| (1) I.1.a. I. Łącząc się z gen. rzeczownika lub zaimka: 1. wyraża stosunki przestrzenne, wskazując: a. obiekt (miejsce, obszar, punkt wyjścia) będący początkiem czynności (orzeczeniem przeważnie czasownik ruchu): |
| (2) ~ o kierunku czynności: |
| (3) ~ oprócz punktu wyjścia podany punkt dojścia: |
| (4) ~ o opuszczeniu lub wypędzeniu z gospodarstwa kmiecego a. o odejściu z warsztatu rzemieślniczego: |
| (5) ~ obiektem naczynia, przedmioty, ubranie: |
| (6) ~ obiektem utwór pisany: |
| (7) ~ obiektem człowiek i części ciała: |
| (8) ~ obiekt użyty przenośnie albo obiekt abstrakcyjny: |
| (9) b. obiekt (miejsce, obszar, punkt wyjścia), na (w) którym przebiega czynność (orzeczenie zazwyczaj nie jest czasownikiem ruchu, a z(e) może być zastąpione przez na a. w): |
| (10) ~ obiektem ubranie: |
| (11) ~ obiektem utwór pisany: |
| (12) ~ obiektem instytucja wymiaru sprawiedliwości: |
| (13) c. obiekt (miejsce, obszar, punkt wyjścia), obok którego przebiega czynność albo trwa pewien stan: |
| (14) ~ |
| (15) ~ o kierunku czynności: |
| (16) ~ |
| (17) ~ |
| (18) ~ 'naprzeciw kogoś, ex adverso, contra': |
| (19) ~ 'stamtąd..., stąd, illinc..., istinc': |
| (20) ~ 'zewsząd, undique': |
| (21) d. obiekt (miejsce, obszar), poza którego obrębem coś się dzieje lub poza którego obręb wykracza skutek czynności: |
| (22) ~ |
| (23) ~ 'po zewnętrznej stronie, na zewnątrz, extra, in parte exteriore': |
| (24) e. obiekt będący terenem czyjejś działalności, władzy: |
| (25) 2.a. 2. wyraża stosunki czasowe, wyznaczając moment lub odcinek czasu: a. od którego coś się dzieje albo trwa: |
| (26) ~ 'od... do, ab... usque ad': |
| (27) ~ o początku pewnych uprawnień: |
| (28) b. kiedy coś się dzieje albo trwa: |
| (29) c. po którego upływie coś się dzieje albo trwa: |
| (30) 3. wskazuje przedmiot różnych działań: |
| (31) ~ |
| (32) ~ |
| (33) ~ |
| (34) ~a. w sytuacjach prawnosądowych wskazuje: a. jurysdykcję, spod której się ktoś wydostaje: |
| (35) ~b. osobę, której coś zabrano, która poniosła szkodę: |
| (36) ~ |
| (37) ~c. zmianę przynależności majątku, pieniędzy itp.: |
| (38) ~ o pozbawieniu majątku siłą: |
| (39) ~d. różnego rodzaju zobowiązania, powinności itp., od których się kogoś uwalnia, które się wypełnia, spłaca itp.: |
| (40) ~e. możliwość dochodzenia roszczeń prawnych, której się kogoś pozbawia: |
| (41) ~f. oskarżenia, od których się ktoś (kogoś) uwalnia: |
| (42) ~ |
| (43) 4. wskazuje dotychczasowy stan, położenie, które ulega zmianie: |
| (44) ~ 'sprawić, że ktoś umiera, pozbawić życia, efficere, ut aliquis moriatur, vita privare': |
| (45) ~ 'umrzeć, mori': |
| (46) ~ 'przywrócić do życia, aliquem a morte ad vitam revocare': |
| (47) ~ 'ożyć, zmartwychwstać, reviviscere, a mortuis resurgere': |
| (48) ~ o uwolnieniu od stanu pozbawienia wolności, podległości czyjejś władzy, zależności od kogoś itp. (dosłownie i przenośnie): |
| (49) 5. uściśla treść, precyzuje albo ogranicza zakres nadrzędnego wyrazu: |
| (50) 6.a. 6. wskazuje zbiór, zbiorowość, wspólnotę, środowisko, grupę, do której ktoś a. coś należy albo której dotyczy akcja: a. ludzi: |
| (51) ~~ w sytuacjach prawnosądowych wskazuje uczestników sporu sądowego: |
| (52) ~b. zwierząt: |
| (53) ~c. inne zbiory: |
| (54) ~ obiekt wybrany ze zbioru jest oznaczony liczebnikiem, zaimkiem lub przymiotnikiem: |
