| CHOROBA ZWIERZĘCIA. ŚMIERĆ ZWIERZĘCIA |
| POCZĄTEK ŻYCIA. NARODZINY. KOLEJNE ETAPY ŻYCIA. ŚMIERĆ |
| śmierć, śmierzć, śmirć, śmirzć |
| 'śmierć gwałtowna, okrutna, mors mala, crudelis': |
| 'ponieść śmierć, umrzeć, mortem oppetere, mori': |
| ić ku śmierci, na śmierć, we śmierć, na śmierć ić |
| 'dać w zamian za coś, aliquid pro aliqua re dare': [śmierć przedawać = o zbawieniu przez śmierć] |
| 'śmierć przypadkowa, mors casu oppetita': |
| 'śmierć przez przybicie na krzyżu, mors in cruce': |
| 'być skazanym na śmierć, capitis damnatum esse': |
| 'skazać na śmierć, morte aliquem multare': |
| 'otrzymać karę za czyjąś śmierć, poenam pro morte alicui illata solvere': |
| 'odrzucić, nie zgodzić się na własną śmierć, propriam mortem reicere, non concedere': |
| śmierć zabiła 'śmierć przez odebranie komuś życia, przez zabicie, actus necandi, nex': |
| Aby śmierć weszła w poły (war. lub.: aby śmierć miedzy to weszła) vt morte intercedente (ideo novi testamenti mediator est, sc. Christus, ut morte intercedente in redemptionem... repromissionem accipiant Hebr 9, 15) 1471 |
| 'doprowadzić do śmierci, wydać na śmierć, wydać na śmierć, capite aliquem damnare, morti aliquem damnare, morti aliquem obicere': |
| 'zadać śmierć, mortem alicui afferre': |
| Vt morte intercedente aby śmierć miedzy to weszła (war. kal.: aby śmierć weszła w poły), id est mediaret (et ideo novi testamenti mediator est, sc. Christus, ut morte interecedente, in redemptionem earum praevaricationum, ... repromissionem accipiant Hebr 9, 15) ca 1470 |
| Condempnauerunt oskudzili aut na śmierć skazali (war. kal.: potępili aut na śmierć osądzili aut skazali; condemnaverunt eam, sc. Susannam, ad mortem Dan 13, 41) |
| wieczne cirpienie, wieczna męka, wieczny ogień, wieczne potępienie, wieczna śmierć, śmierć wieczna, wieczne zapadnienie, zatracenie, żałość wieczna |
| 'skończenie życia, śmierć, finis vitae, mors': [o Chrystusie] |
| 'śmierć naturalna, mors naturalis': |
| 'zadać śmierć przez umęczenie, bicie, bodzenie, pogryzienie, cruciatu, verberis, feriendo, morsu alicui mortem inferre': |
| śmierć nosić |
| niemoc na śmierć |
| omdleć na śmierć |
| 'zsyłać śmierć, mortem mittere': |
| siedzieć na śmierć |
| 'uwolnienie od skutków grzechów przez śmierć Chrystusa, zbawienie, salvatio, redemptio, liberatio a poena peccatorum per mortem Christi': |
| Przeto raczył się na ten świat narodzić..., aby przez Twą świętą śmierć miedzy Bogiem Oćcem a miedzy grzesznym mir uczynił, a toż by Twa święta śmierć była na wykupienie wszem grzesznym 1451 |
| 'śmierć przez przybicie do krzyża, mors crucifigendo illata': |
| Vypyala (sc. śmierć) szebra y kosczy, groszno szyeczye przesz luthosczy |
| Jinni są bezmierni ludzie y niesprawni, iż miru nigdzie nie mają, jako są osądzeni na śmierć i czci odsądzeni, jako to bantowani, iż jim nigdzie mir nie jest |
| Uczyniłam sie czarna i śmiada; kako mogę cirpieć śmierć syna mego? |
| Dał mi Bog Ociec jednego syna, a prze tego mam żałość, nędzę i wieliką tesknicę..., uczyniłam sie czarna i śniada; kako mogę cirpieć śmierć syna mego? |
| 'zadać śmierć, odebrać życie, occidere, interficere, necare': |
| 'zadawać śmierć, odbierać życie, occidere, interficere': |
| śmierć zabita |
| Zaćmiały (MamLub 220: zaćmiały, war. kal.: zaćmieny) oczy nasche (contenebrati sunt oculi nostri Thren 5, 17) prze śmierć wybranego z Syjon |
