| DRZEWO. KRZEW. LAS |
| drzewo |
| Kako miłe dziecię Jesus przedłużył drzewa ciągną (pro ciągnę) sługą (leg. z sługą) z Josefowym (quod Jesus trahendo prolangavit ligna)... Jesus... rzecze: A my je (sc. drzewo) dłuższe uczynimy... Parobek rzecze...: ...Drzewo nie może być, jedno je jako urobi, aby je nawięcej ciągnął. Ale wżdy Jesus wziąwszy drzewo za koniec, a za drugi koniec parobek i przyciągnęli onych drzew, iże były dłuższe |
| 'drzewo przynoszące pożytek, drzewo owocowe, tu o jabłoni, arbor utilis, pomifera, hoc loco dicitur de Piro malo': |
| 'pozostający w związku z jabłkiem, pomifer, mali arborem significans': drzewo jabłczane bot. 'jabłoń, Pirus Malus L.': |
| Jako ya tho wyem, isze thy, Mathia, scidisti in nemore meo Wyeska drzewo schosnovo... y drugye drzewo olschove y brzozoue 1494 |
| Acz kto drzewo s pczolamy porąby, temv, czyge gest dzenye, za kaszde grzywną, a sadowy drugą grzywna. Ale gdy sosnyą kromye dzenya porąby (qui vero sine apibus succiderit arborem, Sul 59: przes psczol drzewo porąby dzane), tedy pol grzywny, a sadowy druge pol |
| Pobyl wynnycze gych y fygusze gych y starl drzewo (Fl: wynnycze gich y fykowe drzewo) krayow gych (percussit vineas eorum et ficulneas eorum et contrivit lignum finium eorum) |
| 'drzewo rosnące pośrodku raju, arbor vitae in medio paradisi sita': |
| 'kruchy, łamliwy, fragilis': kruchkie drzewo bot. 'kruszyna pospolita, Rhamnus frangula L.': |
| bot. drzewo orzechowe 'orzech włoski, Iuglans regia L.': |
| 'rajskie drzewo, którego owoce miały zapewniać nieśmiertelność, arbor paradisi, cuius fructus immortalitatem dare dicebantur': |
| Circa sillwam dictam wyeliko drzewo..., silwam wyelikye drzewo 1452 |
| 'związany z sykomorem, ad Ficum sycomorum L. pertinens': a. bot. drzewo sykomorowe 'sykomor, Ficus sycomorus L.': |
| paradyżowe drzewo bot. 'Aquilaria Agallocha Roxb.': |
| 'drzewo rosnące, arbor': |
| drzewo jabłeczne |
| 'bobkowe drzewo, Laurus nobilis L.': |
| drzewo dziane |
| drzewo morowe |
| figowe a. fikowe drzewo a. drzewie |
| 'nie szczepione, dzikie drzewo oliwki, Olea Europaea L. silvestris': |
| grabowe (drzewo) |
| osikowe drzewo |
| świrkowe drzewo |
| Y w zacone iego bødze mislicz we dne y w nocy. A bødze iaco drzewo, iesz szczepono iest podlug czekøcych wod, iesz owocz swoy da w swoy czas (fructum suum dabit in tempore suo) |
| Drzewo cedrowe[y]... kaplan wrzvczy w plomyen (lignum quoque cedrinum... sacerdos mittet in flammam) |
| Czissowe drzewo 1419 |
| A bødze iaco drzewo, iesz szczepono iest podlug czekøcych wod, iesz owocz swoy da w swoy czas (in tempore suo) |
| Vynne drzewo latoroslne (war. lub.: latorosne) vitis frondosa (vitis frondosa Israel Os 10, 1) 1471 |
| A bødze (sc. mąż) iaco drzewo, iesz szczepono iest podlug czekøcych wod..., a list iego ne spadne (folium eius non defluet) |
| rajskie drzewo |
| Porąbysch ye (sc. drzewo figowe), acz zyemye darmo nye zastąpa (succide ergo illam, ut quid etiam terram occupat Luc 13, 7) |