| (55) ~ |
| (56) ~ |
| (57) 7. wskazuje miejsce czyjegoś zamieszkania, przebywania lub urodzenia: |
| (58) ~ |
| (59) ~ |
| (60) 8. wskazuje pochodzenie od kogoś a. od czegoś (rodu, pokolenia itp.): |
| (61) ~ |
| (62) 9. wskazuje materiał, tworzywo: |
| (63) 10. wskazuje całość w stosunku do części składowych: |
| (64) ~ |
| (65) 11. wskazuje źródło wypłaty należności, podatku itp. (po czasownikach brać, wziąć, płacić itp.): |
| (66) ~ |
| (67) ~ |
| (68) 12. wskazuje cenę przedmiotów kupna, najmu itp.: |
| (69) ~ |
| (70) 13. wskazuje kogoś, coś będącego źródłem, początkiem, dawcą czegoś: |
| (71) ~ |
| (72) wskazuje czynnik sprawczy 'dzięki (czemuś), wskutek (czegoś), ex aliqua re, per aliquid': |
| (73) 15. określa zasady, podstawy postępowania 'zgodnie z czymś, stosownie do czegoś, na podstawie czegoś, secundum, iuxta, ex aliqua re': |
| (74) ~ 'powołując się na kogoś, alicuius nomine, auctoritate': |
| (75) ~ |
| (76) 16. (w przekładach z łaciny) wskazuje środek, narzędzie itp., przy którego użyciu, pomocy dokonuje się akcja (zazwyczaj wyrażeniu przyimkowemu z czegoś odpowiada dzisiejszy instr. czymś): |
| (77) ~ |
| (78) 17. wskazuje podstawę rozpoznania, wnioskowania, oceny, stwierdzenia czegoś (zazwyczaj po czasownikach poznać, baczyć itp.): |
| (79) 18. wskazuje przyczynę, powód: |
| (80) ~ 'dlatego, z tej przyczyny, skutkiem tego, qua de causa, quam ob rem': |
| (81) 19. wskazuje sposób: |
| (82) ~ 'na długość, in longitudinem, longitudine': |
| (83) ~ 'dosłownie, ad verbum': |
| (84) ~ o równoczesnym występowaniu przeciwstawnych sobie zjawisk: z jedne krainy, z drugiej krainy, z jednej strony..., z drugiej strony: |
| (85) ~ 'na odwrót, przeciwnie, contra, ex adverso': |
| (86) ~ 'a równocześnie, et eodem tempore': |
| (87) 20. 'bardzo mocno, bardzo gorąco, ex animo, sincere': |
| (88) ~ 'zupełnie, do szczętu, radicitus, funditus, penitus': |
| (89) ~ 'dokładnie, accurate': |
| (90) ~ 'całkiem, zupełnie, pod każdym względem, integre, plene': |
| (91) ~ 'różowy, roseus': |
| (92) ~ 'siwy z domieszką barwy kasztanowatej, coloris cani cum rufo mixti': |
| (93) 21. wskazuje formę, postać, w jakiej ktoś występuje: |
| (94) 22. wskazuje wzór do naśladowania: |
| (95) 23. wskazuje sprawcę czynności (przy stronie biernej) 'przez, ab (aliquo)': |
| (96) ~ wskazuje osobę, dla której odgrywa jakąś rolę treść wyrażona orzeczeniem: |
| (97) ~ wskazuje element porównania 'niż, niżeli, quam': |
| (98) ~ wskazuje kogoś o niższym znaczeniu, mniej ważnego 'bardziej niż, więcej niż, prae, praeter': |
| (99) ~ wskazuje zakres działania (z zaimkiem ilościowym): jelkoż z kogoś 'ile kto może, quantum in aliquo est': |
| (100) 24. wyraża dystrybutywność: |
| (101) 25.a. 25. w konstrukcjach predykatywnych: a. z kogoś, czegoś jest, bywa ktoś, coś 'ktoś staje się, bywa a. jest kimś, czymś, aliquis, aliquid ab aliquo, aliqua re mutatur': |
| (102) ~b. 'być jakimś, aliqualem esse': |
| (103) ~c. '(u)czynić kogoś kimś, jakimś, aliquem ex aliquo creare': |
| (104) ~d. 'wybrać na kogoś, aliquem eligere': |
| (105) 26.a. 26. osobliwości co do pozycji: a. przyimek powtórzony po wyrazie określanym: |
| (106) ~b. w połączeniu i z(e): |
| (107) II.1. II. Łącząc się z instr. rzeczownika lub zaimka: 1. wskazuje współwykonawcę, współuczestnika czynności: |
