| znak |
| 3. 'znak konwencjonalny w kształcie półksiężyca, lunae dimidiatae signum pictum vel sculptum': a. jako znak rozpoznawczy: |
| Dacz znak designare ca 1500 |
| 'herb, znak rodowy (pierwotnie znak rozpoznawczy umieszczany na szczycie hełmu), generis insigne': |
| pl. tantum. wici 'znak, zarządzający pogotowie wojenne, może laska, do której był przymocowany jakiś znak władcy, signum belli suscipiendi, fortasse baculus signo quodam ducis praeditus': |
| Boyomoczni choroxsze (znak ox zastępuje u tego pisarza ø) palestripotens vexillifer 1451 |
| 'znak lub przedmiot znakowany służący jako dowód określonego uprawnienia lub wywiązania się z zobowiązań, signum vel res signata': |
| 'znak (łuk) triumfalny, fornix triumphalis': |
| 'znamię wycięte na drzewie w kształcie krzyża jako znak graniczny, terminus', w ogóle 'granica, limes': |
| 'znak wycięty na drzewie, signum arbori incisum: |
| 'znamię wycięte na drzewie (zwykle w kształcie krzyża) jako znak graniczny, signum arbori incisum finium notandorum causa': |
| użycia przenośne (najczęściej o odtrąceniu za siebie na znak pogardy): |
| wskazuje przedmiot, znak czemuś towarzyszący: |
| 'znak graniczny, wycinany na drzewach lub na specjalnych polach, signum arbori vel palo incisum finium notandorum causa': |
| 'dmuchnąć (tu na znak pogardy), exsufflare, flare cum contemptione': |
| 'wytyczona urzędowo granica posiadłości, znak graniczny, zwykle w formie usypanego kopca lub wału ziemnego, finis praedii a magistratibus constitutus, saepissime agger, tumulus': |
| przenośnie 'znak mocy, interwencji Boga, signum divinae potestatis': |
| 'zaopatrzyć pieczęcią na znak ważności lub nienaruszalności zamknięcia, signare, sigillo munire': [zapieczętany jednackiemi pieczęciami] |
| 'zaopatrzyć pieczęcią na znak ważności lub nienaruszalności zamknięcia, signare, sigillo munire': |
| 'znak graniczny, terminus': |
| 'upaść, rzucić się przed kimś na kolana lub twarzą do ziemi dla wyrażenia czci, prośby itp., także na znak miłości, flexis genibus venerari aliquem, rogare, amorem alicui ostendere': |
| 'znak w kształcie ręki, wskazującej kierunek, signum in formam manus in directionem aliquam versae caelatum': |
| 'dmuchnąć (tu na znak pogardy), exsufflare, flare cum contemptione': |
| 'znak graniczny, wycinany na drzewach lub na specjalnych palach, signum arbori vel palo incisum finium notandorum causa': |
| 'opryskać śliną na znak pogardy, pohańbienia, opluć, conspuere, sputis foedare': |
| 'znak, ślad, signum, vestigium': |
| 'znak w kształcie grotu, którym oznaczano wątpliwe miejsca rękopisu, obelus': |
| 'pochylić na znak czci, inclinare aliquid in honorem alicuius': |
| 'znak osoby bądź instytucji wyciśnięty na wosku i umieszczony przy dokumencie, akcie, liście itp., też forma do wyciskania znaku, signum cuiusdam hominis vel societatis in cera impressum, quod documentis, epistulis etc. adiungitur, signum in cera imprimendum': |
| 5. dubia: a. 'ślad, znak, vestigium': |
| 'więzy, jako znak wspólnoty, jedności, tu przenośnie, copula, vinculum, hoc loco translate': |
| jako znak herbowy: |
| 'naciąć znak na drzewie, signum arbori incidere': |
| 'znajdujący się na rogu, in angulo situs': granica narożna, (kopiec) narożny 'znak graniczny w formie kopca, umieszczony na zbiegu granic, cumulus in loco, quo termini coeunt, erectus': |
| 'cięciem naznaczyć, cięciem zrobić znak, ictu securis aliquid insignire': |
| 'jakiś znak wycięty prawdopodobnie na drzewie, signum alicui rei (fortasse arbori) incisum': |
| 'pokryć się zmarszczkami na znak gniewu, szyderstwa, kpiny, ira, irrisione vultum (nasum) contrahere': |
| dubium: 'znak pieczętny, sigillum, signaculum': |
| 'to co informuje lub świadczy o czymś, umowny środek przekazania informacji, znak, świadectwo, dowód, też oznaka, objaw, signum, insigne, testimonium': |
| 'znak szczególny, cecha wyróżniająca, element wyróżniający, też piętno, insigne, character, nota': |
