| CIAŁO NIEBIESKIE |
| ciało |
| 'wcielić się, przyjąć ciało ludzkie, carnem humanam assumere, incarnari': |
| wziąć (ciało) |
| A kiedym uźrała, iże już biorą miotłę, ja ku pirwemu razu jako sercem urażonem odwiedziona jestem od rozumow, ... a po małej chwili ocuciwszy sie uźrałam ciało jego wszytko zedrane |
| 'ciało zmarłego, trup, cadaver': |
| Kristus... skrył swą głowę, czuż swe święte bostwo..., jedno ukazał ciało człowieczeństwa i przyjętej krewkości |
| Będzieli oko twoje prawe a proste, wszytko ciało twe będzie światłe, ale będzieli oko twe złe (nequam Mat 6, 23), wszytko twoje ciało będzie ciemne |
| żywe 'żywe ciało, tu ciało żywego konia pod osłoną kopyta, caro viva, hoc loco sub ungula equi vivi': |
| Jeż całowanie (Msza III: ciało) usty przyjęlismy, czystą myślą przymimy (quod, sc. caro, ore sumpsimus, domine, pura mente capiamus) 1456 |
| w połączeniach i przeciwstawieniach s(i)erce–ciało, s(i)erce–dusza itp.: |
| Drudzy... myenyly, yszby na czasz vczynyl smyertelne (sc. Jesus ciało), a vyecz yako by<ł> s przyrodzenya, takye szye vkazal, y mynya yszby szye takysz zvolyenykom dal na vyeczerzy (talem... se dedit discipulis in coena) |
| Uczynić raczy, aby nam ciało i krew będzie namilejszego Syna twego (ut nobis corpus et sanguis fiat dilectissimi filii tui) 1456 |
| Sierce moje i ciało moje wiesieliła sie jesta w Bog żywy (cor meum et caro mea exultaverunt in Deum vivum) |
| Witaj wierne boże ciało, iżeś się nam widzieć dało, tak jakoś na krzyżu pniało, jegdyś ten świat s jęctwa brało XV p. post. |
| 1. 'ciało ludzkie lub zwierzęce, corpus hominis seu cuiuscumque animalis': a. 'całość ustroju ludzkiego lub zwierzęcego': |
| To ciało (Msza IV: wzięcie ciała i krwie) ilkokroć i też uczynicie, na moję pamięć będziecie czynić 1413–4 |
| 'samo ciało (części miękkie otaczające kości), caro': |
| Wysłuszaj modlitwę moję, k tobie wszelikie ciało przydzie (ad te omnis caro veniet) |
| Ciasto a. ciało massam (modicum fermentum totam massam corrumpit Gal 5, 9) 1471 |
| C... tripliciter in Polonorum ideomate asperatur: grosse, grossius et molliciter... Exemplum primi de a: czas, czapka..., exemplum secundi: ciało, ciask..., exemplum tercii: cap |
| Scribamus cz et y, ut: ciało, ciasno, ciemię, cielę |
| Ciało, ciasno, ciemię, cielę, ciołek, ciułā, ciągnie |
| Ciało, ciasno, ciemię, cielę, ciołek, ciułā, ciągnie |
| To ciało ilkokroć i też uczynicie, na moję pamięć będziecie czynić (haec quotiescumque faceritis, in mei memoriam facietis, Msza III. IV. VI: uczynicie, VI: czyńcie) 1413–4 |
| Daj mi ciało Syna twego, boś go zesłał dla mnie grzesznego XV ex. |
| 'przy kuciu konia wbicie gwoździa przez zrogowaciałą osłonę kopyta w żywe ciało, actus clavum equo calceando in carnem vivam infigendi': |
| 'wbić gwoździe przez zrogowaciałą osłonę kopyta w żywe ciało, clavum equo per ungulam in carnem vivam figere': |
| W czystości swe ciało do czasu małżeńskiego zachowała (sc. św. Anna) |
| Aczkole dusza i ciało każdy grzech maże a komudzi a od Boga i jego poznania otciska, osobnie cielna nieczystość, ta proście rozum wyjimuje a zaćmia XV med. |
| Tedy Bog wlał duszę świętą w to ciało... i przyłączył k temu ciału świętemu <duszę>, i darował dary rozmaitymi |
