| powinien |
| [Korekta wyrazu hasłowego do postaci bruski. Powinien się znaleźć w artykule hasłowym (brucki) brucski jako jeden z wariantów.] |
| Powinien jest każdy ślachcic... ku pospolitemu dobremu pewnymi bronnymi ludźmi służyć (armatis hominibus deservire) |
| Ktorykole kmieć orze całym pługiem (arat cum integro aratro)... powinien dać cztyrzy kity konopi..., a ktory połpługiem orze (cum medio aratro arat), dwie kicie dać winowat |
| 'ostatni z terminów dopuszczonych przez prawo w danej sprawie, na którym powinien zapaść wyrok, postremus dierum iudicii habendi, qui litis cuiusdam diiudicandae causa legibus conceduntur, quo die sententia pronuntiari debet': |
| 'termin sądowy, którego nie można było odłożyć, na którym powinien zapaść wyrok, dies iudicii habendi, qui differri non poterat, quo sententia pronuntiari debebat': |
| Powinien jest każdy ślachcic podług dostateczności swego jimienia a dochodow (secundum quantitatem suorum bonorum et possessionem reddituum, Dział 63: podług mocy jimienia swego i przychodow) ku pospolitemu dobremu pewnymi bronnymi ludźmi służyć |
| Powinien jest każdy ślachcic podług dostateczności swego jimienia a dochodow (secundum quantitatem suorum redituum et possessionem bonorum, Dział 63: podług mocy jimienia swego i przychodow) ku pospolitemu dobremu pewnymi bronnymi ludźmi służyć |
| 'ostateczny, nieodwołalny, peremptorius': zawiesisty rok 'ostatni z terminów dopuszczonych przez prawo w danej sprawie, na którym powinien zapaść wyrok, postremus dierum iudicii habendi, qui litis cuiusdam diiudicandae causa legibus conceduntur, quo die sententia pronuntiari debet': |
| 'ostateczny, nieodwołalny, peremptorius': rok zawitny 'ostatni z terminów dopuszczonych przez prawo w danej sprawie, na którym powinien zapaść wyrok, postremus dierum iudicii habendi, qui litis cuiusdam diiudicandae causa legibus conceduntur, quo die sententia pronuntiari debet: |
| 'ostateczny, nieodwołalny, peremptorius' zawity (rok), rok zawity, dzień zawity, zawite prawo 'ostatni z terminów dopuszczonych przez prawo w danej sprawie, na którym powinien zapaść wyrok, postremus dierum iudicii habendi, qui litis cuiusdam diiudicandae causa legibus conceduntur, quo die sententia pronuntiari debet': |
| Iż w zbrojnem rycerstwie (in armata militia, Sul 56: <w> harnaszowej ślachcie alibo ubranej) cześć krolewska... zależy, powinien każdy ślachcic... prze pospolite dobre pewnymi ludźmi zbrojnymi (armatis hominibus, Sul 56: bronnymi) służyć |
| Paknięli za więcszą summę pieniędzy rzeczy otdalił zastawne, ostatek, czsokole zbędzie nad summę pożyczoną (quidquid fuerit ultra summam creditam), dłużnikowi pożyczca wrocić bądź powinien |
| Ktorykole kmieć orze całym pługiem, kilekole też miej wołow albo koniow, powinien dać cztyrzy kity konopi gotowych..., a ktory połpługiem (cum medio, sc. aratro, Dział 5: połowicą pługa) orze, dwie kicie dać winowat |
| Gdyż urząd sołtyski zawżdy służebny jest a na wolą panow swojich (ad nutum dominorum suorum) stać abo czynić sprawnie powinien jest |
| 'należyty, właściwy, taki, jaki powinien być, conveniens, iustus, debitus': |
| ~ Wydawca powinien był chyba polską glosę umieścić po słowie aborsum. Możliwa jest też lekcja martworodzic 'płód poroniony': |
| Ustawiamy..., aby... za prostą renę (pro simplici vulnere, Dział 31: od prostej rany) pięćnaćcie grzywien zapłacić powinien był |
| Paknięliby kto przeciwko temu ustawieniu niedbale uczynił, tym prawem nieważno bądź pozyskanie, ani ku ktorej zapłacie alibo dosyćuczynieniu przekonany powinien będzie przekonawcy (victori), ani rękojmia dany przekonawcy (vincenti) będzie moc być za dług upominan |
| Pozwany w niewmnimaczki (inopinate) na dworze krolewskiem alibo w sądzie... odpowiedzieć, aliż z rozmyślenim, nie powinien |
| Powinien każdy ślachcic podług mocy jimienia swego i przychodow (secundum quantitatem redituum suorum, Sul 56: podług... dochodow) prze pospolite dobre pewnymi ludźmi zbrojnymi służyć |
