntur': |
w połączeniu z rzeczownikiem nazywającym okres czasu, w ciągu którego się coś dzieje a. trwa 'przez, w ciągu, w przeciągu, tempore quodam, per tempus quoddam': |
(najczęściej w dosłownym przekładzie z łaciny) wskazuje narzędzie, środek itp., przy którego użyciu dokonuje się akcja (zazwyczaj wyrażeniu lokatywnemu w czymś odpowiada dzisiejszy instr. czymś): |
Obrocil<i>liby się k tobie w całem siercu swem (in toto corde suo) |
Przyrodzenie człowiecze rychlej się skłoni podług świata ku grzechu, niż podług światłości ku Bogu |
Podałeś żony jich w plon, a dziewki jich w jęcstwo, a wszytek jich plon w rozdział sługam twym, jiż gorlili się prze zakon twoj (qui zelaverunt zelum tuum) |
Gorszę się pessimabor (ne dicas: Sufficiens mihi sum, et quid ex hoc pessimabor? Ecclus 11, 26) 1471 |
<I>że chytrości<ą> kosteczną, ślachta miedzy sobą spiwszy się, jeden drugiemu na kostkach na zakład pieniędzy dawa a zasię zyskuje |
'dotyczący kości, odnoszący się do kości, ad ossa pertinens': kostna dna 'artretyzm, dolor arthriticus vel paraliticus': |
A gdyż uźrzy krola <...> na słopieniu w przychodzie a książęta i zastępy przy niem i wszytek lud..., radując się a trąbiąc..., i rozdarszy rucho swe rzekła: „Okłamanie, okłamanie!” (insidiae, insidiae)! |
'otwór w ścianie budynku mieszkalnego, przez który dostaje się do wnętrza światło, zwykle zaopatrzony w jakiś materiał przeźroczysty i odpowiednio zabezpieczony, fenestra': |
Przybliży się prośba moja przed oczy twoje (appropinquet... in conspectu tuo) |
'wstydzić się, odczuwać wyrzuty sumienia, pudore commoveri, culpae conscientia permoveri': |
'to co znajduje się dookoła, otoczenie, sąsiedztwo, circuitus, loca circumiacentia': |
'zakole wijącej się rzeki, fluminis deverticulum, cornu': |
'to co znajduje się dookoła, otoczenie, sąsiedztwo, loca circumiacentia, circuitus, vicinia': |
stanowi składnik konstrukcji predykatywnej, równoważonej wyrażeniu 'być jakimś, stać się jakimś': |
Aby nijeden... drapieżstwa w koniech, w drobie, w bydle abo w jinszych <rzeczach> (in equis... aut in aliis rebus) się nie dopuszczaj |
'znajdujący się w pobliżu, w okolicy, sąsiedni, circumiacens, circumsitus, vicinus': |
'znajdujący się niedaleko, bliski, sąsiedni, finitimus, propinquus, vicinus': |
Ktorzy się ostrzygli około (mamotrekt kapitulny: gess to su ostřiženi okruhle) qui attonsi sunt in coma (Jer 25, 23) 1471 |
Wszyscy... dziwowali się w słowach łaski (mirabantur in verbis gratiae Luc 4, 22), chtore wychodziły z ust jego |
Toć my mamy przykładem {święte} Maryje Magdolany uczynić, iżbychom się w naszych grzeszech ocucili |
Gorze mnie (heu mihi), iż przebyt moj przedłużył się jest |
'płonąć, palić się, ardere': |
'stawać się gorszym, mniej wartym, deteriorem fieri, vilescere': |
'chełpić się, gloriari': |
'to co znajduje się dookoła, otoczenie, sąsiedztwo, loca circumiacentia, vicinia': |
Potem gdyż się dokonało niebo i ziemia, i wszytka jich okrasa (omnis ornatus eorum), i dokonał Bog w siodmy dzień działa |
Podniesienia albo buty wystrzegać się (elationem fugere) XV ex. |
'teren znajdujący się w pobliżu czegoś, teren otaczający coś, okolica, sąsiedztwo, loca circumiacentia, vicinia, circuitus': |
Dam ci się w żelezie skować |
Spowiadamy się..., iżesmy zgrzeszyli we (Spow 3: ze) dwunaćcie członkow chrześcijańskiej wiary, iżesmy niegdy w nie <wąt>pieli |
Byście rzekli <tej> gorze: Podniesi sie <i> rzuci się w morze! (tolle et iacta te in mare Mat 21, 21), natychmiast sie stanie |
A gdyż na polu byłasta, podniosł się Kain ku Ablowi (consurrexit Cain adversus... Abel)... i zabił ji |
Gdy mężobojca waruje się mocy gospodarskie |
'wykonywanie ruchów, poruszanie się, ruch, actus motus faciendi, se movendi, motus': [o morzu] |
'wędrowanie, przesiedlanie się, peregrinatio, demigratio': |
ruszyć się z rąk |
(o kmieciu, de cmethone) ruszyć się 'odejść, opuścić rolę, wieś, abire, agrum, vicum relinquere': |
Gdyby ktory rycerz..., jemuż ktora wina złodziejska nigdy nie była w sądzie ruszona (cui aliqua quaestio furti nunquam in iudicio mota fuit), z grzecha złodziejskiego... był obwinion, słuszne bądź jemu... włostną przysięgą... się oczyścić |
Bi<a>da wam, jiż się śmiejecie, bo będziecie płakać XV med. |
Kalżdy prełat miałby się on o krzywdę kościelną... wziąć |
Pośpieszychą się do kościoła na modlitwę |
A ruszywszy się z Oreb, przeszlism przez puszczą okropną (profecti autem de Horeb, transivimus per eremum terribilem) |
'odznaczający się wielkim natężeniem swoich cech, bardzo intensywny, vehemens, magnus': |
'lubiący się znęcać, zadawać cierpienia, nie znający litości, crudelis, immanis, saevus, immisericors': |
'spór, spieranie się o coś, kłótnia, controversia, de aliqua re contentio, rixa': |
A przezto gdyżci ktory człowiek z swym nieprzyjacielem chce się walczyć, tedyć więc on z siebie długie odzienie zdruci tegodla, iżbyć mu ono nie wadziło |
Obscuritas, qua est hic mundus involutus walał się XV med. |
'wyśmiewać się, drwić, szydzić z kogoś, aliquem deridere': |
Modlili się wszemu rycerstwu niebieskiemu (universam militiam caeli), i służyli Baal |
Iże pani Zofka sama na się podniosła niemiecskie prawo o wojtowę stryjewiznę, niżli ją pr<z>rd wojta pozwał 1421 |
Trzecieć przezto święty Bartłomiej jest był skorę z swego ciała zdrzucił, iżbyć się on bożym rycerzem ukazał był |
Nagotuj się ty k temu, moj miły synie, aby ty ku mnie co narychle na gody przyszedł moje |
A jestliby kto mięso obiety pokojne... jadł, nie będzie wdzięczna jego ofiera..., ale rychlej ktorażkoli dusza takim pokarmem by się pokalała (quin potius... se... contaminaverit), przestąpienim winna będzie |
'śpieszyć się, festinare': |
'wzbijać się w pychę, insolentius se efferre': |
A poddali są się... zapłacić gotowymi pieniędzmi XV in. |
Rzuca-ć się, jako kot na myszy |
A gdyż jest koli przyszedł czas owcam kotno być (postquam enim conceptus ovium tempus advenerat), widział jeśm, iże się schadzały z barany owce |
'to, co się da kuć: kruszec, metal, metallum, quod cuditur': |
Chcąc... niepokoje i błędy o rzeczach niżej wypisanych miane oddalić, ustawiamy, że gdykole i kielkokroć niektory bartnik... nie chciałby... albo... wymawiał się barci... sprawiać... u swego pana, tegdy onemu panu... rzeczoną barć ma... oblicznie wzdać |
Błąkać się fluctuare super aquas ca 1500 |
Działo się... lat bożych (anno domini) tysiąc trzysta siedmdziesiąt siodmego |
A tako więc natychmiast mocą tych to bożych słow święty Jan jestci się on był rodzon<y>m synem panny Maryje uczynił |
Dawam się winien Bogu wszechmogącemu z pięci smysłow ciała mego |
Człowiek z wojtowskiej wsi z jedną niewiastą z Opawy przed nimi, siedzącą radą, o pieniądze (sc. się zobowiązał), a brali sie na jich wyznanie, tako to ma być jiszczono, jako siedząca rada wyznała |
Roman Janowi nie ślubował, by mu się gwałt nie sstał w jego domu 1405 |
Masz się..., człowiecze, na to rozpamiętać, iże jeś ty z ziemie stworzon |
'wyśmiewanie się, drwiny, szydzenie z kogoś, aliquem deridendi actus': |
omawiać się 'być omawianym, ustalonym, constitui': |
Widziałem szalone, opuszczając przygodne rzeczy, omawia[ga]jąc się szczęścim (se excusantes sub fortuna) XV p. post. |
'bić się z bronią w ręku, staczać bój, też przenośnie, armis pugnare (etiam translate)': (w wyrażeniach nazywających obiekt brany w obronę) za kogoś, coś: |
'bić się z bronią w ręku, staczać bój, też przenośnie, armis pugnare (etiam translate)': za kimś: |
'bić się z bronią w ręku, staczać bój, też przenośnie, armis pugnare (etiam translate)': (na)przeciw komuś: |
'zabiegać o coś, starać się o coś, alicui rei studere, aliquid petere': |
Ci to ludzie, cożci oni wiele dzieci mają, wielkokroć się to jim przygadza, iżci oni nad nimi żałość widzą, przezto iżci oni rychło umirają |
'wojownik, ten, kto wojuje, walczy, bije się, też człowiek dzielny w boju, bitny, bellator, qui bellat, pugnat, de aliqua re dimicat, etiam homo in pugna fortis, bellicosus': |
Jako rychło w dom twoj wnidziesz, natychmiast się pomodlisz (at ubi introieris..., statim adora) Panu Bogu twemu |
'służący do walki, do bicia się, qui in pugna usui est': |
'ten, kto wojuje, walczy, bije się, też człowiek dzielny w boju, bitny, qui bellat, pugnat, dimicat, etiam homo in pugna fortis': |
'ściemnić się, zmierzchnąć, vesperascere, tenebris obscurari': |
Gdyż w miasto weszlesta, rychła nowina (velox... fama) się rozniosła |
'zmaganie się z przedśmiertnym lękiem, agonia': |
'wykonywny bez zwłoki, bez ociągania się, qui sine mora, sine cunctatione fit': [o Bogu] |
Simile est regnum celorum homini regi podoba się albo przyrownano jest krolewstwo niebieskie człowiekowi krolowi (Mat 18, 23) ca 1420 |
Tedy Emor a jego syn nics nie omiaszka się tego uczynić, cso oni chcieli (nec distulit adulescens quin statim, quod petebatur expleret) |
'spóźniać się, morari, sero venire' (?): |
Paknięli jana strona, omięszkanim (negligenter)... się na sądzie... nie postawi..., druga strona stojąca ot słuchania rzeczy ma być oddalona |
'ociąganie się, odwlekanie, zwłoka, mora, cunctatio': |
Nie tylko ot złego, ale i ot każdego podobieństwa złego (ob omni specie mali) każdemu potrzebno jest się wzdzirżeć |
Takież uczynisz... o wszelkiej rzeczy brata twego, ktora by się straciła, a ty ją nalazł, nie omieszkawaj (ne negligas, sc. reddere) jako cudzą |
'ociąganie się, odwlekanie, zwłoka, mora, cunctatio': |
'ominąć kogoś, nie stać się czyimś udziałem, aliquem praeterire, alicui non obtingere': |
'dający się oswoić, qui domari potest': |
'wymówka, usprawiedliwienie się, uzasadnienie, pozór, pretekst, sposobność, excusatio, praetextus, species ficta': |
'godzi się, słusznie jest, decet, fas est': |
'człowiek, który obmawia, źle, nieprzyjaźnie wyraża się o bliźnich, oszczerca, criminator, calumniator': |
'rozmawiać, rozprawiać, naradzać się, sermonibus tractare, disputare': |
A gdyż się napełni dwadzieścia lat, w nichże udziałał Salomon kościoł Bogu i dom swoj, i miasta, jeż był dał Iram Salomonowi, omurowaw i kazał w nich bydlić synom israhelskim (aedificavit et habitare ibi fecit filios Israel) |
'zaprawa murarska, składająca się przeważnie z wapna gaszonego i piasku, calx harenata': |
'popełnić omyłkę, pomylić się, errare, labi': |
'opłata za niedotrzymanie umowy przez kmiecia, który się wycofał ze zobowiązania objęcia gruntu u pana, pretium, quod solvebatur a cmethone, qui agrum colendum se a domino recepturum esse promiserat neque promissum servavit': |
'opłata za niedotrzymanie umowy przez kmiecia, który się wycofał ze zobowiązania objęcia gruntu u pana, pretium, quod solvebatur a cmethone, qui agrum colendum se a domino recepturum esse promiserat neque promissum servavit': |
'słusznie, należycie, dobrze, recte, apte, bene': podobno (jest) ) 'godzi się, słusznie jest, decet, fas est': |
'troszczyć się o coś, mieć staranie o coś, curare, procurare, alicuius rei curam habere': |
'namysł, namyślenie się, rozważenie, deliberatio, consideratio': |
Ale iże tacy złośnicy ku odpiraniu swej złości wzięli sobie w obyczaj mieszkać w mieściech abo we wsiach, gdzież to by się niemiecskim prawem odpirali, a tako częstokroć swą chytrością od śmierci wychodzą, przeto chcem, aby zły gory nie miał, ale wszędy potępion. |
A rozmnożywszy się wody i wzniosły korab wz gorę od ziemie (in sublime a terra) |
'jako narząd mowy, też przenośnie mowa, to, co się mówi, człowiek mówiący, instrumentum loquendi, etiam translate sermo, oratio, quod dicitur, homo loquens': |
'nieporadny w mówieniu, niemający łatwości wysławiania się, qui facilitatem sermonis non habet': |
Krczyca ta się poczyna miedzy kopytem a stawem, a na tem mieścu, gdzie to robak będzie, tu[n]ć będzie jedna gorka jako włoski orzech ca 1500 |
'kształtny, harmonijny, mogący się podobać, ładny, formosus, decorus, pulcher': |
'dający się oswoić, qui domari potest': |
'unikanie, wystrzeganie się, actus evitandi, declinandi, cavendi': |
Iżem ja nie podorał wyszej rol Baszewi, jedno to, co mi się działem dostało 1432 |
Yedno szyą Iesvs narodzyl..., nathychmyast <się> pokazala gvyazda nova... w czvyrdzenyv povyetrza przez podparczya (sine sustentamento) |
Nalazł młodzieńca jasnego, a on stoi podpasaw się (stantem praecinctum) |
'uzbroić się, przypasać broń, accingere, armare': |
'zdolność szybkiego poruszania się, działania, ruchliwość, szybkość, facultas celeriter se movendi, agendi, agilitas, celeritas': |
Jako Michał nie obsyłał Stoisława, aby ji w prawie zastąpił, jako mu ręczył za warunk, ale się sam przał nie obsyłając jego 1424 |
'upić się trochę napojami alkoholowymi, paululum inebriari': |
Chcesz, ać wzydzie cień wz gorę dziesięć rządkow (decem lineis) albo ać się nawroci tyleż słopieniow zasię? I rzekł Ezechyjasz: Snadno jest cieniowi postępić dziesięć rządkow (decem lineis) |
Eże Jan, cso się listem podpirał, aby był tego zawołania..., jest... tego zawołania 1399 |
'bawić się, grać w jaką grę, ludere': |
Iże się mieni, czym niest ('nie jest') est male, quod non est 1466 |
'przewrócenie się przez głowę, corporis in caput circumactio': przewracać kozielce 'fikać kozły, corpus in caput circumagere': |
'to czym się omywa, oczyszcza, in quo aliquid lavatur': |
Ale eże miłosierdzie rządne poczyna się ot siebie..., przetoż każdy ma być pirwej sam sobie miłosierny XV med. |
'to, na czym się coś opiera, to, co rzecz drugą podtrzymuje, filar, podstawa, fultura, fulcimentum, columna': |
A. zaimek rzeczowny: 1. odnoszący się do czegoś lub kogoś poprzednio wymienionego (w cytacie lub kontekście poprzednim), zastępujący równocześnie zaimek 3. osoby: 'is, ille': a. użyty w mianowniku: |
Lata pięćnastego rządzenia (poprawione na przykazowania imperii Luc 3, 1) Tyberyjusza cesarza... stało się jest słowo boże na Jana |
'odbywanie się, actus habendi (iudicii)': |
B. zaimek przymiotny: 1. odnoszący się do czegoś lub kogoś poprzednio wymienionego (w cytacie lub kontekście poprzednim): |
Nieluba mu fała była, co się mu ondzie wodziła |
[To błąd wydawcy, źle odczytany dopisek uczyniony inną ręką. Rektyfikowana całość zapisu składa się na leksem kruszenica, opracowany w Suplemencie Sstp (LW).] |
1. 'posłużyć się słowami dla zakomunikowania myśli i przeżyć, powiedzieć, verba pronuntiare, fari, verbis aliquid exsequi, dicere, loqui': a. dopełnienia bliższego brak a. dopełnieniem zaimek: |
przymiotny odnoszący się do czegoś poprzednio wymienionego: |
K temu jego żona rozniewawszy się rzeknie (ad haec... respondit): „Jawno marna jest uczyniona twa nadzieja” |
'sprzeciwić się czemuś, zaprotestować, alicui rei contradicere, resistere': |
'zwierzę (zwykle wół), które się intensywnie karmi, by nabrało mięsa, animal (praec. bos) saginatum, altile': |
Cso Misz Grzymalski ciądzał woły pana podsędkowy, ty ciądzal, bo się mu poddał pod woły 1406 |
Kiedy o granicz<e>nie dziedzin, jestli jenego dnia się dokonało granicz<e>nie (sed de limitatione hereditatum, pro una die, si eam una die consummaverit, Dział 48: gdy jednego dnia rozgraniczy dziedziny miedzy dwiema ziemianinoma), tedy suknią alibo poł grzywny wziąć (sc. woźni) mają. Będzieli więcej dni granicz<e>nie, trzy grzywny weźmi |
'linia przecięcia się płaszczyzn, krawędź, linea, quae per angulum duorum prismatis laterum summa curritur', może też 'ściana graniastosłupa, fortasse prismatis latus': na cztyrzy granie (grani) 'w czworobok, w czworogran, in quadrum': |
Tedy ma się wrocić do starosty albo do podstarościego (capitaneo... aut eius vicesgerenti) 1498 |
Jimie się jej całować (osculatus est eam), a zapłakaw i rzekł jej, iże jest brat jej <oćca> |
[W Bibliotece zabytków interpretuje się wyraz hasłowy jako mieszał – słowie iż mieszał rzeczą.] |
A gdyż uźrzał Balaam, że się lubi Bogu, aby pożegnał Israelowi, nikakiej nie chodzi, jakoż pirwej chodził (nequaquam abiit, ut ante perrexerat), aby wieszczby patrzył |
dubium 'zniszczyć się, deleri': |
Ta granica narożna obrębiona nie tyka się opatowych i konwencskich dziedzin 1399 |
'zbadać, wypróbować, przekonać się, observare, scrutari': |
'zadbać, zatroszczyć się o kogoś, curam habere, prospicere, custodire': |
Opatrzę się prouidebo (war. lub.: omyśli providebit; providebo, ut bene sit tibi Ruth 3, 1) 1471 |
'przedmiot, na którym się coś opiera, wznosi, dolna część budowli, kolumny itp., podstawa, podpora, quo aliquid fulcitur, pars inferior aedificii, columnae, sim., basis, substructum': |
Możeli też opiekadlnik dłużnikow umarłego prawem przycisnąć... miasto dzieci, ktorych jest opieka (OrtMac: ktoremi się opieka)? |
'znajdujący się na stronie, na boku, qui a dextra vel laeva alicuius rei parte positus est': |
'znajdujący się poniżej dachu, infra tectum positus': |
Jako Tomek kupił tę dziedzinę z pospolstwa, kiedy się Sobiesławą opiekał 1401 |
Jakom się ja nie zamowił panu Mroczkowi s mą siostrą nics więce odzienia i podszycia dać, jedno csom tedy dał s nią, kiedy ją wziął 1426 |
'ten kto się kimś, czymś opiekuje, ma kogoś, coś w swej opiece, staraniu, obronie, curator, tutor, custos, patronus': |
'dbały, troszczący się, mający o coś staranie, diligens, curiosus': |
'zastanawiać się, rozważać, deliberare, reputare, considerare': |
'narażać się na coś, ryzykować coś, alicui rei periculosae se offerre, periculum alicuius rei subire': |
'zasadzać się (z premedytacją), insidiari (consulto)': |
'staranie, troszczenie się, ochrona, dbałość, cura, sollicitudo': |
'podporządkowanie się, posłuszeństwo, actus sui submittendi, oboedientia': |
'ta która się opiekuje, troszczy, dba, patrona, conservatrix': |
'stać się ubogim, zbiednieć, pauperem fieri': |
Quid spiritualiter per mare debemus intelligere? Non aliud nisi istum mundum... Sic recte iste mundus semper tumet vlg. pobudza albo poduszcza albo podnosi się XV p. post. |
'picie napojów alkoholowych nad miarę, upijanie się, pijaństwo, ebrietas, violentia': |
'zbierać się, róść w siły, congregari, concurrere, vires augere, viribus crescere': |
'odwzajemnienie, odwdzięczenie się, compensatio, remuneratio': |
'oddać w zamian, odwzajemnić, odwdzięczyć się, reddere, remunerari, compensare': |
'wcielenie się, przyjęcie ciała ludzkiego, incarnatio, assumptio corporis humani': |
Wziąwszy na się odzienia swa bojowa i obsadzili (sc. synowie izraelszczy) wąskości drog miedzy gorami (ad angusti itineris tramitem dirigunt inter montosa) |
'wcielić się, przyjąć ciało ludzkie, carnem humanam assumere, incarnari': |
'uspokoić się, ochłonąć, quiescere, animo consistere': |
'nić biegnąca w poprzek tkaniny przeplatająca się z osnową, subtemen': |
'oblać się, zostać oblanym, madere, manare': |
On cesarz... nie dałci się jest on był cesarzem zwać |
'wahać się, incertum, dubium esse': |
'wykłada się, znaczy, significat': |
'to, co się mówi, mowa, mówienie, język, to, co zostało powiedziane, też (ustne) polecenie, rozkaz lub (ustne) przyrzeczenie, quod dicitur, sermo, lingua, quod dictum ets, etiam mandatum, iussum, promissum (ore datum)': |
'jąkający się, qui balbutit, balbus, blaesus': |
Ubogiego ducha albo dusze jest ten..., jen się sam sobie ni wszem nie podoba ani chwali XV med. |
Abiens (sc. Judas) laqueo se suspendit et cadens in terram crepuit... et diffusa sunt omnia viscera eius wątpie się z niego wytoczyło (Act 1, 18, Rozm 762. 769: wypłynęły jego wnętrze s niego) ca 1500 |
'to, co znajduje się w domu (gospodarstwie), co stanowi jego wyposażenie, res, quae domi usui sunt': |
'podochocić sobie, rozgrzać się trunkiem, plus paulo adbibere, vino incalescere': |
'to, czym się co podwiązuje, co służy do podwiązywania, quo aliquid subligatur': podwiązanie koniewe 'część uprzęży końskiej, popręg, pars frenorum, cingula': |
Gdyż miedzy... krolem... a miedzy księdzem Bodzętą... niektore wątpienie o dziesięcinach (dubitatio super decimis)... było się stąd i sowąd poruszyło |
'to, co się składa na majątek kościoła, czy też przedmioty stanowiące wyposażenie miejsc kultu, bona ecclesiae vel etiam res, quibus loca sacra ornantur': |
'dowód usprawiedliwiający niestawienie się w sądzie, causa, qua aliquis ad iudicium adesse prohibitus est': |
'część ubioru, którą można się przewiązać, może pas, pars vestimenti, qua quis cingi potest, fortasse cingulum, zona': |
A ktoż się dotknie łażącej rzeczy (qui tangit reptile)..., jego dotknienie jest nieczyste |
Wiarujmyż się grzecha tako, jako bosy węża |
Była groza w jich oczu (erat in oculis eorum stupor), bo się dziwili jej krasie barzo |
Użytki ziemie twej... seżrze lud, ktoregoż ty nie znasz, a ty będziesz cirpieć zawżdy..., lękając się przed jego grozą (stupens ad terrorem eorum) jąż to uźrzyta oczy twoji |
Niektorzy z naszych rycerzow... wzięli obyczaj nie stać pod żadną chorągwią, a to przeto, aby grozy puszek (Sul 21: puszek, ćwirdzy) albo strożej się uchowali (ut machinarum, propugnaculorum aut ipsius exercitus custodiam evitarent) |
Święty Jan tego to krola Heroda o jego złość karał jest ji był, aleć on jego groz nie bał się jest był |
'idąc, dostawać się do wnętrza czegoś, wkraczać (wiele razy), ingredi, intrare (saepius)': |
Waruj się, aby nigdy z przebywaczmi ziemie onej w przyjaźń nie wchadzał (ne unquam cum habitatoribus terrae illius iungas amicitias) |
'dotyczący kradzieży, odnoszący się do kradzieży, ad furtum pertinens': rzeczą kradziebną 'po złodziejsku, furtim': |
Panny, ... małe kęsy przed się krajcie |
'z Krakowem związany, Krakowowi właściwy, Cracoviensis, ad Cracoviam pertinens': grzywna krakowska, grzywna liczby krakowskiej 'jednostka pieniężna składająca się z przyjętej w Krakowie ilości drogiego kruszcu, najczęściej srebra, lub pieniędzy, pecuniae modus, qui certo quodam aeris, auri, imprimis argenti pondere vel pecuniae numero constabat': |
Quomodo obscuratum est aurum, mutatus est color optimus przemienił się kras albo farba 1461–7 |
A to się k temu chyli quod hodie XV in. |
Dawam się winien Bogu wszechmogącemu z pięci zmysłow ciała mego grzesznego (Spow 1: żywota) |
Adam podał się Janowi w pieniądzech pod ciążą, gdzie by ji koli uciądzać mogł o jego pieniądze 1398 |
A na ziemię pomnieć będę, jeż to gdyż opuszczona będzie od nich, zlubi się jim w sobotach swych cirzpiąc pustynie prze nie (patiens solitudinem propter illos) |
Ani lilija białością, czyrwona roża krasnością, ani nardus swą wonnością, zamorski kwiat swą drogością Maryjej się rowna 1453 |
Wysłuchawszy dziewica Maryja ty słowa, nasilnie się smęciła... i zb<l>adła jej barwa krasna jako roża (color eius roseus mutatur in pallorem) |
'chodzić dookoła, chodzić tu i tam, wałęsać się, circuire, vagari': |
Krczycza ta się poczyna miedzy kopytem a stawem a na tem mieścu, gdzie to robak będzie, tu[n]ć będzie jedna gorka jako włoski orzech ca 1500 |
'idąc dostawać się do wnętrza czegoś, wkraczać, ingredi, intrare': |
Nie chcę się odprzeć, eże panu memu dano więcsze rzeczy do księdza do roka 1443 |
Pani[a] Hanka nie obchodziła się niżadną złą rzeczą, my wiemy i k swej duszy bierzemy, iże jest dobrego oćca i dobrej maci<e>rze 1450 |
Trzecieć to jiste wiesiele ku długości jest{ci} ono było wielikie przezto, iż{ci} się jest ono od wchodu słuńca aż do zapadu było rozciągło |
'upominać się u kogoś o coś, żądać zwrotu, repetere, vindicare': |
Widziałem szalone opuszczając przygodne rzeczy (stultorum omittens contingentia), omawia[ga]jąc się szczęścim XV p. post. |
'straszyć czymś złym, wygrażać, odgrażać się, minari, comminari, male intendere alicui': |
'zasadzać się, czyhać, nastawać, godzić na kogoś, na coś, insidiari, aliquem dolo petere': |
Chwalić cię będę, bo groźnie wi<e>liczył jeś się (quia terribiliter magnificatus es, Puł: bo groźno wielmożny jeś) |
Mistrz widząc obraz skarady, żołte oczy, żywot blady, groźno się tego przelęknął |
'przestrzeń, na której znajdował się dom mieszkalny pana i budynki gospodarskie, przestrzeń między budynkami, area, ubi domus domini et aedificia rustica posita erant, spatium inter aedificia positum': |
'znajdować się, esse, positum esse': |
Ulękło się sierce twe... usłyszaw rzeczy przeciw temu miastu a przeciw tym, jiż w niem bydlą, iżby toczusz w podziwienie (in stuporem) a w poklinanie byli podani |
'zatracać się w namiętności, nie panować nad nią, szaleć, cupiditate captum esse, cupiditati resistere non posse, furere, insanire': |
Chwaciwszy się jej rękama i wciśli (MamLub 87: wciśli są) ją do tej drogi (impegerunt eam per viam), jąż to z końmi wjeżdżają, podle sieni i zabita tu |
'dziejący się we właściwym, odpowiednim czasie, qui suo, opportuno tempore fit': |
Zjawiła się jemu (sc. Elijaszowi) niewiasta wdowa (mulier vidua) zbirając drwa |
'ta, która wstawia się za kimś, oręduje, deprecatrix, quae pro aliquo supplicat': |
'ta, która wstawia się za kimś, oręduje, deprecatrix, quae pro aliquo supplicat': |
Rzucęć się jako kot na myszy, aż twe sirce ciężko wdyszy |
'wstawiający się za kimś, orędujący, pośredniczący, qui pro aliquo deprecatur, qui se interponit': |
Omnis, qui in agone contendit, ab omnibus se abstinet, wdzierżawa, et illi quidem, oni zaprawdę wdzierżawają (R XXV 164: wdzierżawają się), ut corruptibilem coronam accipiant, nos autem incorruptam (I Cor 9, 25) XV med. |
Tamo była jedna rzeka ogniewa... Dym tej rzeki podnosił się aż do nieba XV ex. |
Ukazała się nies<ro>mieźliwość twa, cudzołostwa twa a rzektanie <twe> (adulteria tua et hinnitus tuus) |
'człowiek trudniący się jakimś rzemiosłem, rękodzielnik, opifex, artifex': |
'zaopiekować się, pomóc, protegere, adiuvare': |
'okazywanie życzliwości, słowa przyjazne, oświadczenie chęci odwzajemnienia się dobrymi czynami, significatio benevolentiae, verba amica, ad gratiam bonis factis referendam promptum se praebendi actus': |
Modl się za nami... ninie i czasu śmierci naszej |
Jezus Krystus... po czwartkowej wieczerzy czasu jutrzennego (R XXV 208: czasu justrzejszego), gdy się modlił w ogrodzie..., zdradzon, jęt i wydan jest ludu żydowskiemu ca 1420 |
Przygadza się..., iż czeladnicy (Dział 14: dworzanie naszego dworu) alibo jinszy kakokole na dworze naszem będący... przed naszą obliczność... pozwani bywają (familiares... in curia nostra constituti ad nostram... praesentiam seu audientiam evocantur) |
Żądasz od nas nauczenia... o obyczaju rzeczy czeladnej... a ktorym by ociec (?) rycerz czeladny obyczajem miał się mieć (et qualiter patres familias debeant se habere) XV p. post. |
'czujący się zobowiązanym za dobrodziejstwo, doceniający je, qui aliquid magni facit, iuste aestimat': |
Nie *czyńcie sobie modły rytej ani obrazow, ani znamienia <...> kamien<ne>go wdzignąc postawiajcie (nec insignem lapidem ponetis) w ziemi waszej, abyście się modlili jemu |
łącząc się z gen. rzeczownika: 1. wymienia wzór postępowania, zalecenie takiego, a nie innego działania 'zgodnie z czymś, na podstawie czegoś, alicui rei convenienter, secundum aliquid, ex aliqua re': |
wymienia to, w czego bliskości, sąsiedztwie coś innego się znajduje 'obok, przy, w pobliżu, iuxta, prope, in propinquo': |
łącząc się z gen. rzeczownika: 1. wymienia wzór postępowania, zalecenie takiego, a nie innego działania 'zgodnie z czymś, na podstawie czegoś, alicui rei convenienter, secundum aliquid, ex aliqua re': |
Mnie listopadł dzieją, u ognia się ludzie grzeją ca 1455 |
'dostrzeganie, liczenie się z czymś, wzgląd, actus vivendi, respiciendi, non neglegendi': |
'uparte nieposłuszeństwo, buntowanie się, bezczelność, hardość, arrogantia, insolentia, superbia': |
'nieposłuszny, oporny, buntujący się, zuchwały, bezczelny, hardy, arrogans, insolens, protervus, rebellis': |
'przyjście na świat, urodzenie się, ortus, nativitas': |
'pojawienie się, nastanie, adventus': |
A Zabulonowi rzekł: "Raduj się, Zabulon, w *weściu twem (in exitu tuo) a Izachar w staniech twych |
1. (podmiotem istota żywa, subiectum est animans) 'dostać się, wkroczyć do wnętrza czegoś, w obręb czegoś, przyjść do kogoś, czegoś, inire, ingredi, introire, intrare': w niektórych cytatach można dziś podstawić czasownik przedrostkowy niedokonany '(w)chodzić, przychodzić, ambulare, ire, venire': a. bez wskazania obiektu docelowego (w tekście polskim) lub z określeniami wyrażonymi bez użycia form deklinacyjnych: |
'dostać się do nieba, dostąpić zbawienia, caelum ascendere, salvatum esse': |
'dostać się do piekła, zostać potępionym, in infernum descendere, damnatum esse': |
To czcie się w księgach kro<n>ik rzymskich ca 1418 |
Gdyżci się ktoremu krolewi... syn narodzi, tedyć więc po wszytkiemu krolewstwu pośli bieżą |
pogarszać się 'ulegać złemu wpływowi, wątpić w dobro, peiorem fieri, causa aliqua peiorem fieri, de bono dubitare': |
'spojrzeć, rozejrzeć się, spectare, circumspicere': |
Intumit opucha, nadyma się (war. lub. rp.: opuchła intvmuit; facies mea intumuit a fletu Job 16, 17) 1471 |
(dopełnieniem nazwy czynności lub stanu) 'zacząć czynność lub znaleźć się w jakimś stanie, ulec cudzemu działaniu, inire, inchoare, alicuius actione affici': wnić w boj 'przystąpić do walki, proelium inire': |
'dostać się do nieba, dostąpić zbawienia, caelum ascendere, salvatum esse': |
Strzeż się pilnie, aby nie wszedł w ranę trędowatą (ne incurras plagam leprae) |
'zły wpływ, zły przykład, powód do stania się gorszym, do zwątpienia, czyn oburzający, corruptio, malum exemplum, causa, qua aliquis peior fit, dubitat, facinus iram movendum': |
'mieć powód do upadku moralnego, do załamania się, aliqua causa corrumpi, animo deficere': |
'rzemieślnik, który zarzyna bydło i trudni się sprzedażą mięsa, lanius': |
(podmiotem zaimek a. podmiotu brak) wejść w obyczaj, w prawo, na przysłowie 'stać się obyczajem, prawem, przysłowiem, ius, proverbium fieri': |
'przytrafić się komuś, spotkać kogoś, alicui contingi': |
'przylepić się mocno, przyschnąć do czegoś, ad aliquam rem firmiter adhaerendi, se applicandi actus': |
Spowiadamy się..., iżesmy zgrzeszyli we dwunaćcie członkow chrześcijańskiej wiary |
Petrus... obiązał się czynić prawu z swymi ludźmi na dzień zawity 1415 |
A przezto wierzyszli w to, iże się Kryst jest z czyste dziewice Maryje narodził |
Aczby z złodziejstwa (de furto) alibo łotrowstwa był obwyniony, włostną przysięgą się bądź moc oczyścić |
Ten, co nagaba, czci... ma być zbawion, a osobnie se (Sul 87: z) szyją (cum collo) warować się musi |
zabijać się: |