| 'znak, który upamiętnia coś, pamiątka, insigne, indicium, testimonium': |
| 'znak jako zapowiedź czegoś, omen, praesagium, praenuntium': |
| 'szybkie poruszanie oczami czy powiekami (tu na znak zachęty), oculorum nutus': |
| 'znamię, znak, blizna wypalona na skórze zwierzęcia, nota cauterio impressa': |
| 'wskazywać na coś, zapowiadać coś, aliquid monstrare, ostendere, praedicere': strzała przewiadająca 'ostrzegawczy znak pisarski przypominający strzałę, nota scriptoria sagittae similis, qua nota alicuius rei attenti fimus': |
| 'uczynić ręką znak krzyża nad czymś, signum crucis super aliquid facere': |
| 'opluwać na znak pogardy, pohańbienia, conspuere': a. absolute: |
| 'opluć na znak pogardy, conspuere': |
| 'poruszać (np. dając znak), movere, mutare': |
| 'szczyt szyszaka, znak rozpoznawczy na hełmie, summa galeae pars': |
| 'pochylać się na znak szacunku, korzyć się, oddawać cześć, adorare, salutare, venerari': |
| O raną na oblyczv vkrwawyonym albo na myeszczyv yawnym, ktorą przynoszy sznak szromothy..., dzyewyadz funtow... onemu *rannomu... ma bycz dano za pokvp |
| 'znak po ukłuciu, przebiciu, corporis transfixi vestigium, vulnus': |
| żegnać się 'czynić ręką znak krzyża na sobie, cruce se signare': |
| wskazuje przedmiot, znak czemuś towarzyszący: |
| 'kłaść na głowę koronę (wieniec) jako znak władzy, uznania, chwały, wieńczyć, zdobić, diadema vel coronam capiti alicuius imponere': |
| 'herb, znak rozpoznawczy, insigne (generis, navis, similia)': |
| 'woźny sądowy postrzyżony na znak zaprzysiężenia albo woźny sądowy bez asysty, sam, minister sive praeco iudicialis tonsus ac iuratus, nullis comitibus stipatus': |
| 'znak graniczny, terminus, signum finium notandorum causa positum': |
| 'przeznaczyć coś ku czyjejś czci, na znak czci, poświęcić komuś, alicui consecrare, dedicare': |
| 'uczynić gołym, nudum facere': tu zapewne o usunięciu napletka (obrzezaniu) na znak niewolnictwa, praeputium alicui signo servitutis circumcidere': |
| 'tytuł przydawany na znak czci, szczególnie osobom duchownym, pater (nomen quo Christianorum sacerdotes appellantur)': |
| (o psie, de cane) 'wydawać niskie, gardłowe dźwięki na znak gniewu, hirrire': |
| 'znak graniczny w formie kopca (lub bruzdy?), znakowanego drzewa (czy stosu drzewa?), terminus, tumulus vel sulcus, vel signum arbori incisum finium notandorum causa': |
| 'znak graniczny, terminus': |
| 'znak (łuk) triumfalny, fornix triumphalis': |
| (o nacinaniu ciała przez Żydów na znak żałoby): |
| 'zagwizdać (na znak pogardy), sibilare (contemptus ostendendi causa), aliquem exsibilare': |
| 'pośmiewisko, urągowisko (przez gwizdanie na znak lekceważenia), sibilando deridere (sensu subst.)': |
| 'wskazywać na kogoś, wytykać palcem na znak lekceważenia, aliquem digito monstrare contemnendi causa': |
| 'coś krzywego, zakrzywionego, linia krzywa, krzywizna, tu znak herbowy o kształcie zbliżonym do odwróconej litery S, linea incurva, curvatura, hic de insigni nobilium, quod ad S litteram aversam forma accedit': |
| 'symboliczny ruch rąk kreślących znak krzyża, signum crucis manu factum': |
| 'znak w kształcie krzyża, signum in arbore incisum crucis forma': |
| 2. 'znak konwencjonalnie uważany za podobny do gwiazdy, signum quodcumque stellae simile': a. 'pisarski, nota scriptoria': |
| 'umowny znak (tu w herbie), signum lunae (in insigni nobilium)': |
| 'podobizna orła, znak w kształcie orła, aquila pieta vel sculpta': |
| 'znak, oznaka, signum, naevus': |
| 'pochylenie się na znak szacunku, salutatio': |
| 'pochylić się na znak szacunku, korzyć się, oddać cześć, demisso corpore aliquem salutare, suppliciter adorare, venerari': |
| jako znak powołujący na zebranie, signum quo homines ad conventum arcessebantur: |
| 'krzyż z rozdwojonymi zakończeniami ramion, którego wyobrażenie służyło za znak herbowy, też nazwa herbu, crux, qui ut insigne usurpabatur et cuius singula bracchia in binas partes dividebantur, nomen quoque insignis': |