| Jenże jakokoli Bog jest i człowiek, nie dwa wżdy, ale jeden jest Krystus. Jeden zajiście (Puł: ale jeden, MW 113a: jeden zaprawdę) nie obrocenim bożstwa w ciało (unus autem non conversione divinitatis in carne), ale przyjęcim człowieczstwa u Boga |
| Ciało moje dałem bijącem mię, oczy moje zakrywającem (corpus meum dedi percutientibus et genas meas vellentibus Is 50, 6) |
| Swlokszy z siebie odziew wdowski, omyła swe ciało..., a rozczosawszy (1471 MPKJ V 56: rozczosała, MPKJ V 56: rozczosała) włosy głowy swej (discriminavit crinem capitis sui), wstawiła czepiec na głowę swą |
| Żądała ciebie dusza moja, kako rozlicznie (Fl: rozliczycie) tobie ciało moje (quam multipliciter tibi caro mea)! |
| Żądała ciebie dusza moja, kako rozliczycie (Puł: rozlicznie) tobie ciało moje (quam multipliciter tibi caro mea)! |
| Nie uczyniła kry w jego piersiach nieczystoty... a też nie uczyniła, aby tłustością ciało jego zawadziła (nec cum aliqua pinguedine distentum) |
| To ciało, ktoreż z dziewice Maryje przyjął (sc. Jesukryst) słowo opłc(i)one,... znamienito jest, iż jest było... wielebną płcią dobrze oprawiono, bo jest tam było zawrotne z Bo<g>iem przyrodzenie (ibi nam reciproca cum Deo fit natura) |
| 'uderzeniem zadać ból, uszkodzić ciało, pobić, wymierzyć razy, percutere, verberare': |
| Niektorzy, ku smrodności ciało swoje... pociągając a łaskliwy żywot wiodąc (lascivam vitam gerentes), ... dziewice dziewstwa zbawiają |
| Witaj, miłe święte Ciało, csoś na świętem Krzyżu pniało, od Boga-ż oćca poście miało XV p. pr. |
| Poczęli ji (sc. Jesusa) bić pęgami (czy pągami)... i miotłami barzo żydkimi tako trudno, aż zbroździli jego ciało wszytko |
| Kiedym widziała mego miłego syna tako okrutnie... wiążąc, stałam, a me ciało na mnie wszystko było ze<s>chło |
| Qui (sc. salvator) reformabit corpus humilitatis, na wzdraz pirzwy przywiedzie albo odnowi ciało uniżności, ziemności, nostre configuratum corpori claritatis sue, przyrownan[y]e, podobne ciału świątości (R XXV 167: światłości) jego, secundum operacionem, qua possit eciam subicere sibi omnia (Phil 3, 21) XV ex. |
| Tunc flagellabant eum... alii virgis, jedni miotłami, alii flagellis, alii vncis, wędami, et percuciebant eum ita crudeliter, quod illa caro Xpi sancta rumpebatur, pękało się, ex ictibus targało się ciało od razow ca 1500 |
| W czystości swe ciało do czasu małżeńskiego zachowała (sc. Anna) |
| 'martwe ciało, trup ludzki lub zwierzęcy, hominis vel animalis cadaver': |
| 'martwe ciało, trup, zwłoki, cadaver': |
| Duszę i ciało każdy grzech maże a komudzi XV med. |
| Dajże mi przyjąć ciało syna twojego jedynaka miłośnego |
| A gdyż lekarzom widziało sie dobrze, iżby ciało jego olejem drzewnym leczyli, wsadzili ji w kadź pełną olija wolnego |
| I wspomionął, iż ciało są, duch idący a nie wracający sie (spiritus vadens et non rediens) |
| Co narodziło się jest z ciała, ciało jest, a co narodziło się jest z Ducha, duch jest (quod natum est ex spiritu, spiritus est Jo 3, 6) |
| Bogosławiona ty miedzy niewiastami i twoja święta matka Anna, z ktorej narodziło się jest kromia grzechu i zmazy twoje święte... ciało XV ex. |
| Jeden rzecznik... przyganił naszemu jednemu pospolnemu posłowi rzekąc: Nie jesteś tako dobry jako my, bo nam dają boże ciało, a wam nie dają posłom, a też niczyjej rzeczy przed ziemskim prawem nie możecie mowić (OrtBrRp 41, 1: wy też niczyję rzecz przed ziemskim prawem możecie mowić), jako my mowimy |