| Y dawalasta ge (sc. pieniądze)... tym w røce, gysz bily nad murarzmy domv boszego, gysz ge nakladaly na teszarze... a na ti, gysz kamyenye lamaly (qui caedebant saxa), abi kupowaly drzewo a kamyenye, gysz røbaly a lamaly (qui excidebantur) |
| Adam iako geden z nas vczynyon gest, wyedzøcz dobre y zle. Przeto abi nye doszøgl swø røkø (nunc ergo ne forte mittat manum suam) na drzewo zywota wyecznego a nye vczosl owocza a sznyadl i bilbi zyw na wyeky |
| 'pozostający w związku z jabłonią, pomifer, qui mali est, mali arborem significat': drzewo jabłonowe 'jabłoń, Pirus Malus L.': |
| Tego na czø zaluyø, eszesz my drzewa mego gwaltem wzøl pol zachczika we dwnaczcze... et ego... wszczøgnølem czø ku praw (leg. prawu)..., a thy wszdi ne stoyø praw ani zapowedzy *dbayo, puszczil yesz drzewo nadal, ale ya vestigans te in Zacrocim wszczøgnølem czø y prziposzwal ku praw (leg. prawu) 1425 |
| (Drzewo) vschlo, yedno maczycza zostala |
| Flecte ramos arbor alta, tensa, laxa viscera et vigor lentescat ille sklon rosgi, drzewo wischoke, tøge, oslap trzewa, gyødrzoscz sgipczeye XV p. pr. |
| Lentiscus... est arbor, que vlg. dicitur melbom, kruchkye drzewo 1437 |
| 'drzewo owocowe, zwłaszcza jabłoń': |
| sadzące drzewo |
| Bosze drzewo XV med. |
| Jako ya tho wyem, isze thy, Mathia, scidisti in nemore meo Wyeska drzewo... brzozoue 1494 |
| Czissowe drzewo 1419 |
| Y pobyl wynnycze gich y fykowe drzewo krayow gych (percussit... ficulneas eorum, Puł: y fygusze gych) |
| Krvsczane drzewo pirus ca 1500 |
| Lentiscus... est arbor, que vlg. dicitur melbom, kruchkye drzewo 1437 |
| Zacheusz... zabieżawszy <wszedł> na drzewo sykomorowe, ktore drzewo liściem podobno morowemu drzewu a inem figowemu (sycomorus ficus fatua dicitur, in foliis moro similis, in aliis similis ficui) |
| Oszikowe drzewo populus 1419 |
| Bog... yethno mv drzewo zakasal, by go ophszeyky nye rvszal, ... rzeknacz yemv: Gyethno ruszych, tedy pewno vmrzecz mvszysz |
| Pradrzowe (pro paradizowe, leg. paradyżowe) drzewo aloa, lignum aloes 1472 |
| Ysze thy yemv rabalesz drzewo szosznowe y drwa na ymyenyv Szlomynye 1498 |
| Svyrkowe drzewo mirtus ca 1465 |
| Zacheusz... zabieżawszy <wszedł> na drzewo sykomorowe (Zachaeus... ascendit in arborem sycomorum Luc 19, 4) ktore drzewo liściem podobno morowemu drzewu, a inem figowemu |
| Vynne drzewo latoroslne vitis frondosa (vitis frondosa Israel, fructus adaequatus est ei Os 10, 1) 1471 |
| Iaco Comendor ne poslal swego luda po Janowo drzewo 1399 |
| Gyni takesz boy stal syø przecyw Fylysteom, w nyemsze zabyl od boga dani sin Saltus bethleemski brata Golyata getheyskego, w gegosz kopyiv drzewo bilo iako nawoy tkaczow (cuius hastae lignum erat quasi liciatorium texentium) |
| Drzewo cedrowe[y] a coccin czirwony dwoyczkrocz barwyoni, a izop kaplan wrzvczy w plomyen (lignum quoque cedrinum et hyssopum coccumque bis tinctum sacerdos mittet in flammam) |
| Chrobaczek drzevny, kyedy szye yego thykayą, barzo szye myekky vydzy, alye kyedy on thyka, barzo *tvardą drzewo przevyerczy |
| O krzyzv, drzewo bogoslawyone, kthoresz noszylo nasze zbawyenye! XV ex. |