Jakom ja nie wrzucił się... gwałtewnie we włoki w Wągrodnie, na ktore... pleban... prawo ma, anim zabrał czynszu z kmieci tych 1480 |
Gdyżci się Kryst jest był na ten to świat narodził, tedy więc krolewstwo niebieskie takoć jest ono było barzo wielikim niebieskim wiesielim napełniono |
In istis uerbis agitur de nupciis sponsalibus pisze się na(m) o wiesielu swadziebnem |
Takosta oba wieliką radość i wielikie wiesiele mi<a>ła, weselęcy się narodzenia takiego błogosławionego dzieciątka (laetabantur nimium de puero nascenti) |
Ale aby taka była nasza wiara a nadzieja w Bodze, eże... jej radościami bychom się weselili XV med. |
Wiele w narodzeniu jego będzie się wesielić (in nativitate eius gaudebunt Luc 1, 14) |
Wesiel się, Polska Korono, iż masz takiego patrona 1455–60 |
pogorszyć się, być pogorszon |
'spłonąć, spalić się, conflagrare': |
'spłonięcie, spalenie się, conflagratio': |
Śpiący są, jiż się w grzeszech zapieklają |
Wszakoć się cielnego grzecha nigdy nie jest dopuściła et tamen peccatum non commisit |
Ale kako my ten to boży dar chowamy, gdyż się śmiertnego grzecha dopuszczamy? |
'odczuwający radość, cieszący się, zadowolony, pogodny, laetitia affectus, gaudens, contentus, serenus': |
Wesel się, bo będziesz wesele[ch] i matka udręczonych (erisque solacium et mater afflictorum) |
Dawam się winien panu Bogu miłemu ze wszytkich grzechow mojich śmiertelnych, powszednich, jawnych, tajemnych, zapamiętałych |
Ale się ja po grzechu tego barzo boję, iżesmy już ten to dar wszytcy stracili |
Opuchła intvmuit (war. kal.: intumit opucha, nadyma się; facies mea intumuit a fletu Job 16, 17) |
Et ita ecclesia periclitabatur, pogrążała się, quando filius dei obdormiuit in cruce XV p. post. |
Gdy się ty modlisz se słzami... a obiad twoj opuszczasz (quando... derelinquebus prandium tuum)..., tedy ja ofierował twą modlitwę Panu Bogu |
K Maryjej się uciekajmy, grzechy i złości opuszczajmy XV ex. |
Dawam się winien Bogu Wszechmogącemu z pięci zmysłow ciała mego grzesznego, com zgrzeszył..., wiele dobrego opuszczając |
Galaa wyprawia się miasto plwiących, to je nieustawicstwo ludzi grzesznych |
'odrzucić, zakwestionować, przeciwstawić się, reicere, contradicere, resistere': |
Deus animam portat ana ('a ona') mu się wsparła XV med. |
'zwrócić się z prośbą, z gorącą modlitwą, aliquem rogare, prece silentiosa adire': |
'zwrócić się z prośbą, z gorącą modlitwą, aliquem rogare, prece silentiosa adire': ku komuś: |
Bracia... mają się zijć oblicznie na pogrzeb i na obchod umarłego brata (ut defuncti exsequiis procurent personaliter interesse) 1484 |
Nie opuszczę (non parcam) ani pożyczę, ani się smiłuję |
Gdy włodyka zabije ślachcica..., pokorę ma uczynić: chusty aliż do pasa opuściw (dimittens) a nago się uczyniw |
Natychmiast k temu słowu zstąpił syn boży w jej żywot, opł[s]cił się Bog (se deus incarnavit) wszechmogący czyste i nieporuszony dziewice |
'jednostka pieniężna, składająca się z określonej ilości (przeważnie 197 gramów) drogiego kruszcu, najczęściej srebra, lub pieniędzy (przeważnie 48 groszy), także jako jednostka wagi, pecuniae modus, qui certo quodam aeris, auri, imprimis argenti pondere vel pecuniae numero constabat, etiam oneris ac librae modus': |
'stać się pustym, opustoszeć, deseri, vastum fieri, desolari': |
'położyć się, recumbere': |
rzucić się k(u) komuś, czemuś |
Tedy pochyciw Saul miecz <swoj>, nastawiw przeciw sobie, rzucił się nań (irruit in eum) |
'dyszeć (gniewem), burzyć się, spirare (ira), contra aliquem exsurgere': |
Jakom ja nie wrzucił się any wwiązał gwałtownie we włoki w Wągrodnie 1480 |
'związany z Rzymem (jako miastem i państwem), znajdujący się w Rzymie, pochodzący z Rzymu, Romanus': |
Pabula iam spirat (sc. equus solis), hinit, gl. clamabat rdża, anhelat śpieszy się 1466 |
~ Błąd wywodzi się ze złego odczytania czeskiego o proročie! [Wydawcy Mamotrektów odczytują wyraz hasłowy jako opirać.] |
'przylgnąć, przykleić się, przyschnąć, adhaerescere, agglutinari, siccitate astringi': |
(o rzece, de flumine) 'przybrać, przybrać wód, podnieść swój poziom, podnieść się, wylać, tumescere, crescere, augeri, super ripas effundi, inundare': |
'zadrżeć, zatrząść się, contremiscere, horrere': |
1. 'polecić komuś, by przybył, stawił się, przywołać coś, iubere aliquem venire, vocare, arcessere': a. o ludziach, de hominibus: |
'przywołanie kogoś, polecenie komuś, by przybył, stawił się, actus aliquem vocandi, advocandi, arcessendi': |
Comedentibus gdy obiedwali, od płaczu się zadzierżeć nie mogli XV med. |
Wstąpiła młodsza i spała jest s oćcem swym, a zaiste ani tego jest czuł (dormivit cum eo, et ne tunc quidem sensit), kiedy się jest podle jego położyła ani gdy jest wstała |
'udać się dokądś konno, na wozie lub innym środkiem lokomocji, equo, vehiculo portari aliquo': |
'człowiek zajmujący się sadem, qui pomarium curat': |
'żarzący się, płonący węgiel, carbo ardens': |
'znajdujący się na rogu, narożny, in angulo situs': |
Usłuchaj głosu sługi twej a położęć kęs chleba przed tobą, aby pojadw posilił się (ut comedens convalescas) |
'zwoływać posiedzenie sądu, zwracać się do sądu o rozstrzygnięcie jakiejś sprawy, iudicium convocare, rem aliquam diiudicandam in iudicium deferre': |
'miejsce zetknięcia się krawędzi jakiegoś przedmiotu, róg, kąt, angulus, cornu': |
Rowien jemu nie był nijeden przed nim z krolow, jen by się nawrocił ku Panu... podle wszego zakona Mojżeszowa (iuxta... legem Moysi) |
Dziatki miłe, iże piszeć się nam o tem tako w Starem Zakonie |
pl. tantum 'produkt spalania osadzający się z dymu w postaci czarnego proszku, kopeć, fuligo': |
Sierce by się moje śmiało, gdyby jaki węzeł po brzęku widziało pełn 1464 |
Stroże <twoje ja>ko kobyłki, a dziatki twe jak<o> kobyłczęta kobyłek, jeż się sa<dzą> (considunt) na płocie |
'prosić za kimś, wstawiać się za kimś, wyjednywać coś komuś, deprecari, supplicare pro aliquo': |
'ta która oręduje, wstawia się za kimś, prosi za kimś, deprecatrix, quae pro aliquo supplicat': |
'ta która oręduje, wstawia się za kimś, prosi za kimś, deprecatrix, quae pro aliquo supplicat': |
'ten kto oręduje, wstawia się za kimś, prosi za kimś, deprecator, qui pro aliquo supplicat': |
'skóra zrzucona przez leniącego się węża, membrana a serpente exuta': |
'złożony z węży, tu przenośnie: złożony z ludzi, którym się przypisuje złośliwe cechy właściwe wężom, qui e serpentibus constat, hoc loco translate: qui ex hominibus constat, quibus malitia serpentibus propria imputatur': |
'skóra zrzucona przez leniącego się węża, membrana a serpente exuta': |
'schwytać, przytrzymać, pozbawić swobody poruszania się, comprehendere, capere, detinere': |
'wedrzeć się bezprawnie w cudzy gaj, contra legem in silvam alienam irruere': |
'wdarcie się bezprawnie w cudzy gaj, irruptio in silvam alienam' (?): |
Aby gwałtowna śmiałość powściągniona (ut violenta audacia refrenetur, Dział 31: <a>by się od złości winą wstrzymali), ustawiamy, iż gdy ślachcic... ślachcica zabije, aby za głowę sześćdziesiąt... grzywien zapłacić powinien był |
'wpatrywać się, patrzeć, intueri, aspicere': |
<G>dy ubogi człowiek pozowie bogatego o gwałt, tedy bogaty o gwałt przez świadki ma się oczyścić abo podług obyczaja gwałtownego (Sul 50: podług gwałtu dostojności) rowną winą ma być skaran (iuxta violentiae qualitatem debita poena est multandus) |
(o wietrze, de vento) 'poruszać się, dmuchać, dąć, se movere, flare': |
'taki, o którym się wie, znany, de quo scimus, notus': |
Nachyl twego wiadra (hydriam, MamLub 11: wiadro), ać się napiję |
'głębokie przeświadczenie o prawdziwości poglądów i faktów niedających się udowodnić, zwłaszcza poglądów religijnych jako opartych na objawieniu bożym, fides, fiducia, persuasio de rerum a deo revelatarum veritate': |
'miejsce w kopalni, gdzie wybiera się ze złoża kopalinę, locus in fodina, ubi metalla fodiuntur': |
Ot więcszych rzeczy, jeż mimo trzydzieści grzywien się ściągają (se extendunt), czt<y>rzy grosze... mają moc imieć |
'przebywanie jakiejś drogi pieszo, posuwanie się naprzód, pochód, przejście, actus eundi, progrediendi, iter, transitus': |
'zetknąć się, confinem esse, contingere': |
Adam rozumie się in hodierno ewangelio przez tego krolika XV ex. |
Gdy rozżgą na krotce (cum exarserit in brevi, Puł: gdy się rozże wrychle) gniew jego, błogosławieni wszystcy, jiż imają w niem pwę |
Poczynają się ustawienia praw..., jichże zgrumadny rozum... krotko a dostacznie już jest przełożon |
'cechujący się obecnością krwi, powodujący upływ krwi, cruentus': |
'cechujący się obecnością krwi, krwią zlany, zakrwawiony, cruentus, cruore perfusus, sanguineus': |
'człowiek lubujący się w rozlewie krwi, homo atrox, crudelis': |
'ten, co opiekuje się ptakami do polowania, qui aves venaticas curat': |
Krzewi się frondet XV med. |
A gdyż to powiedzieli, zstał się płacz i krzyczenie wielikie (factus est fletus et ululatus magnus) we wszem sebraniu miedzy wszemi |
A gdyż pilnie wzbadając się najdą krzywego świadka (falsum testem), że przeciw swemu bliznemu powiedział krzywdę, odpłaci jemu, jakoż on bliznemu swemu mienił uczynić |
Musimy się falbić w krzyżu naszego Pana Jezu Krysta, w jemże jest zbawienie nasze XV med. |
Każdy przeznamionuj się znamieniem świętego krzyża XV med. |
Ci, co ji krzyżowali, Żydowie, się śmieli 1453 |
Jesus się Ojcu modlił za wsz[y]e krzyżowniki XV ex. |
Gdyżci się ktoremu krolewi albo książęciu syn narodzi, tedyć... pośli bieżą |
Staszek... nie zamowił się w Ondziech wyclić (?), jedno jako księgi mowią w Małe Chrzypsku 1405 |
'odnoszący się do kapłana, kapłański, qui sacerdotis est, ad sacerdotem pertinet': |
'władza lub zwierzchnictwo książęce, panowanie księcia, principis auctoritas, principis imperium': |
Modlił się wszelkim gwiazdam niebieskim (adoravit omnem militiam caeli) |
'kobieta zajmująca się wyszywaniem, haftowaniem, hafciarka, mulier acu pingens': |
'rzemieślnik zajmujący się wyszywaniem, haftowaniem, hafciarz, qui artem acu pingendi exercet': |
'stawać się wątłym, słabnąć, infirmum fieri, vires amittere': |
'zdrętwieć, zmartwieć, zatrwożyć się, obtorpescere, pertimescere': |
Ktoż by się dotknął ścirzwu (cadaver) człowieczego..., nieczyst będzie |
'bezładne poruszanie się, kotłowanina, turba, tumultus': |
(w postępowaniu sądowym) 'nie dopuszczać, sprzeciwiać się, impedire, obesse, reprimere': |
'brzydzenie się, taedium, fastidium': |
'obraźliwe wyśmiewanie się, szydzenie, opprobrium, cavillatio, contumelia': |
Sługa w potrzebiźnie pańskiej bity... ma czynić sam o się i o swe rany, pan owszelki o szkodę i o gańbę swą |
'czop, na którym się obracają drzwi, cardo forium': |
'stan zawstydzenia, wstydzenie się, wstyd, pudor, ignominia, confusio': |
Posłał Bog anjoła..., jen zabił wszelkiego męża silnego... i książęta wojski krola asyrskiego, i wrocił się z gańbą (reversusque est cum ignominia, 1471 MPKJ V 51: z gańbą cum ignorancia) |
'stawać się gorszym, mdłym, peiorem seu infirmiorem fieri', (o głosie) 'milknąć, zamierać, evanescere': |
'żołnierz lekkozbrojny potykający się w pojedynkę z wrogiem przed bitwą, harcownik, veles': |
Iże Nikiel wrzucił się... w rolą paniej Katerzyny, nie ścisnąwszy jej prawem 1422 |
(W) księżej ziemi 1451 |
'odnoszący się do księdza, należący do księdza, qui ad sacerdotem pertinet, sacerdotis est': |
Tedy wojewoda rzekł: Ja nie skazuję, ale mnie się tako widzi, by kto mogł gościa zbyć laty, kto nie ma dziedzicstwa w ziemi 1395 |
A. zaimek względny 'który, qui': 1. użyty przymiotnikowo: a. człon określany znajduje się w zdaniu nadrzędnym: aa. z odpowiednikiem w zdaniu nadrzędnym: |
człon określany znajduje się w zdaniu pobocznym: |
c. człon określany znajduje się w zdaniu nadrzędnym i pobocznym: aa. z odpowiednikiem w zdaniu nadrzędnym: |
Taki ziemianin... tymi to przysiężniki... poświadczy, ktore poświadczenie gdy się stanie (qua protestatione facta), ten isty kmieć... kopę... zapłaci |
Iżby się ją rozeszło ktorąkoli stron[y]ą 1435 |
A. zaimek względny 'który, qui': 1. użyty przymiotnikowo: a. człon określany znajduje się w zdaniu nadrzędnym: aa. z odpowiednikiem w zdaniu nadrzędnym: |
człon określany znajduje się w zdaniu pobocznym: |
c. człon określany znajduje się i w zdaniu nadrzędnym, i pobocznym: aa. z odpowiednikiem w zdaniu nadrzędnym: |
Żona, ktorażkole (quae) się podloży ktoremukole dobytczęciu, społu zabita będzie s nim |
Ktorażkoli dusza (quaecumque anima) takim pokarmem by się pokalała, przestąpienim winna będzie |
Ktożkoli (quicumque) przybliży się k stanu bożemu, umrze |
przy czasownikach przybliżyć się, przyłożyć, przyłączać, przywiązać, przyschnąć itp.: |
przy czasownikach skłonić, schylić, podnieść (się), podźwignąć itp.: |
Już, dzie, ty czas masz, aby się ty ku swemu domu zasię nawrocił |
Ku prawu (ad ius) włostnego jimienia, jako pirwej, wroci się |
przy czasownikach pobudzić, poruszyć się, przywieść, przymęczyć itp.: |
Spowiadamy się..., iżesmy zgrzeszyli... leniwstwem ku bożej służbie |
A przeto, iż święta Katerzyn<a [...] dobrego> sąmnienia była, ku głosu Syna Bożego wstać się [...] była |
'człowiek trudniący się wyrobem saletry, qui nitrum conficit': |
Iżeć on (sc. Judasz)... jest się on był sam obiesił |
Maciej otpowiedział dobrą wierą (bona fide, Dział 30: podług wiary) tego to konia jako włostnego się chować |
wyraz podkreślający, że coś się dzieje samoistnie, naturalną koleją rzeczy, bez dodatkowej ingerencji: |
Po trzy czasy lata ukaże się każdy samczek (masculinum) twoj w widzeniu wszechmogącego Pana Boga israhelskiego |
'człowiek bez ziemi, nieosiadły, najmujący się do służby, sługa, homo liber, domini famulus, qui nullum possidebat agrum, neque certo quodam habitabat loco': |
Multum peccauit, qui sponte malum cumulavit, oculte squalens, gl. putrescens pokalając się, grandeque virus alens 1466 |
'uznać za coś, wydać opinię, sąd o czymś, też rozeznać się w czymś, existimare, opinionem ferre, item cognoscere': |
Ktorykolwi<e>k mieszczanin ku dworu przymila się a zjedna, i<ż> miesckie prawo... złomią, tego mogą radźce ożałować... A zjednałliby to ktory przysiężny człowiek a wyznali to przed osiadłą radą, tedy ten przestąpił swą przysięgę |
Przywiązali Achyjora ku drzewu za ręce i za nodze, a tak związanego wiciami (sic vinctum restibus), niechawszy go tu, wrocili się ku panu swemu |
'zamieszkać, osiedlić się na roli, agrum incolere, in agro collocari': |
A wezwaw wszech kapłanow, społu wypełniwszy post, pokarmili się (simul expleto ieiunio refecerunt) |
'własność, to co się posiada, possessio, bona': |
'składający się z samostrzelników, constans e militibus arcu vel arcuballista armatis': |
'dowód naoczny, to, co się daje doświadczyć, experientia, documentum' (?): |
A na czyjej by się <lasce> pokazała latorośl i kwiat (cuius virga frondibus et flore pullularet) |
pro pokusić się: |
'uznawać się lennikiem, przyrzekać wierną służbę, wiernie służyć, obsequium praestare, obsequi': |
Gdy się jimę z kosą plęsać, chcę jich tysiąc pokęsać (a. pokąsać) |
'człowiek kryjący się po kątach, aby podsłuchiwać i potajemnie donosić, zausznik, donosiciel, qui latens sermones sublegit et alicui clam refert, delator, susurrator: |
'pośliznąć się, per lubrica labi': |
Paknięli jana strona, omięszkanim... przegabana będąc a trzykroć wezwana, się na sądzie siedzącym nie postawi, se praesidentibus non exhibuerit, Dział 13: ku sądu nie stała) |
'człowiek bez ziemi, nieosiadły, najmujący się do służby, sługa, homo liber, domini famulus, qui nullum possidebat agrum neque certo quodam habitabat loco': |
'człowiek wolny, ale bez ziemi, nieosiadły, najmujący się do służby, homo liber, domini famulus, qui nullum possidebat agrum neque certo quodam habitabat loco': |
o kolanie 'zgiąć się, flecti': |
'sąd zbierający się zwykle trzy razy do roku z udziałem pana feudalnego lub jego przedstawiciela, iudicium, quod ter in anno haberi solebat, cui dominus feodalis vel eius vicarius intererat': |
b. z określeniami nazywającymi to, co się widzi, wyrażonymi: aa. rzeczownikiem lub zaimkiem w acc.: aaa. podmiotem widzącym istoty żywe: |
'naśladować czyjeś postępowanie, wzorować się na kimś, aliquem imitari, exemplum alicuius sequi': |
'ufać, wierzyć komuś, zdawać się na kogoś, alicui credere, aliguid ad aliguem deferre': |
'pochylać (się), procumbere': |
'pochylenie się na znak szacunku, salutatio': |
Pokojnieli (pacifice) jidziecie ku mnie, abyście pomogli mnie, sierce me sjedna się s wami |
Multum gauderet parentela tota et maxime a zaprawdę to pokolenie barzo by się wiesieliło |
'rodzaj podłużnego pieczywa, zwężającego się na końcu jak klin, kukiełka, paniculus forma ad cuneum accedens': |
'stracić siły, stać się słabym, viribus defici': |
'stać się słodkim, dulcem fieri': |
'uchwycić w paści zwane słopami, aliquid capere pedica, quae słopy vocantur': osłopiony 'otoczony zewsząd, uchwycony, znajdujący się w sytuacji bez wyjścia, ab omni parte cinctus aliqua re, qui nullam spem alit': |
Otworzyło się niebo i zstąpił Duch Święty w cielnej osobie (corporali specie Luc 3, 22) jakoby gołębica, nań |
Wszytcy i kaliżdy osobie (omnes et singuli), acz się sprawiedliwi z tego to gwałtu... nie uczynią, mają być karani |
Wszytcy i kaliżdy osobie, acz się sprawiedliwi z tego to gwałtu, koliżdy s nich osobnie (per se singulariter quilibet eorum), nie uczynią, mają być karani |
A wszelka wielkość ludu była modląc się osobnie (orans foris Luc 1, 10) czasu kadzenia |
Ten, co nagaba, czci i jimienia ma być zbawion, a osobnie se szyją warować się musi (et magis cum collo fugiet) |
'wydzielony, odrębny, znajdujący się osobno, separatus, segregatus, secretus, exclusus, seiunctus, remotus': ['majątek wydzielony z całości'] |
'odmienny, wyróżniający się, wyjątkowy, niezwykły, varius, excellens, eminens, praestans, inter caeteros excellens, singularis, insolitus, inusitatus': |
Ufy a tłuszczami (catervatim et in turbis)... do... wsi ciądzacze przystąpiwszy, szkodliwie... dopuszczać się... śmieją drapieżstwa |
Chcemy, aby gdzie grzech zstał się, onym prawem, ktorego ona wieś pożywałaby, ma być sądzon (debebit iudicari, Dział 33: jinszym sądzić będą) |
Sądzącemu (iudicantem) potrzebno jest wszego się badać |
Qui (sc. Christus) cum in forma dei esset, non rapinam arbitratus est, esse se equalem deo nie podług przywłaszczania nierządnego sądził się (SKJ I 79, GlDom 51: nie mienił sie, Phil 2, 6) |
'opuścić kogoś, coś, wyrzec się, przestać coś czynić, aliquem vel aliquid relinquere, aliquid renuntiare, ab aliqua re se abstinere, aliqua re desistere': |
Polikarpus... gdy się moglił Bogu wiele, ostał wszech ludzi w kościele |
'mieć wątpliwości, sprzeciwiać się, de aliqua re dubitare, resistere': |
'zostać, pozostać, zatrzymać się, nie opuszczać jakiegoś miejsca lub kogoś, manere, morari, aliquem locum vel aliquem hominem non relinquere': gdzieś, w jakimś miejscu: |
'zostać przy życiu, ocaleć, przetrwać, nie być zniszczonym, zużytym, ostać się, superesse, vitam servare, servari, restare, non deleri, inutilem non fieri': |
'pozwany, strona procesowa broniąca się przed żądaniem powoda, qui ab aliquo in ius est vocatus, reus': |
'utrzymać się przy majątku, części spadkowej, rem familiarem, hereditatem retinere': |
'stawić się, stanąć przed sądem, adesse ad iudicium': |
'zmęczyć się, ustać, fatigari, viribus defici' (?): |
'zostać, stać się czymś, jakimś [tu: zdrowym], aliquem vel aliquid fieri': |
'pozwany, strona procesowa broniąca się przed żądaniem powoda, qui ab aliquo in ius est vocatus, reus': |
(o ortylach) 'utrzymać (się) w mocy, utrzymać moc prawną, vim legis retinere': |
'znajdujący się obok, blisko, sąsiadujący, proximus, vicinus': |
'miejsce znajdujące się w pobliżu czegoś, najbliższa okolica, loca vicina': |
'publiczne upokorzenie się winowajcy, najczęściej zabójcy, i prośba o przebaczenie, animi submissio ab eo, qui malum facinus commisit vel aliquem interfecit, veniae impetrandae causa publice facta': |
'odznaczający się pokorą, uległy, potulny, skromny, cichy, nihil sibi arrogans, submissus, modestus, mansuetus, humilis': |
Potem się pokorzył panu (humiliatusque est postea) |
'upokorzyć się publicznie i prosić o przebaczenie, veniae impetrandae causa publice se submittere': |
'to, czym się nakrywa, przykrycie, nakrycie, quo tegitur, tegimentum': |
'umawiać się o kupno, być w trakcie zawierania umowy o kupno, negocium vendendi emendique transigere': |
'handlarz, człowiek trudniący się handlem, mercator, negotiator': |
'przedział w stodole, w którym się składa zboże, horrei disseptum, ubi frumentum asservatur': |
Widziało się naszym rycerzom, aby nijeden ślachcic... kupić miał... sobie sołtystwa... procz wolej pana onej wsi..., a kupienie alibo targ (factam autem emptionem) przeciwko temu ustawieniu uczyniony[m] skazujemy być wzdruszony |
A gdyż zbierasz twą winnicę, nie zbiraj gronnych jagod, jeż to ostawają (non colliges remanentes racemos), ać się dostaną ku użytku przychodzącemu, sirocie i wdowie |
'gromadzić się w jednym miejscu, in unum locum convenire': |
Gdyż-jest-koli przyszedł czas owczam kotno być, widział jeśm , iże się schadzały (vidi... ascendentes) z barany owce |
Ja się temu dziwowała, gdym w nich tę śmiałość widziała |
Aleć on na jego obliczu jest{ci} się {on} barzo młody widział był |
'stawić się na rozprawę sądową, adesse ad iudicium': |
Tedy się podawa pod wszytko swe himienie, gdziekoli co ma, hi w ziemi, hi na ziemi, nic sobie nie ostawiając XV in. |
Chwaciwszy się jej rękama i wciśli ją do tej drogi, jąż to z końmi wjeżdżają, podle sieni (per viam introitus equorum iuxta palatium) i zabita tu |
'oskarżać kogoś o dopuszczenie się haniebnego uczynku, aliquem criminis accusare': |
'kończyć się, niknąć, przemijać, desinere, evanescere, deficere, transire': |
Iżci nasz miły Jesu Kryst narodziłci się jest on był w ten to czas, gdyżci stare lato schodzi, a nowe przychodzi |
Przygadza się jim... utracić jimienie ot oćca wzięte, a potem prze niewdzięczność oćcu uczynioną jim przez oćca nie pomagać ku ubożstwu schodzącym (ad inopiam vergentibus) |
'obracać się, circumferri': |
'zakazywać upominania się o coś, pozbawiać prawa wnoszenia skargi do sądu (w danej sprawie), alicui interdicere ne ius suum denuo vindicet, adversarium in ius vocet': |
'termin posiedzeń sądu wiecowego, też sąd wiecowy, odbywający się na zjeździe panów (dygnitarzy) danej ziemi, sądzący w sprawach ważniejszych, a także jako instancja wyższa od sądów ziemskich, dies, quibus iudicia wiecowe appellata habebantur, etiam summum nobilium iudicium in conventu provinciae generali agi solitum, quod maioris momenti causas iudicabat, atque iudiciis terrestribus maius erat': |
'stawić się na rozprawie sądowej, coram iudice apparere': |
'członek kapituły zajmujący się sprawami szkoły katedralnej lub kolegialnej a. jeden z prałatów kapituły (tytularny), socius capituli, qui scholae cathedralis vel collegiatae res curat, aut unus e praelatis capituli (praelatus titularis)': |
A gdyż był wielbłądy ostawił przed miastem (cumque camelos fecisset accumbere extra oppidum) u studnicej wieczor..., pocznie się modlić |
Potem s Manasse uciekli ku Dawidowi, kdyż szedł z Filistyńskimi, aby przeciw Saulowi bojował, a nie bojował s nimi, bo wziąwszy radę ostawili ji (remiserunt eum) książęta filistyńska rzekąc: Nieprzezpieczno jest głowie naszej nawrocić się ku panu swemu Saulowi |
'ten, co się wkupił, tzn. wpłacił opłatę za przyjęcie do cechu, qui recens collegio artificum ascriptus inscribendi mercedem persolvit': |
Simile est regnum celorum thezauro abscondito in agro, przyrownawa się krolewstwo niebieskie skarbowi schowanemu, skrytemu w roli, quem qui invenit homo, abscondit schowa albo skryje (Mat 13, 44) Rozm 342: ktory by... nalazł i schował) ca 1420 |
'zrzec się czegoś na czyjąś korzyść, ustąpić coś komuś, aliquid alicui renuntiare, concedere': |
'rezygnować z pretensji do czegoś, zrzekać się czegoś, postulationem alicuius rei abicere, aliquid alicui renuntiare, concedere': |
Bo się ty nie kochasz w zatraceniach naszych, bo po burzy jasność czynisz, a po słzach a po płaczu radość a wiesiele wlewasz (exsultationem infundis) |
Trzecie, aby we cnotach się utarł a obykł jim, bo ty są jako drab ku wlezieniu Boga poznania XV med. |
Gdyż się on (sc. wąż) chce odmłodzić, tedyć więc... on wlezie w durę ciasną, a tako więc on tamo z siebie starą skorę zemie ('zdejmie') |
Ktore dajemy, obiatujemy tobie za Cyrkiew świętą..., ktorąż... rzędzić racz... pospołu z sługą twym... i też wszytkim<i> wliczającym<i> się w wiarę krześcijeńską, wierne<mi> (una cum... omnibus orthodoxis) 1426 |
Ot przewrotliwej nauki licemiernikow pilnie a ostrożnie się imiejcie 1448 |
'kara sądowa nakładana na stronę procesową, zwłaszcza odmawiającą wdania się w spór, multa, quam, qui causam neglexisset, solvere debebat': |
Wśni się refulget (sidus refulget iam novum, ut tollat omne noxium) 1444 |
A przystąpiwszy kusiciel (tentator Mat 4, 3) rzekł mu: Jesliś Syn Boży, rzekni, iżeby kamienie to chlebem się stało |
'rodzaj ręcznej broni miotającej, składającej się z metalowego łuku i lewaru z języczkiem do naciągania i spuszczania cięciwy, arcuballista': |
'kobieta zajmująca się kuśnierstwem, też żona kuśnierza, mulier, quae arti pellionis operam dat vel pellionis uxor': |
'miejsce, gdzie się bydło bije, rzeźnia, laniena': |
Kwapił się lud (festinavitque populus) chcąc przeć |
Anna święta i nabożna, miłościwa i pokorna, dwadzieścia się lat smuciła XV ex. |
Wstań, prawi, pośpiej się miluczka moja i pojdzi! |
Przykazał si, Panie, a takoż się i dzieje, aby każde nierządne sąmnienie człowiecze było samo sobie męka a cirpienie XV med. |
Weselcie się, ilkoż w duszy, ... i radujcież, ilkoż w ciele gaudete in quantum ad animam seu mente... et exultate corpore (gaudete et exultate, quoniam merces vestra copiosa est in caelis Mat 5, 12) ca 1420 |
'potykać się kopiami, hastis certare': |
Syrothny czlowyek czyaszko vranyony... Tego foldrowal woyth przesz szwego... rzecznyka prze gego syrothstwo y ostrzegl tho w foldrowanyv, wwyschylalyby (leg. uwyszyłaliby, sc. się) bolescz, aby tesz mogl vwyschycz zalobą |
'zastosować się do czegoś, dotrzymać czegoś, aliquid observare, sequi, tenere, respicere, promissum persolvere, praestare, tenere': |
'stosować się do czegoś, przestrzegać czegoś, zachowywać coś, aliquid servare, observare, respicere, tenere, colere': |
'stosowanie się do czegoś, przestrzeganie, zachowywanie, actus observandi, ratum tenendi': |
'część społeczności religijnej, która oderwała się od całości, odłam religijny, qui a sacris suis defecerunt et novam quandam religionem craeverunt, secta': |
'sprawować pieczę nad czymś, troszczyć się, curare': |
'marzenie senne, to, co się widzi w czasie spania, somnium': |
Fastidiebas cibos et potus ostudzał j<e>ś się XV p. post. |
'sprawować pieczę nad czymś, troszczyć się, curare, prospicere': |
'posługiwać się czymś, uti': [mieczem włodnąć] |
pl. tantum 'teren, gdzie się ziemia obsunęła, locus, ubi terra delapsa est' (?): |
'śpiesznie się gdzieś udać, pośpieszyć, propere aliquo se conferre': |
'zwlekać, ociągać się, cunctari, cessare, morari': |
'zwlekać, ociągać się, cunctari, cessare, morari': |
'członek stanu pośredniego między szlacheckim i chłopskim, wywodzący się z niższego rycerstwa (małopolskiego), nobilis minorum gentium, qui ordinis est nobili inferioris cmethonico potioris, nobilium ordine Poloniae Minoris inferiore ortus': |
O miły Jesukryście, widziałeś oczyma twego bostwa w dworze krolewskim władyki ubirając się w czyn, ... gotując broń, aby cie przyszli łapać |
'urzędnik zajmujący się pobieraniem daniny zwanej sep, jej przechowywaniem i dysponowaniem, magistratus, qui tributum sep vocatum exigebat, asservabat et expendebat': |
Iże częstokroć tacy niewolni, ... pany swe opuściwszy..., ku włost<n>ości (ad propria) się wracają, s jich ubieżenia panowie niemałe szkody przymują |
'to, co się ma, posiada prawem własności (o dobrach materialnych), posiadłość, majątek, proprietas, possessio, bona, res familiaris': |
'poprzeczny drążek, na którym obracają się koła, umieszczony pod pojazdem, axis, tignum transversarium, quod sub curru positum est et quocum rotae coniunguntur': |
Iam meat, skłania się, occiduas titaneus axis, gl. radius solaris słoneczna oś, ad oras, gl. partes vel regiones 1466 |
'osobiście przysiąc, osobistą przysięgą się oczyścić, praesentem, ipsum iurare': |
'piękny, urodziwy, wyróżniający się urodą, pulcher, venustus': |
Gdyż się swych grzechow spowiedamy, ... w naszem siercu mamy jich żałować |
Dissecabantur pre nimia ira et odio jedli się vel gryźli po siercu (audientes autem haec dissecabantur cordibus suis et stridebant dentibus in eum Act 7, 54) 1471 |
Aleć on w swem siercu jestci się on był rozmyślił |
Pocznie się przed nim szalonym czynić przez usta... i ciekły jemu śliny (salivae) na brodę |
'wzmocnić się, przyjść do siebie, se corroborare, se recreare, se reficere': |
Usłyszą[li] Kananejszczy..., zbierzę się pospołu, otoczą i ogarną nas (circumdabunt nos), i zgładzą imię nasze z ziemie |
'środek przyspieszający zsiadanie się mleka (np. wysuszony żołądek cielęcy), podpuszczka, coagulum': |
Jako Mikołajow ociec brał ślub z jego macierzą i on się ot nich urodził 1402 |
Drudzy mowili, eże błogość wirzchnia jest... s niewiastami się obchodzić albo niewieście z otroki XV med. |
'obiecać, przyrzec, zobowiązać się, przysiąc, promittere, polliceri, iurare': |
'ziemia uprawna lub nadająca się pod uprawę, rola, ager': |
A gdyż na polu (in agro) byłasta, podniosł się Kain ku Ablowi |
Ustawiamy, aby ku miestcu słuchania rzeczy... nie podług dostojności person ani podług wielkości albo mniejszoci rzeczy, ale podług oczrzedzi się prawujących (sed secundum ordinem litigantium, Dział 12: ale podług urzędu pozywających) tylko powod a sampierz... wysłuchani a otprawieni mają być |
A gdyż tego pojadł, nawrociła się dusza jego weń i okrzeźwiał (refocillatus est), bo był nie jadł chleba ani wody pił za trzy dni a za trzy nocy |
Niektorzy przed sąd nauczyli się silną mocą przychodzić a tu grozami w sądzie częstokroć wicięstwo otrzymują (sententiam sive victoriam causarum consueverunt reportare, Sul 28: skazanie a wicięstwo obykli odnosić), ubostwo potępiając |