| Powinien-li ten opiekaldnik sprawić długi tych dzieci... a... możeli sobie wziąć zysk albo urobek za swoj trud (an tutores... pro labore ipsorum de lucro bonorum lucrum tollere debent), co urobi z jich jidącym jimienim? |
| Żałując w prawie niemiecskiem przeciwko krzywemu (agens iure Teutonico contra reum), jemu tymże prawem otpowiedzieć nie powinien |
| Ktorykole kmieć orze całym pługiem (integro aratro)..., powinien dać cztyrzy kity konopi gotowych |
| Powinien jest każdy ślachcic podług dostateczności swego jimienia... ku pospolitemu dobremu pewnymi bronnymi ludźmi służyć, gdyby jeno (dummodo, Dział 63: gdyż) jich jimienie... przez wszego gabania było zachowano |
| Ustawiamy, aby ociec..., po śmierci żony wtorą pojąw, nie powinien był... synom części dać dziedzinnej, gdy nie jest rozproszca jimienia (dummodo dissipator bonorum non existat) |
| Kiedy kto nagani abo otzowie (Dział 42: narzecze) skazania (cum aliquis arguit seu provocat sententiam) pana krakowskiego, czso rzeczono jest pospolicie narzeczenie alibo naganienie, łupieże gronostajowe... dać... powinien bądź |
| 'niewłaściwy, nie taki, jak być powinien, qui vi sua quadam naturali caret' głuchy gawron etc. cf. gawron, koper, lebioda, lebiodka, pokrzywa |
| Żałując w prawie niemiecskiem przeciwko krzywemu, jemu tymże prawem otpowiedzieć nie powinien (eodem iure reo respondere non tenetur) |
| [Według Z. Wanicowej można by rozważyć, czy wyraz hasłowy nie powinien być odczytany jako okrążono: okrążyć 'otoczyć, obwarować, umocnić wokół'.] |
| Ktorykole kmieć orze całym pługiem..., powinien dać cztyrzy kity konopi gotowych (canapi parati, Dział 5: uprawionych konopi) |
| Aby gwałtowna śmiałość powściągniona (ut violenta audacia refrenetur, Dział 31: <a>by się od złości winą wstrzymali), ustawiamy, iż gdy ślachcic... ślachcica zabije, aby za głowę sześćdziesiąt... grzywien zapłacić powinien był |
| Ale iże <w> harnaszowej ślachcie (in armata militia)... wszego krolewstwa zależy obrona, powinien jest każdy ślachcic... bronnymi ludźmi służyć |
| Powinien jest każdy ślachcic podług dostateczności swego jimienia... ku pospolitemu dobremu pewnymi bronnymi ludźmi służyć, gdyby jeno jich jimienie w włości (pro wolności?), jeż... z prawa ślachatnego jest wolne (in libertate, quae et ita de iure militali sunt libera), przez wszego gabania było zachowano |
| Gdyż urząd sołtyski zawżdy służebny jest a na wolą panow swojich stać abo czynić sprawnie powinien jest (sc. sołtys, ad nutum dominorum suorum stare et facere iure teneatur, Dział 44: ma pana swego wolą czynić) |
| 'taki, który powinien być zachowany w tajemnicy, zastrzeżony dla wybranych, qui occultari, certis quibusdam reservari debet': |
| 'taki, który powinien być zachowany w tajemnicy, zastrzeżony dla wybranych, qui occultari, certis quibusdam reservari debet': |
| 'właściwy, taki jak należy, jak być powinien, decens, rectus': |
| Gdyby ktole dobrej sławętności sąc o ktorekole gwałty był pozwan, powod powinien bądź, cso wiedzie, doświa[s]dczyć (quod asserit, comprobare, Dział 21: tedy nań dobrym świadeczstwem ma być dokonan) |
| Ustawiamy, eż gdyby ktole dobrej sławętności sąc (bonae famae, Dział 20: nieporuszony swej czci człowiek), o... gwałty był pozwan, powod powinien bądź, cso wiedzie, doświa[s]dczyć |
| 'zobowiązany do czegoś, powinien, qui aliquid (alicui) debet, obligatus': |
| Kto ty pieniądze powinien dać po ten ortel: przysiężnicyli, powodli, winowatyli (reus, OrtMac 77: winowatali strona)? |
| Gdyż urząd sołtyski zawżdy służebny jest (servile existat), a na wolą panow swojich stać abo czynić sprawnie powinien jest |
| Podkomorze nasz tego, jen lepsze znamiona... ukaże..., powinien będzie... przypuścić ku świadczeniu (ad probandum) |
| [Hasło nieuprawnione, według L. Szelachowskiej-Winiarzowej (por. Język Polski 2010, s. 91-98), cytat powinien wzbogacić ilustrację hasła kosaciec.] |
| Paknięliby kto przeciwko temu ustawieniu niedbale uczynił, tym prawem nieważno bądź pozyskanie (ipso iure non valeat evictio) ani ku ktorej zapłacie... przekonany powinien będzie przekonawcy |