| Iaco comendor ne poslal swego luda po Janowo drzewo 1399 |
| Wsplodz szemya... drzewo yablko noszøcz, czynyøcz owocze podlug swego przyrodzenya (iuxta genus suum) |
| Yakom ya then sandzyl *lythkuph myedzy Jadamem... a miedzy Pyotrem..., jsze jemv mial sbudowacz jszthbą... j drzewo... w ysthbye poczyoszacz 1474 |
| Bog... yethno mv drzewo zakasal, by go ophszeyky nye rvszal |
| 2. bot. oliwne drzewo a. 'oliwka, Olea Europaea L. culta': |
| Sagnew rambyl luczmi swimi budowanu ('ku budowaniu') drzewo na dzedzine Mancinine 1419 |
| Bødze iaco drzewo, iesz szczepono iest podlug czekøcych wod (erit tamquam lignum, quod plantatum est secus decursus aquarum) |
| On byerze drzewo moye, czosz bylo ku budowanyu 1429 |
| Ize Czema... kmecza vcządzal tedy, kyedy mv drzewo... bral..., a on mv tedy wosz... wsząl y szamego tamo yąl 1420 |
| Yako mnye Sthanyslaw Myczkowycz w gayv moyem czasthokrocz wyeszdzayancz rabal drzewo godnye kv budowanyv 1498 |
| Yethno mv (sc. człowiekowi) drzewo zakasal (sc. bog), by go ophszeyky nye rvszal any szya na nye pokvszal |
| A bødze iaco drzewo, iesz szczepono iest podlug czekøcych wod, iesz owocz (fructum) swoy da w swoy czas |
| Wsplodz szyemya... drzewo... czynyøcz owocze..., gegosz szemye w sobye samem (in semetipso) bødz na szemy |
| Wsplodz szemya szelye czynyøcz szemyø (facientem semen), a drzewo yablko noszøcz czynyøcz owocze |
| O drzewo barzo roszkoszne, owocz szwyathy sz szyebye wypusczayącze, kthory angyolow vpadlych myeszcze... napelnyl w nyebye |
| Kto<re> (sc. drzewo) gdi wpuszczyl (sc. Mojżesz) w wodi (quod cum misisset in aquas), w zlotkooszcz sze obroczyli |
| Iaco comendor ne poslal swego luda po Janowo drzewo 1399 |
| Yethno my drzewo zakasal (sc. bog), by go ophszeyky nye rvszal... rzeknacz yemv: Gyethno *ruszych, tedy pewno vmrzecz mvszycz |
| 'związany z winoroślą, ad vitem pertinens, pampinarius': a. bot. winne drzewo, winne korzenie, korzeń winny 'winna macica, Vitis vinifera L.': |
| <N>yektorzy swą smyalosczą wgechawszy w las abo w gay nyektorego zemyanyna (intrantes silvam vel gayum alicuius, Sul 48: nyektorzy... wchodzą w laszy... cvdze), kromye woley gego drzewo wyrąbywszy, precz wywoszą |
| Gdy sosnyą kromye dzenya porąby (sine apibus... arborem, Sul 59: przes psczol drzewo porąby dzane), tedy pol grzywny a sadowy druge pol |
| Wiwyodl pan bog s prochu... drzewo wswedzenya dobrego i slego (lignum scientiae... boni et mali) |
| W gegosz kopyiv drzewo bilo iako nawoy tkaczow (quasi liciatorium texentium) |
| Wszczøgnølem czø ku praw na gego dzedzyne, a thy wszdi ne stoyø praw... puszczil yesz drzewo nadal 1425 |
| Y wiwyodl pan bog s prochu wszelkye drzewo krasne a chczøcz wydzecz owoce gego *chotne ku poszywanyu (ad vescendum suave) |
| Wkazal... swyanthemu Pawlowy... Mychal archangyol ognyewe drzewo, a na thym drzewye grzeschne zwyeschano XV ex. |
| O Anno swyatha, drzewo barzo roszkoszne, roszczka czudna z szyebye wypusczayacze |
| Nyektorzy... wchodzą w laszy abo w gaye cvdze... a dąby vyrąbvyą (quercus excidunt, Dział 38: drzewo wyrąbywszy) lepsze |