'rodzić się jako pierworodny, primum nasci': |
'oprzeć się na czymś, niti aliqua re': |
'rodzić się jako pierworodny, primum nasci': |
'powierzenie, oddanie pod opiekę, wstawienie się za kimś, actus committendi aliquem in fidem alicuius, commendatio': |
Emanuel się narodził a żywota nie otworzył |
'urodzić się jako pierworodny, primum nasci': |
'związany z sędzią, ad iudicem pertinens': Księgi sędzkie 'Księga sędziów, Liber iudicum': |
Otworzta się, proszę, oczy twoi (aperiantur... oculi tui) a uszy twoi posłuchajta ku modlitwie |
'unieść się w powietrze z pomocą skrzydeł, ope pennarum in aere pendere': |
Widziało się jest nam..., aby gdy macierz umrze, synowie nie prosili... ktorej części ot oćca pirzwej, niźli wtorą swadźbę ślubi, to jest żonę pojmie (antequam ad secundas nuptias convolabit) |
Otworzą się oczy wasze (aperientur oculi vestri) a będziecie jako bogowie wiedząc dobre i złe |
Ait (sc. Iesus): Effeta, otworzcie się (GlWroc 73r: otworz sie), quod est adaperire. Et statim aperte sunt, otworzyły <sie ?> aures eius (Marc 7, 34. 35) XV in. |
'drąg bądź drągi umocowane nad nalepą, służące do podtrzymania suszącego się drzewa lub odzieży, baculus vel baculi lignei supra partem quendam fornacis, quae nalepa vocabatur positi, in quibus vestimenta vel ligna exsiccentur idonei': |
'obiecywać, przyrzekać, zobowiązywać się, przysięgać, promittere, polliceri, se obstringere, vovere': |
Polepszmy się już, krześcijani! XV ex. |
Ci najmali... kowale żelaza i miedzi, aby to, cso się było poczęło kazić, polepszyło (ut... fulciretur, 1471 MPKJ V 51: aby polepszały) |
'intruz, ten, kto się wkradł na jakiś urząd, zajął nieprawnie jakieś stanowisko, pozycję społeczną, qui praeter legem munus aliquod occupavit': |
'włodyki dotyczący, do włodyki się odnoszący, ad nobilem, qui włodyka vocabatur, pertinens': |
'członek stanu pośredniego między stanem szlacheckim i chłopskim, wywodzący się z niższego rycerstwa (małopolskiego), nobilis minorum gentium, qui ordinis est nobili inferioris cmethonico potioris, nobilium ordine Poloniae Minoris inferiore ortus': |
'sąd prawa niemieckiego, odbywający się trzy razy do roku przy udziale pana feudalnego lub jego zastępcy, iudicium iuris Theutonici, quod ter in anno celebrabatur domino feodali vel eius vicario praesente': |
'sąd prawa niemieckiego, odbywający się trzy razy do roku przy udziale pana feudalnego lub jego zastępcy, iudicium iuris Theutonici, quod ter in anno celebrabatur domino feodali vel eius vicario praesente': |
Zżaliło się jego jemu (sc. Bogu), iże człowieka uczynił na ziemi... a wystrzegając *je, *iże *będą *w *wiecu (tactus dolore cordis intrinsecus, war. et praecavens in futurum, Biblia ołomuniecka: wystrziehage sie buducie vieci vecie) |
'zatrzymywać się, pozostawać, consistere, manere': |
Tedy Ozyjasz powstaw, ano się jemu lice słzami polewają (infusus lacrimis) |
Gory, wiesieliłyście się jako baranowie a pogorki jako ownowie (Puł: baranowie) owiec (sicut agni ovium)? |
'składający się z owsa, owsiany, avenarius, avenaceus': |
Jesus Krystus... po czwartkowej wieczerzy (R XXV 208: po... czwartkowej wieczerzy, Rozm 680: po... wieczerzy pośledniej)..., gdy się modlił w ogrodzie..., zdradzon ca 1420 |
Wszako, gdyś się sam za małego policzał (cum parvulus esses in oculis tuis), uczynion jeś głową nad wszemi pokoleniami israhelskimi? |
'łąka, z której zbiera się siano, pratum, ubi faenum demetitur': |
'mleko wydzielające się z gruczołów mlecznych w pierwszych dniach po porodzie, colostrum': |
Mając na swych lędźwiach gzło włosiane (cilicium) pościła się (sc. Judyt) |
'koszula utkana z włosia, z sierści, szorstka, zwykle noszona w celu umartwiania się, cilicium, poenitentium vestis e panno duro confecta': |
'koszula utkana z włosia, z sierści, szorstka, zwykle noszona w celu umartwiania się, cilicium, poenitentium vestis e panno duro confecta': |
~ Może nazwa odnosi się tylko do kłączy tej rośliny, używanych w medycynie. |
Connumeremus nos, vlg. policzmy się, vbi sunt patres, sunt ne nobiscum? XV p. post. |
Finxit rzekł się aut policzył (et appropinquaverunt castello quo ibant, et ipse se finxit longius ire Luc 24, 28) 1471 |
'zająć miejsce, znaleźć się, przebywać, pozostać, zostać umieszczonym, locum aliquem occupare, aliquo loco esse, commorari, collocari': |
'zamieszkać, osiedlić się, sedem ac domicilium aliquo loco sibi constituetre': |
'paść, trafić się, cadere, accidere': [o grze przy użyciu kostki] |
'taki, do którego się z prawa przynależy, talis, ad quem quis legitime pertinet': |
'zakazać upominania się o coś, pozbawić prawa wnoszenia skargi do sądu (w danej sprawie), alicui interdicere ne ius suum denuo vindicet, adversarium in ius vocet': |
'broń składająca się z długiego drzewca i ostrego, metalowego zakończenia, oszczep, hasta, lancea': |
'cienka, włoskowata nitka znajdująca się pod ścianką łodygi lnu, fibra lini, capillamentum': |
wmiatać się 'zajmować bezprawnie cudze dobra, wchodzić bezprawnie w posiadanie cudzej nieruchomości, bonorum possessionem praeter ius apprehendere': |
Iż on, komu się gwałt stał, ma wnet objawić i oskarżyć onego gwałtownika 1498 |
'znajdujący się wewnątrz, w środku czegoś, internus, interior, intestinus': |
'zachodzący w psychice człowieka, odnoszący się do przeżyć psychicznych, uczuć, myśli itp., duchowy, intimus, qui in animo, corde situs est': |
Święty Paweł widząc on miłego Krysta, iżci się on k nam przybliża, mowiłci jest on nam był ta to słowa |
A przeztoć Święty Łukasz tuta wykłada i wypisuje rodzaj otca i macierze Świętego Jana, iżci oni przed miłym Krystem bylić są dostojni a Boga się bojący, iżci oni nie byli są lucemiernicy |
Wiesielcie się wy tegodla, iżci on juże k wam jidzie |
Jenże (sc. kapłan) pirwe ofieruje za grzech zakręciw głowę jego <...>, tako żeby się gardła dzierżała ani owszem (et non penitus, MPKJ V 21: nie owszem) jej urwać |
Nie nawroci ludu do Ejipta jeźcow liczbą sąc powyszszon, owszem gdyż jest Pan przykazał wam (equitatus numero sublevatus, praesertim cum dominus praeceperit vobis), aby nikakiej więcej tąż drogą się nie nawracali. |
Nagotuj się ty k temu, aby ty ku mnie na gody przyszedł moje |
nazywające własną naturę fizyczną i duchową: sam od siebie 'sam przez się, spontanicznie, per se ipse, sua sponte': |
I to wyznawam przed prawem, jako sie rzecz w sobie ma (OrtMac 20: jako się rzecz ma) |
'przyjść do siebie, oprzytomnieć, uspokoić się, ochłonąć, ad se redire, se colligere, animum recipere, mente consistere': |
'zgłosić pretensje, upomnieć się, postulare, poscere, exposcere, flagitare, petere': |
Ozwał się reloquebatur XV p. pr. |
A był czas, gdyż <już> źrzałe jagody godziły się zobać (quando iam praecoquae uvae vesci possunt) |
(w niewodzie, in sagena) 'jedna z dwóch części podługowatej sieci stykających się z wlotem do matni, una e duabus partibus retis oblongi, quae sinum retis principalis attingebant': |
'związany z wieczorem, dziejący się wieczór, vespertinus, qui vespere fit': |
'opłakać, użalić się, deplorare, deflere': |
Nawrociła się dusza dziecięcia weń i ożyło (revixit) |
'otwór w koszuli i w wierzchniej odzieży, przez który przesuwa się głowę, kołnierz okalający ten otwór, foramen, quo interula tunica vel amiculum induitur, limbus huic foramini circumdatus': |
'nie dający się pojąć, objąć, ogarnąć, qui intelligi, comprehendi non potest': |
'miejsce do oblekania się, ubierania, locus ad vestes induendas': |
Będzie się modlić za nię kapłan, że jest nie wiedząc zgrzeszyła (quod inscia peccaverit) |
'powtarzający się, powracający co pewien czas, rediens, revolvens': |
Ucieczmy się k nie zawitając ją tą to modlitwą, jakąć jest ją zawitał był... Gabryjeł anjoł |
'dający się nagiąć, tu do posłuszeństwa, qui flecti potest, flexibilis, hoc loco qui ad oboediendum adduci potest': |
Jesliś syn boży (si filius dei es Mat 4, 3), rzekni, iżeby kamienie to chlebem się stało |
Jedli się a. gryźli po siercu dissecabantur pre nimia ira et odio (dissecabantur cordibus suis Act 7, 54) 1471 |
Tedy mowili społu o tem o wszem, jeż to (quae Luc 24, 14) się stało ca 1425 |
Kromie człowieka... we złych skutcech prześpiewającego, jenże... obiązał się |
Tę wdowę, u niejże (apud quam) jakoż takoż żywię się, ty jeś zamącił |
Gdyżci się Kryst jest był na ten to świat narodził |
Spowiadam się ... Bogu w Trojcy jedynemu |
Chcemy, aby na dziedzinie, o ktorą się skarga dzieje alibo ruszona być w nadzieji jest (pro qua quaestio agitatur vel ventilari speratur), przez służebnika... rok pozwania... jawnie był wzjawion |
Gwałtownik jawnej drogi (violator stratae publicae), to jest komu dadzą winę, iż gwałtem bierze na wolnej drodze, dwiemanaćcie świadki się ma wywieść |
Częstokroć miedzy naszymi poddanymi o granice gadki bywają, miedzy ktorymi nakład straw i silnych robot roztargnienia bywają (ex quibus expensae augentur, Sul 21: z jichże strawy się mnożą) |
Deprehensam, id est perfecte cognitam, inproprie sic: żeś[ą] w żywocie [nye] naleziona (war. kal.: czuje się w krzywocie; mementoque te deprehensam Gen 20, 16) |
sposób dziania się, modus, quo aliquid fit': |
Niektorzy opuszczając to, jako prawa przestępce, gdy przez ziemie swoje jidą na wojnę, jakoby nieprzyjaciele ruszając się (quasi hostes se moventes), szkody wielkie ubożstwu, też więcsze niżli nieprzyjacielom, zadawać nie opuszczają |
In illo tempore Elyzabeth impletum est, napełnił sie (EwZam 289: napełnił się jest), tempus pariendi et peperit filium (Luc 1, 57) XV med. |
Zamęt ciężki dostał się mie, ubogiej żenie, widzęć rozkrwawione me miłe narodzenie XV p. post. |
Będziecie siać lata osmego a będziecie jeść użytki stare eż do dziewiątego lata, aż się i narodzi nowe[go (?)] (donec nova nascantur), będziecie jeść wiotche |
'lata życia, czas od czyichś urodzin do chwili obecnej lub do śmierci, okres życia, w jakim się ktoś znajduje, aetas, anni vitae humanae': |
'pełnoletność wiążąca się ze zdolnością do czynności prawnych, aetas pubes, qua iure agere licet': |
W czwartem potem wieku (generatione autem quarta) sam się wroci[sz] |
Domine iudex, iste testis już się był wyrocił, ale palcow nie położył, niż ji on wsperł 1428 |
Spowiadamy się..., iżeśmy... podrożnika na noc nie położyli |
Chcąc, aby ta to ustawienia a prawa ustawiona... ot wszystkich były chowany, jako naszego gniewu i win w nich położonych (contentas in illis, Dział 2: winy w tych księgach włożonej) chcą... się wiarować |
'rozliczyć się, rationem facere': |
Niektorzy... wchodzą... w gaje cudze... a dęby wyrąbują lepsze, winy nijenej się naśladować mnimając (nullam poenam sequi ex hoc praetendentes) |
'leżeć, znajdować się, positum esse': |
Ćwirdząc się niesprawiedliwie skazanym być, nie nagani-li natemmieście (statim) sędziej, skazanie pojdzie w rzecz przeszłą skazanim |
Strona połudna (pars meridiana) pocznie się od puszczej Syn |
Ale kiedy dzieci pirwej żony część swoję rowną, ot oćca jim dobrowolnie rozdzielenim wiekuistym daną (ex divisione perpetua), imają, tedy część wtorej żony synom albo dziewkam ma się dostać |
'środek dnia, pora dnia, kiedy słońce wznosi się najwyżej, meridies, tempus meridianum': |
Tedy Jakob wsadził dzieci i żony na wielbłądy (super camelos) i brał się precz |
'taki, na którym znajduje się siedlisko, należący do siedliska, tj. gospodarstwa kmiecego z zabudowaniami mieszkalnymi i gospodarczymi, talis, in quo praedium cmethonis est, ad domum cmethonis et aedificia rustica pertinens': |
'taki, na którym znajduje się siedlisko, należący do siedliska, tj. gospodarstwa kmiecego z zabudowaniami mieszkalnymi i gospodarskimi, talis, in quo praedium cmethonis est, ad domum cmethonis et aedificia rustica pertinens': |
O pessima et impia cecitas! Contaminari timent, pomazać się boją, alieno habitaculo et innocentem non verentur occidere! XV p. post. |
Amice, ... nonne ex denario diurno convenisti, umowił uel najął się, mecum (Mat 20, 13)? XV med. |
Żołć jej (sc. ryby) godzi się ku pomazaniu oczu (ad ungendos oculos), na nichże jest bielmo |
umówić się 'porozmawiać, przeprowadzić rozmowę, colloqui': |
'składający się z wielbłądów, qui camelorum est, e camelis constat': |
Spowiadam się... com grzeszył, iżem nie popełnia<ł> siedmiorgą miłosierdzia bożego |
Jakośm ja nie wniosł złych pieniędzy na dobre... aniśm się k tym pieniądzom przyznał, cso wniesiony do Poznania 1435 |
Kdyż więc ty umrzesz, tedy się więc ty zasię w ziemię obrocisz |
O ktorą rolą Więcency na mię żałował, ta się mnie pomierą dostała 1426 |
'wziąć z jednego miejsca i umieścić w innym znajdującym się poniżej, deferre, e loco superiore deportare': |
Kręgi jego udziełał złote, przez ktore żerdzi wnieść (pro wwieść) (Biblia taborska: vwesti) się mogły (per quos vectes induci possent) |
'kłaść się na czymś, incumbere, incubare': |
'rozmieszczenie, umieszczenie, czy może zachowanie się, działalność, actus collocandi, constituendi, fortasse etiam actus se gerendi, agendi' (?): |
z określeniami wskazującymi, ze względu na kogo lub na co się umiera (dobrowolnie): dla kogoś: |
'zaćmić się, deficere (dicitur de sole)' : [słońce pomirzkło] |
Wy się też miłuj[e]cie tym miłowanim, ktore czyni umrzeć temu światu (quae dilectio facit mori saeculo) a w Bodze sie miłować |
'być, znajdować się, pozostawać, przebywać, mieszkać, esse, manere, commorari, habitare': |
Jako przy tem był, kiedy Staszek dzielił s kmieciem skot, kiedy się Staszkowi dostała krowa, a kmieciewi woł, a trzecie umarło 1404 |
Coż jest on prorok z imienia bożego prorokował, a to się nie stało, tego jest Pan nie mowił, ale z bojaźni swego umysła (per tumorem, war. timorem, animi sui) składał jest sobie prorok |
Nie bojcie się... krola asyrskiego ani wszego sebrania, jeż s nim jest, bo s nami jest wielim więcej niżli s nim (multo enim plures, sc. bellatores, nobiscum sunt quam cum illo) |
o natężeniu, intensywności dziania się 'bardzo, silnie, multum, valde, vehementer': [wiele miłować] |
U wody się poczyna cześć, drzewiej niż gdy siędą jeść, tedy ją na ręce dają |
Ta jest woda odmawiania (aqua contradictionis), gdzież są się *karcili synowie israelszczy przeciwko Panu |
Ta (sc. wdowa) kiedy jest uźrała miłego Jesukrysta, ... prosić, aby się jego wielebności mogła dotknąć |
(o przedmiotach, działaniach, przeżyciach, właściwościach itp., de rebus abstractis et concretis) 'godny czci, budzący szacunek ze względu na związek z Bogiem lub człowiekiem, którego się czci, podziwia, chwali, gloriosus, nobilis, laudabilis': |
'wspaniały, piękny, niezwykły, wyróżniający się dodatnio, magnificus, insignis, egregius': |
Jakom ja się nie wrzuciła w cła w ziemne i <w> wodne 1438 |
Przeto za ty wszytki rzeczy my czynimy ślub a zapiszem się (scribimus) |
zaprzeć się: |
Paknięli jana strona... trzykroć wezwana się na sądzie siedzącym (praesidentibus) nie postawi |
'głęboko się nad czymś zastanowić, rozważyć, de aliqua re multum cogitare, aliquid examinare': |
'zadbać, zatroszczyć się, aliquid curare, alicui rei consulere': |
'termin posiedzeń sądu wiecowego, też sąd wiecowy, odbywający się na zjeździe panów (dygnitarzy) danej ziemi, sądzący w sprawach ważniejszych, a także jako instancja wyższa od sądów ziemskich, dies, quibus iudicia wiecowe appellata habebantur, etiam summum nobilium iudicium in conventu provinciae generali agi solitum, quod maioris momenti causas iudicabat, atque iudiciis terrestribus maius erat': |
'sprawić, że ktoś znajdzie się w przykrym położeniu, udręczyć, umęczyć, zgnębić, molestiam alicui afferre': |
w niewolniczym przekładzie z łaciny 'być postawionym, znajdować się, positum esse, esse': [o rzeczach] |
'okazywać swoją niższość, pokorę, uległość, upokarzać się, animo demisso, obsequioso, placabili se praebere, humilem se reddere': |
Wyznaw się kogo w śmiesze (in ioco) alibo w jigrze uranić, ku dosyćuczynieniu ma być osądzon |
'naśmiewanie się, drwiny z kogoś, derisio, illusio': |
'mieć śmiałość, odwagę, nie lękać się, pozwalać sobie, też móc, zdołać, audere, non metuere, etiam posse, valere': |
'mieć śmiałość, odwagę, nie lękać się, pozwalać sobie, też móc, zdołać, audere, non metuere, etiam posse, valere': z inf.: |
Śmierć i teże męka świętego Piotra jest ci się ona była męce miłego Krysta przyrownała |
Widząc Zamry, iże miasto będzie dobyto, szedw na sień (ingressus est palatium) i zażegł się |
'szarpać, targać, brutalnie obchodzić się z kimś, czymś, aliquem concutere, vexare, agitare, male tractare': |
Alcius at penitus terre defigitur arbos esculus, buk, ... que quantum vertice ad auras eterias, tantum radice in Tharthara tendit unosi się, wyrasta XV ex. |
'nagłe obsunięcie się w dół, spadnięcie, upadek, actus labendi, decidendi, casus': |
'to, co się rozpadło, rumowisko, ruiny, quod dissolutum, dirutum est, ruina': |
'miejsce, do którego się spada, otchłań, głębia, locus, in quem aliquid cadit, vorago, abyssus': |
'obsuwać się na ziemię, spadać, cadere ad terram, labi': |
'sąd zbierający się zwykle trzy razy do roku z udziałem pana feudalnego lub jego przedstawiciela, iudicium, quod ter in anno haberi solebat, cui dominus feodalis vel eius vicarius intererat': |
'czyjaś śmierć się przybliża, mors alicuius appropinquat': |
'naradzać się, obmyślać sposób czyjegoś uśmiercenia, de morte alicui conferenda consilium inire': |
'odrzucić, nie zgodzić się na własną śmierć, propriam mortem reicere, non concedere': |
przymawiać (się) (ku) czyjejś śmierci |
'stać się śmiertelnym, mortalem fieri, immortalitatem amittere': |
Quilibet Iudeus, qui haberet aliquod vadium... et steterit ultra debitum terminum invadiacionis al. by się taka zastawa wystała,... debet tale vadium ostendere (ca 1360) 1554 |
Zastawiamy na dług (war. kal: zastawmy się na dług, BZ: zastawimy) apponamus mutuo (domos nostras opponamus Neh 5, 3) ca 1470 |
Statim ille homo uciekł się ad beatam virginem et ad illos sanctos..,, ut pro eo zastąpili ad Deum ca 1500 |
'machnąć czymś, zamierzyć się czymś, vibrare, torquere, rotare, aliquem aliqua re petere': |
Takoż ten wielebny płod niżli się porodził, już był oblany cielestnym darem <i przez> Ducha Świętego wziął pom[m]nożenie (et per Sanctum Spiritum recepit incrementum) |
Zatym sebrawszy się (congregantes autem) Filistynowie... przyszli do Sochot |
'pożyczka zwrotna (w pieniądzach, inwentarzu, zbożu) udzielana przez pana kmieciowi na zagospodarowanie się, pecunia, pecus, frumentum a domino cmethoni rei familiaris constituendae causa commodata': |
'pożyczka zwrotna udzielana przez pana kmieciowi na zagospodarowanie się, pecunia cmethoni a domino commodata, qua sibi domum atque instrumenta necessaria pararet': |
'dowód usprawiedliwiający niestawienie się w sądzie, causa, qua aliquis ad iudicium adesse prohibitus est': |
'sąd wiecowy odbywający się na zjeździe panów (dygnitarzy) danej ziemi, sądzący w sprawach ważniejszych, a także jako instancja wyższa od sądów ziemskich, summum nobilium iudicium in conventu provinciae generali agi solitum': |
'sąd prawa niemieckiego, odbywający się trzy razy do roku przy udziale pana feudalnego lub jego zastępcy, iudicium iuris Theutonici, quod ter in anno celebrabatur domino feodali vel eius vicario praesente': |
Dokonały są się księgi praw... w Sobotę Wielką |
Gdyż przez tako wieliki czas (per tantum tempus, Dział 26: tako długo) nie było się jemu... stało zapłacenie |
'zwrotna pożyczka udzielana przez pana kmieciowi na zagospodarowanie się, pecunia cmethoni a domino commodata, qua sibi domum atque instrumenta necessaria pararet': |
'dowód usprawiedliwiający niestawienie się w sądzie, causa, qua aliquis ad iudicium adesse prohibitus est': |
Wielkokroć się to jim przygadza, iżci oni nad nimi (sc. rodzice nad dziećmi) żałość widzą |
Gdy wojt wołdruje o głowę, o ciężkie rany albo o ktorąkoli bezprawną rzecz sirotną (criminale orphanorum hominum), co się [c] stało niewieście, słowie iż jej męża... zabiją |
acc. zaimka zwrotnego odsyłający po przyimkach do podmiotu: się: |
Śpiący są, jiż się w grzeszech zapieklają |
Cesarz otsichmiast nie dałci się jest on był cesarzem zwać |
'pogrążyć się w ciemności, obscurari': |
A tacy dobrze się przez... paralityka... znamionują |
Krol jest się był nań rozniewał |
Jakom się o to przał, kiedy Śmichna otsądzona posażnych pieniędzy 1400 |
Leżący są, jiż się w<e z>łem kochają |
Na znamię tego kalżdy prełat miałby się on o krzywdę kościelną... wziąć, abyć mu za to śmierć podjąć |
Poczęchą się modlić |
Jakoż się czcie w je świętem żywocie |
si jako rezultat redukcji poakcentowego się czy sie: |
'rozważyć, głęboko się nad czymś zastanowić, pomyśleć, examinare, deliberare, considerare, cogitare': |
sięgać, sięgać się 'zgłaszać pretensje, aliquid sibi vindicare': |
'prowadzić wojnę, bić się, bellum gerere, expugnare': |
I zmowił Syn Boży słowa wielmi znamienita, jimiż każdą duszę zbożną pobudza, ponęca i powabia..., <ponę>ca, rzekę ta: Pośpiej się! |
Niektorzy z naszych ślachcicow... ni - pod - czyją (i. e. pod niczyją) chorągwią z naszej wojski (de nostro exercitu) stanowić się obykli |
'zgrubienie szyi wskutek powiększenia się tarczycy, wole, struma, tumor collis': |
'pokornie, z poddaniem się, cierpliwie, humiliter, patienter': |
'stawać się łagodnym, mansuescere, mitescere': |
'pokornie, z poddaniem się, cierpliwie, humiliter, patienter': |
'odznaczający się łagodnością i pokorą, cierpliwy, cichy, mansuetus atque humilis, patiens, modestus': [król śmierny 'Jezus Chrystus'] |
'odnoszący się do śmierci, towarzyszący śmierci, ad mortem pertinens, mortem comitans': |
'odnoszący się do śmierci, towarzyszący śmierci, ad mortem pertinens, mortem comitans': |
Ale kako my ten to boży dar chowamy, gdyż się śmiertnego grzecha dopuszczamy? |
'tłuszcz zbierający się na powierzchni mleka pozostawionego w naczyniu, pingue lactis': |
'stawić się na rozkaz, ad nutum adesse': |
Wolą bojącym się jego uczyni (voluntatem timentium se faciet) |
Dawam się winien Bogu wszechmogącemu..., com zgrzeszył... złą wolą |
'ludzie starający się dobrze postępować, bogobojni, homines pii, bonae voluntatis': |
Przeto widziało się naszym rycerzom, aby nijeden ślachcic... kupić miał... sobie sołtystwa w ktorej wsi procz wolej (praeter... voluntatem, Dział 44: kromie wolej) pana onej wsi |
Eże Petrus... obiązał się czynić prawu z swymi ludźmi na dzień zawity, a nie uczynił 1415 |
Prawdę popi tają, iże się jej lękają |
Na zwirzchniem podniebieniu swego domu uczyniła sobie tajny pokoik, w niemże... zawarszy się przebywała (clausa morabatur) |
Widziałeś oczyma twego bostwa w dworze krolewskim władyki ubirając się w czyn, zażegając laterny, gotując broń |
Tamo wyrzucili się na nie smokowie s onej jaskini silnie okropne (horridis corporibus) |
'odznaczający się energią fizyczną albo duchową, zdolny do działania, mocny, potężny, fortis, firmus, robustus, potens': |
'rozerwanie się, actus scindendi': |
Waruj się, aby nigdy z przebywaczmi ziemie onej w przyjaźń nie wchadzał, bo by to tobie było na upadnienie (quae sint tibi in ruinam) |
Wesel się (sc. Maryja), iże rodzaj człowieczy przez cie będzie wybawion i anjelskie upadnienie przez cię będzie nawrocono (lapsus angelorum per te restauratur) |
'to, co się rozpadło, rumowisko, gruzy, ruiny, ruina, rudera': |
Modlę się tobie, Gospodnie, by upamiętał, eże twe stworzenie jeśm XV in. |
Tedy oni wszystcy za jedno krzykną a siebie ponękając (se mutuo cohortantes) wzruszyli się na nie |
Upamiętaj (Rozm 396: rozpamiętaj się) recordare (fili, recordare, quia recepisti bona in vita tua, et Lazarus similiter mala Luc 16, 25) ca 1450 |
'zastanowienie się nad czymś, refleksja, opamiętanie, actus cogitandi de ipso, se colligendi': |
'przewrócić się, utraciwszy równowagę, runąć na ziemię, aequabilitatem non servando cadere ad terram': |
'opuścić się bezwładnie z góry na dół, spaść, zostać strąconym, decidere, praecipitari': |
'oddzielić się, odpaść, decidere, seiungi': |
'trudzić się, pracować, opus facere, laborare': |
'popełnić błąd, pomylić się, errare, falli': |
Jestli się wam złe widzi, abyście służyli Panu, wol<e>nie (Biblia taborska: wolenie) wam dano jest (optio vobis datur), zwolcie sobie dziś, cso wam lubo jest |
'dostać się komuś w udziale, alicui obvenire, assignari': |
'stawać się sinym, livum fieri': |
'zmniejszyć się, stracić na sile, minorem fieri, aliquid virium amittere': [o odczuwaniu radości] |
'odbywający się w poniedziałek, na poniedziałek przeznaczony, qui die Lunae agitur': |
Aczliby komu dano winę..., a ten to świadki się miałby odwieść, gdyby w jednem świadku upadł (is, si in unius testis testimonio defecerit, Sul 58: acz w jenego świadku świadeczstwie nie dostatczy), tym czci nie straci, ale szkodę ma odłożyć |
'przepaść, zmarnować się, perdi': |
Jako smiotła (sc. Maryja) proch w gromadę... i pobrała przed się w suknią i poniosła |
Upatrzywszy (cernens) oślica anjoła stojącego... obrociwszy się z drogi pojdzie po polu |
'upadek na skutek pośliźnięcia się, lapsus': |
Nie podług dostojności person ani podług wielkości alibo mniejszoci rzeczy (nec secundum maioritatem vel minoritatem causarum), ale podług oczrzedzi się prawujących... powod a sampierz... wysłuchani a otprawieni *mają być |
Przeto ty (sc. Niniwen miasto) się upijesz (tu... inebriaberis) a będziesz potępione |
<Ut> desinat in piscem poniżyłaby się (humano capiti cervicem pictor equinam iungere si velit et varias inducere plumas... ut turpiter atrum desinat in piscem mulier formosa superne) XV ex. |
Żydowskiej złości w tem się... umysł obarta, aby chrześcijany... w bogacstwie zawżdy poniżyła a skaziła (ut... in divitiarum depressione semper deprimat et evellat, Dział 65: aby... zniszczył a skaził) |
'pozwolić bydłu, owcom itp. czymś się nakarmić, pascere': |
To mowi Pan Bog ludu temu to, jenże to jest miłował ruszanie nogami swymi a nie upokoił się (non quievit) |
*Ukoj *się *w *wolnej (Biblia taborska: wonne) *obiecie *zażżonej |
Tu przebędziesz kilko czasow s nim, ażci się zatym upokoji gniew (donec requiescat furor) brata twego |
'łatwo dający się przebłagać, dobrotliwy, łagodny, placabilis, benignus, lenis': |
upokorzyć się, siebie 'okazać pokorę, uległość, animo demisso, obsequioso, placabili se praebere': |
Jemuż się ona tajemnie (occulte) pośmiewała |
'wzywać do zachowania się zgodnie z prawem, monere aliquem, ne contra leges agat': |
'domagać się czegoś, przypominać o swoich pretensjach, występować ze skargą do sądu, aliquid poscere, de postulatis suis commonere, litem ad iudices deferre': |
Jako Jan nie upominał mi się swego prawa 1391 |
Bog się z liczby upomina, dyjabeł na grzechy wspomina |
Nie wymierzyłaś mi trzeciej rolej, a jam się <o> to był upominał 1443 |
Potem się znidą w cielesieństwie syn<owie> boży z siostrami człowieczymi (ad filias hominum) |
<Zaczy>na się reguła i zakon br<aciej> i też siostr zakonu trzeci<ego> 1484 |
'wezwanie do zachowania się zgodnie z prawem, actus momendi aliquem, ne contra leges agat': |
'przypominanie o swoich pretensjach, domaganie się, występowanie ze skargą do sądu, actus de postulatis suis commonendi, aliquid poscendi, litem ad iudices deferendi': |
'przypominanie o swoich pretensjach, domaganie się, występowanie ze skargą do sądu, actus de postulatis suis commonendi, aliquid poscendi, litem ad iudices deferendi': (z) czegoś upominanie: |
1. a. 2.: 'wezwanie do jakiegoś działania, pouczenie a. wezwanie do zaniechania działania, napominanie, ostrzeżenie, actus ad aliquid exhortandi, ad aliquid faciendum impellendi vel ab aliqua re deterrendi': a. 'przypominanie o swoich pretensjach, domaganie się, występowanie ze skargą do sądu, actus de postulatis suis commonendi, aliquid poscendi, litem ad iudices deferendi': |
<To słowo>Korrozaim wyprawia się tajnica moja mnie (Corrozaim hoc secretum vel hic est misterium) |
'wezwać do zachowania się zgodnie z prawem, monere aliquem, ne contra leges agat': |
'domagać się czegoś, przypomnieć o swoich pretensjach, wystąpić ze skargą do sądu, aliquid poscere, de postulatis suis commonere, litem ad iudices deferre': |
Będziesz niegdzie tajnie (clam) i zataj się |
Rychło wielmi się zebrali wszytcy święci apostoli ca 1500 |
Bałem się wielmi barzo (valde ac nimis) |
Oględaj postawę moję, każdemu się tak ukażę, gdy go żywota zbawię |
Niechać się ten to lud przed tobą spowieda, a ty je przeżegnaj, abyć oni teże swoje odzienie uprali i czysto je mieli |
'grozić komuś, domagać się kary dla kogoś, alicui comminari, minas proferre, aliquem puniendum esse postulare': |
Jako Jakusz uprosił u mnie roku i zawiązał mi się pieniądze dziewięć grzywien poście zapłacić 1414 |
Przeto zbiwszy wszystki (omnibus interfectis), jeż to są Israhela gonili,... wrocili się synowie israhelszczy i zbili miasto (percusserunt civitatem) |
'odbijać się na moment nogami od ziemi, wykonywać podskoki, exsilire': |
Uźrzawszy Noemi, iże zatwardziałym umysłem Rut była się uparła (decrevisset) s nią jić, więcej jej nie broniła |
Nie mamy się pospołu tak sjimować jako jini narodowie (non possumus ita coniungi sicut gentes) |
czas się popełnił |
'zapewniać sobie bezpieczeństwo, zabezpieczać się, tutum se reddere, contra aliquid se munire': |
Też była (sc. Maryja) tako barzo czysta..., kiedykolwiek w kolebce albo w pieluchach leżała, nigdy się nie skalała (se numquam maculavit) podług obyczaja dziecięcego |
'składający się z wołów, qui bobus constat': |
Wonczas gdyżci nasz Kryst miły miałci się jest on na ten to świat narodzić był, tedy więc wyszło jest przykazanie było od... cesarza |
'spadać kroplami, spływać, tu przenośnie o ozdobnym stroju głowy: zwieszać się, spadać, stillare, manare, hoc loco dicitur translate de ornamento capitis: demitti, defluere': |
Oliwy będziesz mieć..., a nie będziesz się mazać olejem, bo skapie a zginie (quia defluent, sc. olivae, et peribunt) |
'trudniący się wyrabianiem popiołu, qui cinerem conficit': |
Chcąc on to ot nie przewiedzieć, iże narodzilić się ktory człowiek na świecie taki, coż być on był nad n<i>m mocniejszy |
Take ten gisty Yassek ma dacz swemu sinowczu... czessicz (leg. dziesięć) grziwen platu... Take ten gisty Iassek *zobical sø yest, esz ma za to prawicz XV in. |
