| (1) I.1.a. I. Łącząc się z acc. rzeczownika lub zaimka: 1. wyraża stosunki przestrzenne, wskazując kierunek (ruch) do obiektu (po czasownikach ruchu): a. z wnikaniem w jego obręb, wnętrze itp. 'w, do, in': |
| (2) ~ (obiektem docelowym naczynia, przedmioty, części ubrania itp.): |
| (3) ~ (obiektem docelowym utwór pisany): |
| (4) ~ (obiektem docelowym człowiek i wewnętrzne części ciała): |
| (5) ~ |
| (6) ~ użycia przenośne: |
| (7) ~ (obiektem docelowym zbiorowości istot żywych) 'wśród, między, inter, in': |
| (8) b. ze stycznością z nim: |
| (9) ~ (obiektem docelowym zewnętrzne części ciała): |
| (10) ~ (obiektem docelowym przedmioty): |
| (11) c. bez wnikania i bez styczności z nim 'ku, na, do, w stronę, ad adversum': |
| (12) 2.a. 2. wyraża stosunki czasowe, wskazując: a. chwilę, moment czasu a. krótki odcinek czasu, w którym się coś dzieje: |
| (13) ~ (o porze doby): |
| (14) ~ (o konkretnym dniu tygodnia): |
| (15) b. dłuższe odcinki czasu: |
| (16) ~ |
| (17) ~ 'po upływie, tempore lapso': |
| (18) 3. wskazuje przyczynę, powód, wzgląd: w imię kogoś 'ze względu na kogoś, z pomocą kogoś, powołując się na kogoś, nomine vel in nomine, vel auxilio, vel gratia alicuius': |
| (19) 4. wskazuje cel, przeznaczenie: |
| (20) ~ 'jako coś, kogoś, w charakterze, tytułem, ut aliquid, aliquem, specie, titulo alicuius rei': |
| (21) 5. wskazuje sposób: |
| (22) ~ 'razem, wspólnie, in unum': |
| (23) ~ 'jednakowo, aeque, pariter, simul': |
| (24) 6. wskazuje środek wykonywania czynności: |
| (25) 7.a. 7. wskazuje miarę: a. przestrzenną: |
| (26) ~ |
| (27) ~b. ilościową: |
| (28) 8. wskazuje liczbę współdziałających 'z, cum': |
| (29) 9. wskazuje inny, odmienny od dotychczasowego stan a. postać obiektu (często po czasownikach oznaczających działanie wywołujące zmianę, np. obrocić, przemienić itp.): |
| (30) ~ |
| (31) ~ |
| (32) ~~ |
| (33) 10. wskazuje adresata, kogoś, do kogo skierowana jest czyjaś wypowiedź lub działanie: |
| (34) ~ |
| (35) 11. wskazuje stanowisko, urząd, na który się kogoś powołuje: |
| (36) 12. wskazuje zbiorowość, do której ktoś wchodzi: |
| (37) 13. wskazuje działanie, w którym ktoś uczestniczy: |
| (38) 14. stanowi składnik konstrukcji predykatywnej, równoważnej wyrażeniom 'być, uczynić czymś, jakimś, dać itd. jako coś' (po czasownikach być, dać, opuścić, pojć, położyć, przygodzić, przywieść, uczynić, ustawić, wnić, wybrać, wziąć): |
| (39) 15. wskazuje ubranie, okrycie, zbroję (po czasownikach obinąć, objąć, oblec, obłoczyć, obwinąć, ogarnąć, opasać, powić, ubirać, ubrać, uwić): |
| (40) ~ |
| (41) ~ przenośnie: |
| (42) 16.a. 16. wskazuje przedmiot różnych uczuć: a. nadziei, wiary, zaufania (po czasownikach dbać, mieć nadzieję, nadpwać, pwać, ufać, uwierzyć, wierzyć): |
| (43) ~b. miłości, upodobania, przyjemności: |
| (44) 17. wskazuje przedmiot spostrzegania, uwagi, zainteresowania: |