| Leży ciało, barzo stęka, duszyca się barzo lęka |
| Aczkole duszę i ciało każdy grzech maże a komudzi, a od Boga i jego poznania otciska, osobnie cielna nieczystość, ta proście rozum wyjimuje a zaćmia XV med. |
| 'obfitujący w mięso, w ciało, tłusty, gruby, carnosus, tumidus': |
| 'miękkie części organizmu ludzkiego, mięśnie, też całość organizmu ludzkiego, ciało, corporis humani partes carnosae, caro, corpus': |
| Boże Ojcze, dajże mi przyjąć ciało syna twojego jedynaka miłośnego |
| Anna, z ktorej narodziło się jest kromia grzechu i zmazy twoje święte i miłościwe ciało XV ex. |
| Panie Jezu Kryste..., ktoryż dla zbawienia naszego ciało swe święte w ręce podał katowskie, daj nam uczuć nieco twej męki |
| 'ciało niebieskie, gwiazda zmieniająca swoje położenie na niebie, sidus errans': |
| Jeden rzecznik naszego miasta przyganił (affassus est) jednemu... pospolnemu posłowi: Nie jesteś tako dobry jako my, bo nam dają boże ciało, a wam nie dają |
| przyjąć (ciało) |
| Jakom Piotra spowiadał w poniedziałek i s mu ręku przyjął Boże Ciało 1404 |
| Boże ciało przymować |
| K temu jestem przyszedł na ten świat przez opłcenie i przyście w ciało, abych świadectwo dał prawdzie |
| 'ciało (tylko w odniesieniu do człowieka), caro, corpus (hominis)': |
| przyć w ciało |
| Ci ciszy za opłatę mają od Boga, eże posiędą ziemię trojaką, jąż noszą, toczu swoje ciało XV med. |
| Anjelski chlebie powitaj,... powitaj, dziewicze ciało, ktoreś na krzyżu wisiało |
| Azaś nie czytał..., jako panny... nago zwłoczono, ciało żżono i pirsi rzezano |
| O kompletnej godzinie ciało grobu dano ca 1420 |
| Jesus... ciało i krew swą na krzyżu za nas obficie wylał |
| Wstrzymać w żałobności (haec est enim voluntas Dei sanctificatio vestra, ut abstineatis vos a fornicatione, ut sciat unusquisque vestrum vas suum possidere in sanctificatione et honore, non in passione desiderii I Thes 4, 3, SKJ I 74: ciało swoje wstrzymać w świętości) 1449 |
| Ciało twoje... ciału memu jest się przyłączyło |
| Jesus... dziecinne obyczaje miał,... a też temu to czynił, aby kacerze nie mogli mowić, by on przyjął na sie ciało obłudne (neque quod ab impiis phantasma diceretur) |
| Witaj, miłe święte ciało, csoś na świętem krzyżu pniało XV p. pr. |
| Jeż ciało usty przyjęlismy, Panie, czystą myślą i duszą przyjmijmy a z daru czasnego bądź nam lekarstwo wieczne (remedium sempiternum) 1424 |
| Jenże jakokoli Bog jest i człowiek, nie dwa wżdy, ale jeden jest Krystus. Jeden zajiście nie obrocenim bożstwa w ciało (unus autem non conversione divinitatis in carne), ale przyjęcim człowieczstwa w Boga |
| 'złożyć ciało zmarłego w grobie, pogrzebać, mortuum sepelire, humare': |
| 'składać ciało zmarłego w grobie, grzebać, mortuum sepelire, humare': |
| Dziewicze ciało obudził, Jesus swoję matkę wskrzesił ca 1500 |
| Obwieść (war. lub.: ob[ye]wieść) wszytko ciało circumducere (si quis in verbo non offendit, hic perfectus est vir: potest etiam freno circumducere totum corpus Jac 3, 2) 1471 |
| Czystotę, jaż w gorącości ciało ochładza castitatem, que refrigerat carnem |
| O kompletnej godzinie ciało grobu dano ca 1420 |
| Duszę i ciało każdy grzech maże a komudzi XV med. |