Dokonały są się księgi praw... wyłożone... przez... Macieja s Rożana, pisarza skarbnego, kanonika warszewskiego i plebana czyrskiego |
Ani lilija białością..., ani nardus swą wonnością (R XIX 57: wonnosczya)... Maryjej się rowna 1453 |
Przygadza się częstokroć, iż czeladnicy... przed naszą obliczność... pozwani bywają, a skargi (quaestiones, Dział 14: żałoby)... jim ruszają |
Tacy dobrze się przez onogo niemocnego paralityka, trudną niemocą urażonego, znamionują, |
My usłyszawszy Andrzejowo wyznanie a bacząc, eż jigra nie miałaby się ściągnąć ku ktoremu urażeniu (quod ludus non debet se extendere ad aliquam laesionem) alibo urazu, tego to Andrzeja... skazalismy Mikołajewi ku dosyćuczynieniu |
'warsztat zajmujący się uzyskiwaniem wosku przez prasowanie plastrów pszczelich celem usunięcia resztek miodu, officina, qua cera e favis exprimebatur': |
'warsztat zajmujący się uzyskiwaniem wosku z plastrów pszczelich, officina, qua cera e favis exprimebatur': |
'znieważać kogoś, ubliżać czyjejś czci, naigrawać się, ignominia, contumelia aliquem afficere, dignitatem alicuius violare, aliquem deridere': absolute i bez polskiego kontekstu: |
'znieważać kogoś, ubliżać czyjejś czci, naigrawać się, ignominia, contumelia aliquem afficere, dignitatem alicuius violare, aliquem deridere': absolute i bez polskiego kontekstu: komuś, czemuś: |
'znieważać kogoś, ubliżać czyjejś czci, naigrawać się, ignominia, contumelia aliquem afficere, dignitatem alicuius violare, aliquem deridere': absolute i bez polskiego kontekstu: kogoś: |
'śluz wydzielający się z nozdrzy przy chorobie zwanej nosacizną, fluxio narium equorum': |
'nieuchylający się od czegoś, qui aliquid non vitat, non fugit': |
'zaraźliwa choroba u koni, charakteryzująca się wielkimi upływami śluzu z nosa, nosacizna, malleus humidus (equorum morbus quidam)': |
'znieważanie kogoś, ubliżanie czyjejś czci, naigrawanie się, ignominia, contumelia aliquem afficiendi actus, dignitatem alicuius violandi, deridendi actus': urąganie przeciw komuś: |
z określeniami nazywającymi punkt, do którego się transportuje: do czegoś: |
z dopełnieniem wskazującym osobę, za którą się ręczy: kogoś: |
z dopełnieniem wskazującym osobę lub instytucję, której się ręczy: do kogoś, czegoś: |
'przecinający się z podstawowym kierunkiem, transversus': |
'krótki tekst pojawiający się po psalmach, też po hymnach, lekcjach itp., część śpiewanego lub mówionego dialogu między prowadzącym modlitwę i odpowiadającymi, versiculus, qui post psalmos, hymnos, lectiones sim. cantabatur': |
'w poprzek, w kierunku przecinającym się z podstawowym, transversa': |
'w poprzek, w kierunku przecinającym się z podstawowym, transversa': |
'przysięga, ius iurandum': |
'roki wielkie, sąd prawa niemieckiego, odbywający się trzy razy do roku przy udziale pana feudalnego lub jego zastępcy, iudicium iuris Theutonici, quod ter in anno, domino feodali eiusve vicario praesente, exercebatur': |
Iże pani Zofka [iż jeszcze tedy była w niemiecskiem] sama na się podniosła niemiecskie [prawo] prawo [wy] o wojtowę stryjewiznę, niżli ją pr<z>ed wojta pozwał 1421 |
'ilość czegoś mieszcząca się na wozie, res, quae uno curru comprehendi possunt': |
'dostawać się mimo woli do wnętrza, do środka czegoś, incidere, cadere in aliquid': |
użycia przenośne: wpadać w nieumienie 'stawać się ignorantem, ad ignorantiam devenire': |
'dostawać się w trudne położenie, in periculum incidere': |
'stawać się biednym, biednieć, inopem fieri': |
'stawać się spadkobiercą dóbr po śmierci właściciela, aliquo mortuo bona eius hereditate accipere': |
'stać się biednym, zbiednieć, inopem fieri': |
'przypaść komuś w udziale, dostać się komuś, alicui obvenire, obtingere': |
'wcielenie się, przyjęcie ciała ludzkiego, incarnatio, assumptio corporis humani': |
'przybić, posuwając się po wodzie, ad litus applicari (de nave)': |
Gdyż się on (sc. wąż) chce odmłodzić, tedyć więc on... starą skorę ze<j>mie. A takież my zdrućmy z siebie starą skorę, toć jest stare grzechy |
Potem się pokorzył Panu, przeto iże był powyszył sierca swego, a takież on jako i przebywacze (tam ipse quam habitatores) jerusalemszczy |
Zawżdy ją (sc. kosę) gotową noszę, przez dzi<ę>ki noclegu proszę. Wstań ku mnie, możesz mi wierzać, nie chcę-ć się dzisia zniewierzać |
'mieć nadzieję, mieć przekonanie, że na kimś można polegać, spodziewać się czegoś dobrego od kogoś, sperare aliquem nobis bene factum esse, fiduciam in aliquo ponere': |
Takie ten jisty Jaszek ma dać swemu synowcu... dziesięć grzywien płatu... Takież eżbychom uźrzeli, eżby się nierowno swym synowcem opiekał, tedysmy włodni wziąć zasię to jiste jimienie XV in. |
Weźmiecie sobie... wirzbie z potoka (salices de torrente) a będziecie się weselić przed Panem Bogiem waszem |
To gdy uźrzał odzieniec jego, iże Saul umarł, rzucił się takież i sam (irruit etiam ipse) na swoj miecz i umarł jest |
Przezto święty Piotr jestci on mękę cirpiał był, iże jakoć śmierć i teże męka świętego Piotra jestci się ona była męce miłego Krysta przyrownała, takieżci by wszytcy prełaci mielibychą oni strojić ty to dobre uczynki świętego Piotra |
'to, z czym się ktoś rodzi, wrodzone cechy, quod alicui innatum est, indoles, natura, ingenium': |
'to, co się rodzi i zbiera na polu i w ogrodzie, płody ziemi, plony, owoce, zbiory, quod agri efferunt, fruges, fructus, messis': |
'to, co się rodzi i zbiera na polu i w ogrodzie, plony, owoce, zbiory, quod agri efferunt, fruges, fructus, messis': |
'przyjście na świat, urodzenie się, actus nascendi': |
Napełnił się dom Baal od wirzchu aż do wirzchu (a summo usque ad summum) |
'znajdujący się wyżej, górny, najwyższy, supernus, superior, summus': |
'wypowiedzieć się, verbis demonstrare, declarare, eloqui': |
'urzędnik zajmujący się wybieraniem daniny zwanej poradlne, qui vectigal poradlne dictum exigit': |
'zasięgać rady, aliquem consulere': |
urodzić się czymś: |
Jako Mikołajow ociec brał ślub z jego macierzą i on się od nich urodził 1402 |
Jako ja to wiem, o ktorego juńca Jurek na Włodka żałował, ten się urodził z jego krowy w jego oborze 1443 |
Gdzie się wirzchnia jedna[n]ją z niskim (ubi summa imis coniunguntur), wysokie bostwo i z niskim człowiekiem |
Prze to... Eleazar kapłan poradzi się z Bogiem (consulet Dominum) |
'ten, kto się urodził (tu o ludziach), qui natus est (hoc loco de hominibus)': |
Dobeslaus..., nolens in penis succumbere al. nie chcąc się winami dać porazić, dabat in bona... intromissionem 1447 |
'wywnioskować, wydedukować, rozeznać się w czymś, conicere, concludere, colligere, cogitando efficere': |
'wracać, cofać się, reverti, regredi' (?): |
'to, co się rodzi i zbiera na polu i w ogrodzie, plony, owoce, zbiory, quod agri efferunt, fruges, fructus, messis': |
(o roślinach, de plantis) 'stać się wyższym, dojrzałym, wyróść, altiorem, maturum fieri, crescere': |
(o przedmiotach martwych i abstraktach, de rebus exanimis et abstractis) 'rozszerzyć się, powiększyć swoje rozmiary, ilość, latiorem, maiorem fieri, numero crescere': [o wodzie w studni] |
Ofierować będzie dwie garlicy... i da je kapłanowi, jenże pirwe ofieruje za grzech zakręciw głowę jego <...>, tako żeby się gardła dzierżała ani owszem jej urwać (et non penitus abrumpatur) |
O przeszczodry Zbawicielu, daj mi zawżdy w się wierzyć! |
'poręcz, gruba listwa drewniana lub kamienna przy schodach, przy moście, służąca do trzymania się przy przechodzeniu, zabezpieczająca przed spadnięciem, impedimentum, quo scalae, pontes inextremis partibus instruuntur, ne quis decidat, pluteus': |
'stać się skłonnym, gotowym do czegoś, pronum, paratum ad aliquid fieri': |
Stało się, gdyż usłyszał Sanabalach..., iżem udziałał mur ani w niem ostawiono nijenego skażenia (interruptio) |
Jakom się nie wzrzucił w Komoszynę dziedzinę, dojąt Marcinowi nie poręczono arram 1410 |
Czemu się tako barzo lękasz? |
Czcie się tako we Księgach Sędskich: Anjeł... zstąpi do Galaa |
Tedy wojewoda rzekł: ja nie skazuję, ale mnie się tako widzi, by kto mogł gościa zbyć laty, kto nie ma dziedzicstwa w ziemi 1395 |
Jakom ja nie przejął na się ziemskiego urzędu i dawnością go ni miał odbyć 1433 |
Iż pisarz sądowi pod winą stracenia swego urzędu (sui officii)... prawujące się... mienić ma, tako |
'sposób życia, zachowania się, vita, ratio vitae, ratio se gerendi' (?): |
Ty to strony, chcąc ku końcu zgody... przyć, w nas... spuściły..., dając... nam... wszystkę moc, abychom mogli... na ty członki wyrzieć, ufalić a skazać, ujednać a urzędzić albo zrzędzić (arbitrari et ordinare), ... jakokole nam się będzie widzieć użyteczniej |
w błędnym przekładzie tekstu łacińskiego: 'pośredniczyć, wstawiać się za kimś, intercedere, se interponere, deprecari pro aliquo' (?): |
'zapaść się, schudnąć, macescere': |
1. 'przychodzić na miejsce, w którym się już było, redire, reverti, regredi': a. bez określeń lokalnych w tekście polskim: |
Wracały się (reversae sunt) wody z ziemie <idące> |
Wracała się (sc. skrzynia boża) do stanow (reversa in castra), i stała tam |
'urodzenie się, przyjście na świat, actus nascendi': |
wracać się zasię: |
Cso pani miała Wątrobczyna odzienia, to jest wrociła a nie obwiązała się jinego wracać 1399 |
Niechać się wroci mąż a siedzi na swem mieście, na niemżeś ji usadził (in quo constituisti eum) |
Mamy się strzec, bychom... przeciwo ludziem złego za złe nie wracali, ale zasię dobre za złe XV med. |
(o przedmiotach, de rebus) 'stracić wilgoć, stać się suchym, humorem amittere, siccum fieri, arescere': |
Takim obyczajem, pany swe opuściwszy... ku włost<n>ości się wracają (sc. słudzy niewolni, ad propria revertuntur) |
Tuus puer tua consciencia, que in mente gignetur, porodzi się, bonum opus XV in. |
'gniewać się, łajać, karcić kogoś, irasci, vituperare, castigare': |
Po ty trzy nocy słożmy się z Bogiem, ale po trzeciej nocy będziewa w swem składaniu (in nostro erimus coniugio) |
'przyjście na miejsce, w którym się już było, reditus, regressus': |
To prawo (sc. schronienia) będzie wrażedlnika pobiegłego (homicidae fugientis), jegoż żywot ma się zachować |
'bycie w ruchu, ruszanie się, motus': |
Ad tam incomprehensibile misterium se credebat (sc. Maria) electam a wszakoż na taką nieogarnioną tajemność bożą wierzyła się być wybraną (a. wybrana) 1461–7 |
Ten psalm powiada, iże Krystus w się wierzących światłość jest |
Też się dawam winien Deo omnipotenti..., aczbych też grzeszny człowiek ustąpiłem, wierząc w czary |
Gdy kto wierzy... i mieni się imieć niektore prawo (si aliquis credit... se habere aliquod ius) ku niektorej dziedzinie |
'zwierzać się komuś, concredere alicui, communicare cum aliquo': |
'zapewne miejsce w pobliżu domu, gdzie się rąbie drwa i wykonuje inne czynności gospodarskie, fortasse locus domui adiacens, quo ligna secabantur aliaque negotia domestica agebantur': |
Przedziem przez twą ziemie gościńcem, nie skłaniając się (non declinabimus) ani na prawicę, ani na lewicę |
skłaniać się od czegoś |
K temu naszy sędzie częstokroć się skłaniają |
'staranie się, zabieganie o coś, actus conandi, aliquid agendi, petendi, quaerendi': |
'starać się, zabiegać o coś, dążyć do czegoś, alicui rei operam dare, aliquid petere, conari, niti': |
'wysilać się, trudzić, ciężko pracować, summa ope niti, magnos labores sustinere': |
'staranie się, zabieganie o coś, dążenie do czegoś, actus alicui rei operam dandi, aliquid petendi, conandi, nitendi': |
'zmiłować się, misereri': |
Mimo to... anjoł wnidzie na ciasne miejsce, gdzież na prawicę ani na lewicę może się skłonić (nec ad dexteram, nec ad sinistram poterat deviare) |
Uskarżać się obiurgare ca 1500 |
'narzekanie, użalanie się, actus querendi': |
Przetoż to widząc synowi<c>a swe stryjowie uskarżyła się, to jest przed ślachatnym panem Janem i przed panem wojtem 1478 |
Każdy, jenżeby się dotknął gory, śmiercią umrze. Ręce jego nie dotkną sie gory, ale kamienim obrzucon będzie albo sk<ł>ot będzie (confodietur) osękami |
Ować ja poślę jemu ducha a usłucha posła (audiet nuntium), a wroci się do swej ziemie |
'wypełnić czyjąś wolę, polecenie lub prośbę, okazać się posłusznym, przychylnym, voluntatem, issum vel preces exsequi, oboedientem, benevolum se praestare': [o wypełnieniu woli Bożej] |
'osada, w której ludność zajmuje się głównie rolnictwem, vicus, rus, pagus quo agricolae habitant': |
'odnoszący się do zwierzęcia, ad animal pertinens' (?): |
'bydlęcy, z bydła się składający, pecuarius, qui e pecude constat': |
'wysłuchać kogoś, czegoś, z uwagą przysłuchać się temu, co ktoś mówi, aliquem, aliquid audire, secundas aures praebere': |
'wysłuchać, zapoznać się z treścią, aliquid audire, cognoscere': |
'skokiem dostać się gdzieś, wskoczyć na coś lub zeskoczyć z czegoś, transilire, insilire vel desilire': |
'zsunąć się niezamierzenie w niewłaściwą stronę, in partem quandam non rectam invite delabi, defluere': |
Ale sobotnego dnia będziecie ofierować dwa barany... w obiaty i we żgące rzeczy, jeż się to porządnie (rite) leją na każdą sobotę ku obiecie zapalnej |
'znajdujący się nad rzeką, przy rzece, ad flumen, prope flumen positus': |
A porzucił się (sc. Achab, proicens se) na łoże swe, obrociw twarz k ścienie i nie jadł chleba |
'umieścić się gdzieś w związku z pracą, przyjąć pracę, operam suam locare, laborem suspicere': |
'sprawić, że ktoś się gdzieś osiedlił, osadzić gdzieś kogoś, efficere, ut aliquis aliquo loco sedem domicilium sibi constituat': |
Acz dwie dziedzinie znowu obapoł jednej rzeki posadzą się (invicem conveniunt aliquo flumine... mediante), tedy[by] każda strona swoj brzeg ma rzędzić i strzymać |
Toć jest tako rzeczono, abychom nigdy się doszłymi a sprawiedliwymi nie czynili XV med. |
Tako panna jako pani ma to wiedzieć, cso się gani |
Tedy uchopiw ji Saul za klin płaszcza jego, tako eże się rozdarł (quae et scissa est) |
Gdyby... jeden <z nich> wyznał się tego przed sądem uczynka... sam swymi usty |
Skonał się (completus est) mur we dwudziestu a w piąci dnioch miesiąca Ebul |
'zmęczyć się, stracić siły, osłabnąć, fessum, infirmum fieri, vires amittere, viribus defici': |
'zatrzymać się, consistere': |
'stawić się na terminie sądowym (pod nieobecność strony przeciwnej), die constituta in iudicium venire (adversario absente)': |
'taki, co się ustał, klarowny, czysty, qui consedit, liquidus, purus': [wino ustałe] |
Nawrociwszy się (sc. Jozue) bił męże z miasta Haj. A tako i ci (siquidem et illi), jeż to... zapalili je (sc. miasto)..., poczęli je bić |
'stawienie się na terminie sądowym, die constituta in iudicium veniendi actus': |
A kdyżci więc ten to jisty cesarz... ten to dziw jestci ji on był uźrzał, tedyć więc jestci się on był temu barzo dziwował... A tako więc ta to jista krolewna Sybilla jestci... tako była rzekła, iżci to dziecię... nad tobąć ono będzie mocniejsze |
Nie wzwiedzą naszy nieprzyjaciele ani się domnimają, aż my przydąc miedzy je i zbijemy je a ustanowimy działo (cessare faciamus opus) |
Hoc signo viso te collocat in paradiso, perficiantur, gl. consumabuntur skończą się, ibi gaudia 1466 |
Rzekł Piotr: Śmieszli się puścić na Warsza...? Mikołaj rzekł: Puszczę sie. A tako (OrtMac 47: a to) z obu stronu puścili sie na tych ludzi wyznanie. |
Wypłacić się nie będzie moc tako i miłościwym latem (redimi non poterit etiam in iubilaeo) |
Kto się ukorzy, już jest rozgrzeszon, ale to podług Boga, ale nie ustawy cyrekwie świętej |
'stawiać się na rozprawie sądowej, in iudicium venire': |
1. 'wziąć na siebie odpowiedzialność za kogoś, za coś, zagwarantować coś, zapewnić coś, zaręczyć, poręczyć, fideiubere, cautionem dare, spondere': a. z dopełnieniami wskazującymi osobę, za którą się ręczy i przedmiot, którego dotyczy poręka: kogoś w coś: |
z dopełnieniem wskazującym osobę, której się ręczy: do kogoś: |
Imputare dziwować się vel posądzać ca 1500 |
'wszczęcie sprawy przed sądem, rozpoczęcie przewodu sądowego, wdanie się w spór, litis intentio': |
Z gory odłomił się kamień przez ręku a stroskotał [w] skorupę a żelazo i miedź (comminuit testam et ferrum et aes) |
'wziąć coś do serca, przejąć się czymś, zapamiętać, imprimere aliquid in animo, aliqua re commovori, aliquid memoria tenere': |
Chceszli tego skosztować, dam ci się w żelezie skować |
Sybilla jestci ona temu to jistemu cesarzewi tako była rzekła, iżci to dziecię ... nad tobąć ono będzie mocniejsze... A takoć więc on cesarz otsichmiast nie dałci się jest on był cesarzem zwać |
Przykazał si, Panie, a takoż się i dzieje, aby każde nierządne sąmnienie człowiecze było samo sobie męka a cirpienie XV med. |
Tę wdowę, u niejże jakoż takoż żywię się (apud quam ego utcumque sustentor), ty jeś zamącił |
'bydlęcy, odnoszący się do bydła, pecuarius, ad pecudem pertinens': |
Wywołanie pozewne ma uczynić przed powodem... temu, przeciwko komu rzecz się ma wieść, (contra quem actio fuerit dirigenda) |
'to, co się posiada, majątek, quod aliquis possidet': |
'przyjście na miejsce, w którym się było, powrót, reditus, reditio, regressus': |
'oddanie tego, co się wzięło lub wypożyczyło, zwrot, restitutio rei ablatae vel mutuatae': |
'błonka jaja lub orzecha znajdująca się pod twardą skorupą, pellicula, quae ovum vel nucem sub testa circumdat': |
Obrza<za>ł je Jozue, jiż to jakoż są się zrodzili, z skorkami byli (in praeputio erant) |
Użyteczno jest..., aby poddani naszy spokojnie żyli... a we cnotach się posilali (ut... convalescant) |
'wiejski, odnoszący się do wsi, rusticus': |
Ego autem, si dominum non rogassem, hoc quod michi cogittatis, in vos subito, id est statim, *retorsiteret wrociłoby się XV p. post. |
'oddalić się, uciec, abire, fugere': |
Jako Paweł poskoczył ot prawa i nie ch<ci>ał się ręczyć 1405 |
Taki... do pana, ot ktorego uciekł, ma się wrocić |
'starzeć się, senescere, obsolefieri': |
wrocić się zasię: |
'znajdujący się na skraju, na krańcu, extremus, ultimus': |
Wroć się ku swej paniej (revertere ad dominam tuam) |
wrocić się zasię: |
Taki zbieżca... ma... upomienion być, aby na swą dziedzinę się wrocił (ut ad suam hereditatem redeat) |
Wścięgni rękę nad morze, ać się wroci woda na Ejipskie, na wozy (ut revertantur aquae ad Aegyptios super currus) |
wyrażenia, zwroty i użycia specjalne: (o porze roku, de anni tempore) 'nastać, pojawić się na nowo, jeszcze raz, redire, revolvi': |
wrocić się (zasię) |
'polecić komuś udać się dokąd, zwykle z jakąś sprawą, do wykonania czegoś, a. przekazać coś komuś za czyimś pośrednictwem, wyprawić, skierować, wysłać, przesłać, mandare alicui, ut aliquo alicuius rei causa proficiscatur, aliquid alicui per aliquem tradere, mittere': |
'polecenie komuś udania się dokąd, zwykle z jakąś sprawą, zawiadomienie, actus alicui mandandi, ut aliquo alicuius rei causa proficiscatur, legatio, nuntius': |
'odwzajemnić się czymś za coś, reddere, recompensare': |
wrocić się 'odzyskać poprzedni stan, restitui ad statum pristinum': |
wrocić się k swemu sercu |
Jesus się z panny narodził, zdrowy pokarm nam uczynił, ten pokarm panna nosiła, swymi piersiami żywiła XV ex. |
Obstupuerunt strachy się zdziwili (war. kal: zdziwili; viderunt insulae et timuerunt, extrema terrae obstupuerunt Is 41, 5) ca 1470 |
'odznaczający się niewygórowanym mniemaniem o sobie, niezarozumiały, pokorny, modestus, humilis, demissus': |
'znajdujący się na skroni, in tempore situs': |
[Znaczenie to poświadczone tym cytatem znalazło się pod hasłem skroczyć w Suplemencie I.] |
'poddanie się czyjejś woli, rozkazom, słuchanie kogoś, karność, uległość, oboedientia, obsequentia, disciplina': |
Gdyżci się ktoremu krolewi... syn narodzi, tedyć więc po wszytkiemu krolewstwu pośli bieżą |
Aleć osła przezto{ć} są ji oni z sobą byli pojęli, ... gdyżby się była Maryja utrudziła, tedyćby więc ona była nań wsiadła |
Aleć Salomee... chciała się jest ona swyma rękama dotknąć tego {to} miasta była, tedy więc natychmiast {je} ręce są {je} byle uschle |
Chciałbych otmowić z tobą, mogłlibych się skryć przed tobą |
'usłużyć, przysłużyć się, pomóc, ministrare, servire, auxilium ferre': |
Krotko a pospolicie mowiąc, sługa w potrzebiźnie pańskiej bity czyni albo ma czynić sam o się |
Spowiadam się... tobie, kapłanie, w miasto Boga ustawiony, mych wszyćkich grzechow |
'stać się martwym, zesztywnieć, mortuum, rigidum fieri': |
'odejść, opuścić (jakieś miejsce lub osobę), usunąć się, abire, relinquere (aliquem locum vel personam), abscedere, secedere': |
'odejść, opuścić (jakieś miejsce lub osobę), usunąć się, abire, relinquere (aliquem locum vel personam), abscedere, secedere': przen.: |
'odejść, opuścić (jakieś miejsce lub osobę), usunąć się, abire, relinquere (aliquem locum vel personam), abscedere, secedere': komuś: |
'charakterystyczny odgłos wywołany najczęściej tarciem obracających się kół wozu o swoje osie, strepitus rotarum': |
'związany z ustami, ad os pertinens': a. 'znajdujący się w ustach, qui in ore est': |
Przeztoć się jest on był... w pospolitem domu narodził |
'zwyczajny, niewyróżniający się, communis, nulla re excellens': |
Najecie się chleba waszego w usytności, (in saturitate Lev 26, 5, BZ: w sytości) XV p. post. |
'zachęcić psa do rzucenia się na człowieka lub zwierzę, do pogryzienia, zagryzienia, poszczuć, excitare canem, ut hominem vel animal mordeat, necet': |
'dopuszczać się czynu nierządnego, stuprum committere': |
'przyjąć na siebie jakieś obowiązki, zobowiązać się, officia quaedam suscipere, se obstringere in aliquid': |
Uśmiechnąć się subridere ca 1500 |
uśmi(e)rzyć się 'okazać pokorę, uległość, niższość, animo demisso, obsequioso, placabili se praebere': |
'skrócić się przez skrzywienie czy ściągnięcie, ściągnąć, skulić, flectendo vel contrahendo breviorem reddere, contrahere': |
'zwyczajny, niewyróżniający się, communis, nulla re excellens': |
Nie mogąc dalej ani sam ani tam (huc illucque) uciec... przesilnie się brali |
wskazuje miejsce, z którego się pochodzi 'stamtąd, inde': |
Tedy Więcsław a Paszek obesłali... jednacze, iżby się sjeli we Książu. A kiedy są tamo s obu strony przyjeli do Książa 1395 |
od którego zaczyna się ruch, akcja: tamo odtąd 'stamtąd, inde': |
Dum męczył (sc. Manasses) Ysayam prophetam, demum fecit eum piłą lignea per medium przetrzeć. Gdyż się też ille rex upracował w onym tarciu, petyt aquam ca 1500 |
'akt kupna-sprzedaży, umawianie się o cenę czegoś, alicuius rei vendendae emendaeque actus, conveniendi de pretio actus': |
Tu [jedno] Krystus jest studnia wszwej ('wszej') prawdy z jedne krajiny, z drugiej krajiny jest matka Jesukrystusowa studnia wszwej ('wszej') miłości [...] O przeklęty Judaszu, jen jeś <pośrod ich>, czemu się nie zgadzasz [...] thych to [s]krajin (quare non percepisti de condicionibus illorum, in quorum eras medium)? |
Illi constituerunt, a oni zgodzili się (GlKazB I 76, Rozm 511: namienili), ei triginta denarios argenteos (Mat 26, 15) XV p. post. |
Co przepowiednicy nam przepowiadali, o takiej dziewicy z pisma wykładali, to się nam zjawiło 1453 |
Bo Epifanija mieni się oświecenie, wszakoż prze trojakie zjawienie świat<ł>ości dzień ten trojakiem imieniem wezwan (has tres tamen manifestationes propriis quidam nominibus distinguunt) |
Pokojnieli jidziecie ku mnie, abyście pomogli mnie, sierce me sjedna się z wami (cor meum iungatur vobis) |
Synu memu ślubiła się dziewka wasza, dajcie jemu ją żonę a sjednajmy społu swadźbę (iungamus vicissim conubia, Stary testament Cardy: sjednajmy spolu swatby), a dawajcie nam wasze dziewki, a nasze sobie pojmujcie |
'wydoskonalić, wyćwiczyć, wprawić się w czymś, in aliqua re exerceri': |
'utrudzić się, se defatigare': |
(o głosie, de voce) 'dźwięczeć, rozlegać się, sonare, personare, strepere': [o głosie trąby] |
'dźwięk powstający przy zetknięciu się rozpalonego przedmiotu z zimną wodą, syk, sonus, qui fit, cum res quaedam calefacta in aquam ponitur, sibilus': |
Barba sanguine perfusa zekwtła się 1466 |
'polecać komuś udać się dokądś, zwykle z jakąś sprawą, do wykonania czegoś, albo przekazywać coś komuś za czyimś pośrednictwem, wyprawiać, wysyłać, przesyłać, mandare alicui, ut aliquo alicuius rei causa profiscatur, aliquid alicui per aliquem tradere, mittere': |
(w wyrażeniach oznaczających miejsce, skąd się wysyła) z czegoś: |
Jeśli co więcej było, w czym się prawie spełniło ca 1450 |
Jestli będziecie... s nimi (sc. narodami, iż to są miedzy wami) się smieszać w swadźbach (cum eis miscere conubia)..., to... Bog wasz nie zagładzi jich |
'miejsce, na którym odbywają się targi, locus, quo mercatus habetur': |
'smucić się, maerere, dolere': |
U wody się poczyna cześć, drzewiej niż gdy siędą jeść, tedy ją na ręce dają |
Kiegdyby nie postawił tu dwu wołu, tegdy mi się poddał pode dwie grzywnie 1398 |
Jako przyjeli do Wielgiego Koźmina, tako się puścili jednacze w ręce. Tedi Senwicowie pokazali swe winy wypisane niemiecski... Tedy rzek pan Hinczka: dacie mnie ty winy wypisawszy, iżbych na to odmowę dał 1395 |
Aleć Salomee... chciała się jest ona swyma rękama dotknąć tego to miasta była, tedy więc natychmiast je ręce są je byle uschle |
Żałował Sędek... na Jaranta: Tego na cię żałuję, iżeś mi przyganił... Tedy Jarant otpowiedział, iż znaj, iżeś ty mnie pirwej rzekł, iżeś chłop... A tedy Sędziw<o>j rzekł: Ja tobie nie znaję, bych tobie to mowił. A tedy panowie przykazali się Sędkowi ukazać 1425 |
A przeto acz dwie dziedzinie znowu obapoł jednej rzeki posadzą się, tedyby każda strona swoj brzeg ma rzędzić |
'szybko się poruszyć, pojawić, celeriter se movere, apparere': [miłosierdzie Boga] |
(o ludziach, de hominibus) 'stracić siły, znużyć się (upałem), vires amittere, (aestu) fessum fieri': |
'rozwidnić się, illucescere': |
'przeprowadzić transakcję kupna-sprzedaży, umówić się o cenę, de pretio alicuius rei convenire': |
'chełpliwość, przechwalanie się, gloriatio, iactantia': |
'wbić się w coś, utkwić w czymś, in aliqua re defigi, inhaerescere': |
Domina subiudicissa dixit: Nie chcę się otprzeć, eże panu memu dano więcsze rzeczy do księdza do roka 1443 |
'sąd zbierający się zwykle trzy razy do roku z udziałem pana feudalnego lub jego przedstawiciela, iudicium, quod ter in anno haberi solebat, cui dominus feodalis vel eius vicarius intererat': |
Iże narodzili{ć} się ktory człowiek na świecie {taki}, coż być on był nad n<i>m mocniejszy, więcszy i mędrszy? |
(o ludziach, de hominibus) 'godny czci, szacunku, cieszący się uznaniem, dobrą opinią, honore dignus, qui honore, bona existimatione gaudet': |
Wezbrali się więcszy urodzenim (maiores natu) z Galaad |
'krępując kogoś więzami, pozbawić go swobody poruszania się, trzymać kogoś w zamknięciu, vincire, in custodiam dare': |
Nawroci cię Pan Bog twoj z więzienia twego (reducet... captivitatem tuam) a slutuje się nad tobą |
Żadnym inakim obyczajem nie ma być taki przyjąt (sc. w bractwo), wyjąwszy niźliby się inako tym to ministrom albo wikaryjom niegdy zwidziało 1484 |
(o ludziach, de hominibus) 'godny czci, szacunku, cieszący się uznaniem, dobrą opinią, honore dignus, qui bona fama, bona existimatione gaudet': |
'woda coś, np. ziemię, nasycająca albo na czymś się osadzająca, tu przenośnie, umiditas, umor, hoc loco translate': |
Circuibunt będą się wilici aut kolici (war. kal.: będą biegać; circuibunt in platea plangentes Eccles 12, 5) ca 1470 |
'częściowe ograniczenie się ze względów religijnych co do ilości lub rodzaju pokarmu, zwłaszcza potraw mięsnych, ieiunium': |
'zatrzymać się, stanąć na chwilę, consistere, subsistere': |
'dożyć późnego wieku, zestarzeć się, senem fieri': |
'przystawać, zatrzymywać się co jakiś czas na chwilę, paulum consistere, subsistere': |
(w wierzeniach ludowych, in opinione populi) 'człowiek mogący się przemienić w wilka, homo, qui in lupum mutari potest': |
(w wierzeniach ludowych, in opinione populi) 'człowiek mogący się przemienić w wilka, homo, qui in lupum mutari potest': |
'woda coś, np. ziemię, nasycająca albo na czymś się osadzająca, umiditas, umor': |
'jeden z czterech pierwiastków, z których rzekomo miał się składać wszechświat i człowiek, żywioł, unum e quattuor principiis rerum, elementum': |
Świecszczy mu się naśmiewali, za prawego ji wiłę mieli |
'popisywać się skokami, wywracaniem koziołków i innymi sztuczkami, może też odgrywaniem scenek, błaznować, scurrae partes agere, ineptire': |
może 'zachowywać się niespokojnie (jak w gorączce), (febri) trepidare' (?): |
Gdyżci się ktoremu krolewi... syn narodzi, tedyć więc po wszytkiemu krolewstwu pośli bieżą |
Aleć osła przeztoć są ji oni z sobą byli pojęli, ... gdyżby się była Maryja utrudziła, tedyćby więc ona była nań wsiadła |
Ale gdyżby się on (sc. Święty Jan) jest był ze złych ludzi narodził, tedyćby mu więc oni nie byli wierzyli |
'ponieść śmierć przez zanurzenie się w wodzie, aqua hauriri, in aqua perire': |
'przestawać coś mieć, pozbywać się czegoś, aliquid habere desinere, perdere, amittere': [tu o utracie czci] |
'przestać coś mieć, pozbyć się czegoś, aliquid habere desinere, perdere, amittere': |
'kara sądowa za niestawienie się strony do sądu, poena ei imposita, qui coram iudicibus non comparuit': |
'opłata za niedotrzymanie umowy przez kmiecia, który się wycofał ze zobowiązania objęcia gruntu u pana, poena, quae solvebatur a cmethone, qui agrum colendum se a domino recepturum esse promiserat neque promissum servavit': |
'sprawić, że ktoś utyje, stanie się grubym, tłustym, efficere, ut aliquis crassus fiat': |
Ty znasz... sprosności grzechow naszych, tegodla spowiedamy się Twej świętej miłości |
'sprawić, że ktoś staje się nieustępliwy, nieugięty, niewzruszony, efficere, ut aliquis cedere nesciat, invictus, constans sit': |
(o naukach, de scientiis) 'rozwinąć się, rozkwitnąć, florere, vigere': |
'naruszenie prawa świeckiego, niestosowanie się do nakazów i zakazów religijnych, przestępstwo, grzech, culpa, delictum, crimen, legis violatio, peccatum': |
'taki, przed którym należy się strzec, którego należy unikać, quem cavere, fugere debes': |
Tedy postawion (oblatus est) przed Samuelem Agag przetłusty a trząsł się |
'ogród, (sad), w którym uprawia się winorośl, vinea, vinetum, hortus vinedrius': |
Postawię (constituam Ex 21, 13) tobie mieśce, gdzie się ma uciec XV p. post. |
postawić się (naprzeciw, naprzeciwko) komuś |
<P>iotr postawił się (agebat, Sul 40: żałował) naprzeciw Janowi sędzi o rzecz, ktorą przed nim miał abo czynił |