| Jacom ya vcządzal Michala kmyotowicza w zapuscze pana Borca, a on w noczy ramby syrowe drzewo 1426 |
| Bødze iaco drzewo, iesz szczepono iest (plantatum est) podlug czekøcych wod |
| 'dający się z łatwością szczepać, łupać, qui facile findi potest': [szczepne drzewo] |
| Abi nye doszøgl (sc. Adam) swø røkø na drzewo zywota wyecznego a nye vczosl (ne... sumat) owocza, a sznyadl |
| Modlyą szye thobye prze tho naszwyathsche drzewo szwyathego krzyża |
| Flecte ramos, arbor alta, tensa laxa viscera, et rigor lentescat ille sklon rosgi, drzewo wischoke, tøge, *oslap trzewa, gyødrzoscz sgipczeye XV p. pr. |
| Gdi gad leb wąnsz od schathana bil poslan ku zdradzie niewies<c>iey, y owsschem tak bylo, ze sam ssatan vdzelal sie gadem a wlazl na to drzewo zapowiedzane XV p. pr. |
| Flecte ramos arbor alta, sklon rosgi drzewo wischoke, tensa laxa viscera (sc. Christi), tøge oslap (leg. osłab) trzewa, et rigor lentescat ille gyødrzoscz sgipczeye XV p. pr. |
| 'belka, tram, drzewo, trabs, tignum': |
| bot. 'laur, Laurus nobilis L. – drzewo lub jego owoc': |
| 'drzewo, drewno brzozowe, arbor vel lignum betulae': |
| [drzewo brzoskwiniowe] |
| 'drzewo bukowe, fagus': |
| 1. 'ciosać, obrabiać': a. drzewo 'asciare': |
| bot. 'cytryna, Citrus medica L. – drzewo lub jego owoc': |
| zool. czerw drzewny 'robak gryzący drzewo, teredo, Anobium pertinax L.': |
| 'próchno drewna stoczonego przez czerwie (może też czerw toczący drzewo), caries': |
| 'drzewo hebanowe, Diospyros Ebenum Kőn.': |
| 'obdzieranie wokół pnia pasa kory z bielą, aby drzewo uschło, corticis in trunco arboris in coronae modum circumcisio arboris enecandae causa': |
| 'obdzierać wokół pnia pas kory z bielą, aby drzewo uschło, corticem in trunco arboris in coronae modum circumcidere arboris enecandae causa': |
| Zacheusz... żądał uźrzeć miłego Jesukrysta... a zabieżawszy <wszedł> na drzewo sykomorowe... aby ji ('go') uźrał (praecurrens ascendit in arborem sycomorum, ut videret eum Luc 19, 4) |
| 'wycinać, ścinać las, drzewa, rąbać drzewo, chrust na kawałki, silvam, arbores, ligna caedere': |
| drzewo palmowe |
| Jesus... idąc na drodze i uźrał drzewo fikowe |
| 'drzewo spławiane w tratwach, ligna, quae ratibus per flumen demittebantur': |
| 'drzewo lub krzew wierzby, może też inne krzewy, salix (arbor vel frutex)': |
| Miły Jesus... idąc na drodze i uźrał drzewo fikowe |
| bot. 'drzewo mastyksowe a. jego żywica, Pistacia lentiscus L.': |
| 'drzewo rosnące, arbor': |
| jałowcowe drzewo |
| bot. 'jodła (drzewo rosnące i drewno jako materiał), też w znaczeniu zbiorowym, Abies pectinata DC. (et arboris et ligni sensu)': |
| 'drzewo (martwe), lignum, lignorum copia': |
| 'drzewo (rosnące), arbor': |
| 'miejsce gdzie się składa drzewo, może też drwalnia, locus ubi ligna conduntur vel caeduntur': |
| 'drzewo (rosnące), arbor': |
| 'drzewo (martwe), lignum': |
| Lignum aloes drzewo XV p. post. |
| Bukowe drzewo faginus ca 1500 |
| Głog<o>we drzewo mespila 1475 |
| Mirtowe drzewo mirtus ca 1500 |
| Oliwne drzewo oleaster 1419 |
