| STAN CYWILNY. ŚLUB |
| STAN ZDROWIA. LECZENIE |
| STAN WŁODYCZY |
| stan |
| Nos Wlodimirus... palatinus, notum facimus..., quod cum ad Magnum Salem essemus..., orta quaestione coram nobis, utrum villa monachorum de Claratumba Cisterciensis ordinis, quae dicitur Prandochin,... zupam, quae stan vulgo dicitur, in annona solvere deberet, huic dubitationi dominus abbas Claratumbensis finem imposuit, fidem faciens per testes idoneos, quod dicta hereditas non solvit stan, nisi in argento 1238 |
| zjąć stan |
| 'człowiek ze stanu służebnego zajmujący się bobrami, castorum venator': |
| Gdisz bracz syą bødø (cum proficiscendum fuerit), seymø slvgy stanowe stan |
| Omnes... villas... et eidem conventui obsequentes seculares reddendo in perpetuum ab his servitiis et solutionibus, stan videlicet, strosa, ... ove, bobri, capite, licze... liberos et exemptos 1336 |
| Uillas eciam ac predia ipsorum in nostro ducatu et eos, qui in eisdem habitabunt... ab omni liberamus exactione..., labore uel seruitute..., a dacione *cise, rogoue, stan, voyna, grod (1225) |
| Bødø dzerzecz strozø w stanv zaslvbyonem a sam stan..., a opony, gisz to zawyeszoni wesczv (leg. w weszciu) stanowem syencze (tentorium..., quod appenditur in introitu atrii tabernaculi) |
| Yusz bil Iacob rospyøl (extenderat) swoy stan na gorze |
| Wszelki, ktoris by dotknøl czlowyeczey dvsze marlini (omnis, qui tetigerit humanae animae morticinum)..., pokala stan bozi |
| 'substancja służąca do namaszczania, oliwa, maść, oleum vel unguentum': |
| Ego Kazimirus... dux Polonie a canonicis beati Wencezlai in Chropis et Kalno licentiam uenandi omnibus diebus uite mee humili peticione impetraui ceteraque nichilominus ad eosdem canonicos iura pertinentia optinui, utpote stan, nastaua, preuori et alia XII ex. |
| Ktorimze srzødem podyøt bødze (sc. stan świadecstwa), takesz i slozon bødze (deponetur) |
| Wszyøw (sc. Mojżesz) mazanye oleyne, gymsze smasze (tulit... unctionis oleum, quo linivit) stan |
| Helyzabeth... cum... Nicolao... habent terminum... pro eo, quia tu in conuencione generali Pyotrkovyensi... elapsa, veniens violenter cum duobus tibi similibus ante tentorium al. przed stan ipsius... in Pyotrkow... depressisti sibi (sc. Helyzabeth) al. zrazylessz de digito ipsius duos anulos 1471 |
| Wznyeszon bødze stan swyadzeczstwa po rodzech slvg kosczelnich a po zastøpyech gich, a ktorimze srzødem podyøt bødze (quomodo erigetur), takesz i slozon bødze |
| Ita quod neque przewoz, neque stan ducale et exercitus, neque pouoz, nec aliquid aliud seruicium uel utilitatem... ab eisdem hominibus dux terre... expetet 1239 |
| 'gwarancja a. stan bezpieczeństwa, stan szczególnej ochrony prawnej, securitas alicuius legibus singularibus firmata': |
| Pyøczdzyeszyøt slal *grøgow zlotich, ktore bi dzerszaly opon dzerszadla (qui morderent cortinarum ansas), abi bil geden stan |
| A przeto pyøczdzyeszyøt slal *grøgow zlotich, ktore bi dzerszaly opon dzerszadla, abi bil geden stan (unde et quinquaginta fudit circulos aureos, qui morderent cortinarum ansas, et fieret unum tabernaculum) |
| Poloszil iest czmi szirokoscz swoiø, w okrødze iego stan iego, woda czemna w obloczech powetrznich (in nubibus aeris) |
| I. w połączeniu z loc. rzeczownika (lub zaimka): 1. wyraża czasowe następstwo (tj. czynność lub stan określony orzeczeniem ma miejsce później niż czynność, stan, fakt nazwany w wyrażeniu wprowadzanym przez po): |
