FORMA |
forma |
termin, formę, diem constitutam, formam: |
Chczemi, abi forma przekazanya (forma mandati, Dział 6: przykazanye), w lysczech polozona, pylnye chowana y pelnyona |
'kształt, forma, krój odzienia, figura, forma vestimentorum': |
Yemu asz do trzeczy<e>go rotha przes woznego ma bicz wznawyana. Pakli o summą mnyeyschąn... przisyancz bi myal podlug starego obiczaya, tegdi dosicz, ze yednąn przes voznego... themu istemu przissyangayąnczemu... tha ista forma przisyangy wsnowyona ma bicz (eadem forma iuramenti exponatur) |
Wyobraszienie forma (haec est Martha, exemplum piorum et forma activae vitae) 1444 |
'forma, kształt, postać, forma, figura, species': |
Quibus (sc. diebus) licet cuilibet in ipsa civitate Cracoviensi panem duntaxat siligineum vendere forma et mensura quibuslibet, excepto pane forma nummorum minuto denario constante al. pieniązne etiam siligineo, cuius solis pistoribus venumdatio concessa 1496 |
'formuła, ustalony tekst, forma, formula, tenor': |
Gdze skazanye stolcza papyeszkego bi bilo, gemvsz mi zakonv albo obelszenya dacz nye mozemi (cui nos legem dictare non possumus, Dział 5–6: ktorey my moczy dacz rozgrzeszenya nye mamy), chczemi, abi forma przekazanya... pylnye chowana |
Pakli o summą mnyeyschąn... przisyancz bi myal..., tegdi dosicz, ze yednąn przes voznego albo przes tego, ktoremu zalezy (cuius intererit), themu istemu przissyangayączemu... tha ista forma przisyangy wsnowyona ma bicz |
Dorothea... debet vlg. doliczacz unum testem... contra Adam... Forma iuramenti: ... Jako ya przi them byl, essze Adam wynowath Dorothcze za pøcz kop poszagu 1409 |
Paklibi w formye albo obiczayu przissyangy zblandzyl (si autem in forma iuramenti erraverit), ma bicz mylczano, alysch ten isti przissyąngayanczi... konyecz vcziny |
Saul rzecze: Iaka twarz gego (qualis est forma eius)? |
Rzekl Dauid o nyem: Nadobnyeyschi w postavye nad sini ludzskye (speciosus forma prae filiis hominum Psal 44, 3) ca 1418 |
Ecce forma bestialis, quam scriptura prophetalis notat, sed naturalis hec est imposicio, gl. descriptio slozenye 1425 |
'forma, postać, forma, figura': |
Tedy wszdy y on, y dzyeczy yego zostaną przy szwem pelnem prawye, acz w gynym nyepoczesz<n>ym szyę nye przekonaly s prawa prawego (si aliter se cum criminalibus non obfuscaverunt nec obfuscant de forma iuris) |
Gdze skazanye stolcza papyeszkego bi bilo..., chczemi, abi forma przekazanya... pylnye chowana y pelnyona, ny wstawyenye nasze wyschey przelozone o nyechowanyv troydzennego... interdicta papyeszkey kazni ma bycz przeczywno |
'kształt, forma, postać, wizerunek, obraz, figura, forma, signum, imago': |
Nec michi fiat verbum scriptum mutum, nyeme, sed incarnatum, sed in forma humana meo casto corpori 1456 |
'kształt, forma (materialna i niematerialna), forma, figura (sensu concreto vel abstracto)': |
Alye gdze skazanye stolcza papyeszkego bi bilo, gemvsz mi zakonv albo obelszenya dacz nye mozemi (Dział 5: kląthwa papyesska..., ktorey my moczy dacz rozgrzeszenya nye mamy), chczemi, abi forma przekazanya... pylnye chowana |
Vstawyami czlonky nyzey popyssane pot thąn formąn, yako sąn nyzey (articulos statuimus... sub hac forma, quae sequitur) |
'forma, kształt, wzór, forma, figura, effigies': |
'kopyto szewskie, drewniana forma, na której szewc robi obuwie, forma sutoria': |