| 'drzewo palmowe, Phoenix dactylifera L.': |
| 'drzewo ścięte, materiał drzewny, lignum': |
| drzewo (z)wiązane: |
| On był b<iczowan i przy>bit na drzewo (ipse fuit flagellatus et affixus ligno) XV med. |
| drzewo określonego gatunku: |
| Potem wznyosl Loth oczy y uszrzal wszitkyey zemye wloszcz, gesto szø wszitka rozlazla y wszitek Yordan drzewo, gez bil pan bog przewroczyl Sodoma y Gomora yako ray boszy (Lot... vidit omnem circa regionem Jordanis, quae universa irrigabatur antequam subverteret dominus Sodomam et Gomorrham, sicut paradisus domini, Biblia ołomuniecka: drziewe neż byl hospodyn podwratil Sodomu) |
| zool. 'owad gryzący drzewo, teredo, Anobium pertinax L.': |
| Jozef... dał słudze swojemu dwie drzewie, aby je uciosał rowno podług miary... Ten istny nie rozmyśliwszy sie przerąbi ono drzewo i ukroci je (sed praecidit ille ligna nimis accurtata) |
| 'ścięte drzewo, arbor caesa': |
| Wszelkie drzewo, ktore nie czyni dobrego owocu, będzie zrąbiono (excidetur Mat 7, 19, R XXIV 74: wyrąbiono będzie) i wrzucono w ogień |
| 'ten, kto tnie drzewo piłą, tracz, qui lignum serra caedit': |
| To drzewo... było poświęcono ściem Jesukrystusowem mimo je (ex Jesu Christi transitu... sanctificatur) |
| 'drzewo z wyrobioną w nim barcią, arbor cum alvario': |
| Ale wżdy Jesus wziąwszy drzewo za koniec a za drugi koniec parobek i przyciągnęli onych drzew, iże były dłuższe (sicque Jesus atque servus haec ligna prolongabant) |
| 'drzewo nierodzące użytecznych owoców, dzikie, arbor silvestris, tu w tłumaczeniu łac. sycomorus': |
| To drzewo, jeż było ućciono ku modlitwie dyjabłom, potem było poświęcono ściem Jesukrystusowem mimo je (quae prius erat superstitiosa de demonum oraculis et prestigiosa) |
| (w przekładzie Biblii za jakieś egzotyczne drzewo żywiczne, in Scripturae sacrae versione pro arbore quadam resinosa): |
| bot. 'drzewo laurowe, laurus': |
| bot. 'figa właściwa, drzewo lub jego owoc, Ficus Carica L.': |
| 'dzikie, nieszczepione drzewo lub jego owoc, arbor silvestris, vel fructus eius': |
| 'suche, twarde drzewo (dębowe?), ligna sicca duraque (roboris?)': |
| Jesus wziąwszy drzewo za koniec a za drugi koniec parobek..., takoż je przyprawią podług prawej miary (ad mensuram debitam trahentes adaptabant) |
| To iste drzewo było poćciono złem duchom (fuerat... dedicata daemonibus) |
| Podle drogi, nie na drodze, uźrał (sc. Jesus) fikowe drzewo, to jest synagogę żydowską (synagogam), ktoraż była nie na drodze rozuma duchownego, ale podle drogi prostego pisma ich |
| Salomon... pogrzebł to istne drzewo barzo głęboko w ziemię |
| Siedzieli tamo przez noc, bo im ono drzewo dało gospodę i pokarmienie (victum et hospitium arbor eis dedit) |
| 1. bot. a. 'oliwka, drzewo oliwkowe, Olea Europaea L. culta': |
| 'drzewo ociosane, belka, deska, trabs, tignum, tabula, axis': |
| 'drzewo na krokwie, lignum ad tigna conficienda aptum': |
| bot. 'Pirus communis L.': drzewo: |
| Bojąc sie tego Salomon i pogrzebł to istne drzewo barzo głęboko w ziemię (defodit illud in terra) |
| Phitanum sadzące drzewo ca 1500 |