| To gest stan a sztrzechy gego y przykryczya, *pyerszczyenyow y szczyani s deszk s szerdzyamy (tabulata cum vectibus) |
| Uczyn... stan a sztrzechy gego... y szczyani s deszk s szerdzyamy, s kolky y podstawky (tabulata cum vectibus, paxillos et bases) |
| Ab omni liberamus exactione, ... a dacione cise, rogoue, stan (1255) XIV |
| Excepimus... homines... ab omni servitute iuris Polonici, ut est stan, strosa, pouoz, prewod qualecumque, bobrounici, psare (1228) 1260 |
| Wszyøw mazanye oleyne (unctionis oleum), gymsze smasze stan |
| Quos eciam absoluimus ab omni prestacione prediali sew personali, cuiuscumque census uel tributi, ad ducem, palatinum, castellanum... pertinentis, neque enim preuod, strosam, stan, poduzne, narub, thargoue, poradl[e]ne (1257) XIV in. |
| Uczynyl gest dzerszadlo... na krayu oponi gedney, ... a na krayu oponi drugey takyesz... A przeto pyøczdzyeszyøt slal *grøgow zlotich (unde et quinquaginta fudit circulos aureos), ktore bi dzerszaly opon dzerszadla, abi bil geden stan |
| Na drugey stronye, ktora na obu stronu wchod[u] w stan czyny (quia inter utraque introitum tabernaculi fecit), pyøcznaszczye loktow rowne bili oponi |
| Damus... incolis... libertatem, qua durante... ab omnibus condicionibus Polonici iuris stan, a podwoda, a podvozove (pro povozove?), a podworove, a vacca, ... immunes permaneant (1290) 1634 |
| Absoluentes eosdem (sc. incolas) ab omni prestacione prediali... uel tributi..., neque eciam preuod, strosam, ... stan, poduozne, naramb... persoluent XIV in. |
| Wznyeszon bødze stan swyadzeczstwa po rodzech slvg kosczelniiich a po zastøpyech gich, a ktorimze srzødem podyøt bødze, takesz i slozon bødze (quomodo erigetur, ita et deponetur) |
| Eze Stan swø (leg. z swą) braczø w tim pokazanu, csom sluzebnikowi pokazal w mey dzedzine, vczinil Crzistkowi... za trzidzesczi grziwen skodi 1398 |
| I poloszil iest (posuit, Puł: polozil) czmi szirokoscz swoiø, w okrødze iego stan iego |
| W okrødze iego stan iego: woda czemna (tenebrosa aqua) w obloczech powetrznich |
| Ab omni liberamus exactione... ac militale..., stan, wojna (1255) |
| Preterea omnes... kmethones et inhabitatores... existant a solucione sepp, posadne..., stan, przewod, strosza, a potestate omnium nostrorum judicum (1371) 1477–92 |
| Na teyze to gorze vstanowyl swoy stan (fixit tentorium) |
| Eze Stan... w tim pokazanu, csom sluzebnikowi pokazal w mey dzedzine, vczinil Crzistkowi... za trzidzesczi grziwen skodi 1398 |
| Na teyze to gorze (in eodem monte) vstanowyl (sc. Laban) swoy stan |
| Tako potem wswyedzawszy (Stary Testament Cardy: wzdwih) swoy stan (movens igitur tabernaculum suum), Abram przyszedl y przebiwal podle dolu Mambre |
| Quod neque przewoz, neque stan ducale et exercitus... ab eisdem hominibuis dux terre... expetet 1239 |
| Jaco Janusz ne beszal gwaltem na Stanislaw<ow> stan ani mu ran dal 1410 |
| W okrødze iego stan (tabernaculum, Puł: stayn, leg. stań?) iego |
| 'miejsce do stania, stanowisko, locus standi, statio': |
| stan, stan boży, ślubu, świadectwa, zaślubienia, zaślubiony |
| Quod plura in sola sui oppolencia non veritate fundantur, gl. sed non vera existencia firmatur nye w bithnosczy *brawdziwej stan[y]owya szya XV med. |
| sługa stanowy |
| 'postanowienie, decyzja, decisio, conclusio': |
| Facimus insuper omnes incolas villarum... ab omnibus exactionibus, que vlg. stan, stroża, powoz, przewod, ouis, vacca, bobry nuncupantur, cum omni posteritate sua liberos (1256) 1510 |