Iam meat, gl. declinabat skłania się, occiduas (pro occiduus) titaneus axis, gl. radius solaris słoneczna oś, ad oras 1466 |
Umyje się wodą po słuniecznem zachodu (post solis occasum) |
Curvatur (sc. homo sub gravi pondere in tergo) słoni się |
To jiste wiesiele ku długości jestci ono było wielikie przez to, iżci się jest ono od wchodu słuńca aż do zapadu było rozciągło |
Przydzierżał się (sc. Ezechijasz) Boga a nie otstąpił od jego słopieniow (a vestigiis eius) |
'taki, który przekracza prawo świeckie, który nie stosuje się do nakazów i zakazów religijnych, noxius, sons, culpabilis, reus': a. o naruszających prawo świeckie, de violantibus leges saeculares': |
Raniony do roka włosną przysięgą... rany ma doświadczyć, potem winny się samotrzeć odprzysięże |
o niestosujących się do nakazów i zakazów religijnych, violantibus praecepta divina: |
Dawam się winien (Spow 4: winna) Bogu wszechmogącemu z dziesięciorga przykazania Bożego |
'to, co się mówi, pisze, co zostało powiedziane, napisane, wyraz, wypowiedź, też wiadomość, polecenie, rozkaz, przyrzeczenie itp. zależnie od kontekstu, quod dicitur, scribitur, dictum est, scriptum est, vocabulum, enuntiatum, etiam nuntius, mandatum, iussum, promissum, alia secundum contextum verborum': |
Przez to słowo rozumi się ja sam s moim ojcem, bo el po żydowsku mieni sie Bog |
wrzucić się w coś |
'to, co się słyszy, głos, dźwięk, id, quod auditur, vox, sonus': |
'należny, należący się, qui alicui debetur': |
Przecz<ś>cie nas wywiodli z Ejipta a przywiedliście nas na to mieśce psotne, na niemże... ani się figi rodzą, ani wino (vineas) |
Iże Krczon... był w d<z>irżeniu rolej tej..., a Mikołaj się na jego d<z>irżenie wrzucił gwałtem 1445 |
'usłyszeć, dowiedzieć się o czymś od kogoś, auribus ex aliquo percipere': |
'podporządkować się, (iuri) parere': |
Jakom ja się nie wrzuciła w jec[s]ła w ziemne i <w> wodne 1438 |
'ten, kto przekracza prawo świeckie lub nie stosuje się do nakazów i zakazów religijnych, noxius, sons, culpabilis': |
Znam, że Bog podda wam ziemię, bo strach wasz wrzucił się jest na nas (irruit in nos terror vester) a omdleli są wszytcy bydliciele |
'należeć, należeć się, przynależeć, przypadać, przysługiwać komuś (z tytułu prawa), pertinere, spectare, (iure) competere': komuś: |
tylko w 3. sg. 'przystoi, jest słuszne, właściwe, godzi się, decet, convenit, fas est': |
'wznosić się w górę, ascendere, sursum tolli': |
'nadchodzić, pojawiać się, apparere': |
'ruszać w drogę, wdzierać się w obcy kraj, ascendere, (vi) ingredi': |
(o roślinach, de plantis) 'wydobywać się z ziemi, kiełkować, wschodzić, oriri, enasci': |
'powstawać, zaczynać się, oriri, exoriri': |
'polecać komuś udać się dokądś, zwykle z jakąś sprawą, a. przekazywać coś komuś za czyimś pośrednictwem, wyprawiać, skierowywać, wysyłać, przesyłać, mandare alicui, ut aliquo alicuius rei causa proficiscatur, aliquid alicui per aliquem tradere, mittere': |
'powstrzymywanie się od przyjmowania określonych, zwłaszcza mięsnych pokarmów, post, ieiunium': |
'zachęcić (psa) do rzucenia się na zwierzę lub osobę, canem excitare, ut in aliquem irruat': |
'zachęcenie psa do rzucenia się na zwierzę lub osobę, actus canem excitandi, ut in aliquem irruat': |
Jakosmy byli przy tem, kiedy pan kaliski posłał Piotrka do Mikołaja..., aby przyszedł ku prawu i wyprawił się, a on nie chciał i poszkodził ot prawa 1400 |
'wywodzący się, pochodzący od kogoś, ex aliquo natus, oriundus': |
'odnoszący się do wyszywania, hafciarstwa, ad artem acu pingendi pertinens': działo poszywane 'sztuka hafciarska, ars acu pingendi': |
Nie mogą sie prawować o bezprawne rzeczy w wiązany czas, [...] tego <nie bronią> uwiązane czasy (dies feriati, OrtOssol 86, 2: nie może sie prawować o bezprawne rzeczy w wiązany czas, co się stało w otworzony czas, ale uczyni-li kto ktorą niesprawną rzecz w wiązany czas, tego nie bronią wiązane czasy) |
Lękać się będziesz we dnie i w nocy a nie uwierzysz żywotu twemu (non credes vitae tuae) |
(o członkach ludzkich, de membris corporis humani) 'stać się bezwładnym, obumrzeć, enervatum, invalidum fieri, mori': |
(o ludziach, de hominibus) 'stracić siły, znużyć się (upałem), vires amittere, (aestu) fessum fieri': |
'być zwanym, nazywać się, appellari, nominari, vocari': |
Bo iako świętemu Jobowi naśmiewali się krolowie uwłaczając jemu (insultabant reges) |
(coś komuś) winowato 'coś się komuś należy jako zwrot długu, aliquid alicui pro aere alieno solvendo debetur': |
Będziecie jeść użytki stare eż do dziewiątego lata, aż się i *narodzi *nowego, będziecie jeść wiotche (donec nova nascantur, edetis vetera) |
Nie zadrały są się rucha wasze ani obow waszych nog wiotchością jest zginęła (nec... vetustate consumpta sunt) |
Żołć jej (sc. ryby) godzi się ku pomazaniu oczu, na nichże jest bielmo, a będzieta uzdrowionie (sanabuntur) |
'zdobyć o czymś wiedzę, dowiedzieć się, poznać, scientiam alicuius rei adipisci, cognoscere, perspicere': |
uznać się 'zeznać o sobie, co do siebie, de se ipso indicium facere': |
'powstrzymywać się od przyjmowania określonych, zwłaszcza mięsnych pokarmów, cibo quodam, praecipue carne abstinere': |
'należeć, należeć się, przynależeć, przypadać, przysługiwać komuś (z tytułu prawa), pertinere, contingere, alicui (iure) competere': bez polskiego kontekstu składniowego: |
tylko w 3. sg.: a. 'przystoi, jest słuszne, właściwe, godzi się, decet, convenit, fas est': |
Joab zrozumiaw, iże boj będzie przeciw sobie z przodku i na pośladku (post tergum), ... wzruszy się przeciw Syrskiemu |
Wszelki, jenże z rodu israelskiego jest, ostanie w staniech siedm dni, aby się uczyli pośledni waszy (posteri vestri), żeciem kazał w staniech przebywać synom israelskim |
'dopuścić do udziału, podzielić się czymś z kimś, aliquem alicuius rei participem facere, aliquid partiri cum aliquo': |
Jako Piotr[t] był Mikołajewym Cieciradowym sołtyszem i poszedł, i prowadził się s jego dziedziny, nie postąpiwszy jego użytkow ani uprawizny 1412 |
Nie zbiraj gronnych jagod, jeż to ostawają, ać się dostaną ku użytku przychodzącemu (sed cedent in usus advenae) |
Ten użytek nie może się skonać w jenem dniu (hoc opus non est nobis unius diei) |
'wypada, przystoi, godzi się, decet, convenit, fas est': |
Słusznie, Chryste, na nas się gniewasz XV ex. |
Ani tego udzieławszy w moj dom zasię się wrocił, ani wszedł weń, ani s nim mieszkał, używając mego jenego chleba 1471 |
'wypada, przystoi, godzi się, decet, convenit, fas est': |
'odznaczający się obecnością wikliny, viminibus obsitus' (?): |
'przyzwoitość, stosowność, to, co się godzi, decentia, decorum': |
'należny, taki, który się komuś należy, debitus, qui alicui debetur': |
Jako nie była to czeladź Jarogniewskiego Jana, cso nań Piotr o nie żałował, ... ani się s grodu s Draimia zjeli, ani zasię wjachali 1426 |
Potym wrociwszy się z wiesielim karmili to dzieciątko w służbie i w miłości bożej |
'usługiwać, posługiwać, krzątać się, ministrare, famulari': |
Potem... weszli książęta judzska i pokłonili się krolowi, jen obmiękczon sąc jich służbie (delenitus obsequiis eorum), po[z]wolił jim |
Spowiadamy się..., iżesmy zgrzeszyli... leniwstwem ku bożej służbie |
Iż gdy nam się przygodzi niektorą tych to ziem nawiedzić alibo w granice wjechać (limites subintrare, Dział 11: gdy my w ktorą ziemię przerzeczoną wjedziemy), chcemy, aby sędzia i podsędek tej ziemie... na dworze naszem rzeczy mieli sędzić |
Ty słowa... są słowa świętej Ewanjelijej..., ktora słowa wykładają się prostym wykładem wyłożona XV med. |
'stracić równowagę na śliskiej powierzchni, zachwiać się, upaść, in lubrico labi, cadere': |
Prolapsi sunt, id est procul a gracia lapsi, odpadli aut reciderunt per lubricitatem peccatorum pośliznęli się (Hebr 6, 6) 1471 |
'zgodzić się, aliquid concedere, sinere, pati': |
'szyderstwo, naśmiewanie się, pośmiewisko, derisus': |
'być, stać się przedmiotem szyderstwa, pośmiewiska, derideri, derisui esse': |
'naśmiewanie się, wyszydzanie, derisus': |
'szybkie działanie, śpieszenie się, festinatio, properatio': |
<S>urge, propera, amica mea et ueni..., wstań, ... pośpiej się, miluczka moja, i pojdzi! (Cant 2, 10) |
'pomyślnie rozwijać się, mieć powodzenie, florere, prospere cedere': |
'szybko coś zrobić, pokwapić się, celeriter aliquid facere, festinare': |
'położony pośrodku, znajdujący się w połowie czegoś, medio loco positus': |
A obrociwszy się i szli po drodze Bazan i pośrzatł (occurrit) je Og |
Mogą jemu miłość ukazać i uczynić, a co z niego przypadnie, tego krolowi... nic nie przydzie, a tegodla iże (ex eo quod) się dał miastu na miłość, ani krolowi, ani panu nic przepadł |
A przeztoć się jest święty Jan z dostojnych ludzi był narodził, tegodla iżbyć on prawdę przepowiedał był |
'strona świata, w której pojawia się rano słońce, oriens, mundi pars, qua sol oritur': |
Et sic exprimitur, wykłada się, eius status securus |
Chcemy, aby... przez służebnika, jako w jinszem ustawieniu wykłada się (ut in alia constitutione docetur), rok pozwania... jawnie był wzjawion |
'miejsce na horyzoncie, w którym pojawia się rano słońce zimą, południowy wschód, punctum inter ortum et meridiem spectans, quo sol in hieme oritur': |
'dowiadywać się o czymś od kogoś, słyszeć o czymś od innych, audire aliquid ex aliquo': |
'pora, o której pojawia się zorza lub rano słońce, poranek, tempus, quo aurora vel sol oritur': |
'uczyć się, discere, doceri, erudiri': |
'być zwanym, nazywać się, appellari, nominari, vocari': |
Anjeł... jim nowiny powiedział, eż się narodziło dziecię, jeż słynie po wszem świecie 1442 |
'pochylić się (dla wypoczynku), declinari, inclinari' (?): |
'dowiadywać się o czymś od kogoś, audire aliquid ex aliquo': |
'to, co się słyszy, głos, id, quod auditur, vox': |
'siadając, umieścić się na czymś, insidere, ascendere': |
Gdyżby się była Maryja utrudziła, tedyćby więc ona była nań (sc. na osła) wsiadła |
'dowiadywać się o czymś od kogoś, usłyszeć od kogoś jakąś wiadomość, audire aliquid ex aliquo': |
'dowiedzieć się poufnie, secreto cognoscere': |
'słuchać kogoś, czegoś, z uwagą przysłuchiwać się temu, co ktoś mówi, aliquem, aliquid auscultare, secundas aures praebere': |
'słychać, mówi się o czymś, jest pogłoska, fama fert': |
'przyjmowanie pokarmów, odżywianie się, cibos sumendi actus': |
Eże... nie wymierzyłaś mi trzeciej rolej a jam się <o> to był upominał, a o tom wstał i tom gotow[o] wskazać 1443 |
'skokiem dostać się gdzieś, insilire, saliendo inire': [o koniu] |
'upominać się natarczywie o coś u kogoś, expostulare, efflagitare': |
'rzucić się na kogoś, napaść, irruere in aliquem' (?): |
Spowiadamy się Bogu naszemu..., iżesmy... jętego s jęcstwa nie wyk<upili> (Spow 3: iżem... jętego nie otkupił, 6: iżem... jętego s jęcstwa nie wybawił) |
przenośnie 'rozprzestrzenić się po jakimś terytorium, diffundi, dilatari': |
'to, co się słyszy, głos, dźwięk, id, quod auditur, vox, sonus': |
'wypływ cieczy, rozlanie się cieczy, liquoris effusio, fluxus': |
'szczerze się wypowiedzieć, ex corde confiteri': |
wylać się 'wypłynąć, effundi, effluere': |
Jelekole kto wiesieli sie a kocha w marnej fale, tele teże i smąca się a sroma <s>ię prze ganienie XV med. |
'na skrzydłach wznosić się w górę, wyfruwać, evolare, sursum volare': |
My, krześcijanie, musimy się falbić w krzyżu naszego pana Jezu Krysta, w jemże jest... żywot i wskrzeszenie nasze XV med. |
'wzniesienie się na skrzydłach w górę, actus in altum volandi': |
'na skrzydłach wznieść się w górę, wyfrunąć, evolare, in altum volare': |
Nie mogę się dowiedzieci, gdzie mam pirwy nocleg mieci, gdy dusza z ciała wyleci |
(o wodzie, de aqua) 'rozlewanie się po czymś, nawadnianie, diffusio, effusio': |
'woda spiętrzona zaporą, cofająca się w górę rzeki, aqua obstaculo elevata atque adverso flumine refluens': |
(o zeznaniu, de testimonio) pojć wspak 'dać się zbić, pokonać, refutari, vinci': |
'rozżalić się, lugere, luctu commoveri': |
wylić się 'stracić siły, osłabnąć, debilitari, languescere': |
'być odwołanym, stać się nieważnym, revocari, irritum fieri': |
'zachowywać, mieć w pamięci, mieć na uwadze, troszczyć się, meminisse, memoria tenere, curare': |
Jako Marcin, gdy części Mikołajowa, Janowa i moja przez miernika podle ksiąg są dzielony i mierzony, tedy ty przyszedw nie dałeś dzielić i mierzyć, a twym wspercim dział i miara nam się nie spełniła podle ksiąg 1457 |
'odrzucać, kwestionować, przeciwstawiać się, contradicere, opponere, adversari': |
'zacząć wylewać łzy, rozpłakać się, flere coepisse, effundi in lacrimas': |
'popłynąć, unieść się na wodzie, fluere, natare': |
(o sposobie leżenia przy stole jadalnym w starożytności, de antiquorum more recumbendi ad mensam) 'leżeć, podpierając się na łokciu, ulnae innitentem accumbere': |
Smrodliwieć (pro smrodliwić?) się sordidare ca 1500 |
Anno święta i nabożna... dwadzieścia się lat smuciła, abowiem płodu nie miała XV ex. |
'dolina, obniżenie terenu, obiekty w takim obniżeniu się znajdujące, np. łąka, staw, potok itp., vallis, locus depressus, quae hoc loco sunt, exempli gratia pratum, piscina, rivus, sim.': |
Acz się sna nie rozmyśli ne forte absorbeatur (absque dilatione transgredere, sc. Iordanem, ne forte absorbeatur rex II Reg 17, 16) 1471 |
Wroci się do swego domu, aby snad nie umarł w boju (ne forte moriatur) |
Uczeni snadniejszym rzędem (faciliori ritu) poświęcują się niżli kapłani |
'przyłożenie się do czegoś, wysiłek, staranie, studium, labor, cura': |
'zbieranie się, zgromadzanie, actus conveniendi': |
'przypominać (o zobowiązaniach), upominać się, (debitum) repetere, vindicare': |
Wspomioną (reminiscentur) i nawrocą się (Puł: wspomieną i nawrocą sie) ku Gospodnu wszytcy krajowie ziemie |
'ukazujący się we śnie, senny, qui in somnio apparet': |
'zastanowić się nad minionymi przeżyciami, rozważyć, memoria repetere, recogitare': |
'uparty, zuchwały, niedający się podporządkować cudzej woli, pertinax, audax, qui alicui se submittere recusat': |
'wyznać grzechy kapłanowi dla uzyskania rozgrzeszenia, wyspowiadać się, remissionis assequendae causa peccata sacerdoti confiteri': |
Dokonały są się księgi praw... w Sobotę Wielką, dzień świętego Ambrożego |
'człowiek przynależny do książęcej ludności służebnej, zajmującej się strzeżeniem gniazd sokolich, łowami na młode sokoły i udziałem w polowaniu z sokołami, unus servorum ducis, quorum officium fuit nidos falconum curare, teneros falcones capere et venationibus falconiis interesse': |
'ten, co opiekuje się ptakami do polowania, qui aves venatorias curat': |
Jen (sc. Amazyjasz) gdy był otstąpił ot Boga, *wsprzeciwili *się *jemu (tetenderunt ei insidias, Biblia Zamojskich: wzprotiwili su sie) w Jerusalemie |
'przyjąć pozycję pionową, podnieść się z pozycji siedzącej a. leżącej, wstać na nogi, surgere, exsurgere': |
(przeważnie w dosłownych przekładach z Biblii, in Scripturae S. verbis ad litteram translatis) 'szybko ruszyć się do działania wskazanego zwykle innym czasownikiem, ad aliquid faciendum celeriter surgere': |
(w dosłownych przekładach z Biblii, in Scripturae S. verbis ad litteram translatis) 'pojawić się, apparere, parere': |
Wstań! mowi Bog śpiącym, jiż się w grzeszech zapieklają |
'przyjąć wrogą postawę, wystąpić przeciw komuś, porwać się na kogoś, contra aliquem consurgere, insurgere, exsilire': |
'przybierać pozycję pionową, podnosić się z pozycji siedzącej a. leżącej, wstawać na nogi, surgere, exsurgere': |
Owa tociem oddał tobie strożą pirwych użytkow mych. Wszytkich, jeż to się poświęcują (sanctificantur) od synow israelskich |
'przyjmować wrogą postawę, występować przeciw komuś, porywać się na kogoś, contra aliquem consurgere, insurgere': |
'stając w sądzie, wybronić się, in iudicio surgendo se defendere': |
'rozpoczynać się, exoriri, evenire, apparere': |
'przyjmować wrogą postawę, występować przeciw komuś, porywać się na kogoś, contra aliquem consurgere, insurgere': |
'wodnista wydzielina pojawiająca się na powierzchni ciała wskutek zmęczenia, upału, strachu itp., sudor': |
Jako ten list, cso ji Lisek dał na się Poznańskiemu (sc. panu), ten wyszedł s Liskową, s jego dobrą wolą i s jego wiedzenim, a nie wydał go Poznański potajemno 1420 |
'wznieść się w górę, sursum levari': |
Potym <...> wrociwszy się <...> z wiesielim karmili to dzieciątko w służbie i w miłości bożej |
Potem gdyż (igitur) się dokonało niebo i ziemia, i wszytka jich okrasa. I dokonał Bog w siodmy dzień działa |
'udać się w podróż, iter arripere': |
Aczliby panna... przyzwoliła się wziąć a potem z tym w małżeństwo wstąpiła (et si eidem... matrimonialiter fuerit copulata) |
Iżbychom się w naszych grzeszech ocucili, abychom teże w rozpacz nie wstąpili |
Ci to wszytcy byli się seszli do padoła leśnego, jeż to jest Morze Solne (in vallem silvestrem, quae nunc est mare salis) |
'zmniejszyć się, stracić przyrodzoną moc, świeżość, minorem fieri, proprium vigorem amittere, languescere': [o winie] |
Iżem był w poselstwie ot Przecha do sołtyszewej, aby się obręczyła na prawo 1427 |
Umiej obiecado moje, ktorem tak napisał tobie, aby pisał tak krotkie a, aa sowito, gdzie się wzdłużaa |
Też się dawam winien Deo omnipotenti ze dwanaście członkow wiary świętej krześcijańskiej, aczbych też grzeszny człowiek wstąpiłem (Spow 1: iżeśmy zgrzeszyli we dwunaćcie, członkow chrześcijańskiej wiary, iżeśmy niegdy w niej <wąt>pieli), wierząc w czary |
'zlatywać na dół, odrywając się od czegoś, cadere': |
'wejście na miejsce położone wyżej, wzniesienie się (do nieba, do Boga), ascensio, ascensus (in caelum, ad deum)': |
'przewracać się, upadać na ziemię, cadere, in terram concidere': |
'coś, na czym można się wznosić, res, in qua sursum levari potest': [obłok wstąpienie twoje] |
wstążyć się 'tęsknić, desiderare': |
'świadectwo sędziego co do sądzonej przezeń uprzednio sprawy, odwołujące się do jego własnej pamięci lub do zapisu w księdze sądowej, testimonium de re olim a se iudicata, vel ex libris iudicialibus vel ex memoria sua, a iudice datum': |
związki z przyimkami zależne od czasownika polskiego lub łacińskiego: a. związki z biernikiem (po czasownikach puścić się, wziąć, equitare, habere terminum, ire, recipere, recognoscere, se tangere): |
wyjątkowo 'odwołanie się do pamięci woźnego sądowego, testimonium de re olim iudicata a praecone datum': |
Gdyż rzeczy umarłe trudno wzbudzić, jako minęłe na wstecz obrocić (quamvis negotia mortua et finita quasi contra naturam difficile sit retractare), a wszakoż są niektorzy, cso rzeczy przeszłe i też sądem osądzone niekakimi wymysły nauczyli się wzdzirać |
'opłata sądowa, składana przez stronę w wypadku odwołania się do pamięci sędziego (lub do księgi sądowej) co do sądzonej przezeń uprzednio sprawy, pecunia, quae iudicio solvebatur ab ea parte, quae ad iudicem appellavit, ut de re olim iudicata testimonium daret': |
'świadectwo sędziego co do sądzonej przezeń uprzednio sprawy, odwołujące się do jego własnej pamięci lub do zapisu w księdze sądowej, testimonium de re olim a se iudicata, vel ex libris iudicialibus vel ex memoria sua, a iudice datum': |
'związany z wsteczą, ad testimonium iudicis, wstecz vocatum, pertinens': a. (wina) wsteczna 'opłata sądowa, składana przez stronę w wypadku odwołania się do pamięci sędziego (lub do księgi sądowej) co do sądzonej przezeń uprzednio sprawy, pecunia, quae iudicio solvebatur ab ea parte, quae ad iudicem appellavit, ut de re olim iudicata testimonium daret': |
'zmaganie się, pojedynek, pugna, duellum': |
'cuchnący, psujący się, foetidus, putrescens': |
'podnoszenie się (tu moralne), poprawa moralna, ascensio (hic de moribus), morum correctio': |
Poczynają się piątki: naprzod wstępni piątek ca 1500 |
Gdy się stał (sc. Jesus) lat dwanaście, wstępującym onym do Jerusalem (ascendentibus illis Ierosolymam Luc 2, 42) |
Wsteschniłam się po mojem miłem i zemdlałam wieliką miłością 1448 |
Ktory jest człowiek straszywy a sierca straszywego, jidzi a wroci się do domu swego, aby nie wstraszył sierc bracie swe (ne pavere faciat corda fratrum suorum) |
Gdyby nasz sędzia... o ktorą rzecz osądził, ... przyjąwszy potem rzecz, chciał osądzoną wstręcić, tego nikt nie może uczynić, to wyjąwszy, aczby kto o wstecz do sędziej się puścił |
'to, co się widzi w czasie spania, marzenie senne, somnium': |
'utonąć, utopić się, być pochłoniętym przez wodę, hauriri aquis, in aqua perire': |
'skończyć się, umrzeć, deficere, mori': |
A zatym wzydzie Joas (ascendit igitur Ioas), krol israhelski, aby się pokusili społu |
(o roślinach, de plantis) 'wykiełkować, wydobyć się z ziemi, oriri, enasci': |
'pojawić się, apparere': |
'zacząć się, wziąć początek, powstać, oriri, incipere, originem sumere': |
(o człowieku, de homine) 'pojawić się, apparere, adesse': |
(o potoku, de torrente) 'podnieść się, wezbrać, insurgere, increscere': |
'gardzić, nie cenić, lekceważyć, też odtrącać, odrzucać, zaniedbywać, brzydzić się, nie zważać (na coś), contemnere, aspernari, despicere, neglegere': |
'opuścić się nagle z góry na dół, zlecieć na ziemię, decidere, delabi': |
'przewrócić się, runąć, upaść na ziemię, cadere, ruere, in terram concidere': |
'odłączyć się, odstąpić, odpaść od czegoś, porzucić coś, desciscere ab aliqua re, aliquid deserere, negligere': |
['stać się ofiarą swoich knowań'] |
Wysłuchawszy dziewica Maryja ty słowa, nasilniej się smęciła, przeminiwszy swe światłe oblicze i spadła jej barwa krasna jako roża, bądź przeminiła sie w białość (color eius roseus mutatur in pallorem) |
'dostać się komuś w drodze spadku, przejść na czyjąś własność po zmarłym, hereditate alicui contingere, obvenire': |
'umożliwić bydłu, owcom itp. nakarmienie się na pastwisku, paść, pascere alere': [przenośnie] |
'sposób odnoszenia się do kogoś, patrzenia, modus spectandi': |
'liczenie się z kimś, pamięć o kimś, respectus, ratio': |
'człowiek przynależny do książęcej ludności służebnej, może zajmujący się wyrobem naczyń drewnianych zwanych spądami, unus e colonis ducis propriis, qui fortasse in vasis ligneis, qui spądy vocabantur, conficiendis occupabatur': |
'wprawić gwałtownie w chwianie się, drżenie, concutere, conquassare': |
spełnić się (o czasie, de tempore) 'upłynąć, minąć, praeterire, transire, labi': |
Tedy część wtorej żony synom albo dziewkam ma się dostać spełnie (integraliter) |
Wzhucz morze i pełność jego (tonet mare et plenitudo eius) a wiesielcie się role |
'to, czego brak się odczuwa, co jest niezbędne, konieczne, rzeczy potrzebne, środki do życia, utrzymania, żywność, quae desiderantur, necessaria sunt, quae ad aliquid usui sunt, cibus, opes': |
'ciężkie położenie, stan niezadowalający, w którym odczuwa się różne braki, niedogodności itp., difficultas, alicuius rei egere (sensu subst.)': |
'to, czego brak się odczuwa, co jest niezbędne, konieczne, rzeczy potrzebne, środki do życia, quae desiderantur, necessaria sunt, quae ad aliquid usui sunt, opes': |
'ciężkie położenie, stan niezadowalający, w którym odczuwa się różne braki, niedogodności itp., res afflictae, perditae, alicuius rei egere (sensu subst.), ex incommodis laborare': |
Sługa w potrzebiźnie pańskiej bity czyni albo ma czynić sam o się i o swe rany |
Więc się na morze wezbrał, a ociec w żałośc<i> ostał..., żona po nim jeko spita |
Drugi s nich... wywodzi się wzgardzonym... być..., żądając tegodla spisać to skazanie i otmienić (postulans... debere sententiam retractari, Dział 27: aby to skazanie wypisano abo zagaszono) |
'zrzekać się, renuntiare, omittere': |
'wywiązać się z pieniężnych zobowiązań, debitam pecuniam solvere': |
'wcielić się, incarnari, corpus hominis assumere': |
czyjeś ciało na się wziąć |
'niszczeć, rozsypywać się, corrumpi, dilabi': [o górze] |
Iż pan Przedsław... szedł piechotą samoczwiart (!)... na Zun... i pobrał siano w kopach i tam się nie dał na prawo wziąć 1438 |
Jako Zofka nie wzięła nic dziecięce części, ale co się je po pirwem mężu dostało 1397 |
'znaleźć się, stanąć na wyznaczonym miejscu, loco certo consistere': |
'niedostatek, stan niezadowalający, w którym odczuwa się różne braki, niedogodności itp., inopia, aliquid desiderare (sensu subst.)': |
'brakuje, odczuwa się brak, potrzebę, aliquid desideratur': |
'niedostatek, stan niezadowalający, w którym odczuwa się różne braki, niedogodności itp., inopia, aliquid desiderare (sensu subst.)': |
'wymagać, domagać się, poscere, flagitare': |
Dam ci się... w ziemi zakopać, ale cię pewno potrzepię, jed<no> sobie kosę sklepię |
Idzik skarżył jest, iż pies Fałkow z potuknienia alibo poszczwania jego (ex incitatione seu impulsione ipsius Falconis) tako ji... ujadł, iże s onego ukąszenia ukazował... się chramać |
Gdyby się przygodziło w niezgodzie mieszkać..., tako ma być zrządzo<no, jako s>ie prełatom spodoba (sicut ministris videbitur) albo jako sie jim będzie widziało 1484 |
A potemsmy się modlili Panu Bogu..., a spojenismy (1471 MPKJ V 54: spojeni) z Bogiem naszym (compotes facti sumus Deo nostro) |
Udziełał sześć desk a dwie jine..., ktore spojony były... a w jedno spojenie (in unam compaginem) rownie schadzały się |
może corruptum pro spospolity 'zwyczajny, niewyróżniający się, communis, nulla re excellens': |
Dwa z uczennikow... jidechu do miesta..., tedy mołwili społu (ad invicem Luc 24, 14) o tem o wszem, jeż to się stało ca 1425 |
Dziecię... poćwierdzało się w duchu (confortabatur spiritu Luc 1, 80) |
Iże [nie] o niezapłacenie pieniędzy sześcinaście grzywien wzięły się szkody sześćnaście grzywien 1434 |
'uznać, zgodzić się, nie odrzucić, non reicere, concedere, pati, sinere, agnoscere': |
Jozefie, ... nie chciej się bać wziąć Maryją żonę twoję (accipere Mariam coniugem tuam Mat 1, 20) |
Gdze Janusz s Woyczechem rok swonl na *oprawon y wynj na schen (leg. na się) swonl, tu Janusz tweyj (pro w tey) roku ne stal o trzi *grziwin 1398 |
'podjąć się opieki nad kimś, in curam, tutelam recipere aliquem': |
'zaopatrzyć się w coś, skorzystać z czegoś jako zasobu, aliquid sumere ex alicuius rei copia': |
'zacząć się od czegoś, pochodzić od czegoś, initium sumere, incipere': |
'zdać się na wyrok sądu, iudicis sententiae futurae assentiri' (?): |
'zwrócić się do sędziego o poświadczenie w sprawie uprzednio przez niego sądzonej, ad iudicem appellare, ut de re a se iudicata testimonium det': |
Gdzie bracia... są ot siebie w jimieniu oćczyznem rozdzieleni, przygodzi-li się jenemu s nich w dziedzinnej rzeczy przeciwko sobie skazanie sądowe wziąć, drugiemu s nich potem owszejki zapow<iedzia>na bądź moc poćwirdzania alibo naganienia takie skazanie (interdicta sit potestas infirmandi seu arguendi sententiam eandem) |
'błąd, pomylenie się przy wymawianiu roty przysięgi, error in verbis iurisiurandi pronuntiandis': |
'narażenie się na karę, actus poenam sibi contrahendi': |
Daj sławę Panu Bogu israhelskiemu a spowiadaj się (confitere) |
Niechać się ten to lud przed tobą spowieda a ty je przeżegnaj |
Odpowiedał Mikołaj: ... Wziąłeśm... od jednego człowieka... sto zajęczych skorek... Rzekł Piotr: Śmieszli się puścić... na... człowieka, u kogo mienisz, iżeś wziął skorki przerzeczone ty? |
Oczyszczony siodmego dnia spierze rucho swe i omyje się (lavabit et se et vestimenta sua) |
'usprawiedliwienie się, oczyszczenie z zarzutów, udowodnienie niewinności, actus se excusandi, purgandi, crimine liberandi, innocentiam probandi': |
Ustawiamy, że gdykole... niektory bartnik... wymawiał się barci, ktorą przedtym sprawiał, dzirżał i miał (per ipsum tenta et habita), sprawiać (regere) i dzirżeć..., tegdy... rzeczoną barć ma... wzdać |
'spełniać powinność, posługi, wywiązywać się z obowiązków, czynić zadość, officia sua facere, alicui rei satisfacere': |
'ukazanie się, apparitio, actus apparendi': |
'oprzeć się, inniti, fulciri': |
'ten, kto kieruje, zarządza, opiekuje się, qui regit, administrat, curat': |
'unieść się w powietrze (na skrzydłach), evolare, alis se levare': |
Potem drugi s nich (sc. braci)... wywodzi się wzgardzonym..., żądając tegodla spisać to skazanie i otmienić, a takoż takie skazanie przez taką prośbę obykło być wzłomiono (consuevit retractari, Dział 27: rzeczy skazane wygasały) |
Wzmogłeś się (war. kal.: wzmogłeś) invaluisti (seduxisti me, domine, ... fortior me fuisti et invaluisti Jer 20, 7) ca 1470 |
'zachęcać do zbliżenia się, invitare': |
'zachęcić do zbliżenia się, invitare': |
Acz się nie wroci (sc. kmieć) tako powabiony (vocatus), tedy pan onej wsi oświadczenim będzie moc jego dziedzinę przez jinszego osadzić |
'sznur używany przez bartników do wdrapywania się na drzewa, funis, quo utentes apiarii arbores conscendunt': |
'posługiwać się słowami dla komunikowania myśli i przeżyć, mówić coś, wypowiadać, verbis cogitata referre, narrare, aliquid loqui': a. bez dopełnienia bliższego: |
'posługiwać się słowami dla komunikowania myśli i przeżyć, mówić coś, wypowiadać, verbis cogitata referre, narrare, aliquid loqui': a. bez dopełnienia bliższego: komuś, czemuś: |
'posługiwać się słowami dla komunikowania myśli i przeżyć, mówić coś, wypowiadać, verbis cogitata referre, narrare, aliquid loqui': a. bez dopełnienia bliższego: o kimś, czymś: |
'posługiwać się słowami dla komunikowania myśli i przeżyć, mówić coś, wypowiadać, verbis cogitata referre, narrare, aliquid loqui': b. dopełnieniem zdanie zależne: |
I sprawił (salvavitque) Pan Dawida we wszytkiem, k czemużkole się przyczynił |
Aczby kto za kogo ręczył a ten, za kogo ręczą, zaprzy się, ... tedy... na to samotrzeć ma przysiąc swej sprawiedliwości |
przenośnie: wznaszać rog 'stawać się butnym, superbum se gerere': |
'jeszcze raz wygłaszać rotę przysięgi, powtarzać, formam iuramenti repetere': |
'zarządzanie, opiekowanie się, actus administrandi, curandi': |
Rozmnożywszy się wody i wzniosły (elevaverunt) korab wz gorę od ziemie |
'nabrać pewności siebie, stać się hardym, in superbiam erigi, superbire': |
'zamierzyć się (aby uderzyć), pokonać kogoś, zniszczyć coś, manum in aliquem levare, aliquem superare, aliquid delere': |
'spoglądać hardo, pysznić się, exaltari, superbire': |
'ten, który zaczął istnieć, pojawił się, powstał, qui ortus est, apparuit': |
'zacząć istnieć, pojawić się, oriri, prodire': |
Około się wznosi circumfertur (qui... haesitat, similis est fluctui maris, qui a vento movetur et circumfertur Jac 1, 6) ca 1470 |