| 1. bot. 'roślina, przeważnie drzewo lub krzew, wydająca owoce otoczone twardą łupiną, owoce tej rośliny, nux, planta quaedam, praecipue arbor vel frutex, fructus solido putamine ferens, etiam eius plantae fructis': a. ogólnie: |
| drzewo wiązane |
| bot. 1. 'śliwa domowa, Prunus domestica L.': a. drzewo: |
| 'suche drzewo do podpałki, ligna arida flammae concipiendae apta': |
| To iste drzewo było barzo wysokie, pod nimże siedzieli |
| Co sobotę święcono, to dziś święcimy niedzielę, jakoby drzewo w wirzk korzenim obrocił, jako też kiedy<by> kto Jesukrysta zwał Adamem (unde et si quis Christum velit appellare Adam), nie zbłądziłby, iżby rzekł: Wtory Jadam |
| Co sobotę święcono, to dziś święcimy niedzielę, <...> jakoby drzewo w wirzk korzenim obrocił (quasi caput versum est in caudam) |
| O tem, jako miły Jesus... zak<l>ął fikowe drzewo, iż uschło |
| Mienią tu niektorzy, iże [tu] krolewna Saba kiedy przyjała do Jerusalem słuchać mądrości Salomonowej, tedy uźrała w tanecznicy (in domo saltus) Salomonowej drzewo świętego krzyża |
| To iste drzewo wzięło taką moc od niego, iże było lekarstwo wszech wrzedliwych a wszech niemocnych (arbor haec... esse iam incepit morbis salutifera)... było poświęcono ściem Jesukrystusowem mimo je |
| 'jakiś pustynny krzew lub drzewo, może jałowiec, arbor quaedam vel frutex in deserto crescens, fortasse iuniperus': |
| To iste drzewo było barzo wysokie... a na samem wirzchu jego wisiał owoc (fructus dependebant) |
| bot. 1. 'wiśnia pospolita, Prunus cerasus L. (drzewo i owoc)': |
| 'drzewo wyrwane z korzeniami, arbor eradicata': |
| Przeto wszelkne drzewo, chtore nie czyni owoca dobrego (omnis... arbor, quae non facit fructum bonum Mat 3, 10), będzie wycięto |
| Zaprawdę z owocu drzewo będzie poznano (ex fructu arbor agnoscitur Mat 12, 33) |
| 'zapowiadać, nuntiare, significare, edicere, notum facere': [fikowe drzewo ... ukazuje lato] |
| Ten istny (sc. sługa)... przerąbi ono drzewo i ukroci je (praecidit ille ligna nimis accurtata) |
| 'drzewo laurowe, laurus': |
| może 'drzewo zdatne na sporządzenie narzędzi, lignum aptum, ex quo instrumenta conficiantur': |
| 'jakiekolwiek drzewo, quaelibet arbor': |
| 'drzewo, krzew, arbor, arbuscula': |
| 'obrobić, ociosać, dolare, circumcidere: a. drzewo 'obrobić siekierą, wyrównać, securi dolare, aequare': |
| To drzewo, jeż było ućciono ku modlitwie dyjabłom (arbor haec, quae prius erat superstitiosa de daemonum oraculis et praestigiosa), potem było poświęcono ściem Jesukrystusowem mimo je |
| 'barć leśnych pszczół, drzewo w lesie z dziuplą, w której osiadł rój pszczół, alveus in arbore silvestri factus': |
| Podobno jest (sc. krolewstwo niebieskie) ku ziarnu gorczycznemu, ktore ziarno wziąwszy człowiek i wsieje na swym ogrodzie a rostąc uczyni sie drzewo wielikie, iże ptacy niebieszczy przyletując (ib. 340: przylecąc, veniant Mat 13, 32) i odpoczywają na[d] jego odroślach (et volucres coeli requieverunt in ramis eius Luc 13, 19) |
| 'gatunek pistacji, drzewo terpentynowe, Pistacia terebintus L.': |