| Prze Ihesu Crista... gest tobye, bogu oczczu... welka czescz y chwala na weky wekom albo przes wyeka, day (Msza I. VIII: szaprawda, IV. VI: stan szø, VII: amen) 1424 |
| obiekt (miejsce, obszar, punkt wyjścia), obok którego przebiega czynność albo trwa pewien stan: |
| wskazuje dotychczasowy stan, położenie, które ulega zmianie: |
| Czim wyøczey lyat ostalobi po milosciwem lyatv, tim wyøczey roscz bødze (quanto plures..., tanto crescet) y naem. A czim mnye czasv policzilbi, tim mnye cvpey staney (quanto minus..., tanto minoris et emptio constabit) |
| 'stan, conditio': |
| 'stan, natura człowiecza, człowieczeństwo, hominis natura (corporis vel animi)': |
| 'stan człowieczy, natura człowiecza, natura hominis, humanitas': |
| wskazuje stan psychiczny, uczucie towarzyszące czynności: |
| 'stan utraty równowagi emocjonalnej, najwyższe wzruszenie, uniesienie, ecstasis, mentis excessus': |
| 'lękliwość czy chorobliwy stan lękowy, może też coś, co budzi lęk, timiditas vel id, quod timorem affert' (?): |
| 'stan, warunki życia, status, condicio': |
| w błędnym przekładzie dwuznacznego łacińskiego clerus 'los, udział' jako 'stan kapłański': |
| 'kobieta posiadająca majątek, (bez względu na stan), władzę, władczyni, właścicielka, gospodyni, chlebodawczyni, mulier, quae rem familiarem, potestatem habet, domina, possestrix, hera (quo loco nata sit, nihil attinet)': |
| 'panieństwo, stan niezamężny dziewczyny, virginitas' : |
| na końcu wypowiedzi 'niech tak będzie, niech tak się stanie, ita fiat, ita sit': |
| stan zaślubiony |
| stan zaślubienia |
| 'stan utraty równowagi emocjonalnej, gwałtowne wzruszenie, uniesienie, mentis excessus, ecstasis': |
| 'stan wiecznej szczęśliwości po śmierci, życie wieczne, też niebo, raj, vita aeterna beatorum in caelo': |
| podaje bliżej zakres nadrzędnego wyrazu (zespołu wyrazów): a) rzeczownika, charakteryzując jakiś przedmiot ze względu na jego zawartość, przeznaczenie, funkcję, rozmiary itp., b) czasownika, wskazując przedmiot, którego dotyczy jakaś czynność, z którym się wiąże jakiś stan, okoliczności towarzyszące akcji itp.: |
| podaje bliżej zakres nadrzędnego wyrazu (zespołu wyrazów), wskazując przedmiot, którego dotyczy jakaś czynność, z którym się wiąże jakiś stan, właściwość, okoliczności towarzyszące akcji: |
| 'dobry stan fizyczny, też duchowy, valetudo bona, sanitas, incolumitas': |
| (o istotach żywych i częściach ciała, de animantibus et partibus corporis) 'dobry stan fizyczny, zdrowie, może też przenośnie, valetudo bona, sanitas, fortasse etiam translate': |
| 'stan niewymagający uzupełnienia, całość, całkowitość, nulla re carere (sensu subst.)': |
| Czim mnye czasv policzilbi, tim mnye *cvpey staney (pro stanye; quanto minus temporis numeraveris, tanto minoris et emptio constabit) |
| 'brak wojen, stan pokoju, pax publica': |
| 'stwierdzić pewien stan, właściwość, ilość, invenire (alicuius rei statum, proprietatem, numerum sim.), videre, animadvertere, cognoscere': |
| 'stwierdzić pewien stan, właściwość, ilość, invenire (alicuius rei statum, proprietatem, numerum, sim.), videre, animadvertere, cognoscere': |
| 'stan bez kwasu, bycie bez kwasu, bez fermentu (tu przenośnie), fermentatione carere': |
| 'nakarmienie i napojenie, też stan braku głodu i pragnienia, satietas, actus vel effectus aliquem cibo et potu satiandi': |
| nawrocić się 'zostać przywróconym do poprzedniego stanu, odzyskać poprzedni stan, restitui ad statum pristinum': |