'stawać się butnym, superbum fieri': |
'wywyższanie się nad innych, pycha, elatio, superbia, iactantia': |
'powstrzymywanie się (od czegoś), wstrzemięźliwość, powściągliwość, continentia, modestia, temperantia': |
'powstrzymywanie się (od czegoś), wstrzemięźliwość, powściągliwość, continentia, temperantia': |
A kakokoli... wszech namłodszy był (sc. Tobijasz) wszako się, *przeto, nics dziecińskich rzeczy nie dzierżał (nihil tamen puerile gessit in opere) |
Tamen, wszakoć, pauperem się dicebat |
Oni (sc. św. Maciej i św. Paweł) wiarę krześcijańską chcieli są zagubić byli, a wszakoć się oni ku miłe<m>u Krystowi są byli nawrocili |
wszcząć się 'wziąć początek, powstać, fieri, originem ducere': |
Panujcie... wszemu stworzeniu, jeż to się rucha (universis animantibus, quae moventur) na ziemi |
'pełnoletność wiążąca się ze zdolnością do czynności prawnych, aetas legitima, qua quis lege agere potest': |
Tedy część wtorej żony synom albo dziewkam ma się dostać spełnie a se wszego (integraliter et ex toto) |
'ułomny, łatwo się psujący, zepsuty, zużyty, debilis, fragilis, caducus, corruptus, usurpatus': |
'zgnić, zepsuć się, putrescere, corrumpi': |
'stawiać opór, przeciwstawiać się, resistere, adversari': |
Jestli się sprzeciwicie mnie za me przeciwniki (si... insidiamini mihi pro adversariis meis)..., patrz, Boże oćcow naszych, a sędzi |
Toć będzie w obiatę <...> po wszech miesiącoch, jiż to się na wszelkie lato przyścigają (qui sibi anno vertente succedunt) |
To miłosierdzie uczyń se mną: Na wszelkich mieścoch, kędy się obrocimy (in omni loco, ad quem ingrediemur) |
Takież jest wszelkny (R XXIV 75, Rozm 237: wszelki), chtory narodził się jest z Ducha (omnis, qui natus est ex spiritu Jo 3, 8) |
By się podnosił na powietrze, musisz płacić świętopietrze, |
A z tym się nań Jakob rozgniewał i rzekł (tumensque... cum iurgio ait) |
to (n. sg. neutr.) jako podmiot, któremu przypisuje się orzeczenie imienne, odsyła zwykle do kontekstu: |
Obiązał się tomu, csoż jeść wrzemiennego |
zaimek rzeczowny (w neutr. sg.) odsyła do faktu, dziania się z reguły zaistniałego w przeszłości, wyrażonego zwykle w poprzedniej wypowiedzi: |
Zbawienie od nieprzyjacielow naszych i z ręku wszystkich, chtorzy nienawidzą nas, ku... pamiętaniu na testament swoj święty (memorari testament sui sancti Luc 1, 72), poprzysiężenie, chtore przysiągł do Abrama... dać się nam |
dubium: 'zajmować się czymś, in aliqua re occupatum esse': |
Gdzie jeść tet, jenże się narodził (ubi est, qui natus est Mat 2, 2), krol żydowski? |
spuszczać się w ziemię |
'zdawać się na kogoś lub na coś, polegać na kimś, spem in aliquo vel aliqua re positam habere': |
'powoływać się, aliquem alicuius rei testem proferre': |
A teżci nasz Kryst miły jestci się on w ten to czas był narodził, gdyżci dnia przybywa |
wskazuje miejsce, przez które coś się porusza 'tą drogą, po tej drodze, wzdłuż tej linii, przez to miejsce, hac via, secundum hanc lineam, per hunc locum': |
'przekazać coś komuś, zrzec się na czyjąś korzyść, zrezygnować, aliquid alicui tradere, alicui rei renuntiare': |
Ksiądz Bolesław... z starostą się tam nie bronił, w pokoju grod Tatarom spuścił XV ex. |
'stać się pustym, bezludnym, desertum, incultum fieri': |
Jakom ja nie ręczył za Katarzynę, aby się miała wyrzec spuściny 1427 |
Przywiodą je na wirzch wysokiej gory i spychali je (praecipitaverunt eos) na doł z skały, jiż się wszytcy stłukli |
Już się byle oczy Israhelowy powlekle (caligabant) prze wielką starości[ą] |
A przygodziłoby się takie zbiegi a powłoczce (divagantes) naszej łasce nawrocić, chcemy wżdy, aby... jako przezeczciwi imiani |
Sed induimini dominum Iesum Cristum, gl. id est formam Christi in operibus wzdziejcie na się wzdraz (R XXV 163: *wszdrzaz) uczynkow pana Jezu Krysta (Rom 13, 14) XV med. |
Złem obyczajem było trzymano, że gdy niektory... przysięgał... przez się..., jakoli z pełna formę, ... wzraz, albo słowie formę przysięgi (formam iuramenti) jemu... przez pisarza... powiedziany albo powiedzianą dostatecznie wymowił..., tako wżdy przez wszytki, jiż przy tej przysiędze siedzieli..., milczano bywało |
Flos pretendit decorem apparencie,widzi się czudny na wzrok, modice tamen est existencie XV med. |
'stawanie się coraz wyższym, większym, rośnięcie, wzrastanie, incrementum, augmentum': |
(o roślinach, de plantis) 'stać się wyższym, bujniejszym, crescere, maiorem fieri': |
Gdy w wielgiem długu, jako jest sześćdziesiąt, sto, dwieście abo więcszych pieniędzy, swary się częstokroć wzruszają (cum... rixae... suscitantur)..., ustawiono być osądzamy, aby ośmnaćcie niedziel rok... ustawion był ku zapłaceniu |
Tedy Franczek, gdyż mu się tako długo zapłata nie zstała konieczna, chciał targ wzrzucić (Sul 37: aby mogł rozsypać ten targ) |
(o wietrze, de vento) 'zerwać się, zacząć dmuchać, flare, spirare': |
'przeciwstawiać się czemuś, zwalczać, alicui rei resistere': |
'słabnąć, stawać się ospałym, opieszałym, infirmum, inertem fieri': |
'dowiedzieć się, poznać, discere, cognoscere': |
Sromam się wzwieść (levare) oblicza mego k tobie |
'zamierzyć się (aby zabić), manum contra aliquem levare, aliquem aggredi': |
'ten, który tka, rzemieślnik trudniący się tkactwem, textor': |
Nie obleczesz się w rucho, jeż to z wełny a ze lnu tkano jest (quod ex lana linoque contextum est) |
'pas ozdobnej tkaniny, używany do bramowania szat, do przepasywania się, do przewiązywania włosów, zona textilis ornati, vestibus circumdandis, corpori cingendo vel capillis subligandis apta': |
'zasięgnięcie opinii prawnej u wyższej instancji sądowej, superiores iudices consulendi actus': |
'zwrócić się do wyższej instancji o opinię, superiores iudices consulere': |
'wypróżnianie się, actus cacandi': |
'zdecydować się na coś, dokonać wyboru, decernere, eligere': |
'wstyd, przykre uczucie wywołane świadomością złego postępowania, naganą a. lękiem przed naganą, przed znalezieniem się w nagannej sytuacji, pudor pudicitia, verecundia': |
komuś srom 'ktoś się wstydzi, aliquem pudet': |
'przeżywać uczucie wstydu, wstydzić się, pudore capi, pudere, erubescere': |
Niektorzy z naszych ślachcicow... otrzuciwszy wszystkę sromieźliwość (abiecto omni rubore) z namnieszą drużnością naśladując, ni - pod - czyją chorągwią... stanowić się obykli |
Aczliby też ten, cso przejigra, poddał się pod łajanie abo sromocenie |
'wołanie, proszenie, modlenie się, vocatio, precatio': |
'wstydliwy, którego się trzeba wstydzić, qui pudori est, pudendus': |
'stosujący się do czyjejś woli, uległy, posłuszny, obsequiosus, oboediens': |
Spowiadam się..., iżeśmy zgrzeszyli... widzenim, słyszenim, doty<kanim>, powonienim (Spow 5: powonieniem, 4: powoniania), ukuszenim |
'nawój tkacki, wał w warsztacie tkackim, na który nawija się osnowę, iugum, cu stamina circumligantur': |
Jakom się ja nie podjął po Borucinem wyjechaniu księdzu stacyjej dać 1437 |
'być, przebywać gdzieś, znajdować się, aliquo loco esse, commorari': |
'zatrzymywać się gdzieś, pozostawać jakiś czas, mieszkać, aliquo loco consistere, tempus quoddam commorari, habitare': |
'występować na piśmie, znajdować się w księdze, conscriptum esse, in libro legi': |
'usilnie starać się, zabiegać o coś, alicui rei magnopere studere, operam dare': |
'przetrwać, zachować się, aetatem ferre, asservari': |
'wstać, podnieść się do pozycji stojącej, stanąć na nogach, surgere, pedibus niti': |
'stanąć w miejscu, zatrzymać się, consistere': |
'stawić się na rozprawie sądowej, in iudicium venire': |
'pięścią bić się w piersi na znak skruchy, pectus percutere poenitentiae significandae causa': |
Aby ku sądom pozwane (sc. panie) się nie cisnęły miedzy tłumy mężczyzne (in turmis masculorum, war. turbis virorum) |
'powstrzymywanie się (od czegoś), wstrzemięźliwość, powściągliwość, continentia, modestia, temperantia': |
A był jest Noe w sześcidziesiąt leciech tedy, gdyż się powodź (diluvii aquae) rozwodniła po wszem świecie |
wtargnąć się na kogoś |
informuje, że dana czynność odbyła się równocześnie z inną czynnością 'w tym czasie, wtedy, wówczas, tum, eodem tempore': a. poprzednio wymienioną: |
'wstać, stanąć, podnieść się, surgere': |
'zbuntować się, zrobić powstanie, seditionem facere': |
'buntować się, nastawać, seditionem movere, insurgere': |
'podniesienie się, actus surgendi': |
Dawam się winien... ze wszytkich grzechow mojich: śmiertelnych, powszednich, jawnych |
Lumbos precingimus, cum carnis luxuriam per continenciam coartamus gdy się od zbytkow cielestnych przez czystotę powciągamy XV p. post. |
Aby gwałtowna śmiałość powściągniona (ut... refrenetur, Dział 31: <a>by się... winą wstrzymali), ustawiamy |
'nauczyć się, discere': |
Zbiegowie złodziejstwa się dopuściwszy, ... wżdy o dowinienie mają odpowiedzieć w prawie..., ani potem w powyszszeniu czci (in sublimitate honoris bonis) drugim mogą być przyrownani |
'wyróżniający się, lepszy od innych, znakomity, praeter ceteros excellens, melior, illustris': |
Otworzył Ezdrasz księgi przede wszytkim ludem a powyszył się (eminebat) nade wszytek lud |
Pisarz też pod swego urzędu pozbawienim (sub privatione sui officii) prawujące się, przez woźnego ku prawu wezwane, ma mianować podług czasu pozwania |
'oddalić kogoś, uwolnić się od kogoś, czegoś, aliquem amovere, ab aliquo vel aliqua re se liberare': |
'uchylać się przed wypełnieniem zobowiązań na zasadzie przedawnienia, ratione usucapionis debita praestare nolle': |
Prze wtore ucho, cożci je wąż w ziemię skłoni, masz się, grzeszny człowiecze, na to rozpamiętać, iże jeś ty z ziemie stworzon |
Ruszylismy się od rzeki Hamija wtoregonaćcie dnia (duodecimo die) miesiąca pirwego |
'powstrzymać się od czegoś, nie czynić czegoś, ab aliqua re (facienda) abstinere, se continere': |
'powstrzymywanie się (od czegoś), wstrzemięźliwość, powściągliwość, continentia, temperantia': |
wwięzać się 'wejść w posiadanie nieruchomości, possessionem rerum immobilium accipere': |
Podał ji <Pan> w rękę Israhelowę..., jen pobił ji i wwiązał się we wszytkę ziemię amorejską (possedit omnem terram Amorrhaei) |
Misereor super turbam istam zmiłuwam się nad tą tłuszczą (Mat 15, 32, Rozm 359: zlutowanie mam tej tłuszczy) ca 1420 |
Daj wama (vobis) naleźć pokoj w domiech tych mężow, jiż się wama dostaną |
'wypytać, dowiedzieć się, perquirere, investigare, discere': |
'wypytanie, dowiedzenie się, poznanie, investigatio, examinatio, cognitio': |
Czemu się lekarze stają, gdy z twej mocy nie wybawiają? |
Spowiadam się..., iżem... jętego s jęcstwa nie wybawił (Spow 3: otkupił) |
'wezwanie do stawienia się w sądzie skierowane do pozwanego na wniosek powoda, actus aliquem in iudicium vocandi accusatore rogante': |
'pozew domagający się od pozwanego zadośćuczynienia wyrokowi, actus postulandi a reo, ut sententiae iudicum satisfaciat': |
Jako Jan... nie żądał, by mu się gwałt nie sstał o jęćca 1405 |
Jako się <z>stała zamiana dziedziną przez otca pana Piotra 1425 |
Lubo niewinnie drapieżstwo przeciw jim się stalo (indebite rapina per eos commissa) |
Stań się pożegnanie nad twą gospodynią (dicatur benedictio super uxorem tuam) |
corruptum pro łszczeć się: |
1. 'ze stadem zwierząt związany, ad animalium gregem pertinens': a. (o koniach, de equis) 'pasący się w stadzie, qui in grege pascitur': |
'być, przebywać gdzieś, znajdować się, aliquo loco esse, commorari': |
'stawiać się na rozprawie sądowej, in iudicium venire': |
'stopnieć, rozpłynąć się, tu o soli: zwietrzeć, liquescere, diffluere, hoc loco de sale: exolescere, evanescere': |
'zapewne opłata związana z przenoszeniem się poddanego chłopa do innej wsi, fortasse pecunia cmethoni alium in vicum migranti solvenda': |
'posiąść, przyswoić sobie znajomość czegoś, zdobyć o czymś wiedzę, dowiedzieć się, jakie coś jest, aliquid cognoscere': |
'zidentyfikować kogoś, zorientować się, uświadomić sobie, kto to jest, aliquem recognoscere': |
Bo owa nieprzyjaciele twoji po<w>zniali (sonuerunt, Fl: zawzniali się) |
'zatrzymanie się, postój, przystanek w drodze, consistendi in itinere actus': |
'warunki, w jakich ktoś się znajduje, res alicuius': |
'stawienie się na rozprawie sądowej, in iudicium veniendi actus': |
Stali też i oni a kłaniali się z dźwirzy stankow swych (per fores tabernaculorum suorum) |
'znajdowanie się w pozycji stojącej, trwanie w pozycji stojącej, actus standi': |
Jako Jan nie upominał mi się swego prawa, kiedy wtoro do podsędka jał 1391 |
'decydować się na coś, na kogoś, na jedną z kilku możliwości, wyznaczać jednego (jedną) spośród wielu, wyróżniać kogoś albo coś, eligere, deligere, exquirere': |
'targując, zgodzić się na ostateczną cenę kupna-sprzedaży, dobić targu, convenire de pretio cum aliquo': |
'zgodzenie się po targu na ostateczną cenę kupna-sprzedaży, dobicie targu, actus conveniendi de pretio': |
(o przeżegnaniu się): |
(o przeżegnaniu się): |
Maryja... lęła się tego pozdrowienia, iże nie chciała mieć poznania plemienia męskiego 1453 |
'okres życia, kiedy się jest starym, wiek podeszły, sędziwy, aetas provecta, senectus': |
'zgodzić się, przystać na coś, usłuchać kogoś, czegoś, aliquid concedere, alicui oboedire, obsequi': |
Iżci nasz miły Jesu Kryst narodziłci się jest on był w ten to czas, gdyżci stare lato schodzi a nowe przychodzi |
Iże piszeć się nam o tem tako w Starem Zakonie |
Też gdy się święto wielikie przygodzi, w ktoreż to <święto> wszytcy krześcijany <z dawna> albo od starego czasu (ab antiquo) <mięso> pożywają 1484 |
'decydować się na coś, kogoś, na jedną z kilku możliwości, wyznaczyć jednego (jedną) spośród wielu, wyróżnić kogoś albo coś, eligere, deligere, exquirere': |
Ad tam incomprehensibile misterium se credebat (sc. Maria) electam na taką nieogarnioną tajemność bożą wierzyła się być wybrana 1461–7 |
Jako Jakusz pirwej tę karczmę trzymał i troj czynsz wybrał s niej, niż się Mikołaj w nię wziął 1407 |
'wziąć odwet, zemścić się, ultionem exigere, ulcisci': |
Stało się jest po roce tego czasu, ktorego obykli krolowie na wojny wychadzać (ad bella procedere) |
'przewyższać, przekraczać jakąś miarę, nie mieścić się, excedere, superare': |
(w prawie ruskim, in iure Ruthenico) 'opłata płacona panu, z którego wsi kmieć odchodził, przez pana, w którego wsi tenże kmieć się osiedlał, pretium, quod domino vici a cmethone deserti domino, ad cuius vicum cmetho migravit, solvebatur': |
Poczynają się statuta krola Kazimira |
Iże tacy złośnicy... wzięli sobie w obyczaj mieszkać... we wsiach, gdzież to by się niemiecskim prawem odpirali a tako... swą chytrością od śmierci wychodzą |
Miałby (sc. kmieć) przedtym wolą kilo lat, tyleż lat panu swemu służyć ma, ot niego nie wychodząc (ab eodem minime recedendo), jile lat wolą się weselił |
'idąc, udawać się na spotkanie kogoś, na powitanie kogoś, alicui obviam ire, occurrere': |
'wydobywać się skądś na zewnątrz, foras emanare, exire': |
'kończyć się, exspirare, finiri': |
'bywać, przebywać gdzieś, znajdować się, aliquo loco esse, commorari': |
'mieszkanie, miejsce, gdzie się mieszka, habitatio, mansio': |
Iż Piotrasz stawiał się na ten rok, jako miał, ano go nie chciano przyjąć 1400 |
stawiony 'położony, znajdujący się, positus, collocatus': |
'współczuć, zlitować się nad kimś, alicuius misereri': |
'palenie się budynków, lasów itp., wielki ogień, podpalenie, incendium, incensio': |
'gorąco pragnąć, życzyć sobie, domagać się, aliquid cupere, exoptare, postulare': absolute i passivum: |
'gorąco pragnąć, życzyć sobie, domagać się, aliquid cupere, exoptare, postulare' : absolute i passivum: czegoś: |
'domagać się sądu, iudicium postulare': |
'gorąco pragnąć, życzyć sobie, domagać się, aliquid cupere, exoptare, postulare' : absolute i passivum: coś: |
'gorąco pragnąć, życzyć sobie, domagać się, aliquid cupere, exoptare, postulare': absolute i passivum: z inf.: |
'gorąco pragnąć, życzyć sobie, domagać się, aliquid cupere, exoptare, postulare': absolute i passivum: ze zdaniem: |
'gorąco pragnąć, życzyć sobie, domagać się, aliquid cupere, exoptare, postulare': absolute i passivum: bez kontekstu: |
'odejść, oddalić się, abire': |
'wznieść się, tolli, efferri, levari': [stąpić na powietrze] |
'ścieżka, droga, którą się pędzi bydło na pastwisko, semita, via, qua pecus in pascua pellitur': |
'utworzyć zagłębienie, poddając się naciskowi, pressioni cedere atque cavamen efficere': |
'urządzenie składające się z naczynia lub koryta i tłuczka, tzw. stępora, służące do obtłukiwania, ubijania, kruszenia, vas et pistillum tundendo apta': |
'stać się tępym, nieostrym, tu przenośnie o zmysłach, habescere, hoc loco translate de sensibus': |
'zadrżeć, zachwiać się, contremescere, commoveri': |
I zagorzał się ogień w synagodze jich, płomień pożegł (flamma combussit, JA XII 145: pożegł) grzeszne |
'pozdrowić kogoś, rozstając się z nim, vale alicui dicere': |
Ustawiamy, aby tylko we cztyrzech przytczach... naszej komorze przydana (sc. wina): pirwa przytcza jest pożewstwo (de incendio), gdzie obwiniony o pożewstwo (de incendio, Dział 18: o pożostwo) podług położenia prawa nie może się oczyścić |
'młyn, w którym znajdowało się urządzenie z kamieniami służącymi do ostrzenia broni i narzędzi, mola, in qua ferramenta cote acuuntur': |
Toczyć się będzie (war. lub.: toczyć będzie) rotabitur (porro inimicorum tuorum anima rotabitur, quasi in impetu et circulo fundae I Reg 25, 29) 1471 |
'urządzenie z kamieniami służącymi do ostrzenia broni i narzędzi znajdujące się w młynie, instrumentum cote instructum, in mola positum': |
'nadający się do użytku, użytkowy, qui usui est, utilis': pożytne rzeczy 'sprzęty, naczynia, całe wyposażenie, utensilia': |
'używać, użytkować, posługiwać się czymś, korzystać z czegoś, aliqua re uti': |
'używanie, użytkowanie, posługiwanie się, usus': [pożywanie rozumu] |
'opiekując się, doprowadzić dziecko do lat dojrzałych, alere, nutrire, educare': |
'miejsce, gdzie coś się wydobywa na wierzch, na powierzchnię, locus ubi aliquid foras emanat effluit': wychod wod 'wypływ wody, źródło wody, caput, fons aquae': |
'strona świata, w której pojawia się słońce, pars caeli orientalis': |
(w prawie ruskim, in iure Ruthenico) 'opłata płacona panu, z którego wsi kmieć odchodził, przez pana, w którego wsi tenże kmieć się osiedlał, pretium, quod dominus, ad cuius vicum cmetho migravit, domino vici a cmethone deserti, solvebat': |
Takież uczynisz... o wszelkiej rzeczy brata twego, ktora by się straciła (quae perierit) a ty ją nalazł |
stracić się 'stracić świadomość, animo linqui, intermori': |
'stać się ubogim, pauperem fieri': |
'ten, kto znajduje się w ciężkim położeniu, zwłaszcza materialnym, ubogi, też nieszczęśnik, miser, egens': |
'nieszczęśliwy, znajdujący się w ciężkim położeniu, miser, calamitate quadam oppressus': |
'okazać się sprytniejszym, dzięki chytrości umknąć z rąk wroga, aliquem astutia superare, dolo hostem evadere': |
wyłamować się 'nie mieć w czymś udziału, zostać pozbawionym udziału w czymś, korzyści z czegoś, expertem esse': |
Dawam się winien Bogu wszechmogącemu..., com zgrzeszył..., cudze grzechy oprawiając, swych [i martwych] wyłączając |
Jinych XXa tysiącow zjimali mężowie Juda i przywiodą je na wirzch wysokiej gory, i spychali je na doł z skały, jiż się wszytcy stłukli (crepuerunt) |
'wedrzeć się do zamkniętego domu, effractis foribus in domum irrumpere': |
Zstarzał się Jojada... i umarł, gdyż był we stu a we XXX leciech (centum triginta annorum) |
Przystęp ku prawom... wykłada się tako, jako na początku tych ksiąg stoi po polsku wyłożono |
Iżeć się on na dwu mału miastku jest był pomieścił, toć jest w jasłach a u swe macierze w je świętem żywocie |
Dziwne rzeczy w miłości będąc poczęły się miedzy nama, toć jest aby mnię nie zapominała, bar-zociem twej miłości począł prosić ca 1428 |
A togodla i<ż Boga nie chcą uź>rzeć, ... przeto przez <ślepego> [...] dobrze się znamionują |
przenośnie 'pogrążać się w grzechu, peccato mergi': |
'miejsce ciągnienia sieci na rzece czy jeziorze, odcinek rzeki czy jeziora, na którym łowi się ryby, ciągnąc sieć, locus ubi in flumine vel lacu retia trahuntur, pars flumines vel lacus, ubi pisces retibus capiuntur': |
Jakom ja jego nie obranił anim jego odjechaw zasię się wrocił..., rękim mu nie wyciągnął anim mu palca uciął 1471 |
'pogrążać się w wodzie, tonąć wskutek rozbicia okrętu, aqua mergi, naufragio perire': |
'rozbicie się okrętu grożące zatonięciem, naufragium': |
'ten, kto się topi, tu: rozbitek na morzu, qui in aqua perit, hoc loco: naufragus': |
'rozbicie się okrętu grożące zatonięciem, naufragium': |
Odejmę mu torłop kuni, a nie wiem, gdzie się okuni |
Lasota się trudził..., by cesarzem łudził, ... Rzym na niem wyłudził |
'usprawiedliwianie (się), wymówka, excusatio, purgatio': |
(o wodzie, de aqua) 'wydostać się skądś na zewnątrz, wypłynąć, effundi, effluere': |
Jako ten kmietowic nie daw [mi się] na boru [wściągnąć] ciążej na prawo i siekirę nań wyciepnął, i ranę mu dał 1423 |
'wykrętne usprawiedliwianie się, excusatio dolosa': |
Iże jachał Markusz w Stanisławow gaj, gwałtem..., cso się dostał wymiarą jego oćcu j jemu 1425 |
Slutujcie się nad nimi, boć są nie złapali jich (sc. dziewek) synowie Benijaminowi prawem bojownym ani wicięskim (iure bellantium atque victorum) |
Cso Pan Bog nasz wiciężca (victor) odzierżał, dostanie się k naszemu jimieniu |
'utonąć, utopić się, aqua mergi, in aqua perire': |
'odbieranie sądowne zbiegłego kmiecia od pana, u którego się schronił, w celu przywrócenia go panu, od którego uciekł, actus cmethonem profugum domino legitimo restituendum ab eo, ad quem aufugit, iure excipiendi': |
'woźny sądowy odbierający zbiegłego kmiecia od pana, u którego się schronił, w celu przywrócenia go panu, od którego uciekł, praeco qui cmethonem profugum domino legitimo restituendum ab eo, ad quem aufugit, iure excipit': |
wymienia się 'znaczy, significat, valet': |
'stół ofiarny, taki, na którym składało się ofiary, ara sacrifica': |
Układamy, aczby niektory sędzia... dzierżąc stronę jednę zdał abo skazał... uciążając drugą stronę, tedy strona uciążona odzowie się ku wyszszemu stołu (ad superiorem) |
Iż po śmierci macierze dzieci... dla swego głupiego rozumu młodych lat jimienie stracają (contingit... amittere bona, Sul 46: przygadza się jim... utracić) |
Woł i owca, i koza gdy się urodzi, siedm dni będzie pod wymieniem (sub ubere) macierze swej |
Będzie żywot twoj jako straszydło przed tobą (quasi pendens ante te). Lękać się będziesz we dnie i w nocy |
Częstokroć się przygadza, iż niektorzy z ślachatnego rodu pochodząc, jako strawce swej czci i sławętności (veluti prodigi honoris et famae ipsorum), złodziejstwa abo łotrowstwa poczyniwszy, bywają zbiegi krolewstwa naszego |
'odnoszący się do strawy, tj. kosztów, ad pecuniam restitutam strawa vocatam pertinens' : strawne pieniądze 'pieniądze na utrzymanie, pecunia, qua victus comparatur': |
'odebrać sądownie zbiegłego kmiecia od pana, u którego się schronił, w celu przywrócenia go panu, od którego uciekł, cmethonem profugum domino suo legitimo restituendum ab eo, ad quem aufugit, iure excipere': |
'odbieranie sądowne zbiegłego kmiecia od pana, u którego się schronił, w celu przywrócenia go panu, od którego uciekł, actus cmethonem profugum domino legitimo restituendum ab eo, ad quem aufugit, iure excipiendi': |
'odbieranie sądowne zbiegłego kmiecia od pana, u którego się schronił, w celu przywrócenia go panu, od którego uciekł, actus cmethonem profugum domino legitimo restituendum ab eo, ad quem aufugit, iure excipiendi': |
'to, co się mówi, wypowiedź, wypowiedzenie, słowa, verba, dicta, eloquium, sermo': |
'żołnierz lekkozbrojny potykający się w pojedynkę z wrogiem przed bitwą, harcownik, veles': |
To wymowienie nie ma mocy (exceptionem non habere potestatem) ani się może ostać |
Są niektorzy, cso rzeczy przeszłe i też sądem osądzone niekakimi wymysły (coloribus exquisitis, Sul 38: okrasami wymyślonymi) nauczyli się wzdzirać |
Przydawa się częstokroć, iże dworzanie naszego dworu... przed sędzią naszego pozywając, chytrze a rozmajite żałoby wymyślają dla uciążenia strony |
Poświęcili się (sc. uczeni), i weszli podle przykazania krolowa a przykazania bożego, aby wyczyścili dom boży (ut expiarent domum dei) |
Kmieć nie będzie moc ktoremu ślachcicowi... ślachatności naganić... Ale to chcemy rozumieć... nie o tych (sc. ślachcicoch), ktorzy w mieściech bydlą, ... gdyż tacy mają się wyczyścić (tales teneantur se expurgare) |
Gdy się modlił w ogrodzie... zdradzon, jęt i wydan jest ludu żydowskiemu ca 1420 |
Raczyłeś wydać się w grzeszne ręce |
'gromadami, dzieląc się na gromady, catervatim': |
Przeto raczył się na ten świat narodzić..., aby przez Twą świętą śmierć miedzy Bogiem Oćcem a miedzy grzesznym mir uczynił, a toż by Twa święta śmierć była na wykupienie wszem grzesznym 1451 |
'ten, kto się trudni noszeniem ciążarów, gerulus, gestator: |
tratować się (o koniu, de equo) 'ranić koronę kopyta wadliwie stawianą drugą nogą, pedem pede vulnerare': |
bo jest to to prawo dziewek Salfaad od Boga wydano (lex... a domino promulgata est, MamLub 46: promvlgo id est sentenciam wydam, war. kal.: promulgo zasię ją wydawam), żeby się swadźbiły, z kimże chcą |
Przeciwko wymyślenym niemocam wiarując się sąda |
przenośnie 'urodzić się, nasci, gigni': |
Tercio figurata est (sc. Maria), wyobra<ża> się, per rosam XV med. |
Jako ten list, cso ji Lisek dał na się Poznańskiemu (sc. panu), ten wyszedł... s jego wiedzenim, a nie wydał go Poznański potajemno 1420 |
Ustawiamy, aby oćciec za złego syna... nie cirzpiał. A toż o braciej rodzonej... wykładamy mieć dzirżeć, niżliby ociec z winy synowej... uczęstniący w grzesze ganiebnem był wydan, alibo będąc obwinion (criminose delatus vel accusatus) nie mogłby się oczyścić |
To Sara usłyszewszy, rozśmiała się (risit) |
Niektorzy... dziewice dziewstwa zbawiają a niewiasty gwałtem pokalają, a kiedy ugabani ot nich bywają, tedy rzesznie prawem niemiecskim chcą się bronić (quando impetuntur ab eis in recenti, iure Teutonico volunt se tueri, Dział 33: chytrością podług niemiecskiego prawa jich odbywają) |
'dopalające się kawałki drewna, żar, ligna accensa, ignis, ardor': |
Paknięli jana strona... się na sądzie... nie postawi, ... przeciwna druga strona... ot słuchania rzeczy ma być oddalona a jinszy sporce (litigantes)... mają być... ku sądu wezwani |
Nam velut vnda fluit, ciecze, vel rota prona ruit, gl. velox cadit, sc.volutus tacza się 1466 |
'przetwarzanie (przez organizm) i przyswajanie spożytego pokarmu, odżywianie się, actus concoquendi cibum, in usum suum convertendi (dicitur de corpore)': |
Rącze zjawi się trąd na jego czele (lepra in fronte eius) |
<Quae> (sc. humus) grau<is est ipso>, tacitam se pondere prodit, wydawa się, <q>ueque levis XV ex. |
Pobije Pan Bog dom israhelski, jako się rusza treść (arundo) w wodzie |
Strzeż się pilnie, aby nie wszedł w ranę trędowatą (ne incurras plagam leprae) |
'odmładzać się, revirescere': [rożdże ... młodnie] |
'nękać, męczyć, dręczyć, dawać się komuś we znaki, aliquem premetere, vexare, torquere': |
'starać się, dbać o coś, curare': |
'gorliwy, dbały, diligens, curiosus': troskliw być 'starać się, dbać, zabiegać, curare, operam dare': |
'smucić się, być smutnym, tristem esse': |
Gdy... jinszy brat... ono skazanie odwoława... chcąc, aby to skazanie wypisano abo zagaszono, a k temu naszy sędzie częstokroć się skłaniają, a rzeczy skazane wygasały (sic huiusmodi sententia... consuevit retractari, Sul 38: takie skazanie... obykło być wzłomiono) |
Iuxta illud letantur, cum malefecerint, exultant in rebus pessimis złemu się wiesielą będąc wygnani (Prov 2, 14) 1471 |
'zwrócić się o pomoc, prosić o pomoc, auxilium aliquem rogare': |
Ale się ja... tego barzo boję, iżesmy już ten to dar wszytcy stracili, a to wyjąwszy dziatki młode |
Ale mu się prawo nie mogło <s>stać, iże był <z> ziemie wyjał 1424 |
1. (podmiotem istota żywa, subiectum est animans) 'idąc, opuścić jakieś miejsce, pomieszczenie, krainę, dążąc w inne miejsce, też udać się gdzieś, exire, egredi, abire, abscedere': a. bez wskazania punktu wyjścia i obiektu docelowego w tekście polskim lub z określeniami wyrażonymi bez użycia form deklinacyjnych: |
Wynidzie (exibit) duch jego (sc. gospodna) i wroci się w ziemię swą |
z określeniami nazywającymi obiekt, z którego się wychodzi: od kogoś: |
z określeniami nazywającymi obiekt, do którego się zmierza po wyjściu: do kogoś: |
z określeniami nazywającymi miejsce, przez które się wychodzi: przez coś: |
Jako się u mnie pirwej Szczepan u[ss]rządził, niżli wyszedł do Mikołaja 1432 |
Gdyż wynidziesz przeciw wrogom swym w boj (quando egressus fueris... in pugnam), *ostrzegaj się ode wszej złej rzeczy |
(o ręce bożej, de manu dei) wynić przeciwko komuś 'zwrócić się przeciw komuś, zesłać karę na kogoś, se apponere alicui, punire aliquem': |
'wziąć początek, urodzić się, pochodzić, oriri, gigni, originem trahere, egredi': |
o poczęciu się człowieka, de conceptione hominis: |
Jakom się ja nie podjął po Borucinem wyjechaniu księdzu stacyjej dać 1437 |
Ale wyjimają się ot tego ustawienia małe winy (excipiuntur tamen ab hoc statuto parvae poenae) |
'opuszczenie jakiegoś miejsca, krainy, odejście, też udanie się na pielgrzymkę, exitus, egressio discessus': |
O panie Jezu Kryście, ... zmiłuj się nad duszą moją czasu wyszcia jej s ciała mego! XV ex. |
Wszystcy wieśnice, gdzie się ten uczynek stanie, ktoregole czasu wyścia (recedendi) wolną moc mają mieć (Dział 62: mogą wstać) |
'pojawienie się, tu o wschodzie słońca, apparitio, hic de solis ortu': |
7. 'wydobyć się z jakiegoś stanu ograniczającego możliwość działania, e servitute, captivitate, tutela evadere': a. 'odzyskać wolność, libertatem recuperare': |
'przestać być pod opieką prawną, uwolnić się spod opieki, ex alicuius tutela evadere': |
'wstąpić, wspiąć się na coś, ascendere, sursum scandere': |
Tacy dobrze się przez onogo niemocnego paralityka, trudną niemocą urażonego, znamionują |
(o słońcu itp., de sole, astris) 'pojawić się na niebie, apparere in caelo': |
Uczyńmy człowieka..., aby panował... wszemu uczynieniu *trwającemu (omni reptili), jeż to się rusza po ziemi |
Tedy więc morze jest ci się ono było na obie stronie rozstąpiło (divisaque est aqua Ex 14, 21) |