| Widzisz, jako me serce... zdrga sie przed twema oczyma od wielikiego udręczenia i przed żałością. Radniej bych miała śmierć |
| Anna Święta... śmierć podjąwszy, do ojcow świętych nawiedziła |
| 'zadać śmierć przez pogryzienie, zagryźć, exedere, morsu necare': |
| 'w pogotowiu, czy też na rejestrze ludzi, którym grozi rychła śmierć, in promptu vel in indice eorum, qui proxime e vita discessuri sunt': |
| Gotowcieśm jić nie tele w ciemnicę, ale i we śmierć |
| Przeto poddanismy w rozchwatani (in direptionem) a w jęcstwo, a we śmierć |
| <G>dy się komu śmierć przyda kromie przyczyny, to jest, iżby się utłukł abo utonął, abo kakole jinaczej (aut alio quovis modo, Sul 41: ktorymkole jinszym obyczajem), tedy chcemy, aby o takiego człowieka nijedna pomowa ani żałoba była |
| Gdyżby ją śmierć pościgła, wroci duszę za duszę, oko za oko, ząb za ząb (dentem pro dente) |
| (o Chrystusie, de Christo) 'ten który uwolnił od skutków grzechów przez swoją śmierć, odkupiciel, redemptor, qui morte sua homines a peccatorum poenis redemit': |
| 'zadać śmierć, zabić, occidere, interficere': |
| 'uwolnienie od skutków grzechu przez śmierć Chrystusa, redemptio aeterna': |
| Przed obliczym jego podzie (ibit Hab 3, 5, Puł: pojdzie) śmierć |
| Moją śmiercią, ktorąż mam cirpieć niewinnie, tąż mi będzie oprawić zły, dyjabeł sradliwie (mihi quam Leviathan inducet fraudulenter), jen zwiedzie <niemiłościwie> lud żydowski, aby śmierć mi zadali |
| 'wydać kogoś niewinnego na śmierć, innocentem morti obicere': |
| A gdyż jej było wody niedostanie w łagwicy, posadzi dziecię pod drzewem... i jidzie precz, i siędzie ot niego na dostrzeleniu (seditque e regione procul, quantum potest arcus iacere), i rzekła: Nie będę, Panie Boże, patrzyć na śmierć dziecięcia mego |
| Ktorąkole śmiercią przygodną... przygodzi się komu z tego żywota syć (de hac luce migrare, Dział 31: gdy się komu śmierć przyda kromie przyczyny) |
| Polikarpus... prosił Boga o to prawie, by uźrzał śmierć w jej postawie |
| (o ludziach, de hominibus) 'skończyć życie, ponieść śmierć, skonać, mori, obire, mortem oppetere: |
| Wszakoż by nie było we mnie prawe skryte bostwo, nie mogłoby być przez moję śmierć grzesznych wykupienie 1451 |
| 'skazanie na śmierć, capitis damnatio': |
| Gdyby człowiek osądzon na śmierć z prawa a krolewska albo [o] jinna gwałtowna ręka odjęła go od śmierci albo jakokolwiek (OrtBrRp 72, 2: kakokoli) odproszon, jako tego człowieka mają dalej puścić albo dzierżeć? |
| Tegoż krolika syn niemogł na śmierć a to niemocą zimnice (peste febrili) XV ex. |
| Usłyszawszy twoję śmierć moje serce prochna (contabescit) |
| 'znoszenie mąk, męczeństwo, śmierć męczeńska, martyrium': |
| Jena śmierć mię z tobą rozdzieli (si non sola mors me et te separaverit) |
| 'ten, kto znosi cierpienia, tortury lub poniósł śmierć za swoje przekonania, zwłaszcza za wiarę chrześcijańską, martyr': |
| Anna święta..., śmierć podjąwszy, do ojcow świętych nawiedziła |
| Bo on (sc. Jesukryst) był baranek cichy a niewinny cirpiał śmierć, a wypisuje <się> tako, iże był lew mocny z[a]martwychwstający (fuisse scribitur leo resurgendo) |
| 'nieprzewidziany, niespodziewany, improvisus': [nie<o>beźrzana śmierć] |
| Bo wiedział (sc. Judasz), iże Żydowie sie smowili na śmierć miłego Jesusa |
| Śmierć do niego przemowiła |
| Aby śmierć miedzy to (war. kal.: w poły) weszła vt morte intercedente (ideo novi testamenti mediator est, ut morte intercedente in redemptionem earum praevarcationum, quae erant sub priori testamento, repromissionem accipiant Hebr 9, 15) |