| Poczęli ji (sc. Jesusa) bić pęgami (czy pągami) ostrych żądł napełnionymi i miotłami bar-zo żydkimi tako trudno, aż zbroździli jego ciało wszytko |
| 'ciało, także jego części, corpus, etiam partes eius': |
| Zbroździli jego ciało wszytko. Bo ji bili temi istnemi pęgami nie odch<w>atając tako bar-zo i tako trudno, aż ostawało mięso na pęgach |
| A aczkole duszę i ciało każdy grzech maże a komudzi, a od Boga i jego poznania otciska, osobnie cielna nieczystość XV med. |
| Ciało swe święte w ręce podał katowskie |
| Jeż ciało usty przyjęlismy, Panie, prawą duszą, pura mente, przymimy ca 1431 |
| Duch moj nie będzie w człowiecze na wieki przeby[wa]wać, abo jest ciało (quia caro est) |
| Ty zajiste Bog skryty, w święte, czyste ciało wlity 1421 |
| Sierce moje i ciało moje wiesieliła sie jesta w Bog żywy (exultaverunt in Deum vivum) |
| Czystotę, jaż w gorącości ciało ochładza castitatem, que refrigerat carnem 1461–7 |
| Płacz za grzechy, przymi świątość, Boże Ciało, święty olej |
| 'kość, os', w pl. też 'ciało, carnes': |
| Lepiej ci a podobniej (expedit enim tibi Mat 5, 30), aby jeden z twoich członkow zginął, niżby wszytko ciało <twoje> w ogień było wrzucono |
| Witaj, prawe Boże Ciało..., widzę cię w świętem opłatce XV in. |
| Tako ty cztyrzy elementa... ciało miłe<go> Jesukrysta swoim biegiem przyrodzenym tako są opłciły, iż są ciału swego stworzyciela wszytki dostatki dały (Jesu sui creatoris corpus irrigantes et illud in optimo statu collocantes) |
| Rany pirwego biczowania... były tako wiele wypuściły, iże wszytko ciało krwią opłynęło |
| Seszło jest ciało moje i sierce moje (defecit caro mea et cor meum) |
| Boże ciało: |
| I wspomionął, iż ciało są (et recordatus est, quia caro sunt), duch idący a nie wracający sie |
| 'wprowadzić w ciało ludzkie, in corpus humanum inducere': |
| Swlokszy z siebie odziew wdowski (vestimentis viduitatis), omyła (sc. Judyt) swe ciało |
| Pośli w mię... Świętego Ducha, jen by zrownał rozum moj, oprawił me pożądanie, co by mnie nauczył przyjąć twe święte ciało |
| Bierzycie... a jedzcie... z tego (ex hoc) wszystcy, toć jest prawe ciało moje 1424 |
| Co narodziło się jest z ciała (ex carne), ciało jest, a co narodziło się jest z ducha (ex spiritu Jo 3, 6), duch jest |
| Sierce moje i ciało moje wiesieliła sie jesta (Puł: wiesieliłasta sie) w Bog żywy (exsultaverunt in Deum vivum) |
| 'martwe ciało, trup, zwłoki, cadaver': |
| Niechaj będą błogosławieni rodzicy twoji, Joachym i Anna, z ktorych bez pokalania grzechu wyszło ciało twoje, dziewice! |
| Witaj mego Tworca ciało, iżeś mi się widzieć dało, tako jako smartwywstało ca 1440 |
| Kiedym widziała mego miłego syna tako okrutnie i tako niemiłościwie wiążąc, stałam a me ciało na mnie wszystko było ze<s>chło |
| Czcienie... o poczęciu Maryje dziewice i o wlaniu dusze w jej święte ciało (de... infusione animae eius) |
| Ty zajiste Bog skryty, w święte, czyste ciało wlity 1421 |
| Ciało moje będzie w grob [będzie] włożono (tumulo sepultum collocatur) |
| Zrzędź we mnie grzeszne ciało albo uczynek twojej wieczności |
| Błogosław wszelkie ciało imieniu świętemu jego na wieki i na wiek wieka (in saeculum et in saeculum saeculi, Puł: na wieki i na wieki wieka) |