Patrzył tego Saul, aby Dawida przebodł kopijim k ścienie, ale Dawid się uchylił... a kopije po stronie w ścianę utknęło (lancea... perlata est in parietem) |
Nie chciał stać ku sądu, ale kryjąc się po stronam (fugiendo), ziemianom szkody będzie czynił |
Widziało się jest nam..., aby gdy macierz umrze, synowie nie prosili jimienia przychodzącego z strony oćcowej (ex linea paterna) |
Z gory odłomił się kamień przez ręku a stroskotał (comminuit) [w] skorupę a żelazo i miedź |
'prowadzić dokądś i ciągnąć się, deducere, tendere': |
'pojawić się i rozprzestrzenić, parere et divulgari': |
Szyban nie zalubił sę Stachnie prawa dzupecz, tako jako w ten czas, kiedy nań ot niej (?) poczęto żałować na *prozwem, ale się zalubił podług ziemskiego prawa czupecz 1403 |
'potrząsać, wprawiać w szybki, drgający ruch, w chwianie się, chybotanie, quatere, concutere, agitare': |
z inf. 'należy, wypada, powinno się, oportet, decet': |
A trzecie (sc. mowi) to to słowo: Wstań! mowi Bog śpiącym, jiż się w grzeszech zapieklają |
A ruszywszy się ottąd, przyszlismy na puszczą... i obchodzilismy gorę Seir długi czas (et circuivimus montem Seir longo tempore) |
Pośpiej się w l<epsze z do>brego |
Domnimać się euidere ca 1500 |
dopuścić się 'popełnić, committere, delinquere': dopuszczony: |
'nie dający się słowami opowiedzieć, opisać, ineffabilis, qui verbis exprimi non potest': |
'to co się składa na ofiarę, ofiara, sacrificium, hostia': [ofiara składana podczas Mszy św.] |
'stawać się mniej ważnym, tracić znaczenie, auctoritatem, gratiam amittere, minus valere': [o Janie Chrzcicielu i Jezusie] |
Potem Bog wspomionął na Noego..., wzwiodł duch swoj nad ziemią i umniejszy się woda (imminutae sunt aquae) |
Jakom... nie wniosł się w ten dom samoczwart..., gdzie ją jej mąż zostawił... anim tem wniesienim umniejszył jej w ważności jako dwie kopie groszy 1491 |
'nadający się do jedzenia, qui aptus est ad vescendum': |
(o tekstach pisanych, de scriptis) 'wypowiadać się, podawać jakąś treść, declarare, notum facere': |
'położony pośrodku, znajdujący się w połowie czegoś, między czymś, in medio positus': |
Dziwowali się wszytcy... I mowił drugi ku drugiemu (et dicebant alter ad alterum) |
Gdyż się wroci Jepte w Masfa do swego domu, śrzatła ji (occurrit ei) jedyna dziewka jego z bębny i z tańcy |
Dawam się winien Bogu... z dziesięciorga przykazania bożego, a nawięcej dwojga |
(o rozprawie) 'odbywać się, agere': |
Iżci się oni (sc. ludzie) przed ludźmi ukazują dobrzy, aleć oni są przed Bogiem źli |
ukazować się (jakimś) 'dawać o sobie jakieś wyobrażenie (prawdziwe lub fałszywe), imaginem quandam sui (veram vel falsam) dare': ze zdaniem: |
Iże s onego ukąszenia ukazował i mienił się (sc. Idzik) chramać (ostendebat et asserebat se claudicare) |
(o cieście, de farina ex aqua subacta) 'ulec kwaśnej fermentacji, przez fermentację spulchnić się, fermentari, fermento intumescere': |
'opierać się zgiętymi kolanami o ziemię na znak czci, pokory, honoris alicui habendi in genua procumbere': |
Jako się mnie Anna podwiązała zapłacić ziemskiego układu za Niedziałka 1445 |
układać się 'udawać, pozorować, simulare, fingere': |
'ukłonem wyrażać cześć, szacunek, uległość, uniżać się, capite vel corpore inclinato honorem alicui tribuere, humilem se praebere': |
'ukłonem wyrazić cześć, szacunek, uległość, uniżyć się, capite vel corpore inclinato honorem alicui tribuere, humilem se praebere': |
ukoronować się 'przyjąć wieniec (koronę), coronam (diadema) accipere': |
'pokora, uniżenie się, animus humilis, demissus': |
Ci z ukrajniej narod (alienigenae gentes, Biblia taborska: cyzokragny narod) i narodowie ziemszczy nie odłączycie się (Biblia taborska: neodlučili su sie), od nieczystoty kananejskiej |
Ukrawaj często a mało a jedz, byle-ć się jedno chciało |
Jako anjoł pokrzepił Jozefa a jako sie jemu droga ukrociła. Ktorąż mieli dwadzieścia i trzy dni ić, ta się im ukrociła, iże przez jeden dzień szli (quod via abbreviata est eis) |
'stawać się okrutnym, crudelem fieri': |
'wydawać dźwięki charakterystyczne dla pękania, łamania się, edere sonitum, qui fit ab aliqua re rupta vel fracta': [trzeszczały stawy i żyły] |
'drżenie, chwianie się, chybotanie, motus, agitatio, nutatio, vacillatio': [trzęsienie morza] |
I stało się jest, po trzech dniow (post triduum Luc 2, 46), naleźli jego w kościele |
Jiż się Trojan przed nami wyznał, iże Maćkow koń trzymał we trzech wierdu<n>cech w zastawie 1416 |
'odnoszący się do kupna, ad emptionem pertinens': przywilej ukupiony 'dokument potwierdzający kupno, litterae, quibus emptio comprobatur': |
'odnosić się do czegoś, mieć stosunek do czegoś, de aliqua re sentire': |
Gdy... kmieć..., nie uczyniw prawa w ziemi naszej ustawionego, trzymałego, mianego i chowałego (iure et ordine... tento)..., w drugiego ziemianina wieś... się... przeniosł |
Tu będąc gościem nie ukuszał chleba (non gustavit panem) ani się wody napił prze grzechy ludzskie |
Spowiadamy się..., iżeśmy zgrzeszyli w pięci zmysłoch żywota naszego: widzenim, słyszenim, dotykanim, powonienim, ukuszenim (Spow 4: dawam sie... winna... z ukuszenia) |
Tedy ulękła sie ta pani nasilniej i zasmęciła się, a w tem smętku i ulęknieniu (in turbatione ac molestia)... niepamiętale rzekła ta pani na uciechę temu gościowi: Prze Bog, panie gościu, mie<j>cie dobrą myśl! |
1. wskazuje miejsce dziania się a. położenia czego 'w tym miejscu (określonym lub domyślnym), tu, tutaj, hoc loco, hic': a. miejsce w pobliżu mówiącego i słuchającego, wynikające z konsytuacji: |
'miejsce, w którym się pełni straż, pomieszczenie dla strażników, wieża strażnicza, locus, quo custodes positi sunt, specula, turris speculatoria': |
'nawój, wał w warsztacie tkackim, na który nawija się osnowę, iugum, cui stamina circumligantur' (?): |
w opisie herbu 'pas, pręga wyróżniająca się barwą od reszty tła tarczy, cingulus in campo insignis diverso colore depictus': |
Procurator dixit: Panowie! On się tu przy o Słońskiego, a on żałuje na Mikołaja 1418 |
'składający się z rzeczy tłustych, qui e rebus pinguibus constat': |
'podobać się komuś, przypadać do gustu, alicui placere, cordi esse': |
'spodobać się komuś, zyskać czyjeś uznanie, łaskę, alicui placere, probari, gratum esse': [tu o Maryi] |
'podobać się komuś, alicui placere': |
Jakom ja tobie nie rzekł za się i za Jędrzeja ulżyć szkody 1437 |
wskazuje miejsce dziania się a. położenie czegoś 'w tym miejscu (określonym lub domyślnym), tu, tutaj, hoc loco, hic': |
Nie ma być za dziw, acz podług rozszyrzenia czasow obyczaje albo ułożenie (Sul 6: obyczaje a dzieje) ludzkie się odmieniłoby (consuetudines et humana facta varientur) |
'smucić się, tristem esse, dolore affici, moleste, acerbe ferre': |
Gdybych się w ziemi chował albo twardo zamurował, zalibych uszedł twej mocy |
Święty Wawrzyniec... ty to dary jest on twardo był chował, a przeztoć się jest on do krolewstwa niebieskiego był dostał |
Twardość ulżyłaby się (GlJag 82; jędrzość zgibczeje) rigor lentescat (flecte ramos, arbor alta, tensa laxa viscera et rigor lentescat..., ut superni membra regis miti tendas stipite) 1444 |
'spadek lub jego część należąca się komuś z rodziny zmarłego, hereditas vel pars hereditatis, quae consaguineo mortui debetur': |
'niemiękki, nieuginający się pod naciskiem, durus': |
'serce niepoddające się skrusze, cor, quod paenitentia frangi non potest': |
'środek przyspieszający zsiadanie się mleka, podpuszczka, coagulum': |
Lubo cie (placet tibi) kłamce słuchać, staw się jinsze myślić, jakoby tego nie słuchał XV p. post. |
Niechać się ten to lud przed tobą spowieda |
'przybierać na wadze, stawać się grubym, tłustym, pinguem fieri': |
Umdlił się był lud barzo (defecerat autem populus) |
'tracić siły, słabnąć, męczyć się, vires amittere, infirmum, fatigatum fieri': |
'doświadczony, znający się na czymś, obznajomiony z czymś, alicuius rei peritus': |
'ilość czegoś taka, jaka się komuś należy, należna (każdemu) ilość, właściwa ilość, tantum, quantum alicui debetur, quantitas iusta, debita': w umiar, z umiarem 'w sam raz, nie za dużo i nie za mało, w miarę, tantum, quanto opus est, modo servato': |
'posiadać wiedzę o czymś, znajomość czegoś, znać się na czymś, być biegłym (teoretycznie i praktycznie) w czymś, aliquid scire, aliqua re doctum esse, alicuius rei peritum esse': |
~ Może należy rektyfikować na zhumieć się. |
~ Może jednak należy uzupełnić umięczcząc się. |
'uciszyć się, ucichnąć, conticescere, silere': [o morzu] |
'nie odezwać się, nic nie powiedzieć, silere, nihil loqui': |
Bo kilkokolikroć modlili się jinym bogom..., tylekroć poddani w łup (quotiescumque autem... alterum, sc. deum, coluerunt, dati sunt in praedam) |
Niewiasta..., mająca... prawo ku niektorej dziedzinie, w dziesięć lat rzecz <ma> począć o tę to dziedzinę. Omięszka-li, tako iż przepuści kogo tę dziedzinę przez tylki czas spokojnie dzirżeć, ode wszego prawa jej odpadłą się ma poznać |
Kto to może uczynić ..., aby... widząc swoję żałość a ją cirpiąc nie telko się nie wiesielił, ale bodaj ścirpiał a zamilczał XV med. |
Gdy żydowskiej złości w tem się zawżdy... umysł obarta, aby chrześcijany nie tylko w wierze, jilko też (non tantum in fide, quantum Dział 65: ale i) w bogacstwie... poniżyła..., słusza ustawić, aby żadny Żyd... pieniędzy na listy zastawne nie pożyczał |
Cokoli przez jich prokuratora... obrządzono by było in premissis w tych rzeczach..., tantum ad vnius anni decursum, teliko do jednego biegu roka, et non vltra valiturum a dalej się godzić nie ma ca 1428 |
A takieżci święci sąć to oni byli uczynili, gdyż się oni z swymi nieprzyjacioły bić mieli, iże nie telkoć oni swe odzienie są byli z siebie zdrzucili, ale i skorę z swego ciała sąć ją oni prze miłego Krysta byli dali |
'pisemne zrzeczenie się majątku (całości lub części), należnych pieniędzy, bonorum vel pecuniae debitae cessio, renuntiatio in scripto facta' (?): |
Wyszło przykazanie od cesarza Augusta, iżby był wypisan wszystek świat. To wypisanie pirwe (haec descriptio prima Luc 2, 2, SKJ V 254: incepta est hec descripcio poczęto to wypisanie) stało się jest od przełożonego Syryjej Cyryna |
Miedzy tym spadł obrazek z obłoku..., a tak on obraz... leżał tamo trzydzieści lat i dwie lecie... Przez eż się wypisuje (describitur) dostojnie opłcienie a umęczenie Gospodna naszego Jesukrysta |
'dający się rozplątać, rozwikłać, rozwiązać, qui explicari potest, solubilis': |
Z tyłu (post tergum) tajili się nieprzyjaciele |
'spowodować odwrócenie się kogoś od kogoś, zmusić kogoś do ucieczki przed kimś, efficere, ut aliquis aliquem fugiat': |
'zawrócić, wycofać się, uciec (przed kimś), reverti, se recipere, fugere': |
Si eciam Grot persolveret al. wypłaciłby sua bona de manibus Michaelis, extunc utique dotalicium Katherine non moritur al. nie wyrzeka się swego wiana 1469 |
'płynąc, wydostać się na wolną przestrzeń wody, płynąc, opuścić jakieś miejsce, odpłynąć, enatare, natando evadere': |
'wydostać się na powierzchnię, wyciec, effundi, diffundi, diffluere': |
'wylewanie się, wyciekanie, wylew, effusio, diffusio': wypływanie siemienia 'ejakulacja, profluvium seminis': |
Ktoż się zydzie z żoną swą w wypływaniu żeńskiej niemocy (in fluxu menstruo) a wzjawi niemoc jej, gdyż jest ona niemocna była, a o[d]tworzyła studnicę krwie swej, zabita będzieta oba |
'wydzielanie się, promieniowanie, emanatio, radiatio': [o Mądrości] |
'odprawić pokutę, umartwić się dla zadośćuczynienia za grzechy, paenitentiam agere': |
'odprawienie pokuty, umartwienie się dla zadośćuczynienia za grzechy, paenitentia, paenitudo': |
'domagać się czegoś, aliquid poscere, vindicare': |
'domagać się, wymagać czegoś, exigere, poscere': |
Korrozaim wyprawia się tajnica moja mnie |
Ony (sc. przysiężnicy) tako szyedzely y szwyathczyly a woyth tesz ku prawu nye przyszagl, a tak[og]ego szandu szwyathczenye (iudicii huiusmodi testimonium) szą stanye w zapowyedzany czasz myedzy dwyema myesczanynomą |
z określeniami nazywającymi osobę, w sprawie której składa się zeznanie: komuś: |
'wypowiadać się, składać oświadczenie, wydawać urzędowe orzeczenia, zaświadczenia, indicare, nuntiari, declarare, testimonium dare, litteris aliquid comprobare': |
'może opłata związana z odwołaniem się do zapisu w księgach, fortasse pecunia, quae pro libris magistratuum inspiciendis solvebatur' (?): |
Jako Filip Andrzejewi dawał w czas pieniądze, ... by się z[y] Żydow wyprawił, a za jinę mu szkodę nie ręczył 1411 |
Jakosmy byli przy tem, kiedy pan kaliski posłał (Kotkę) Piotrka (?) do Mikołaja..., aby przyszedł ku prawu i wyprawił się, a on nie chciał 1400 |
Pan Bog wasz *dał wam ziemię tę to k dziedzictwu, *wyprawcie się przed swą bracią (expediti praecedite fratres), jidzicie przed synmi israelskimi |
'wywiązanie się z zobowiązań zapisanych w dokumencie, exsecutio obligationis in litteris conscriptae': |
'zwrócić się, poprosić (tu o rozsądzenie sporu), litem discernendam petere': |
wyprowadzić się 'opuścić zajmowaną posiadłość albo gospodarstwo kmiece, possessionem suam vel cmethonis rem familiarem relinquere': |
Adam... debet exire, wyprowadzić się, de Chociszewo 1393 |
Gdy juże człowiek wyproźni się ot grzechow a juże nie ma... swarow na swej myśli, ... już masz pokoj sam w sobie XV med. |
'pozbywać się, tracić prawo posiadania, własności lub użytkowania, possessionem amittere': |
Rani cię Pan wrzodem ejipskim na stronie twego ciała, ktorąż łajna wypuszczasz (per quam stercora egeruntur, MamLub 52: wypuszczają się, war. kal.: wypuszczany są) |
'pytając, zdobyć informacje o czymś, dowiedzieć się o coś, explorare, indagare, perscrutari': |
'wziąć na siebie prawną odpowiedzialność za kogoś a. za coś, uzyskać uwolnienie za poręką, fideiubere pro aliquo vel pro aliqua re': a. o osobie, za którą się ręczy: |
o osobie, której się ręczy: u kogoś: |
o zwierzętach, za które się ręczy: coś: |
o pieniądzach, za które się ręczy: |
'wypowiedzieć rotę przysięgi, formulam iuris iurandi dicere': |
Gdybych się... zamurował, zalibych uszedł twej mocy, gdybych strzegł we dnie i w nocy |
2. 'zachowywać coś, stosować się do czegoś, przestrzegać czegoś, aliquid observare, facere, custodire' : a. bez dopełnień w tekście polskim: |
wymienia tego, w czyim domu, gospodarstwie, posiadłości, miejscu pracy, kraju coś się znajduje 'u kogoś, w czyimś domu itd., apud aliquem, in domo, in possessione alicuius': |
wymienia osobę, ze względu na którą się coś dzieje, włączoną w jakąś czynność prawną jako poręczyciel, świadek itp. 'wobec kogoś, na rzecz kogoś, coram aliquo, alicui commodo': |
Z[a]jawiła się jim fała boża na<d> strzechą stanu zaślubienia (super tectum foederis) |
wymienia osobę, od której coś się ma, dostaje, nabywa, zyskuje itp. (przy czasownikach brać, kupić, wziąć, zyskać itp.) 'od, ab, ex.': |
wymienia osobę, którą się o coś prosi, czegoś od niej żąda (przy czasownikach prosić, żądać itp.) 'od, ab, ex': |
Przeztoć się święty Jan u swe matuchny... jest był jedziny narodził |
U wody się poczyna cześć |
Takież się zstań i tym, Panie, jiż ufają w swą wielikość i w swe wozy, ... i w swą strzelbę (in sagittis suis) |
wyrwać się (o zwierzętach, de animalibus) 'skoczyć na kogoś, napaść, zaatakować, prosilire, impetum facere': |
'starać się, próbować coś zrobić, conari, operam dare' (?): |
Woźny z listem pozewnym, w jem rzecz, o ktorą pozew się dzieje, ma być wyrzeczona (cum littera citatoria, in qua praemittitur causa), gdy ku pozywaniu przyjedzie, za winę panową wieśnicow kłopotać nie ma |
Podejmieli się dobry człowiek mowić za wyrzeczone myto, mają jemu zapłacić |
'zrzeczenie się roszczeń, praw do czegoś, actus vindiciis vel iuri alicui renuntiandi': |
'oświadczyć, wypowiedzieć się, enuntiare, declarare': |
'pas, na którym zawiesza się strzemię, puślisko, lorum stapiae': |
'bać się, metuere': |
'przestraszyć się, terreri, exhorrescere': |
'tryskać, lać się, prosilire, manare': |
dubium 'roić się, scatere': |
w niewłaściwym tłumaczeniu wieloznacznego łac scatere jako 'tryskać' zam. 'być pełnym, roić się': |
Ukazały się wszytki studnie (fontes) głębokie |
Śćwirdzili się solidarentur (ita ut... aquae quasi murus solidarentur, et isti, sc. filii Israhel, pede sicco fundum maris perambulando transissent Judith 5, 12) 1471 |
Modlę się tobie, Gospodnie, by upamiętał, eże twe stworzenie jeśm XV in. |
(o rzeczach, de rebus) 'pozbywać się czegoś, odtrącać, odrzucać, eicere, amovere': |
My grzeszni ludzie spowiadamy się Bogu naszemu miłemu, stworzycielowi |
'część wozu, do której się zakłada orczyki, pars currus quaedam': |
'wyrażać niezadowolenie, uskarżać się, narzekać, utyskiwać, queri': |
'wyrażać niezadowolenie, uskarżać się, narzekać, utyskiwać, queri': |
Morze jestci się ono było na obie stronie rozstąpiło, tako iżeć oni (sc. synowie izraelszczy) są je byli tako sucho przeszli |
(o rzeczach, de rebus), 'szybkim ruchem usunąć z jakiegoś miejsca, pozbyć się czegoś nieużytecznego, niepotrzebnego, eicere, proicere, amovere': |
'stać się pustym wskutek zniknięcia wody, stracić wodę, siccari, aridum fieri': [o Morzu Czerwonym] |
Uidit (sc. Iesus) duas naues stantes secus stagnum, piscatores autem descenderant, wysiedli się (EwZam 306: wystąpili), et lauabant recia (Luc 5, 2) ca 1420 |
Wyskitały się (mamotrekt mikułowski: vyskỳtášta) eminebant (quas, sc. catenas aureas, inseruerunt uncinis, qui in superumeralis, sc. sacerdotis, angulis eminebant Ex 39, 17) ca 1470 |
'odznaczający się niewielką ilością lub brakiem opadów atmosferycznych, qui nullam vel minimam pluviam habet': [mieśca suche] |
Ci ubodzy ślachcicy... o pewnej summie pieniędzy (de certa summa pecuniae) się jednają z nimi (sc. z woźnymi) |
'skarżyć, odwołując się do sumienia przeciwnika procesowego, conscientiam adversarii testando, queri': |
'niepoddany obróbce, znajdujący się w pierwotnym stanie, rudis, crudus, non factus': |
Aby się nie wyskitały vt non hererent (trabes autem posuit in domo per circuitum forinsecus, ut non haererent muris templi III Reg 6, 6, mamotrekt kapitulny: aby sĕ nevyskỳtali) 1471 |
Wyskita się (mamotrekt mikułowski: vyskỳtá sĕ) prominet (castrametati sunt contra Arnon, quae est in deserto et prominet in finibus Amorrhaei Num 21, 13) ca 1470 |
'zerwać się, ruszyć skądś szybko, wybiec, też uciec, exsilire, prosilire, etiam effugere': |
'polecić komuś udać się dokądś, zwykle z jakąś sprawą w celu wykonania jakiegoś zadania, wyprawić kogoś, coś gdzieś posłać, aliquem mittere, aliquo proficisci iubere': |
O tem się dotycze jinako ustawienie wysłowniejsze |
'z uwagą przysłuchać się temu, co ktoś mówi, słuchając, przyjąć coś do wiadomości, audire, exaudire, auribus percipere': |
Takież małego jako wielikiego przesłyszcie... A jestli cso niesnadne się wam uźrzy, wznieście ku mnie, a ja wysłucham was (ego audiem) |
(o Bogu, Matce Boskiej i świętych, wyjątkowo o władcy, de Deo, Matre Dei et sanctis, etiam de rege) 'przyjąć do wiadomości i spełnić czyjąś prośbę, ulitować się nad proszącym, exaudire, preces explere': a. absolute oraz bez określeń w tekście polskim: |
'z uwagą przysłuchać się temu, co ktoś mówi, słuchając, przyjąć coś do wiadomości, exaudire, auribus percipere': |
2. (o Bogu, de Deo) 'przyjąć do wiadomości i spełnić czyjąś prośbę, ulitować się nad proszącym, exaudire, preces explere': a. absolute: |
'z uwagą przysłuchać się temu, co ktoś mówi, przyjąć coś do wiadomości, exaudire, auribus percipere': |
2. (o Bogu, de Deo) 'przyjąć do wiadomości i spełnić czyjąś prośbę, ulitować się nad proszącym, exaudire, preces explere': a. absolute: |
Bo jest to to prawo dziewek Salfaad od Boga wydano, żeby się swadźbiły, z kimże chcą (nubant quibus volunt), ale tylko ludu z swego pokolenia |
'krewny, powinowaty (używane dla pokrewieństwa w ogóle lub dla poszczególnych jego rodzai, niedających się ustalić), consanguineus, affinis (dicitur de propinquitate in universum vel de singulis eius generibus, quae sidiscerni non possunt)': |
Gdy juże człowiek wyprożni się ot grzechow a juże nie ma... swarow na swej myśli..., temuć błogo XV med. |
'kłótliwy, sprzeczający się, rixandi, litigandi cupidus': |
'polecać komuś udać się dokądś, wyprawiać, wysyłać, aliquem aliquo mittere': |
'znajdujący się ponad czymś, w górze, w górnej części czegoś, ponad otoczeniem, górny, superior, celsus, sublimis': |
(o głosie, de voce) 'donośny, rozchodzący się daleko, altus, clarus': |
'wyróżniający się, wzniosły, wspaniały, doskonały, excellens, eximius, praestans': |
Kto się rad w nich (sc. kłamnikach i szpilmanach) kocha, będzie miał żonę jimieniem ubostwo, a tę żonę naśladuje syn (filius), jimieniem naśmiewanie XV p. post. |
Zagorzał się ogień w synagodze jich (in synagoga eorum) |
Teżci dzisia Maryja jestci się ona matuchna swemu synkowi miłemu była uczyniła |
Przeschnęły cysterny..., tak iże nie było we wszem mieście, otkąd by się napili do sytości (unde satiarentur) |
'stawać się siwym, siwieć, canum fieri, canescere': |
w znaczeniu umysłowym 'zauważyć, spostrzec, zorientować się, zdać sobie sprawę, animadvertere, cognoscere, sentire': |
'dowiedzieć się, cognoscere, discere, certiorem fieri': |
O miły Jesukryście, widziałeś oczyma twego bostwa w dworze krolewskim władyki ubirając się w czyn |
'stroić się, upiększać, se exornare': |
'wkładanie zbroi, zbrojenie się, arma sumendi actus': |
Ale iże... pany swe opuściwszy... ku włost<n>ości się wracają (sc. niewolni), s jich ubieżenia (ex quorum fuga) panowie... szkody przymują |
'ta, co się zachowuje głupio, nierozsądnie, quae desipit, furit': |
A tego istego zbieżce pan miasta albo wsi... ani sam przez się, ani przez jinszego... człowieka szalenie odejmać albo bronić będzie śmiał (non praesumat... defendere vel tueri temerarie) |
Lasota się trudził, szatan go pobudził, by cesarzem łudził |
'mający związek z szatanem, diabelski, z szatanów się składający, ad satanam pertinens, satanicus, e satanis constans': |
'pora, gdy słońce znajduje się w zenicie, zarazem (według ówczesnych pojęć) pora niebezpieczna, momentum temporis, quo sol est in zenith, quod maxime periculosum credebatur': |
'stawić się na rozprawę sądową w wyznaczonym terminie (pod nieobecność strony przeciwnej), die constituta in iudicium venire (adversario absente)': |
(o napojach, de potu) 'taki, który wyklarował się przez ustanie, ustały, dojrzały, defaecatus, faece purgatus': |
wystawić się 'przeprowadzić dowód (przez postawienie świadków), coram iudice probare (testibus adductis)': |
O wystawieniu (de expurgatione, Dział 44: o oczyszczeniu) sługi przeciw panu. Kiedy pan przeciwko... słudze... ma cso rzeczy, tedy ten... sługa... ma się sześcią świadki oczyścić |
występać z dzierżenia, z dzierżenia występać 'pozbywać się prawa do czegoś, ius suum alienare': |
'idąc, wysunąć się przed jakąś grupę, postąpić naprzód, antecedere, praeire': |
(o kościach w stawach, de ossibus articulorum) 'przemieścić się, wypaść ze swego miejsca, luxari': |
Zamęt ciężki dostał się mie, ubogiej żenie, widzęć rozkrwawione me miłe narodzenie XV p. post. |
'stawać się biednym, tracić majątek, inopem fieri, bona amittere': |
W czyn i w zbroję się ubrał militaribus insigniis armatus XV med. |
(nieosobowo) ubywa czegoś 'coś zmniejsza swą ilość, objętość itp., czegoś staje się coraz mniej, aliquid imminuitur, decrescit, deficit': |
'pozbywać się prawa do czegoś, ius suum alienare': |
Dwoje wystruganie (binae incastraturae, MamLub 29: dwoje wystrugania) *będzie na każdych ckach, aby jedna z drugą się spojiła |
'oglądać się na coś, przywiązywać wagę do czegoś, observare, attendere': |
'dający się z łatwością szczepać, łupać, qui facile findi potest': [szczepne drzewo] |
Wyświeconi i zbiegowie (exules et profugi)... nikakiej do swych miast wrocić się *mogą |
'zachęcać psa do rzucenia się na kogoś, canem excitare, ut in aliquem irruat': |
'zachęcanie psa do rzucenia się na kogoś, actus canem excitandi, ut in aliquem irruat': |
'unikać, chronić się przed czymś, aliquid fugere, evadere': |
Tedy uchopiw ji (sc. Samuela) Saul za klin płaszcza jego (apprehendit summitatem pallii eius) tako, eże się rozdarł |
'uwikłać się we własne złe czyny, ponieść skutki złych czynów, malis facinoribus a se commissis irretiri, poenam malorum facinorum dare': |
'głośno wyrażać swoje niezadowolenie, sarkać, buntować się, murmurare, fremere, seditionem movere, aliquid improbare, queri': |
'miejsce, gdzie uczy się sztuki władania bronią, szkoła gladiatorska, ludus gladiatorius': |
'walczyć bronią sieczną, pojedynkować się, ferro cum aliquo pugnare': |
'jeden z wymiarów płaszczyzn, przedmiotów itp., przeciwstawiający się długości, latitudo': na, w szyrz 'w kierunku poprzecznym, ex transverso': |
'jeden z wymiarów płaszczyzn, przedmiotów itp., przeciwstawiający się długości, latitudo': |
Iżeś[e]ḿ ja Łuka nie ślubował wywadzić żyta Michałowi anim się tego podjął 1411 |
'zdobyć o kimś, czymś wiedzę, dowiedzieć się czegoś, discere, cognoscere': |
Potem sędzia kazał przed się świętego Błażeja wywieść (iussit... Blasium sibi praesentari) |
'odciągnąć od toczącej się sprawy, odsunąć od udziału w procesie, pozwolić opuścić sąd, aliquem a causa apud iudicem peragenda abducere, de iudicio abire sinere': |
Ten... chodził po wszech drogach Dawida, oćca swego, nie uchylił się (non declinavit) ani na prawicę, ani na lewicę |
Jako mi się Więc(s)ław pokłonił przed świętym Marcinem i o tośḿ ji uciądzał 1391 |
Iże z obyczaju pozywania niejana uciążenia i uciśnienia przez nasze sędzie y urzędniki przychodzić obykły, tegodla tym to uciążaniam a uciśnieniam (eisdem gravaminibus et oppressionibus) przeciwić się chcąc, ustawiamy |
'szybko się skądś oddalić (aby uniknąć niebezpieczeństwa), zbiec, ujść, velociter discedere ex aliquo loco (periculi vitandi causa), fugere, abire, evadere': |
Ktorzyż się ostali, uciekli są na gorę (fugerunt ad montem) |
Ucieczmy się do Boga wszechmocnego, iżby ji (sc. dar Ducha Świętego) nam raczył zesłać w sierca nasza XV med. |
A przezto my ucieczmy się dzisia k nie (sc. Maryi), zawitając ją tą to modlitwą |
Modlę się tobie, ... abych... poczuła na mojej duszy uciechę dobroty twojej |
'szybkie oddalenie się przed niebezpieczeństwem, ucieczka, actus periculum velociter fugiendi, fuga': |
'szybkie oddalenie się przed niebezpieczeństwem, ucieczka, actus periculum velociter fugiendi, fuga': |
'chronienie się, actus confugiendi, se recipiendi, se abdendi': |
'szybko się skądś oddalać (aby uniknąć niebezpieczeństwa), uchodzić, velociter discedere ex aliquo loco (periculi vitandi causa), fugere, abire, evadere': |
Spowiadamy się..., iżesmy nie pełnili sześciora miłosierd<z>ia bożego |
Maryją pozdrawiajcie, k niej się uciekajcie! XV ex. |
'szybkie oddalanie się przed niebezpieczeństwem, ucieczka, actus periculum velocitfiter fugiendi, fuga': |
'chronienie się, też miejsce schronienia, actus confugiendi, se recipiendi, se abdendi, etiam perfugium': |
Eże Wielisław nie brał Bogufałowa płota sześćkroć nawracaję się 1417 |
Ergo honoremus nos, non deturpantes, nie skaradząc się, peccatis turpibus XV p. post. |
Jako Mikosz wywiodł się z Brylem z Gnieździeńskiego sądu do Rogoźna, a tam mu miał dosyć... uczynić 1400 |
'pocierać pieszczotliwie, łasić się, blande atterere, adulari': |
Jakom się ja nie zamowił Maćkowi... ze szkod wyprawić ot tego jistego Zygmunta 1427 |
'kara umowna, odszkodowanie za niewywiązanie się z umowy, wynosząca zwykle drugie tyle wartości głównego roszczenia procesowego, pecunia pro pactione non servata solvenda, saepissime is, qui causam perdidit, duplam solvebat': |
Niżliby ociec z winy synowej... w grzesze ganiebnem był wydan, alibo będąc obwinion nie mogłby się oczyścić, ... tedy podług dostojności winy obrachowany ucirzpi (punietur, Dział 60: mają być skarani) |
'powstrzymać się od czegoś, aliqua re abstinere': |
'powstrzymanie się od czegoś, wstrzemięźliwość, aliqua re abstinendi actus, abstinentia': |
Ja się nad niemi pomściła a swą kosę ucieszyła |
'sprzeciwić się, stawić opór, adversari, impugnare': |
Nawyklismy, eże skazanie klątwy świadkom... złościwie... obykło być obrzekano, s jegoż obrzeczenia mnoży się prawdy uciśnienie (oppressio veritatis, Dział 23: odrzucenim czynią silne uciśnienie prawdzie) |
corruptum pro mściciel 'tu ten, kto karze za niewierność, kto się mści, qui pro infidelitate poena afficit, ulciscitur': |
Item Marta satagebat, dosyć czyniła, bo się procowała, kakoby Krysta z zwoleniki uczciła XV med. |
Jako ja to wiem, eże się Mikołaj... w ziemi uczciwie (a. ućciwie) chowa 1468 |
'ten, co się uczy, tu o uczniach Jezusa, discipulus, hic de Iesu Christi discipulis': |
Słusza swego misztrza czcić, acz się chce w jego uczeniu nauczyć ca 1420 |
'uczenie się, studia, actus discendi, tirocinium, studia': |
'ten, co się uczy, tu o uczniach Jezusa, discipulus, hic de Iesu Christi discipulis': |
'ten, co się uczy, discipulus': |
Ustawiamy, aby oćciec za złego syna a takież zasię syn prze oćca nie cirzpiał. A toż o braciej rodzonej... wykładamy mieć dzirżeć, niżliby ociec z winy synowej alibo syn z oćcowej, alibo brat z winy bratowej uczęstniący w grzesze ganiebnem (participando in crimine) był wydan..., nie mogłby się oczyścić |
'wygotować się, wyparować przy gotowaniu, effervescere, in coquendo evaporare': |
Do niektorej wsi ciądzacze przystąpiwszy szkodliwie (damnabiliter) a częstokroć... przez winy pana tej wsi..., dopuszczać się wielkiego śmieją drapieżstwa |
Prze grzechy otcow swych i przez swe snędzeni będą, dojąd się nie wyznają złości swych (donec confiteantur iniquitates suas) |
'złożyć zeznanie, świadectwo w toczącym się procesie, zeznać, zaświadczyć, coram iudicibus confiteri, testari, pro testimonio dicere': |
'zeznać w sprawie między spierającymi się stronami, in causa inter partes acta testimonium dare': |
Wyznaw się kogo w śmiesze... uranić (confitens se aliquem... vulnerasse), ku dosyćuczynieniu ma być osądzon |
'instytucja, w której się uczy, schola': |
'instytucja, w której się uczy, schola': przenośnie: |
'ten, kto należy do stanu szlacheckiego, legitymuje się szlacheckim pochodzeniem, qui ad nobilitum ordinem pertinet, nobili loco natus': |
'ten, kto należy do stanu szlacheckiego, legitymuje się szlacheckim pochodzeniem, qui ad nobilitum ordinem pertinet, nobili loco natus': (o stosunkach niepolskich): |