| 'człowiek pomazany oliwą na znak podniesienia go do wyższej godności, qui oleo unctus est in honoribus promovendi gratia': |
| 'opryskać śliną, plwocinami (na znak pogardy, poniżenia, contemnendi causa) aliquem conspuere': |
| 'znak diakrytyczny nad literą, np. kropka, signum quoddam litterae superscriptum': |
| 'rodzaj zgrzebnej szaty podobnej do worka, noszonej na znak pokuty, vestis stuppea paenitentiam agentium': |
| 'dać znak, signum dare': |
| 'dać znak zgody ruchem powiek, palpebris annuere': |
| 'dawać znak gestem, gestu annuere': |
| 'dać znak gestem, gestu annuere': |
| 'nachylać, pochylać (na znak czci), aliquid inclinare (honoris alicui tribuendi causa)': |
| 'nachylić, pochylić (przede wszystkim na znak czci), aliquid inclinare (hoc loco imprimis honoris alicui tribuendi causa)': |
| 'ojciec, tu użyte na znak poufałości, pater, hoc loco familiaritatis signum': |
| 'znak w kształcie greckiej litery tau, symbolizujący krzyż, signum litterae Graecae tau formam habens, crucem repraesentans': |
| 2. 'pień drzewa, pal, kół, rzadziej słup kamienny, wbity w ziemię, spełniający różne funkcje, truncus arboris, palus, etiam columna lapidea solo fixa, variis usibus destinata': a. 'znak graniczny, terminus': |
| 'woźny sądowy postrzyżony na znak zaprzysiężenia albo woźny sądowy bez asysty, sam, minister sive praeco iudicialis tonsus ac iuratus, nullis comitibus stipatus': |
| 'dać znak ręką, gestem, annuere, nutum dare': |
| 'znak, signum': |
| 'wstać na znak czci, życzliwości, in alicuius venerationem consurgere, aliquem exsurgendo venerari': |
| 'stawać na nogi na znak czci, in alicuius venerationem consurgere': |
| jako znak zawarcia przymierza: |
| (o broni, de armis) 'chwycić na znak gotowości do walki, capere': |
| 'pięścią bić się w piersi na znak skruchy, pectus percutere poenitentiae significandae causa': |
| (o ręce, de manu) 'wyprostować na całą długość, by dotknąć czegoś lub wskazać na coś, też podnieść w górę na znak gniewu, extendere, porrigere': |
| 'ostrym narzędziem na drzewie zrobić znak, naciąć, incidere, insculpere': |
| 'przez silny nacisk wytłoczyć jakiś znak, exprimere, imprimere': |
| 'opierać się zgiętymi kolanami o ziemię na znak czci, pokory, honoris alicui habendi in genua procumbere': |
| 'włożyć na na głowę wieniec (koronę) na znak otrzymania królewskiej godności, coronam (diademu) regiam capiti imponere': |
| 'znak pisarski przypominający strzałę, singum sagittae formam habens': |
| 'dawać znak ręką, manu annuere': |
| 'dać znak ręką, manu annuere': |
| 'dotknąć ustami na znak miłości, złożyć pocałunek, amoris significandi causa labellis tangere, osculum dare': |
| 'wytyczona urzędowo granica posiadłości, znak graniczny, zwykle w formie usypanego wału ziemnego, finis praedii a magistratibus constitutus, saepissime agger, tumulus': |
| 'zewnętrzny znak, objawy, signum': |
| 'sakrament, ustanowiony przez Chrystusa znak, z którym związana jest łaska boża, sacramentum, signum a Christo constitutum, cum quo benignitas divina coniuncta est': |
| 2. 'godny czci religijnej ze względu na szczególny związek z Bogiem, przez zastosowanie w kulcie religijnym, też epitet używany na znak szacunku religijnego, religione dignus ob praecipuam coniunctionem cum deo, usum in caerimoniis, etiam epithetum honorem religiosum exprimens': a. o miejscach pobytu Boga: |
| (o ludziach, de hominibus) 'cnotliwy, postępujący zgodnie z nakazami moralnymi i religijnymi, także epitet nadawany na znak czci religijnej, virtutibus praeditus, praeceptis moralibus et religiosis parens, etiam epithetum honorem religiosum exprimens': |
| 'padając, oddawać pokłon, padać na znak czci, in terram se prosternendo salutare, honoris ostendendi causa in terram se prosternere': |
| 'nałożenie na głowę korony na znak nadania godności królewskiej, tu o ukoronowaniu cierniem Chrystusa, actus diadema regium capiti imponendi, hic de Christo spina coronato': |