| 'stan pozbawienia wolności, niewola, też miejsce pozbawienia wolności, captivitas, servitus, vincula, carcer': |
| 'zły stan minie, condicio mala iam finitur': |
| 'nastrój, stan psychiczny, natchnienie, animus, affectio animi, inspiratio': |
| (według poglądów chrześcijańskich, in religione Christiana) 'niebo jako miejsce pobytu zbawionych po sądzie ostatecznym lub stan, w którym znajdą się zbawieni po sądzie ostatecznym, caelum, salvatorum sedes vel status post iudicium extremum': |
| 'stan pozbawienia wolności, niewola, captivitas, servitus': |
| 'przejście w inny stan albo formę, przekształcenie, przeobrażenie, mutatio, permutatio': |
| 'wprowadzać w inny stan, w inną formę, przeobrażać, przekształcać, mutare, commutare, convertere, transformare': |
| 'wprowadzić w inny stan, w inną formę, przekształcić, przeobrazić, mutare, commutare, convertere, transformare': [ziemia przemieni się] |
| Ktokoly z was gesth mødry, podz a uczyn, czsokoly gest przykazal pan, to gest stan a sztrzechy gego..., caganyecz ku podpyeranyu szwyecz (candelabrum ad luminaria sustentanda) |
| 'pozbawiony kontaktu ze światem realnym, przeniesiony w stan ekstazy, in extasi existens': |
| 'wprowadzenie w inny stan, w inną formę, przeobrażenie, przekształcenie, actus mutandi, commutandi, convertendi, transformandi': |
| 'zgoda, pokój, stan bez konfliktów, pax, concordia': |
| 'stwierdzić pewien stan, właściwość, videre, cognoscere': |
| 'stan bez kwasu, bycie bez kwasu, bez fermentu (tu przenośnie), azymi natura (hoc loco translate)': |
| A vschakosch nye moya, ale thva stan szye volya... V tem nass navcza nascha volyą karącz, a na bozą przepusczącz |
| 'stan bliżej nie znany, nie określony, niewyraźny, niejasny, incertum, dubium': |
| 'człowiek naruszający istniejący stan rzeczy, buntownik, qui aliquem statum rerum mutare vult, seditionis auctor': |
| 'nienaruszony stan rzeczy, nieskazitelność, czystość, niewinność, integritas, innocentia, castitas': |
| 'stan rzeczy zagrażający komuś, niebezpieczeństwo, periculum, discrimen': |
| 'stan rzeczy zagrażający komuś, niebezpieczeństwo, periculum, discrimen': |
| 'stan rzeczy zagrażający komuś, niebezpieczeństwo, periculum, discrimen': |
| 'stan spokojnego, niekwestionowanego posiadania, wykonywania swoich uprawnień, potestas sua intergo iure possidendi vel exsequendi': |
| Stan sza tho w gyma swathey troycze a neroszdzelone gednosczy in nomine s. trinitatis et individuae unitatis 1460 |
| 'niski stan społeczny, pozycja społeczna, ignobilitas, gens non nobilis': |
| 'stan, położenie, status, condicio': |
| 'brak winy, wolność od czynionych zarzutów przestępstwa, też w sensie moralnym bezgrzeszność, stan wolności od grzechu, innocentia, integritas': |
| 'panieństwo, wiek panieński, stan panieński, dziewictwo, aetas virginea, virginitas': |
| 'nowy stan, odnowa, odnowienie, novitas, renovatio': [nowość żywota] |
| 'stan naturalny, pierwotny, właściwy, condicio naturalis quae dicitur, condicio antiquissima, recta': |
| 'stan rozrzucenia w przestrzeni, status dispersionis': |
| wyznaczając odcinek czasu, przez który trwała akcja lub stan 'przez, w ciągu, per, intra': |
| wskazuje to (osobę, rzecz, działanie, stan), od czego odłącza, oddziela, broni sprawca czynności 'od, ab': |
| 'rzeczywistość, stan faktyczny, veritas': |
| wskazuje inny, odmienny od dotychczasowego stan a. postać obiektu (często po czasownikach oznaczających działanie wywołujące zmianę, np. obrocić, przemienić itp.): |