| Qui reformabit corpus humilitatis, na wzdraz pirzwy przywiedzie albo odnowi ciało uniżności, ziemności, nostre configuratum corpori claritatis sue secundum operacionem (Phil 3, 21) XV med. |
| O ranę..., gdzie jest skora zdrapana albo ciało rozdzielono śmiertelnie, dziewięć funtow... onemu rannemu albo cirpiącemu ma być dano za pokup |
| 'ciało zmarłego, trup, corpus mortui, cadaver': |
| 'eucharystia, eucharistia': [Ciało Chrystusa w Najświętszym Sakramencie] |
| Gdyż lekarzom widziało sie dobrze, iżby ciało jego olejem drzewnym leczyli, wsadzili ji ('go') w kadź pełną olija wolnego |
| To, ktore sie urodziło ciałem, ciało jest, a co sie urodziło z Ducha, duch jest (quod natum est ex carne, caro est, et quod natum est ex spiritu, spiritus est Jo 3, 6) |
| Witaj prawe boże ciało, tako jako jeś na krzyżu pniało XV in. |
| A mężowie jidąc uźrzeli ciało porzucone (cadaver proiectum) na drodze |
| 'zewnętrzna tkanka stanowiąca powłokę okrywającą ciało ludzi i zwierząt, cutis, pellis': |
| Panie..., przydzi, aby zdrowo uczynił ciało moje i duszę moję (ut... salvos facias nos Psal 79, 3, Fl i Puł: aby zbawiony uczynił nas) |
| Tunc flagellabant eum... et percuciebant eum ita crudeliter, quod illa caro Xpi sancta rumpebatur, pękało się, ex ictibus targało się ciało od razow ca 1500 |
| Daj mnie, aby twe święte ciało i twa dobra krew miała przyć... ku ućwierdzeniu całej przezpieczności |
| Niektorzy pochowawając człowieka uźrzeli łotry i wrzucili ciało do grobu Elizeowa (proiecerunt cadaver in sepulcro Elisei) |
| Ciało maścią mazali Jozef s Nikodemem, w prześcieradło uwili, w nowy grob włożyli XV ex. |
| Jedzcie albo używajcie (Msza I. VI–VIII. XIV: jedzcie) z tego (manducate ex hoc) wszystcy, toć jest prawie ciało moje 1424 |
| A żadny nie ma odchodzić od onego trupa albo od służby, aliże sie msze dokonają, a ciało będzie pogrzebiono 1484 |
| Temu to czynił, aby kacerze nie mogli mowić, by on przyjął na sie ciało obłudne |
| To czworo przyrodzenie albo elementa... Wszytko, cokoli w niem (sc. w miłem panie) było wysze przyrodzenia, to są swą mocą przemagały a ciało swego stworzyciela w wielebnym stadle wykładały (resecabant omnia superflua naturae, in bono statu creatoris corpus positurae) |
| S tego ołtarzowego używania (Msza III. VI. XIV: uczęstności) świętego Syna twego Ciało i Krew przyjęlibychom (ex hac altaris participatione sacrosanctum filii tui corpus et sanguinem sumpserimus) 1426 |
| Weskwtło jest (Puł: zakwitło) ciało moje (refloruit caro mea) |
| Wspomionął (Puł: wspomięnął), iż ciało są (recordatus est, quia caro sunt) |
| Ja twe wierne widziała ciało i krew, przede mną poświęcono i żegnano chleb rękama kapłańskima |
| Jasne ciało jak słuńce wstało z grobu wielmi mocnie ca 1500 |
| Ten psalm powiada, iże Krystus wspomożon był od Ojca, kiedy podług człowiectwa kwtło ciało z grobu wstając |
| czyjeś ciało na się wziąć |
| (podmiotem zwykle Bóg) w niebo wziąć, wziąć w niebiosa, do raju, do krolewstwa niebieskiego wziąć 'zabrać po śmierci czyjąś duszę (wyjątkowo ciało) do nieba, animam (interdum corpus) mortui in caelum assumere': |
| Gdyż weźmie Bog duszę mą (cum acceperit deus animam meam), pochowaj ciało me |
| 'stanowiący jedno ciało, jedność, qui unum corpus, unitatem constituunt': |
| Jeż ciało on (sc. Jesukryst) raczył wziąć z dziewice Maryjej |
| Sprochniało we mnie ciało i moje wszytki kości XV p. post. |