| (45) 18. wskazuje kogoś a. coś, przeciw komu, czemu skierowane jest czyjeś nieprzyjazne działanie 'przeciw, adversum, in, contra': |
| (46) 19. wskazuje coś (a. kogoś) stające się własnością itd. (zazwyczaj po czasownikach oznaczających wejście w posiadanie): |
| (47) ~ |
| (48) 20. wskazuje przedmiot posiadania (po przymiotnikach oznaczających stan posiadania): |
| (49) 21. wskazuje coś (zwykle majątek), do czego się dołącza, wprowadza inną wartość, zwłaszcza pieniądze (po czasownikach włożyć, wnieść itp.): |
| (50) ~ |
| (51) 22.a. 22. wyraża stosunki podległości, podporządkowania: a. o władzy, zwierzchnictwie: |
| (52) ~b. o opiece, straży, nadzorze: |
| (53) ~ |
| (54) ~c. o środkach pozbawienia wolności: |
| (55) 23.a. 23. w sytuacjach prawnosądowych wskazuje: a. instytucję, urząd, jurysdykcję itp., pod które się ktoś a. coś dostaje: |
| (56) ~b. kogoś włączonego w jakąś czynność prawną: |
| (57) ~ |
| (58) ~ wierzyciela korzystającego z poręki: |
| (59) ~c. sumę poręczoną, wysokość zobowiązania materialnego: |
| (60) ~ wartość zastawu: |
| (61) ~d. rodzaj zabezpieczenia pretensji: |
| (62) ~ |
| (63) ~e. wysokość nałożonej kary, wartość poniesionej szkody: |
| (64) ~ |
| (65) ~f. spór, postępowanie sądowe: |
| (66) 24.a. 24. osobliwości co do pozycji i grafiki: a. przyimek powtórzony po wyrazie określanym, a przed przydawką: |
| (67) ~b. przyimek powtórzony po przydawce, a przed wyrazem określanym: |
| (68) ~c. przyimek między negacją a zaprzeczanym wyrazem: |
| (69) ~d. przyimek między przysłówkiem a odpowiednim przymiotnikiem: |
| (70) ~e. przyimek między przydawką a określanym wyrazem: |
| (71) ~f. osobliwości graficzne: |
| (72) ~ |
| (73) II.1. II. Łącząc się z loc. rzeczownika lub zaimka: 1. wyraża stosunki przestrzenne, wskazując miejsce (jego powierzchnię lub wnętrze), w którego obrębie, granicach coś jest a. coś się dzieje: |
| (74) ~ (miejscem naczynie, przedmiot, itp.): |
| (75) ~ (miejscem utwór pisany lub mówiony): |
| (76) ~ (miejscem zewnętrzna część ciała): |
| (77) ~ (miejscem człowiek a. zwierzę, jego wnętrze i wewnętrzne części ciała): |
| (78) ~ (miejscem zbiorowość istot żywych) 'wśród, między, apud, inter, in (aliquibus)': |
| (79) 2. wskazuje to, do czego coś przynależy 'u, in': |
| (80) ~~ |
| (81) ~~ |
| (82) 3.a. 3. wyraża stosunki czasowe: a. w połączeniu z rzeczownikiem nazywającym zdarzenie lub stan, w którym się coś dzieje a. trwa 'podczas, w czasie, dum, tempore (sc. quo aliquid fit)': |
| (83) b. w połączeniu z rzeczownikiem nazywającym moment lub odcinek czasu, w którym się coś dzieje a. trwa: |
| (84) ~ (o porze doby): |
| (85) c. w połączeniu z rzeczownikiem nazywającym okres czasu, w ciągu którego się coś dzieje a. trwa 'przez, w ciągu, w przeciągu, tempore quodam, per tempus quoddam': |