| Bo kakokolwie mnie widzicie w prawem człowieczeństwie..., wszakoż by ('gdyby') nie było we mnie prawe skryte bostwo, nie mogł<ob>y być przez moje cirpienie i moję śmierć grzesznych wykupienie |
| 'niespodziewany, nieprzewidziany, inopinatus':[śmierć niedomnimała] |
| 'zsyłać, dopuszczać, aliquid alicui dare, mittere, aliquem aliqua re afficere': [przepuszczać na kogoś śmierć] |
| 'sczeznąć, ponieść śmierć, corrumpi, mori': |
| Tegoż krolika syn niemogł na śmierć a to niemocą zimnice XV ex |
| Śmierć grzesznych nagorsza, a jiż są nienaźrzeli (et qui oderunt) prawego, zgrzeszą |
| 'nieprzewidziany, niespodziewany, improvisus, inopinatus, insperatus': [nieopatrzna śmierć] |
| Też ktorąkole śmiercią przygodną (morte casuali)... przygodzi się komu z tego żywota syć (Dział 30: gdy się komu śmierć przyda kromie przyczyny), jako to z drzewa spadwszy abo w wodzie utonąwszy..., ustawiamy |
| O śmierci niewiadomej < G>dy się komu śmierć przyda kromie przyczyny, to jest iżby się utłukł abo utonął, abo kakole jinaczej, tedy chcemy, aby o takiego człowieka nijedna pomowa ani żałoba była |
| Daj mi, miły Gospodnie, przez twą niewinną śmierć |
| Wolałby... śmierć imieć i podjąć, niżli (czy niźli) taka słowa sprosna... od przerzeczonego Jana cirpieć et przyjąć chcieć od niego 1474 |
| Wolałby... śmierć imieć i podjąć, niżli (czy niźli) taka słowa sprosna... cirpieć 1474 |
| Kogokoli śmierć udusi, każdy w jej szkole być musi, dziwno się swym żakom stawi, każdego żywota zbawi |
| Bog... śmierć <po>djął, przypomionął (Bogur BCDE: wspomionął) człowieka pirwego |
| Śmierć i teże męka świętego Piotra jestci się ona była męce miłego Krysta przyrownała |
| Dziewka... przyjęła krolewica, jim śmierć pobodzona i diabłu moc otjęta 1453 |
| O przeklęty Judaszu,... przez całowanie oprawiasz boj i przez znamię mir<u> obrządzasz śmierć |
| Jako Przybygniew nie zabił swej żony..., ani ot niego śmierć ma 1402 |
| 'śmierć, obitus, exitus, mors': |
| 'śmierć, mors': |
| 'iść na śmierć, ginąć, mortem oppetere, mori' (?): |
| 'iść na śmierć, ginąć, mortem oppetere, mori' (?): |
| 'przez śmierć coś opuścić, pozostawić, aliquid morte relinquere, deserere': |
| Gdyby człowiek osądzon na śmierć z prawa a (?) krolewska albo [o] jinna gwałtowna ręka odjęła go od śmierci albo jakokolwiek odproszon, jako tego człowieka mają dalej puścić albo dzierżeć? |
| Matka Boża usłyszawszy to, odmdlawszy na śmierć i padła |
| Rzekła ku Salomonowi: Na tem drzewie ma umrzeć jeden, o ktoregoż mają śmierć Żydowie zginąć i ich ziemię i koronę stracić (pro quo occiso perirent Judaei et perderent locum et gentem) |
| Gdyby człowiek osądzon na śmierć z prawa a krolewska... ręka odjęła go od śmierci albo jakokolwiek odproszon |
| Mamy baczyć, czemu tako pilnie święty Jan wspomina to słowo. Przeto, aby niektorzy mdłej wiary nie rozpaczali we śmierci Jesukrystowej, ktoregoż nieprzyjaciel, kakokolwie nie wiedząc, wszakoż proroctwem rzekł, iże jego śmierć była zbawienie wszemu ludu |
| Śmierć zawżdy przed oczyma podejrzaną mieć (mortem cotidie ante oculos suspectam habere) XV ex. |
| Kalżdy prełat miałby się on o krzywdę kościelną... wziąć, abyć mu za to śmierć podjąć |
| 'przez śmierć kogoś a. coś opuścić, pozostawić, aliquem vel aliquid morte relinquere, deserere': |