| wskazuje przedmiot posiadania (po przymiotnikach oznaczających stan posiadania): |
| 3. wyraża stosunki czasowe: a. w połączeniu z rzeczownikiem nazywającym zdarzenie lub stan, w którym się coś dzieje a. trwa 'podczas, w czasie, dum, tempore (sc. quo aliquid fit)': |
| 'stan posiadania, possessio, actus possidendi': |
| 'zaognienie, stan zapalny jakiejś części ciała, inflammatio alicuius partis corporis': |
| 'dotykać, naruszać czyjś stan posiadania, tangere, auferre, aliquid alicui adimere': |
| wskazuje stan, w którym ktoś a. coś przebywa, trwa (po czasownikach być, chodzić, leżeć, ostać, przebywać, stać, trwać itp.): |
| wskazuje okoliczności (czynność lub stan) towarzyszące akcji, związane z nią: |
| 'dotknąć, zabrać, naruszyć czyjś stan posiadania, tangere, auferre, aliquid alicui adimere': |
| 'stan, warstwa społeczna, ordo': |
| 1. 'związany z wdową, ad viduam pertinens': a. wdowie stadło, stadło wdowie 'wdowieństwo, stan wdowi, viduitas': |
| 'wdowieństwo, stan wdowi, viduitas': |
| 'stan zapalny skóry, pruritus': |
| 'stan bez kwasu, bycie bez kwasu, bez fermentu (tu przenośnie), azymi natura (hoc loco translate': |
| 'stan zawstydzenia, wstydzenie się, wstyd, pudor, ignominia, confusio': |
| 'stan pozbawienia wolności, niewola, libertatis ademptio, captivitas, servitus': |
| pokazić się 'zniszczeć, popsuć się, stać się niezdatnym do użytku, stracić pierwotną wartość, stan, destrui, frangi, vitiari, inutilem fieri': |
| 'stan bez wojny, tempus pacis': |
| 'stan spokojnego, niekwestionowanego posiadania, in possidendo aliquid non perturbari (sensu subst.)': |
| 'chorobliwy stan mimowolnego i przewlekłego napięcia mięśni i naczyń krwionośnych, spasmus': |
| 'stan wypoczynku fizycznego i umysłowego połączony z zanikiem świadomości, somnus': |
| 'stan, ogólna sytuacja, status, condicio, locus': |
| 'wyższy stan, wyższa pozycja społeczna, origo nobilior': |
| 'przejście w stan grzechu, upadek moralny, casus, peccatum': |
| 'stan osierocenia, orbitas': |
| 'zabrać coś, ukraść, naruszyć czyjś stan posiadania, aliquid auferre, furtum facere': |
| 'utrwalić pewien stan, statum quendam stabilem, immutabilem reddere': |
| wrocić się 'odzyskać poprzedni stan, restitui ad statum pristinum': |
| 'stan pozbawienia wolności, niewola, captivitas, custodia, carcer': |
| 'bycie winnym, stan winy, status culpa onerati, eius qui reus est': |
| 'to, co dojrzało, czy też stan dojrzałości, quod maturum est, fortasse maturitas': |
| 'stan wywołany przykrym przeżyciem, strapienie, przygnębienie, dolegliwości, tristitia, maeror, luctus, dolor': |
| 'stan wywołany przykrym przeżyciem, strapienie, przygnębienie, dolegliwości, tristitia, maeror, dolor': |
| 'stan świętości, sanctitas': |
| (dopełnieniem nazwy czynności lub stanu) 'zacząć czynność lub zmienić swój stan społeczny a. psychiczny, ulec cudzemu działaniu, subire, inire': w boj wstępić 'przystąpić do walki, proelium inire': |
| (podmiotem zjawisko psychiczne, pojęcie abstrakcyjne lub stan) 'dotrzeć gdzieś, napaść, przeniknąć, invadere, intrare, occupare, obsidere': |
| (dopełnieniem nazwy czynności lub stanu) 'zaczynać czynność lub zmieniać swój stan, actionem incipere vel statum suum mutare': w cześć wstępować 'zdobywać wysoki urząd, dostojeństwo, dignitatem, honorem assequi': |
| 'sen, stan wypoczynku fizycznego i umysłowego połączony z zanikiem świadomości, somnus': |