| (86) 4. wskazuje przyczynę 'z powodu, ze względu, wskutek, dzięki, propter, ob, aliqua re': |
| (87) ~ |
| (88) ~ 'z pomocą kogoś, ze względu na kogoś, aliquo iuvante, alicuius ratione habita': |
| (89) 5. wskazuje kogoś (coś) będącego źródłem, początkiem czegoś: |
| (90) ~ (o źródle korzyści, pożytku): |
| (91) ~ |
| (92) 6. wskazuje cel, przeznaczenie: |
| (93) ~ 'jako coś, w charakterze czegoś, tytułem, ut aliquid, specie, titulo alicuius rei': |
| (94) 7. wskazuje sposób: |
| (95) ~ |
| (96) 8. określa wzór, zasady, podstawy postępowania 'zgodnie z czymś, stosownie do czegoś, secundum, ex, pro, convenienter': |
| (97) 9. wskazuje formę, postać, jaką ktoś a. coś przybiera, w jakiej występuje: |
| (98) ~ |
| (99) ~ (o kształcie czegoś): |
| (100) ~ |
| (101) 10. wyraża dystrybutywność: |
| (102) 11. (najczęściej w dosłownym przekładzie z łaciny) wskazuje narzędzie, środek itp., przy którego użyciu dokonuje się akcja (zazwyczaj wyrażeniu lokatywnemu w czymś odpowiada dzisiejszy instr. czymś): |
| (103) 12. wskazuje miarę, ilość, stopień: |
| (104) ~ 'bardzo mocno, bardzo szczerze, ex animo, sincere': |
| (105) 13.a. 13. wskazuje liczbę: a. współwykonawców czynności 'razem z, una cum': |
| (106) ~b. jednostek pieniężnych należnych za nabycie, oddanie, zabranie, zastawienie mienia 'za, pro': |
| (107) ~ |
| (108) ~~ (cena nieoznaczona kwotą pieniężną): |
| (109) 14. wskazuje stan, w którym ktoś a. coś przebywa, trwa (po czasownikach być, chodzić, leżeć, ostać, przebywać, stać, trwać itp.): |
| (110) ~ |
| (111) ~ (o sytuacjach prawnych): |
| (112) ~~ związki loc. rzeczowników stanowych a. czynnościowych z czasownikami (i)mieć, dzierżeć, zamienne na czasowniki: mieć, (dzierżeć) w(e) czci, w dostojeństwie, w uczliwości 'czcić, szanować, colere, in honore habere': |
| (113) ~ 'nienawidzić, odisse': |
| (114) ~ 'czuć wstręt, taedio affici': |
| (115) ~ 'myśleć, pamiętać, cogitare, memoria tenere': |
| (116) ~ 'być przyzwyczajonym, przywyknąć, stale postępować w pewien sposób, assuetum esse, assuescere, certa quadam ratione semper se gerere': |
| (117) 15. wskazuje okoliczności (czynność lub stan) towarzyszące akcji, związane z nią: |
| (118) ~ |
| (119) ~ (o okolicznościach prawnych): |
| (120) 16. wskazuje obecność osoby towarzyszącej czynności jako słuchacz, świadek itp.: |
| (121) ~ 'przed kimś, in conspectu alicuius': |
| (122) 17. wskazuje podstawę rozpoznania, stwierdzenia czegoś (po czasownikach poznać, wzwiedzieć, zeznać): |
| (123) 18. (w przekładach z łaciny) wskazuje adresata, kogoś, do kogo skierowana jest czyjaś wypowiedź lub działanie: |
| (124) ~ |
| (125) 19. wskazuje osobę, przedmiot, zdarzenie, służące za symbol, za manifestację jakiegoś działania 'za pośrednictwem, per aliquem, aliquo intercedente': |
| (126) 20.a. 20. wskazuje zbiór, zbiorowość, do której ktoś a. coś należy, w której skład wchodzi: a. o zbiorowościach ludzkich: |