| Ambulate in dileccione, sicut Christus dilexit vos et tradidit semetipsum pro vobis oblacionem et hostiam in odorem suauitatis dobrowolne wydanie na śmierć, ofierowanie dla przewyciężenia nieprzyjaciela nad smak, nad wonią słodką, rozkoszną (Eph 5, 2) XV med. |
| 'prawdziwy chrześcijanin ponoszący śmierć dla chwały Boga, vir vere Christianus, qui pro Dei gloria mortem oppetit': |
| Był synowiec Kaifaszow, biskupa wyszego, ktory nawięcej oprawiał śmierć Jesukrysta |
| przenośnie 'śmierć, mors': |
| Bo otpłata grzechowa wieczna śmierć stipendia autem peccati mors XV p. post. |
| Gdyby człowiek osądzon z prawa na śmierć, a krolewska albo jina gwałtowna ręka odjęł<a> go od śmierci albo kakokoli odproszon, kako tego człowieka dalej mają puścić albo dzierżeć?... Co jest prawo? |
| 'związany z krzyżem, z przybiciem na krzyżu, qui ad crucem vel crucifixionem pertinet': [śmierć krzyżowa] |
| Podług ich zakona śmierć krzyżowa była sromotniejsza nade wszytki ganiebne śmierci |
| Jako mają tego człowieka dzierżeć w mieście, co ji osądzą na śmierć? |
| 'skazywać kogoś na śmierć, aliquem capitis damnare': |
| 'śmierć, mors': |
| Gotowcieśm jić nie tele w ciemnicę, ale i we śmierć prze imię Jezu Krystusowo |
| wiekuja nędza, ogień wiekui, piekło wiekuje, wiekuje potępienie, wiekuja śmierć |
| wiekuista męka (piekielna), wiekuiste potępienie, śmierć wiekuista |
| Zeszli sie (sc. biskupowie) ku przelaniu krwie niewinnej, aby oprawili śmierć ich zbawiciela dawno umowianą |
| (o ludziach, de hominibus) 'skończyć życie, ponieść śmierć, skonać, ponere vitam, mortem oppetere, mori': |
| Śmierć i teże męka świętego Piotra jest ci się ona była męce miłego Krysta przyrownała |
| Bo podług ich zakona śmierć krzyżowa była sromotniejsza nade wszytki ganiebne śmierci |
| wybrane związki z czasownikami: być ku śmierci (o chorobie) 'sprowadzać śmierć, mortem afferre': |
| 'znieść czyjąś śmierć, mortem alicuius ferre': |
| 'czyjaś śmierć się przybliża, mors alicuius appropinquat': |
| 'ponieść śmierć, zginąć, mortem oppetere': |
| 'doradzać wydanie kogoś na śmierć, mortis alicui inferendae auctorem esse': |
| 'przyprowadzić na rozprawę oskarżonego, zagrożonego skazaniem na śmierć, reum, cui poena mortis imminet, ad iudicium adducere': |
| śmierć ustawić |
| uźreć śmierć |
| ku śmierci, na śmierć (wy)wieść |
| 'unikać skazania na śmierć, poenam mortis effugere': |
| 'śmierć uosobiona, mors personificata': |
| Na znamię tego kalżdy prełat miałby się on o krzywdę kościelną... wziąć, abyć mu za to śmierć podjąć |
| 'śmierć, mors': |
| 'powodujący, przynoszący śmierć, śmiercionośny, zabójczy, mortem afferens': |
| 'śmierć, mors': |
| 'powodujący, przynoszący śmierć, śmiercionośny, zabójczy, mortem afferens': [śmiertne rany] |
| Dusza nasza bądź za was na śmierć, ale tak, acz nas nie wydasz (si tamen non prodideris nos) |
| 'zabijać, zadawać śmierć, interficere, mortem inferre': |
| 'rozkład ciała, śmierć, corruptio corporis, mors': |
| Osądzili krol... człowieka, iż ji skazano (OrtMac 97: skaże) na śmierć |
| Przezto święty Piotr jestci on mękę cirpiał był, iże jakoć śmierć i teże męka świętego Piotra jestci się ona była męce miłego Krysta przyrownała, takieżci by wszytcy prełaci mielibychą oni strojić ty to dobre uczynki świętego Piotra |
| 'zadawać śmierć przez powieszenie, aliquem suspendere, suspendendo necare': |
| 'zadawać śmierć przez powieszenie, aliquem suspendendo necare': |