Nec michi fiat verbum scriptum mutum, nyeme, sed incarnatum, *wczelene, sed in forma, w obrassze, humana meo casto corpori viuaciter impressum 1456 |
Nec michi (sc. Mariae) fiat verbum scriptum mutum, sed incarnatum, sed in forma humana meo casto corpori viuaciter impressum zywo wczysnono 1456 |
Mediis, wczesznych (leg. w wczesnych), rebus inest gracia (cum media tantum dilexi ludere forma, maior enim mediis gratia rebus inest) XV p. pr. |
Po smartwychwstaniu pokazał sie świętemu Jakobowi osobnie, a pięćdziesiąt braciej osobnie, po społu siedząc w swojem człowiectwie (apparuisse cum humanitatis forma) |
'postać, figura, forma, wyobrażenie, forma, species': |
'zewnętrzny kształt, forma, forma, species': |
Qui (sc. Christus) cum in forma dei esset, non rapinam arbitratus est, esse se equalem deo nye podlug prziwlasczanya nyerzødnego sødzil sø (SKJ I 79, GlDom 51: nye myenyl sze, Phil 2, 6) |
Iudicium decrevit iurare nobili Andree... in hac forma verborum..., videlicet more Ruthenico recepit manu sinistra rotham circa ecclesiam swanthe *wyedinye circa hostium eiusdem. Et quod debet manu dextera faciem suam cruce consignare et dicere hec verba: Ego baptiso signo sancte crucis faciem meam... Et si per veritatem faciem <meam> consigno sancte crucis signo, remitte m<e święte> *wyedenye ad meam domum et ad me<os> pueros. Item et si non per veritatem, extunc swanthe *wyedene non remitte me a te 1462 |
Gorgonea forma nos percussit antropos atra, stamina nostra fere ruperat, gl. sc. destruxerat polomotalo, illa nece 1466 |
'ustalony sposób, forma prawna, modus praescriptus, forma iure praescripta': |
Vrøpny (Puł: vrępny) wiobraszenym nad sini ludzske (speciosus forma prae filiis hominum) |
Gdi nyektori... przissyangal..., yakoli s pelna forma... vsrzaas (leg. wzrzaz) albo slowye forma przissyągni yemu... przes pyssarza albo przes vosnyego powyedzani albo *powydzyana dostatecznye <nie> vymowyl |
'jeszcze raz wygłaszać rotę przysięgi, powtarzać, formam iuramenti repetere': |
Sed sic, arbitror, wyberam, intelligendum est: nec diminuta fuerit forma humana, nec augeri potu<er>it in sua perfeccione divina XV med. |
Et ideo salvator instituens hoc sacramentum, pro forma, wyobrasane, adiunxit: in remissionem peccatorum XV med. |
'kształt, postać, wygląd, forma, forma, figura, imago, effigies': |
Vrøpny wiobraszenym nad sini ludzske (speciosus forma prae filiis hominum) |
Baptismi forma hec est: Ego te baptiso..., et hanc formam, wyobrazenye, non licet mutare XV p. post. |
Trzecze naleszona [...] <p>rzeszmerna miloscz i wyszmenyta forma XIV ex. |
Tedy w czwarthem szandze tego, czo ge zapowyedzal y fordruge, mayą na ty pyenadze vkazacz za gego dlug podlug prawa (in quarto iudicio querulantem ad pecuniam demonstrare debent pro debito ipsius de forma iuris) |
Forma resplendeat bandze szą szwyethlycz XV med. |
Qui cum in forma dei esset yenze Xpus Ihus w pewney gistnosczi bil boga oczcza (Phil 2, 6) XV p. post. |
Ex quo queritis ex iure scripto, utrum iuvenis existens XIIII annorum poterit aliquid allegere in causis propositis contradicere per semetipsum, extunc iuvenis existens XIIII annorum habet etatis pubertatem et in iudicio potest contradicere... per semetipsum... de forma iuris scripti. Et ex eo sententia bogaldna non habet vigorem 1497 |