| (127) ~b. o przedmiotach: |
| (128) 21. wskazuje działanie, w którym ktoś uczestniczy: |
| (129) 22. stanowi składnik konstrukcji predykatywnej, równoważonej wyrażeniu 'być jakimś, stać się jakimś': |
| (130) 23. (w przekładach z łaciny) wskazuje wykonawcę czynności (przy stronie biernej i zwrotnej) 'przez, ab (aliquo)': |
| (131) 24.a. uściśla treść, podaje bliższy zakres nadrzędnego wyrazu: a. czasownika: |
| (132) ~ 'wystarcza czegoś, aliquid non deest': |
| (133) ~ 'nie wystarcza czegoś, aliquid deest': |
| (134) ~b. przymiotnika: |
| (135) ~c. rzeczownika: |
| (136) ~~ 'pod względem, co do, quod attinet ad': |
| (137) ~ |
| (138) ~ |
| (139) 25. wskazuje ubranie, okrycie, zbroję, w których ktoś występuje, działa: |
| (140) 26.a. 26. wskazuje przedmiot różnych uczuć: a. miłości, upodobania, przyjemności (przeważnie w przekładach z łaciny): |
| (141) ~b. nadziei, wiary, zaufania: |
| (142) ~c. zwątpienia: |
| (143) ~d. tęsknoty: |
| (144) ~e litości: |
| (145) ~f. podziwu: |
| (146) ~g. drwiny: |
| (147) ~h. sprzeciwu, buntu: |
| (148) 27. (w przekładach z łaciny) wskazuje przedmiot myślenia, rozważania, uwagi: |
| (149) 28. wskazuje przedmiot nauki, wiedzy, umiejętności: |
| (150) ~ |
| (151) 29.a. 29. po czasownikach oznaczających posiadanie, użytkowanie, nabywanie, odzyskanie itp. wskazuje: a. majątek, część spadkową itp. stanowiące czyjąś własność, przypadające komuś: |
| (152) ~b. |
| (153) 30.a. 30. wyraża stosunki podległości, podporządkowania: a. o władzy, zwierzchnictwie: |
| (154) ~ 'zależeć od czegoś, ex aliqua re pendere': |
| (155) ~b. o opiece, straży, nadzorze: |
| (156) ~c. o środkach pozbawienia wolności: |
| (157) ~d. o kimś poddanym czyjejś władzy: |
| (158) ~ |
| (159) 31.a. 31. w sytuacjach prawnosądowych wskazuje: a. instytucję, prawo, urząd itp., w którym przebiega czynność prawna: |
| (160) ~ |
| (161) ~b. przedmiot (treść) obwinienia, sporu, skargi, zarzutu, pełnomocnictwa itp.: |
| (162) ~ o czynie zaskarżalnym, który stwierdzono: |
| (163) ~ |
| (164) ~c. karę, jej rodzaj: |
| (165) ~d. przedmiot przymusowego zastawu: |
| (166) ~e. rodzaj zaskarżonej szkody, straty, utrudnienia: |
| (167) ~ |
| (168) ~ |
| (169) ~ |
| (170) ~f. samą czynność prawną: |
| (171) ~g. ukaranego: |
| (172) ~ |
| (173) ~h. przedmiot grzechu, przekroczenia przepisów: |
| (174) 32.a. 32. osobliwości co do pozycji i grafiki: a. przyimek powtórzony po wyrazie określanym, a przed przydawką: |
| (175) ~ |
| (176) ~b. przyimek powtórzony po przydawce, a przed wyrazem określanym: |
| (177) ~ przyimek powtórzny w liczebniku złożonym przed jego drugim członem: |
| (178) ~c. przyimek między negacją a zaprzeczanym wyrazem: |
| (179) ~d. przyimek między przysłówkiem a odpowiednim przymiotnikiem, między dwoma przymiotnikami: |
| (180) ~ |
| (181) ~e. osobliwości graficzne: |
| (182) ~ |