| 'ciężkie położenie, stan niezadowalający, w którym odczuwa się różne braki, niedogodności itp., difficultas, alicuius rei egere (sensu subst.)': |
| 'ciężkie położenie, stan niezadowalający, w którym odczuwa się różne braki, niedogodności itp., res afflictae, perditae, alicuius rei egere (sensu subst.), ex incommodis laborare': |
| 'niedostatek, stan niezadowalający, w którym odczuwa się różne braki, niedogodności itp., inopia, aliquid desiderare (sensu subst.)': |
| 'niedostatek, stan niezadowalający, w którym odczuwa się różne braki, niedogodności itp., inopia, aliquid desiderare (sensu subst.)': |
| 'ogólna sytuacja atmosferyczna, stan pogody, caelum, tempestas': |
| 'uczucie wstydu, stan zawstydzenia, pudor, confusio': |
| 'godność, stanowisko, stan, honor, dignitas': |
| Czim wyøczey lyat ostalobi po milosciwem lyatv, tim wyøczey roscz bødze y naem, a czim mnye czasv policzilbi, tim mnye cvpey (pro cupya) staney (pro stanye, emptio, constabit) |
| Stan syø pozegnanye nad twø gospodinyø (dicatur benedictio super uxorem tuam) |
| 'stan panieński, virginitas': |
| 'stan majątkowy, res familiaris': |
| 'związany ze stanem, namiotem okrywającym biblijną arkę przymierza, pertinens ad tabernaculum, stan vocatum, quo arca foederis tegebatur': |
| 'związany ze stanem – obozem, terenem obozowiska, ad castra stan vocata, castrorum locum pertinens': |
| 'całokształt zewnętrznych i wewnętrznych warunków życia, w odniesieniu do rzeczy wygląd, stan, omnes vitae condiciones, rerum status, species': [małżeński staw] |
| 'uczucie zagrożenia, stan niepokoju wywołany niebezpieczeństwem istniejącym lub spodziewanym, trwoga, przerażenie, bojaźń, timor, metus': |
| 'pozbawiony czucia, kontaktu ze światem realnym, przeniesiony w stan ekstazy, in ecstasi existens': |
| 'stan natężenia, intensywności, alicuius rei vis atque contentio': |
| 'stan braku głodu i pragnienia, satietas': |
| 'stan, uczucie wielkiego zadowolenia, radości, felicitas, gaudium': |
| 'stan, uczucie wielkiego zadowolenia, radości, felicitas, gaudium': |
| 'stan, uczucie wielkiego zadowolenia, radości, felicitas, gaudium': |
| 'stan utraty równowagi emocjonalnej, gwałtowne wzruszenie, uniesienie, mentis excessus, ecstasis': |
| 'stan, grupa społeczna w systemie feudalnym, posiadająca uprzywilejowane stanowisko prawne, ordo, pars civitatis feodalis privilegia quaedam habens': |
| 'stan, grupa społeczna w systemie feudalnym, posiadająca uprzywilejowane stanowisko prawne, ordo, pars civitatis feodalis privilegia quaedam habens': (o stosunkach niepolskich): |
| 'stan, grupa społeczna w systemie feudalnym, posiadająca uprzywilejowane stanowisko prawne, ordo, pars civitatis feodalis privilegia quaedam habens': (o stosunkach niepolskich): |
| Casu onego dwa z uczennykow Gezusowy<ch> gydechu do mesta, ges to bylo wzdalew (pro wzdaleno, MamLub 276: na dąlyą) stan (pro stay) <60> od Geruzalema quod erat in spacio stadiorum quadraginta (pro sexaginta) ab Iherosolimis (Luc 24, 13) ca 1425 |
| Ten to gest rzøød synow Kaatskich w stanv zaslvbyenya a w *swyøøcz swyøtich (hic est cultus filiorum Caath: tabernaculum foederis et sanctum sanctorum) |
| 'stan niezwykłej cnotliwości, osiągany przez ludzi postępujących zgodnie z nakazami moralnymi i religijnymi, sanctitas, quam qui praeceptis morum et doctrinae sacrae parent, consequuntur': |
| 'stan bycia duchem, exsistendi ratio animae propria': |