Obmissa concordia dixit Agnes, quod mater... fabri fuit iam ex eisdem bonis sufficienter dotata, et se per Paulum, legittimum maritum, ad ius revocavit hereditarium, cui vos ex iure deifico, al. bogalnego (var.: bagalnego), propter carenciam notarii scribendum ortilegium decrevistis rem amisisse... Tunc et ipse (sc. Iohannes faber) nullum ius ad bona talia habere potest et Agnes rem suam non amisit de forma iuris 1496 |
[Forma wiął uprawniona.] |
[przen.] 'odgałęzienie, odmiana, postać, species, forma': |
'przyłapać na błędzie procesowym, aliquem in forma iudicii errantem deprehendere': |
'postać, kształt, forma, effigies': |
~ Forma niepewna, można by przyjąć błąd pisarski zamiast llacznøcze. [W Bibliotece zabytków łacz<n>ące.] |
'okrągłe zakończenie drążka lub jakaś inna ozdoba w kształcie jabłka, ornamentum quoddam mali forma, quo baculus altera ex parte armari solet': |
(o koniu) 'mający na maści siwej większe, ciemne plamy, canus maculis fuscis mali forma conspersus (dicitur de equo)': |
'kopyto szewskie, forma sutoria': |
'serek z mleka słodkiego, caseus e lacte non coagulatio in forma plana confectus': |
'wóz drabiniasty, currus cum parietibus scalari forma confectis (?)': |
'znak osoby bądź instytucji wyciśnięty na wosku i umieszczony przy dokumencie, akcie, liście itp., też forma do wyciskania znaku, signum cuiusdam hominis vel societatis in cera impressum, quod documentis, epistulis etc. adiungitur, signum in cera imprimendum': |
'pojedynek na miecze jako forma postępowania dowodowego w procesie, certamen, quo actor et reus a iudice iubebantur discernere inter se, uter sons insonsve esset': |
(forma ściągnięta przejęta bez zrozumienia z czeskiego wzorca) dwe 'po dwoje, bini': |
'kształt, postać, figura, forma, species, imago': |
[W. Twardzik odczytuje wyraz hasłowy jako nieprzestanie. Hasło powinno mieć postać nieprzestane - taka forma poświadczona jeszcze w XVI wieku, por. Słownik polszczyzny XVI wieku, tom XVII.] |
'oddalona, ustronna, końcowa część terenu (tu głównie część posiadłości ziemskiej, zwykle w kształcie klina lub półkola), agri, silvae sim. pars longinquo quodam ac remotiore loco sita (imprimis fundi pars cunei vel semicirculi forma)': |
wprowadza wyraz określający ilość, która służy za podstawę porównawczego oznaczenia wyższego stopnia ilości jakichś przedmiotów, osób, rzeczy itp. (obecna forma stopnia wyższego): |
wprowadza wyraz, którego treść stanowi podstawę porównawczego stwierdzenia inności, odmienności drugiej treści (forma stopnia wyższego nieobecna): |
wprowadza wyraz określający ilość, która służy za podstawę porównawczego oznaczenia wyższego stopnia ilości jakichś przedmiotów, osób, rzeczy itp. (obecna forma stopnia wyższego): |
wprowadza wyraz, którego treść stanowi podstawę porównawczego stwierdzenia inności, odmienności drugiej treści (forma stopnia wyższego nieobecna): |
'pojedynek na kije jako forma postępowania dowodowego w procesie, baculi duellum ac periculum, quo quaeri solebat an accusatus vere reus esset': |
'zewnętrzny kształt, forma': |
'kształt, postać, figura, forma, figura, species, imago': |
'kocioł, metalowe naczynie do gotowania (w kształcie półkuli), lebes, vas aёneum hemisphaerii forma, in quo res coquuntur': |
'kopyto szewskie, forma sutoria': |
'rodzaj sita w kształcie worka służącego do przesiewania mąki, cribrum pollinarium forma sacci': |