| (108) ~ |
| (109) ~ |
| (110) ~ |
| (111) ~ o kimś, kto korzysta z pomocy, opieki, gwarancji bezpieczeństwa: |
| (112) ~ 'żyć bogobojnie, pie vivere': |
| (113) ~ w przydomku: |
| (114) 2. wskazuje partnera lub przeciwnika wykonywanej czynności, szczególnie współdziałającego w czynnościach prawnych: |
| (115) ~ w przenośnych kontekstach: |
| (116) 3. wskazuje element (materialny a. niematerialny) dodany lub przynależny do czegoś innego, łączący się z czymś innym, stanowiący część lub uzupełnienie czegoś innego: |
| (117) ~ |
| (118) ~ |
| (119) ~ w przenośnych kontekstach: |
| (120) ~ w odniesieniu do kobiety wychodzącej za mąż: |
| (121) ~ z czasownikami oznaczającymi łączenie lub rozdzielanie: |
| (122) ~ |
| (123) 4. wskazuje element występujący wraz z innym: |
| (124) ~ w składzie liczebników wieloczłonowych: |
| (125) 5. wskazuje osobę a. rzecz, której dotyczy działanie: |
| (126) ~ |
| (127) ~ w zbyt dosłownych przekładach z łaciny: z kimś 'w stosunku do kogoś, względem kogoś, in, erga aliquem': |
| (128) 6. wskazuje stan psychiczny, uczucie towarzyszące czynności: |
| (129) 7. wskazuje czynność (przeważnie wymienialną na imiesłów na -ąc) towarzyszącą innej czynności: |
| (130) 8. wskazuje przedmioty, rzeczy trzymane w ręku, będące do dyspozycji, używane, posiadane, zabrane: |
| (131) ~ |
| (132) 9. wskazuje narzędzie, środek itp., przy którego użyciu dokonuje się akcja (zazwyczaj wyrażeniu przyimkowemu z czymś odpowiada dzisiejszy instr. czymś): |
| (133) ~ |
| (134) 10. wskazuje zawartość czegoś, np. naczynia, przedmiotu itp.: |
| (135) 11. określa wzór, zasady, podstawy postępowania 'zgodnie z czymś, na podstawie czegoś, za czyjąś zgodą, wiedzą, radą, poleceniem, secundum, iuxta aliquid, aliquo consentiente, mandante, sciente': |
| (136) 12. wskazuje cechę wyróżniającą, charakteryzującą kogoś a. coś, właściwą komuś a. czemuś: |
| (137) ~ w przydomku: |
| (138) 13. wskazuje czynnik sprawczy 'dzięki, na skutek, propter, ratione': |
| (139) 14. wskazuje czynnik wspomagający 'przy pomocy, za pomocą, iuvante aliquo, aliqua re': |
| (140) ~ |
| (141) 15. wskazuje przyczynę, powód: |
| (142) ~ 'z tego powodu, dlatego, quam ob rem': |
| (143) 16. wskazuje cel: |
| (144) 17. wskazuje sposób: |
| (145) ~~ |
| (146) 18. wskazuje element porównania: |
| (147) 19. określa czas, wskazując równoczesność z czymś innym: |
| (148) 20. wskazuje źródło korzyści, zysku: |
| (149) 21. określa miejsce, wskazując styczność z czymś innym: |
| (150) 22.a. 22. osobliwości co do pozycji: a. przyimek powtórzony po wyrazie określanym: |
| (151) ~b. w połączeniach i z(e), i s(e), też(e) z: |
| (152) ~ |
| (153) ~c. |
| (154) ~ |
| (155) III.1.a. III. Łącząc się z acc. rzeczownika, liczebnika lub zaimka: 1. wskazuje kierunek ruchu a. miejsce, gdzie się coś znajduje: z drugą stroną: a. 'od przeciwnej strony, ex adverso, contra': |
| (156) b. 'po przeciwnej stronie, ultra, trans': |
| (157) 2.a. 2. w określaniach ilości: a. wprowadza odcień niedokładności 'około, mniej więcej, circa, fere': |
| (158) ~b. wskazuje wysokość wypłaty: |
| (159) ~c. wskazuje wysokość czynszu (płaconego od roli przez chłopa): |
| (160) 3. wskazuje kogoś, przeciw komu jest wymierzona akcja: moc z kogoś 'przemóc, pokonać kogoś, aliquem superare, vincere': |