| Nie uczyniła kry w jego piersiach nieczystoty... a też nie uczyniła, aby tłustością (cum aliqua pinguedine) ciało jego zawadziła |
| O ciało Boga żywego... przyjmi od nas pozdrowienie! |
| Tako to czworo przyrodzenie albo elementa... ciało swego stworzyciela w wielebnym stadle (in bono statu) wykładały |
| Biskupie skutki przez miąszość barwy, ... miłość mała przez małe ciało wyobrażony są i wyłożony (designantur et exponuntur) XV med. |
| 'przez podgrzanie zamieniać ciało stałe w płyn, liquefacere': |
| Wszy<s>cy świąci za mną proście, a to mi u Boga wymo<dl>cie, bych mogł dostojne Pana mego przyjąć Ciało XV ex. |
| Tego jest rozum taki, bo kiedy węża biją, tedy wyda swe wszytko ciało a głowę skryje |
| Kiedyż to ciało święte było wyobrażono (cum per mundanam animam iam organizatum esset hoc corpusculum et vivificatum)..., Duch Święty zstąpił |
| Aczkole duszę i ciało każdy grzech maże..., osobnie cielna nieczystość, ta proście rozum wyjimuje a zacinia ('zacienia') XV med. |
| 'ciało zmarłego człowieka, zwłoki, corpus hominis mortui, cadaver': |
| 'korpus, ciało ludzkie bez głowy i kończyn, truncus corporis humani': |
| Dajże..., abych tako tuta na ziemi przyjęła a po mojim żywocie jego oglądała bogosławione ciało |
| 'ciało zmarłego, zwłoki, corpus mortui, cadaver': |
| 'ciało zmarłego, zwłoki, corpus mortui, cadaver': |
| umarłe 'ciało zmarłego, zwłoki, corpus mortuum, cadaver': |
| Podług tego, jako Bog wszechmogący okrasił ją (sc. Maryją)..., takież ją przyrodzoną nadobnością okrasił, iże jej ciało wieliką krasą ućcił (venustavit) |
| Nie będę sie bać, cso mi uczyni ciało (quid faciat mihi caro) |
| Bogu wszechmogącemu służył (sc. Jozef) swemi... modlitwami, postem, czucim udręczał swoje ciało (ieiuniis, vigiliis corpus macerabat) |
| A on (sc. Krystus)... rzekł: Gospodnie, ojcze moj, wysłuchaj mię, bo zaprawdę duch jest gotow, ale ciało mdłe, tegodla nie udrączaj twego weźrenia ode mnie, twego syna (Mat 26, 41) |
| Aby były nie udrączony (pro ukrocony) ony dni (nisi breviati fuissent dies illi Mat 24, 22), nie było<by> zbawiono wszelkie ciało; ale prze wybrane... będą ukrocony |
| Sed castigo corpus meum et in servitutem redigo, gl. id est per operationem boni corpus suum spiritui seruire cogendo et sensualitatem racioni subiciendo w służbę ciało duszy a smysły rozumowi poddawam (I Cor 9, 27) XV med. |
| Gdziekoli będzie ciało, czusz Krystus, tamo sie zbiorą i orłowie, czusz święci |
| Raczy <dać, aby> ilkole (Msza III. VI: ilekole, IV: csokole) z tej ołtarzowej <uczęstności> nawyszsze[go], naświętsze[go] <syna> twego ciało i kr<e>w przyjęlibychom, ... miłością napełnieni bychom byli (ut quotquot ex hac altaris participatione sacrosanctum filii tui corpus et sanguinem sumpserimus, ... gratia repleamur) XV p. post. |
| 'ten kto maluje sobie twarz, ciało (tu o rytualnych tatuażach), qui suam faciem, corpus pingit (hic de notis cuti ritualiter compunctis)': |
| Potom na piądła rozpiechu, wędzicami tarhachu je to ciało prosławne, wielice zbite. |
| Aczkole duszę i ciało każdy grzech maże a komudzi, a od Boga i jego poznania otciska, osobnie cielna nieczystość, ta proście rozum wyjimuje a zacinia XV med. |
| [ciało świętego Boga] |
| [wielebne ciało] |
| [prawe ciało] |
| [ciało Boże] |