'odmienny co do postaci, ilości, rozmaity, różnorodny, różnych rodzajów, forma, numero dispar, dissimilis, varius, diversus': |
'piękność, forma, decor': |
'zewnętrzna postać, wygląd, species, forma': |
'część składowa urządzenia w młynie, mająca kształt krążka, molae pars parvi orbis forma praedita': |
'brzydka, wstrętna postać, forma turpis, turpitudo, habitus foedus': |
~ Możliwa też forma żeńska pojazda. |
'rodzaj pieczywa w kształcie rogu, rożek, rogal, panis corniculi forma': |
'coś krzywego, zakrzywionego, linia krzywa, krzywizna, tu znak herbowy o kształcie zbliżonym do odwróconej litery S, linea incurva, curvatura, hic de insigni nobilium, quod ad S litteram aversam forma accedit': |
'znak w kształcie krzyża, signum in arbore incisum crucis forma': |
'dzieło pisane, utwór, księga, książka (też w formie zwoju; tu najczęściej na oznaczenie ksiąg Pisma Świętego i Ojców Kościoła, też o księgach sądowych, zwodach prawnych i rejestrach), rozdział książki, tom, opus perscriptum, liber (etiam forma voluminis praeditus; ita saepissime de S. Scripturae vel patrum Ecclesiae libris, sed etiam de commentariis iudiciorum, corporibus legum, indicibus), caput libri, tomus': |
'rodzaj podłużnego pieczywa, zwężającego się na końcu jak klin, kukiełka, paniculus forma ad cuneum accedens': |
'dolna część, róg wierzchniej szaty a. chusty, vestis apertae pars inferior, lacinia': płaszcz we trzy poły,'rodzaj trójkątnej chusty narzuconej na plecy, velamentum quoddam forma trianguli, quod humeris imponebatur': |
'forma skargi słownej składanej w sądzie, accusatio quaedam in iudicio verbis facta': |
'mający na maści siwej większe ciemne plamy, canus maculis fuscis mali forma conspersus': |
~ Źle spolszczona czeska forma wspolehl jsi. |
'przyrodzone piękno, piękny wygląd, pulchritudo naturalis, forma eximia': |
Gdi nyektori... przissyangal... yakoli s pelna... forma przissyąngi... dostatecznye <nie> vymowyl ..., tako wszdi przes wschitky... milczano bywalo (tamen... tacebatur) |
'kształt, forma': |
[Cytat w transliteracji został skorygowany z: *proszdzen na: proszdzen. Forma proździen wykazana w katalogu form hasła próżny.] |
'postać, wygląd zewnętrzny, kształt, statura, habitus, species, forma': |
'cienka i wiotka gałązka (na końcu zwinięta w kółko), tu o kształcie cyfry arabskiej 9, virga tenuis (fine in formam circuli convoluto), hoc loco de forma notae Arabicae 9': |
'wygląd, forma': |
'kształt, postać, wygląd, forma, species, figura': |
'wzór, przykład, forma, exemplar': |
'bryłka, w jakie formowano sól warzoną na Rusi, forma Ruthenica salis cocti': |
'pod względem kształtu, wyglądu, similitudine, forma': |
'kształt, postać, wygląd, figura, forma': |
'forma do wyciskania i formowania sera, pleciony koszyk używany w tym samym celu, fiscellum casearium': |
Gdi kto... przissyąnzee, a gdisz forma przissyangy... virzecze, tegdi... vozni... przissyangayąnczego... navczicz ma, abi... przissyangąn przewyodl w vczinek |
'drewniany przyrząd, model, na którym szewc robi obuwie, forma sutoria': |
'penis, tu przenośnie o kształcie figury pomocnej przy wyznaczaniu wysokości obiektów w terenie, której schemat stanowią dwa trójkąty podobne, penis, hic translate de figurae forma ad altitudinem rerum dimensurandarum usurpata, cuius schema duobus triangulis similibus constat': |