| 'koniec życia, śmierć, finis vitae, mors': |
| 'koniec życia, śmierć, finis vitae, mors': |
| Gdy jest Bierwołt pożyczył paniej konia jenego, tedy ona jinego wzięła, w tem wzięciu jest ji skaziła i ot tego śmierć ma skorą 1419 |
| przenośnie 'sen śmiertelny, śmierć, sopor aeternus': |
| <G>dy się komu śmierć przyda kromie przyczyny,to jest iżby się utłukł (puta de arbore cadendo, Sul 41: jako to z drzewa spadwszy)..., tedy chcemy, aby o takiego człowieka nijedna... żałoba była |
| Gdy leżał wznak jako wiła, Śmierć do niego przemowiła |
| 'ponieść śmierć przez zanurzenie się w wodzie, aqua hauriri, in aqua perire': |
| 'spowodować czyjąś śmierć przez zanurzenie w wodzie, aliquem demergere in aqua, aqua suffocare': |
| Widz naprzod moję śmierć a nosi w sercu swoim przez winności (pro przeciwności?), a potem sie będziesz ze mną weselić na wieki |
| Przeto rzekli (sc. Żydowie), iże chcieli, aby ukrzyżowan (sc. Jesukryst), a by jego sławy i jego czci mogli tem więcej uwlec. Bo... śmierć krzyżowa była sromotniejsza nade wszytki ganiebne śmierci |
| A gdyżby ją śmierć pościgła (sin autem mors eius fuerit subsecuta, 1471 MPKJ V 17: pościgłaby), wroci duszę za duszę, oko za oko, ząb za ząb |
| Panie Jezu Kryste, synu Boga żywego, jenże... przez śmierć Twoję świat używił jeś (vivificasti, Msza XII. XIV: używiłeś), zbaw mie! 1424 |
| Przydź śmierć na nie i zstępcie we pkieł żywi, bo lichoty w przebytcech jich pośrzod jich (in medio eorum) |
| Jako owce w piekle położeni są, śmierć spasie je (mors depascet eos) |
| Gdy leżał wznak jako wiła, Śmierć do niego przemowiła |
| 'spowodować czyjąś śmierć, unicestwić kogoś, coś, zniweczyć, aliquem interficere': |
| Kogokoli śmierć udusi, każdy w jej szkole być musi, dziwno się swym żakom stawi, każdego żywota zbawi |
| (o sądzie, dicitur de iudicio) 'taki, na którym zapadał wyrok skazujący na śmierć, in quo poena mortis constituebatur': |
| 'skazany na śmierć, skazaniec, qui capitis damnatus est': |
| Fratres, ... ambulate in dileccione, sicut Christus dilexit vos et tradidit semetipsum pro vobis oblacionem, gl. sc. dum occisus est in cruce dobrowolne wydanie na śmierć (Eph 5, 2) XV med. |
| 'substancja powodująca uszkodzenie lub śmierć organizmu, jad, venenum': |
| 'odejście z tego świata, śmierć, decessus, mors': |
| 'zadać śmierć przez przybicie do krzyża, crucifigendo necare': |
| 'zakończenie życia, śmierć, finis vitae, mors': |
| Usłyszawszy to zwolenicy miłego Jesukrysta, iże sie już tako blisko jego męka przybliża, ilko z wielikiej mdłości, telko z wielikiego smętka, jenże mieli prze śmierć miłego Jesukrysta, a takież ze snu pochwacili sie |
| 'odejście z tego świata, śmierć, excessus, obitus': |
| O moj miły Zbawicielu, ... raczyż mie pogrześć w twojim grobie pospołu z tobą, aby mię od ciebie ani śmierć, ani żywot, ani żadna szczęsność od ciebie oddaliła |
| Ktory (sc. Jesus) czasu szostej na dzień godziny na śmierć wywiedzion zraniony |
| Kogokoli śmierć udusi, każdy w jej szkole być musi |
| Wszakoś przeto raczył się na ten świat narodzić..., aby przez twą świętą śmierć miedzy Bogiem Ojcem a miedzy grzesznym mir uczynił 1451 |
| Kogokoli śmierć udusi, każdy w jej szkole być musi |
| 'drewniane rusztowanie, na którym wieszano skazanych na śmierć, patibulum': |
| Gotowcieśm jić nie tele w ciemnicę, ale i we śmierć prze imię Jezu Krystusowo |
| uźr(z)eć śmierć |