'związany ze szlachtą (szlachcicem), dotyczący szlachty, odnoszący się do szlachty, pochodzący ze szlachty, ad viros (virum) nobiles pertinens, nobili loco natus': |
'związany ze szlachtą (szlachcicem), dotyczący szlachty, odnoszący się do szlachty, pochodzący ze szlachty, ad viros (virum) nobiles pertinens, nobili loco natus': (o stosunkach niepolskich): |
'związany ze szlachtą (szlachcicem), dotyczący szlachty, odnoszący się do szlachty, pochodzący ze szlachty, ad viros (virum) nobiles pertinens, nobili loco natus': (w użyciu rzeczownikowym): |
'zeznanie, świadectwo w toczącym się procesie, confessio, testimonium coram iudice prolatum': |
'zbudzić się, expergisci': |
Bydlił w Betel a uczył (docebat) <je>, kako by się modlili Panu Bogu |
Ostanie (sc. wszelki) w staniech siedm dni, aby się uczyli pośledni waszy (ut discant posteri vestri), żeciem kazał w staniech przebywać synom israelskim, gdyciem je wywiodł z ziemie ejipskiej, ja Pan Bog wasz |
w niedokładnych przekładach tekstu łacińskiego 'przekonać się, zrozumieć, nabrać rozumu, sibi persuadere, intelligere, sapere coepisse': |
Też się dawam winien Deo omnipotenti..., iżem nie popełnił siedmi uczynkow miłosiernych |
'postępowanie, zachowanie się, agere, se gerere (sensu subst.)' (?): |
'dobrze się z kimś obejść, wyświadczyć komuś coś dobrego, aliquem bene tractare, alicui benefacere': |
'zadośćuczynić, zaspokoić czyjeś roszczenie, pretensję, zastosować się do wyroku sądowego, wypełnić zobowiązania, alicui aliquid petenti satisfacere, sententiam iudicis observare, promissa solvere': |
Wszakoś przeto raczył się na ten świat narodzić..., aby przez twą świętą śmierć miedzy Bogiem Ojcem a miedzy grzesznym mir uczynił 1451 |
'zdać rachunek, rozliczyć się z powierzonego mienia, bonorum sibi commissorum rationem reddere': |
'oczyścić się ze stawianych zarzutów, criminationem repellere, culpam a se amovere': |
'ten, kto przyznał się do winy, qui culpam suam confessus est': |
'jakaś podpórka, może wycięcie, w którym się coś osadza, fultura quaedam, fortasse excisio, in qua aliquid includitur': |
*Wyznawać się *będę za grzechy (confiteor pro peccatis) synow israhelskich |
'składać zeznanie, świadectwo w toczącym się procesie, zeznawać, coram iudicibus confiteri, profiteri, testari, pro testimonio dicere': |
'rozruchy, burzenie się, tumultus, seditio': |
'publicznie upokorzyć się, publice se submittere': |
'rozstrzygnąć pewne kwestie w toczącym się sporze sądowym, toczyć sprawę przed sądem, res in iudicio diiudicare, causam in iudicio agere': |
'przedstawić kogoś w sądzie w charakterze świadka, świadczyć się kimś, aliquem testem in iudicium adducere, aliquo teste uti': |
B. uczynić kogoś, coś kimś, jakimś 'przydzielić komuś jakąś funkcję, godność, jakość, spowodować, sprawić, być przyczyną, że ktoś, coś staje się kimś, czymś, jakimś, munus aliquod alicui assignare, honorem, qualitatem alicui tribuere, auctorem esse, efficere, ut alicuius, alicuius rei status vel natura mutetur': a. określeniem predykatywnym, rzeczownik: uczynić kogoś, coś kimś, czymś: z określeniem predykatywnym w acc.: |
A tako więc natychmiast mocą tych to bożych słow święty Jan jestci się on był rodzon<y>m synem panny Maryje uczynił |
Teżci dzisia Maryja jestci się ona matuchna swemu synkowi miłemu była uczyniła |
Iż się Jakusz zalubił Sięgniewowi praw uczynić o siano, cso zgorzało 1391 |
Eże Petrus... obiązał się czynić praw swymi ludźmi na dzień zawity, a nie uczynił 1415 |
Słyszcie mię, nauczeni, a poświęćcie się i uczyśćcie dom (mundate domum) Pana Boga oćcow waszych |
udać się 'popaść w coś, zostać opanowanym, ogarniętym przez coś, in aliquid incidere, aliqua re corripi': |
'napaść, rzucić się na kogoś (z czymś), najechać, natrzeć, zaatakować, impetum facere in aliquem, inradere, aggredi': |
Zatym się tak Saul a ludzie israhelszczy sebrali na tem udolu Terebinti (in vallem terebinthi) |
'mający na coś wolny czas, gotów oddania się czemuś, qui alicui rei vacat, qui alicui rei se dedere paratus est': |
'znaleźć na coś wolny czas, pilnie oddać się czemuś, alicui rei vacare, studiose se dedere': |
'umartwiać się, se ipsum, corpus suum castigare, aspere habere': |
'umartwienie się, se ipsum castigare, aspere habere (sensu subst.)': |
Jako... Jirzyk... kmiecia Marcina na dobrowolnej drodze nie zbił gwałtem... ani udzieławszy tego gwałtu w moj dom się wrocił 1468 |
'przydzielić komuś jakąś funkcję, godność, jakość, spowodować, sprawić, być przyczyną, że ktoś, coś staje się kimś, jakimś, munus aliquod alicui assignare, honorem, qualitatem alicui tribuere, auctorem esse, efficere, ut alicuius, alicuius rei status vel natura mutetur': określeniem predykatywnym rzeczownik w nom. (orzeczenie w stronie biernej): |
'dać (dobra materialne a. niematerialne), podarować, podzielić się czymś, ofiarować, dare (bona materialia et immaterialia), aliquid cum aliis partiri, donare, offerre': |
może 'dzielenie się z innymi swoim mieniem, obdarowywanie, actus bona sua cum aliis partiendi, donandi': |
'minerał dający się dzielić na cienkie blaszki, fossile, quod in lamnulas tenues scindi potest': |
'mieć nadzieję, spodziewać się czegoś dobrego od kogoś, mieć przekonanie, że na czymś, kimś można polegać, sperare aliquem nobis bene facturum esse, fiduciam in aliquo ponere': |
Wyszy się (war. lub.: wyniesie, BZ: *przyniesie) proferat (si comestum, sc. iumentum, a bestia, deferat, war. proferat, id eum, quod occisum est et non restituet Ex 22, 13) 1471 |
'sprawić, że coś przestaje się palić, stłumić ogień, też przenośnie, exstinguere, ignem restinguere': |
'sprawiać, że coś przestaje płonąć, palić się, gasić, tu przenośnie: zaspokajać pragnienie, exstinguere, hoc loco translate: sitim restinguere': |
'sprawienie, że coś przestaje płonąć, palić się, tu przenośnie: zaspokojenie pragnienia, actus exstinguendi, hoc loco translate: actus sitim restinguendi': |
'zgnić, zepsuć się, putrescere, corrumpi': |
Tedy jena niewiasta złomkiem żarnowowym z gory rzuci, ugodziła w głowę (illisit capiti) Abimelechowę i wykidnął się mozg jego |
'przestraszyć zapowiedzią czegoś złego, sprawić, że ktoś będzie się bał, mala quadam re praedicta alicui metum inicere': |
'upewnienie się czy zapewnienie sobie czegoś, aliquid sibi providendi vel parandi actus': |
Gdyby się przygodziło ktoremu o granice kłopocącemu... ukazać dwa abo trzy kopce albo takie znamienite znaki, jako na polu ujazdy (aut alia notabilia signa, ut in campis ujazdy), ale w lesiech ciosny albo znamiona na krzyż... wyrąbiona |
'znamię, ślad powstały po zagojeniu się rany, blizna, szrama, cicatrix': |
'szynkarz albo ten, kto zajmuje się transportem beczek z piwem, caupo vel is, qui cerevisiam transportandam curat' (?): (tylko z fleksją łacińską): |
Wzbudzali cię Pan przeciwo mnie (si dominus incitat te adversum me), ukoj się w wolnej obiecie |
'pogodzić, rozsądzić polubownie spierające się strony, polubownie zaspokoić czyjeś roszczenie, adversarios in gratiam reconciliare, arbitrum esse in aliqua re': |
'godzić, rozsądzać polubownie spierające się strony, adversarios in gratiam reconciliare, in aliqua re arbitrum esse': |
Ty będziesz cirpieć... lękając się przed jego grozą, jąż to uźrzyta oczy twoji (quae videbunt oculi tui) |
'stwierdzić, przekonać się, zauważyć, statuere, sibi persuadere, conspicere, videre': |
(o roślinach, de plantis) 'osiągnąć pełnię rozwoju, stać się dojrzałym, dojrzeć, maturum fieri, maturescere': |
Miasto jest tu blizu, do niegoż mogę ujć (possum fugere) a w niem się skryci |
'odejść, oddalić się, abire': |
'uniknąć, uchronić, ustrzec się, evitare, effugere': |
ukazać się jako ktoś: |
ukazać się kimś: |
'to, co się widzi we śnie, senny obraz, quod in somno videtur, somnium': |
Gdyż się poczną pełnić w Bab<i>łonie siedmdziesiąt lat, nawi<e>dzę was a wzbudzę nad wam<i> słowo me dobre (suscitabo super vos verbum meum bonum) |
'ziemia jako miejsce przebywania ludzi wraz ze wszystkim, co się na niej znajduje, też otaczający ją wszechświat, orbis terrarum, etiam mundus': |
Iżbyć się on (sc. Kryst) na skończeniu świata ukazał przyć k nam |
Iżci się... nasz zbawiciel jest był narodził..., cożci on ten to świat otkupić ma |
'staranie się o coś, dążenie do osiągnięcia czegoś, actus quaerendi, studendi, aliquid agendi, assequendi, obtinendi': |
'podpuszczka, środek powodujący szybkie zsiadanie się mleka, coagulum, fermentum ad lac coagulandum valens' (?): |
'podpuszczka, środek powodujący szybkie zsiadanie się mleka, coagulum, fermentum ad lac coagulandum valens' (?): |
'krewny, powinowaty (używane dla pokrewieństwa w ogóle lub dla poszczególnych jego rodzajów niedających się ustalić), consanguineus, affinis (dicitur de propinquitate in universum vel de singulis eius generibus, quae discerni non possunt)': |
'kobieta zajmująca się szyciem i haftowaniem, mulier, quae suendo et acu pingendo quaestum facit': |
'domagać się wyroku skazującego, postulare, ut accusatus damnatur': |
wzdawać się grzechom |
A ruszywszy się ottąd, przyszlismy na puszczą... i obchodzilismy gorę Seir długi czas (longo tempore) |
'stać się wyniosłym, dumnym, pysznym, superbum, elatum fieri': |
Umiej obiecado moje, ktoreż tak napisał tobie. Aby pisał tak krotkie a aa sowito, gdzie się wzdłużaa |
'krewna, powinowata (używane dla pokrewieństwa w ogóle lub dla poszczególnych jego rodzajów, niedający się ustalić), consanguinea affinis (dicitur de consanguinitate in universum vel de eius singulis generibus, quae statui non possunt)': |
Forma resplendeat będzie się świetlić XV med. |
Sobot mych ostrzega<j>cie a święci mej (sanctuarium meum) bojcie się |
'dzień ukazania się nowego księżyca obchodzony przez Żydów jako święto, Kalendae': |
By się podnosił na powietrze, musisz płacić świętopietrze |
Sed induimini dominum Iesum Cristum, gl. id est formam Christi in operibus wzdziejcie na się wzdraz uczynkow pana Jezu Krysta (Rom 13, 14) XV med. |
Są niektorzy, cso rzeczy przeszłe i też sądem osądzone niekakimi wymysły nauczyli się wzdzirać (refricare, Sul 38: wzdruszyć) |
Pośpieszała się święta działa (prosperata sunt sacrosancta opera) |
'dnieć, rozwidniać się, lucescere': |
Każdy człowiek może w gajonem sądzie swą żałobę odpuścić, co się poczęła w gajonem sądzie, chocia ta żałoba jest wzdzięczna oświadczona albo przekonana (nisi querela fuerit decisa et producta) |
'pojawienie się słońca na wschodnim horyzoncie, wschód słońca, oriens': |
Rzuci się na nie, szykowaw (direxit) na bok jednę wojskę, aby s nimi bojował |
'kierować się, aliquo tendere, properare, se conferre' (?): |
'trudnić się wyszynkiem, sprzedawać piwo i miód, cauponem esse, cerevisiam et vinum mulsum vendere': |
'trudnienie się wyszynkiem, sprzedaż piwa, miodu, actus cauponam exercendi, cerevisiam et vinum mulsum vendendi': |
I. zaimek dzierżawczy odnoszący się do podmiotu: 1. w 3. os. liczby pojedynczej: 'jego, jej, jego, suus' : a. o przedmiotach, ziemi, majątku, żywym dobytku itd., które są własnością podmiotu, pochodzą od podmiotu (list, pismo itd., dar, ofiara itd.), są używane przez podmiot: |
Chciała się jest ona swyma rękama dotknąć tego to miasta była |
Przeciwisz się swojemu wrogu |
'rozciągnąć się dokądś, sięgnąć dokądś, extendi, patere': |
To jiste wiesiele ku długości jestci ono było wielikie przez to, iżci się jest ono od wchodu słuńca aż do zapadu było rozciągło |
Tedy Noe przespaw się z onego napicia (ex vino) i wzwiedział, czso jemu syn uczynił jego mniejszy |
Rozpomień się, kakom chodził przed tobą w prawdzie..., a cso lubego przed tobą (quod placitum est coram te), to jeśm czynił |
'ojczyzna, kraina, z której ktoś pochodzi, gdzie się urodził, patria, terra natalis': |
'wzywać, domagać się pomocy, ratunku, auxilium invocare': |
Pan Jesus Krystus... k temu przyszedł, aby my takie, chcemli tamo teże przyć, tej to nauki się dzierżeli XV med. |
'zwrócić się do wyższej instancji o opinię, superiores iudices consulere': |
A dotykanim się gęstości palpabili densitate XV p. post. |
Qui, gl. sc. sermo, nostris meritis derogat, gl. detrahit przeciwia się, his monitis 1466 |
'przyjąć jakieś zlecenie, podjąć się czegoś, suscipere aliquid agendum': |
Otrzec się abdicare ca 1500 |
'posługiwać się słowami dla komunikowania myśli i przeżyć, mówić coś, wypowiadać, verbis cogitata referre, narrare, aliquid loqui': c. dopełnieniem bliższym rzeczownik a. zaimek w bierniku 'wypowiadać, wygłaszać, obwieszczać, opisywać, opowiadać, wyjawiać, praedicare, nuntiare, describere, narrare, aperire': |
'posłużyć się słowami dla zakomunikowania myśli i przeżyć, wypowiedzieć, verbis cogitata referre, narrare, aliquid locui': a. bez dopełnienia bliższego: |
'posłużyć się słowami dla zakomunikowania myśli i przeżyć, wypowiedzieć, verbis cogitata referre, narrare, aliquid locui': a. bez dopełnienia bliższego: komuś, czemuś: |
'posłużyć się słowami dla zakomunikowania myśli i przeżyć, wypowiedzieć, verbis cogitata referre, narrare, aliquid locui': a. bez dopełnienia bliższego: k, ku komuś, czemuś: |
'posłużyć się słowami dla zakomunikowania myśli i przeżyć, wypowiedzieć, verbis cogitata referre, narrare, aliquid locui': a. bez dopełnienia bliższego: o czymś: |
'posłużyć się słowami dla zakomunikowania myśli i przeżyć, wypowiedzieć, verbis cogitata referre, narrare, aliquid locui': b. dopełnieniem zdanie zależne: |
'posłużyć się słowami dla zakomunikowania myśli i przeżyć, wypowiedzieć, verbis cogitata referre, narrare, aliquid locui': c. dopełnieniem bliższym rzeczownik a. zaimek w bierniku 'wypowiedzieć, wygłosić, obwieścić, opisać, opowiedzieć, wyjawić, praedicare, nuntiare, describere, narrare, aperire': |
Gdyż miedzy najaśniejszym księdzem, panem Kazimirem..., a miedzy księdzem Bodzętą..., niektore wątpienie o dziesięcinach... było się stąd i zowąd poruszyło (fuisset hinc inde exorta) |
'ten, kto zajmuje się czytaniem, lektor, qui legit, lector': |
Stany z drew czynić (sc. ma) narąbionych (de lignis... incisis) abo wziętych w lesiech, ab<o> w chrościech, nie godzących się ku budowaniu |
Mowi Bog miłościwy leżącym, jiż się we złem kochają |
Naprzod zda<w>ię dziewki, chłopce, aż się chłop po sircu smekce |
Licet est nata de parentibus originali peccato infectis, tamen nullum contraxit (sc. virgo Maria) eculeum, nie dopuściła u się tarnu, originalis peccati XV med. |
Przez tego krola... rozumie się Adam, nasz pirwszy pater XV ex. |
Spowiadam się Bogu Oćcu..., com zgrzeszył pięcią (a. piącią) zmyślnymi grzechy mego grzesznego ciała |
'twierdzić, starać się udowodnić coś, declarare, probare': |
Padaję się sciscitor 1437 |
Jakom się nie zamowił prze<d> pany Czarnkowskimi Janowi praw być ośm krzywien 1401 |
ten kto pilnuje pasącego się bydła, owiec, świń itp., qui pecus, oves, sues pascentes custodit': [o Bogu] |
'miejsce porośnięte trawą, na którym pasą się zwierzęta domowe, pastwisko, campus gramineus, ubi animalia domestica pascuntur, pastio': [o szczęśliwości po śmierci] |
Widziało się naszym rycerzom, aby nijeden ślachcic... kupić miał... sołtystwa w ktorej wsi procz wolej pana onej wsi abo dzirżewce, abo patrona jej (praeter illius villae aut possessionis domini vel patroni voluntatem, var. villae domini vel possessoris aut patroni voluntatem) |
Gdyż się poczną pełnić (impleri) w Bab<i>łonie siedmdziesiąt lat, nawi<e>dzę was |
'urządzenie, w którym pali się ogień dla uzyskania wysokiej temperatury, fornax' [według wierzeń judeo-chrześcijańskich narzędzie kary po śmierci] |
Bo jest lepsze posłuszeństwo niż obiata, ... przeciwić się jest jako grzech wieszczego (peccatum hariolandi) |
Ja dawię gronostaje i wiewiorkam się dostaje |
[Ta jednostka odnosi się do homonimów 1. barwierz cf. balwierz i 2. barwierz, barwirz.] |
Rzekłem krolu: ...proszę, aby mi otpuścił... do miasta pogrzebu oćca mego, ać je udziałam. I rze<k>ł krol...: Za ktory długi czas droga twa będzie a kiedy się k nam wrocisz (usque ad quod tempus erit iter tuum et quando reverteris)? |
Już odetchni, nieboraku, mow ze mną, ubogi żaku, nie boj się dziś mojej szkoły, nie dam ci czyść epistoły |
'uprawna działka ziemi, na której części znajduje się zagroda, agri culti pars, cuius particulam villula occupat': |
Ale iże ja nędzna ku twojemu domu przystępić dzisia myślę, przeto modlę się tobie |
[w miłości się grzeje czyjaś dusza] |
Strzeż się pilnie, aby nie wszedł w ranę trędowatą (ne incurras plagam leprae) |
Item Maria dicitur, quia stella maris, quia vita ista superfluit popływa, aby się rodziły nasze uczy<n>ki ku zbawieniu XV med. |
'działka, na której części znajduje się zagroda, area, in cuius parte rustici domus continetur': |
Ale Filistejszczy rozsuli się po mieściech polnych (per urbes campestres) |
'miara długości równająca się 15 łokciom, mensura longitudinis 15 cubitis constans': |
Ustawiamy, aby żona... tylko przy tem oprawieniu, cso jest domowne..., ostała, wyjąwszy skarb, jako są pieniądze, śrzebro..., jeż (quae) wszystko dzieciem ma się dostać |
A wrociła się do Betlema, gdyż jęczmień pirwy (primum hordea) żną |
absolute 'cieszyć się, laetari': |
Iżci się... zbawiciel jest był narodził z krolewny niebieskie |
Ezechyjasz i wszyciek lud... poczęchą się modlić, iżby je Bog zbawił... Tegdyż nagle Bog usłuszał modlitwę luda |
Imię pirzwej rzece Fyzon: ta jest, jeż to się toczy (circuit) około wszytkiej ziemie Ejulat |
Ktorzykole sąć sprawiedliwi, są miłosierdni, błogo jim, bo się nad nimi tele Bog smiłuje XV med. |
Podzicie a słyszycie a wypowiem wszystki, jiż się boją Boga, kako wiele uczynił jest (quanta fecit) duszy mojej |
'znajdujący się z boku, qui a dextra vel laeva alicuius rei parte positus est': |
'jasny, odznaczający się lśniącą białością, clarus, candidus': |
Tenżeć nasz Kryst miły jest się on był... ukazał |
K nemuz gdaz clouek gresny rospamø<taję się> [...] støpy (leg. zstąpi), tochu sam sebe vspomene, s taynego sircha <strumienie gor>skih slez za grehi uilige |
'zgodzić się na dowód w formie przysięgi, concedere, ut aliquid iure iurando probetur': |
Obykli są przeto wiela ludzi żyć a stać w włostnych domiech, od[sz]dzielonych z części jimienia abo dziedzin, jeż jich się dotykają, uczyniwszy rozdzielenie miedzy sobą pośrodując<y>mi przyjacielmi (amicis mediantibus, Dział 45: przez przyjaciele) |
'brykać, swawolić, bawić się, lascivire, lascive ludere': |
może 'kruczenie w brzuchu, spowodowane przelewaniem się treści żołądka, jako oznaka zaburzeń trawiennych, intestinorum strepitus, murmur transfuso contento stomachi effectus, confusiones digestorias significans': |
Qui venatori tribuit, non homini donat, sed arti nequissime, gl. venator śpiejacz vel biedzący się XV ex. |
'miejsce, gdzie się bieli płótno, locus, ubi lintea dealbantur': |
'zdolność godzenia się z losem, patientia': |
'okazując komuś zaufanie, zgodzić się na coś, confidendo alicui approbare aliquid': |
'odnoszący się do dziadka, dotyczący dziadka, ad avum pertinens': |
'związany z działem, znajdujący się na wzgórzu stanowiącym granicę, qui ad hereditatis partem pertinet, qui in dorso loci editioris est et pro limite habetur': |
'warsztat, w którym zajmowano się wytapianiem np. wosku, metalu, officina, in qua e.g. cera, metallum excoquebantur': |
'rzemieślnik zajmujący się wytapianiem np. wosku, metalu, faber, qui e.g. ceram, metallum excoquebat, liquefaciebat': |
'podporządkowywać się, parere alicui rei': |
'glinianka, miejsce, gdzie się wydobywa lub wydobywało glinę, locus argillosus, ubi argilla foditur': |
'pogłębiać się, augescere, crescere': |
'ten kto się trudni wydobywaniem i obróbką minerałów, qui in metallis laborat, fossor': |
'kobieta zajmująca się haftowaniem, hafciarka, mulier acu pingens' (z fleksją łacińską): |
w błędnym zapisie łacińskiego amentatus 'zaopatrzony w rzemień do ciskania pocisków' jako amenitas 'radowanie się, zabawa, rozrywka': |
'ziarno gryki, z którego otrzymuje się mąkę i kaszę, Fagopyrum esculentum ex quo farina et polenta conficiuntur': |
'ten kto się trudni robotami kamieniarskimi, kamieniarz, lapicida, quadratarius': |
'przedmiot, za pomocą którego dokonuje się losowania, los, sors': |
Jako mi[a] się to dostało kawdą, ten dział nad spaś 1434 |
'związany z kłębkiem, tj. zwojem nici, qui ad glomum parvum fili pertinet’: kłębkowe roztoczenie 'rozwinięta z kłębka, układająca się koliście nić, łatwiejsza do ogarnięcia wzrokiem aniżeli nić długa, rozciągnięta, filum e glomo explicatum et circulariter dispositum facilius quam filum longum et extensum oculis perlustrari potest': |
'człowiek trudniący się handlem, mercator, negotiator': |
Kiedy Jan pożyczył trzech grzywien kwartnikowych w grosze<ch> i kazała je jemu za się zapłacić 1415 |
Gdy gad leb wąż od szatana był posłan ku zdradzie niewieś<c>iej, i owszem tak było, że sam szatan udzełał się jadem a wlazł na to drzewo zapowiedziane XV p. pr. |
(o łodzi, de nave) 'rozbicie się, fractio, naufragium': |
'dworzanin opiekujący się sypialnią królewską, cubiculo regis praepositus, cubicularius': |
'zmierzchać się, ciemnieć, advesperascere, obscurari': |
Qui autem dixerit fratri suo racha, mierzieńce (R XXIV 74: niektore słowo mirzione, naśmiewają się s niego, R XXIV 84: szaleńce, GlKazB IV 63: przezmozg<o>wce zapamiętali w rozumie, GlWroc 61r: troc, R XXV 173: racha vlg. naśmiewstwo, Rozm 266–7: racha, toczusz aby sie jemu naśmiewał abo srogliwie rzekł), reus erit concilio (Mat 5, 22) XV med. |
'ta która zajmuje się pieczeniem i sprzedażą miodowników, tj. pierników, ea, quae coquit venditque placentas mellitas': |
'człowiek najmujący się do pracy na pewien czas za umówioną zapłatę, mercennarius, mercede conductus': |
Quia dum animus ad laboris excitacionem corpus non stimulat, pigricior parali<si>s, gl. sc. talis infirmitas, contractat, gl. grauatur nanosi się, id est sit, et vexacionis diswetudinem sepius in se suis viribus eneruat 1466 |
'miejsce gdzie się spędza bydło, locus, ubi pecora compelluntur': |
'usilne proszenie, domaganie się, petitio, flagitatio intenta': |
'wzniesienie się duszy ku Bogu, exaltatio animae ad Deum': |
'ten kto nie odczuwa lęku, strachu, nie boi się, homo audax, impavidus': |
Non est possibile, ut tuum cor lapideum non molliatur, umiękczono, ad contricionem, ex quo insensibiles, gdyż nieczujne, lapides scissi fuerunt, padało się, tempore, quo Xpus passus est ca 1500 |
'ten kto coś zaniedbuje, nie troszczy się o nic, neglector, qui aliquid non curat': |
(o głosie, de voce) 'zanikać, stawać się niesłyszalnym, mutum fieri, evanescere': |
'niedający się pojąć rozumem, niemożliwy do zrozumienia, qui animo comprehendi vel percipi nequit': |
'niedający się pojąć rozumem, niemożliwy do zbadania, niepojęty, niezgłębiony, niedocieczony, incomprehensibilis, qui nec perspici nec cognosci potest': |
'taki sam, niewyróżniający się, idem, non excellens': |
'niedający się wyrazić słowami, nie do wypowiedzenia, qui verbis exprimi non potest, ineffabilis': |
'niedający się wyrazić słowami, nie do wypowiedzenia, qui verbis exprimi non potest, inenarrabilis': |
'zmęczenie wywołane brakiem dostatecznej ilości snu, niedostateczne wyspanie się, somni non sufficientis fatigatio, dormitatio non sufficiens': |
Modlimy się i też prosimy, aby przyjemnie miałby... ty święte obiaty niewzruszone (haec sancta sacrificia illibata, Msza XV: obiaty nieporuszone, VI. III. XIV: obiatowania nieporuszona, XIII: ofiarowania nieporuszona, X. XVII: obiaty niepokalane, VII: świętości niepokalane, XI. XII: świętość niepokalana, XVI: obiaty niepokalone, V: świętości nieporuszone, niepokalane, I. IV. VIII: obiaty czyste) XV p. pr. |
Omne nempe, quod imperfectum, niezupełne, dicitur esse... Quo fit, z tego się wywodzi, vt si in quolibet genere imperfectum, niedoskonałego, quid esse videatur ca 1500 |
'widnokrąg, linia pozornego zetknięcia się nieba z ziemią ograniczająca przestrzeń widzianą z jakiegoś miejsca, horyzont, circulus finitor, horizon': |
~ Bohemizm. ~ Uproszczenie obkliczać na obliczać dokonało się na gruncie języka czeskiego. |
'różnić się, nie przystawać, digredi, non congruere': |
w błędnym przekładzie dwuznacznego łac. flabellum 'wachlarz, przedmiot do opędzania się np. od much' zamiast 'miech, przyrząd służący do tłoczenia powietrza, follis': |
Cso sie stanie w prawie przed sądem i przed przysiężniki, to oni mogą świadczyć pod tą przysięgą, co ku prawu przysięgli, ale chcąli co świadczyć, co się stało oprocz (OrtMac 136: przez) sądu (extra iudicium) albo wi[e]dzieli, k temu świadcząc muszą osobno przysiąc podług prawa prawego |
'miejsce porośnięte trawą, na którym pasą się zwierzęta domowe, campus gramineus, ubi animalia domestica pascuntur': |
'pączki roślinne, z których rozwijają się kwiaty i liście, germina, oculi herbarum': |
'pączki roślinne, z których rozwijają się kwiaty i liście, germina, oculi herbarum': |
'gorliwość, studium, ardor animi': pilnoć mieć 'myśleć usilnie o kimś, skupiać się na kimś, poświęcać uwagę, czas komuś, summopere de aliquo cogitare, alicui operam dedere': |
'jednostka miary drzewa spławnego składająca się z 10–20 pni, mensura ligni flumine dimittendi quae decem vel viginti truncis constat': |
'zbliżać się, nadchodzić, appropinquare, advenire': |
'środek przyśpieszający zsiadanie się mleka, podpuszczka, coagulum': |
informuje, że dana czynność odbyła się równocześnie z inną czynnością 'wówczas, wtedy, tum, eodem tempore': |
'mieć w czymś upodobanie, cieszyć się czymś, complacentiam in aliqua re habere, gaudere aliqua re': |
'żyła u konia leżąca po stronie brzusznej, w miejscu, gdzie przypina się popręg, vena in latere equi posita, loco ubi cingula alligantur': |
'pokryć się chwastami, krzakami, zarosnąć, operiri herbis, virgultis': |
'ten którego zostawia się po sobie, potomek, unus ex eis, quem aliquis ex se reliquit, prognatus': |
'znajdujący się na uboczu, tu o kopcu granicznym, lateralis, ad latus situs, hic de tumulo laterali': |
'ponowny, powtarzający się kolejny raz, repetitus, iteratus': |
'część wsi, która stała się odrębną osadą, villae pars, quae colonia agricolarum separata facta est': |
'być niechętnym, przeciwstawiać się komuś, aversari aliquem, resistere alicui': |
w błędnym rozumieniu czeskiego přietiti 'grozić' jako przeczyć 'negować, sprzeciwiać się': |
'zapoznać się z treścią tekstu pisanego przez jego lekturę, rem texti scripti legendo cognoscere, legere': |
'przedni, znajdujący się z przodu, prior, princeps': |
Qui autem dixerit fratri suo racha, gl. racha przezmozg<o>wce zapamiętali w rozumie (R XXIV 74: niektore słowo mirzione, naśmiewają się z niego, R XXIV 84: szaleńce, GlWroc 61r: troc, RRp XXIV 375: mierzieńce, R XXV 173: racha vlg. naśmiewstwo, Rozm 266–7: racha, toczusz aby sie jemu naśmiewał abo srogliwie rzekł), reus erit concilio (Mat 5, 22) XV p. pr. |
'ustawiczny, niekończący się, assiduus, infinitus': |
'przyłączać się, nie odstępować od kogoś, se adiungere, haerere, non desciscere': |
(o łasce, de gratia) 'przypływ, pojawienie się, nadejście, affluentia, apparentia, advenientia': |
'dorastać, stawać się wyższym, succrescere, altiorem fieri': [o zwierzęciu] |
'rzemieślnik zajmujący się wyrobem pióropuszy, opifex qui cristas conficit': |
'rokować, negocjować, układać się, pactiones agere, inter se convenire, pacisci': |
rok rozględać 'zjawić się na rozprawie sądowej, uczestniczyć w niej, coram iudicibus adesse, causae interesse': |
'szybkość w poruszaniu się, ruchliwość, zręczność, zwinność, agilitas, celeritas, habilitas, mobilitas': |
Quociens iubilus, radość, mentis mee accendit, tociens gemebunde, r<z>ewniwie, fletu concucior zasmęcam się XV p. post. |
'woda spiętrzona zaporą, cofająca się w górę rzeki, aqua obstaculo elevata atque adverso flumine refluens': |
'przeciwstawiać się, contradicere': |
'wydalać kał, wypróżniać się, cacare, alvum exonerare': |
'przechwalanie się, chełpliwość, iactantia, gloriatio': |
(o księdze Joba, de libro Iob) 'roić się od błędów, być pełnym błędów, erroribus scatere, erroribus plenum esse': |
'ten kto się chwali, chełpi, wynosi nad innych, qui gloriatur, se extollit, homo gloriosus': |
'odczuwać wstyd, wstydzić się, pudere, erubescere': nie stydając 'bezwstydnie, bez poczucia wstydu, impudice, impudenter': |
Qui venatori tribuit, non homini donat, sed arti nequissime, gl. venator śpiejacz vel biedzący się XV ex. |
Zatym się tak Saul a ludzie israhelszczy sebrali na tem udolu Terebinti (in vallem terebinthi) |
'kobieta zajmująca się tkaniem odzieży, textrix': |
'żona tracza, tj. robotnika zajmującego się piłowaniem drewna, uxor operarii qui truncos serra secat, serrarii uxor': |
'odnoszący się do miasta Turek, ad urbem Turek pertinens': korzec turkowski 'jednostka objętości ciał sypkich używana w okolicach Turku, mensura rerum granis minutis constantium circum urbem Turek usitata': |
'ułagodzony, dający się zjednać, placabilis, exorabilis': |
Decem sunt signa, per que cognoscitur infirmus utrum cito morietur corporaliter... Quartum signum est, si nasus contrahitur vel si labia contrahuntur ustcy się cienczeją (a. cieńczeją) ca 1500 |
'stać się znamienitym, znacznym, nobilitari, nobilem fieri': |
'utonięcie, utopienie się, actus submergendi, submersio': |
Cum autem audissent clamores in pomerio famuli domus, irruerunt, werwali się, per posticum, ut viderent, quidnam esset (Dan 13, 26) XV p. post. |
'zatroszczyć się, curare, curam sustinere': |
wzwijać broń 'podnosić broń, zamachiwać się bronią, arma levare, attolere': |
Jako Piotr nie ujednał się z kmieciem o krowę..., jąż kmieć u niego zabitą nalazł w zagacie 1420 |
'pole uprawne znajdujące się za gumnem, stodołą, ager cultus post horreum aut allodium vsitus': |
'latać, unosić się w powietrzu, volare, in aere alis ferri': |
'taki który zapomniał się w tym, co robi, uporczywie coś robiący, zapamiętały, aliqua re attonitus, aliquid obstinate faciens, insanus': |
Contra zdychanie pedum. Contra infirmitatem pedum vlg. zdychanie accipe flores, qui in piscinis crescunt albi vlg. narza się et sicca bene et asparge super loca infirma 1475 |
'taki którego się dobrze zna, znajomy, bliski, notus, pernotus, intima familiaritate coniunctus': |