| stary |
| 'istniejący od odległej przeszłości, stary, antiquus, priscus, vetus': |
| stary zapust |
| 'Stary Testament, zbiór najdawniejszych ksiąg religijnych stanowiących pierwszą część Biblii, Vetus Testamentum, Scripturae sacrae pars prima': |
| Wszdy dobrze stary obyczay zostawyącz podle prawą, a czynyą prawo z dlugych czaszow |
| Jakokoly stary obyczay dawnego prawa bandze odmyenyon w lepsy obyczay, tako wszdy ma szye szostacz, czo szandzono starym obyczągem, chocz any woyth ten s tymy obyczaymy ku prawu nye przyszągl |
| Bo czy sobye bily slub zagubyly (hi enim pepigerant foedus, Stary Testament Cardy: byli slib zaslibili) s Abramem |
| Wszitek Israhel wyozl skrzinyø zaslyvbyenya boszego w spyewanyv... a w zwoncech, a røcznymy (pro røcznycamy, Stary Testament warszawski: ručňiciemi), rotamy zrownawaiøcz syø (in... nablis at citharis concrepantes) |
| Mlodzenyecz w osmy dnyoch bødze obrzazan myedzi wamy..., tako wschowanyecz yako zakupyenyecz (emptitius, Stary Testament Cardy: zakupenec) |
| Tey noczy stary korab Nogyego... dal svyadecztwo svyate troycze..., bo szą sz nyego... vypadly trzy drzewa, pvsczyly odmlodzy, zakvytnawschy y daly ovocz (frondes atque flores cum fructu protulerunt) |
| Vczynyl bog... dobitek y rodziczne (Stary Testament Cardy: rozlične) robaczstwo (omne reptile), ys to szø plodzy po szemy |
| Orøduyczye za myø przed Ephronem..., acz my da yaskynyø rozdwogycz (ut det mihi speluncam duplicem, Stary Testament Cardy: geskyni rozdwogitu) |
| Nye przepuszczay tego, abi ty, panye boze, zapamyøtal (Stary Testament Cardy: by zabil) sprawyedliwego (ut... occidas iustum) s nyesprawyedlywim |
| Nykakye potem bødze zapomnyano (nequaquam... interficietur, Stary Testament Cardy: ne bude zabito) wszemu stworzenyu (pro wsze stworzenye) |
| Y chorego y strowego, sbavya szyuotha kaszdego. Lubo stary, lubo mlody, kaszdemv ma kosza szgodzy |
| Iozeff yako stary... czlovyek nathychmyast vpadnye v nyemocz, yze yemv yvsch ydzye kv smyerczy |
| Stalo szø gest..., ze obyetowal Kaym se zboza zytnego [se wszego] szemskyego (de fructibus terrae, Stary testament Cardy: z obile zemskeho) dari bogu |
| Zacon stary zadnego cu dosconanyv nye przyvyothl quia lex nullum ad perfeccionem adduxit XV p. post. |
| Panye boze, pana mego Abrama, gdiszesm zezrzal gey *czeszcz, yam tesz w nyey nynye (si direxisti viam meam, in qua nunc ambulo, Stary Testament Cardy: kdyžs zrziedil mu cestu, na niž sem nynie) |
| Jakokoly stary obyczay dawnego prawa bandze odmyenyon w lepsy obyczay, tako wszdy ma szye szostacz, czo szandzono starym obyczągem |
| Ti vczyn sobye korab s drzewa heblowanego, przebitek w nyem rozlyczni sdzalasz a klygem gy swnøtrz a swnu (Stary Testament Cardy: zewnitř y zewna) sprawysz a spogysz (bitumine linies intrinsecus et extrinsecus) |
| Pan bog... wspomyonøl na Abrama, yze proszyl gest (liberavit, Stary Testament Cardy: zprostil gest) Lota z przepadnyenya myasta |
| Aza sø nasze syostri we zlem zywoczye bily (numquid ut scorto abuti debuere sorore nostra, Stary Testament Cardy: zda su iako zlee dcery nassye sestry vžiuati gmieli)? |
| Then stary mąsz y yego zona Elzbyetha prz<ez>dzyatkyny, osobnym darem w sve starosczy, przeczyvo wschemv przyrodzenyv, vyelyebny y przeslavny plod przyaly |
| Rozgnyewal szø gest Kaym przelycznye i smarsczy szø gnyewi lice gego. Y rzekl gest bog k nyemu:... Czemu szø smarscza (cur concidit, Stary Testament Cardy: se wrassti) twoge oblicze? |
| Ale na Kayma nye weszrzal (sc. gospodzin)... y rozgnyewal szø gest Kaym przelycznye, i smarsczy syø gnyewi (Stary Testament Cardy: swrassti se hniewy, MamLub 6: posmyrzyla, pro posmurzyla, szą gnewem) lice gego (concidit vultus eius) |
| Dacz bog tobye [bog] rosø nyebyeskø a tlustoszczy zemskye, przelyczne opfitoszczy (abundantiam, Stary Testament Cardy: przielissnu hoynost) wyna a oleyu |
| Jakokoly stary obyczay dawnego prawa bandze odmyenyon w lepsy obyczay, tako wszdy ma szye szostacz (utique istud potestatem habere debet, OrtMac 59: muszy oszthacz), czo szandzono starym obyczągem |
| Wszdy dobrze stary obyczay zostawyą[cz] <się> (bona consuetudo vetusta constat bene, OrtMac 44: sthare obyczaye osthawyaya szye) podle prawą a czyny[ą] prawo z dlugych czaszow |
| Iozeff yako stary a barzo v roboczye czlovyek nathychmyast vpadnye v nyemocz, yze yemv yvsch ydzye kv smyerczy |
| Panye bosze moy,... chcyalesz oznamycz wszitka zwyelyczenya ta (universa magnalia, Stary Testament warszawski: wšecka zueličeňie tato) |
| 'niedawno urodzony, mający mało lat, niestary, iuvenis, parvus aetate, adulescens': |
| Bo yako stary zakon poczvyrdzon byl krvyą zvyerzącza, ktorą offyarovaly (in sanguine animalium immolatorum), thakyez novy zakon poczvyrdzon krvyą Iesucristovą |
| Any wstøgy nogawyczney nye wezmø ze wszego twego plemyenya (ex omnibus, quae tua sunt, Stary Testament Cardy: ze wsseho tweho plenu) |
| Ale pod tobø bødze zaloszcz (appetitus, Stary Testament Cardy: žadost) gego, a ti na nym panowacz bødzesz |
| Gdisz gesz zødal gydz k swim a bilocz zødno ku oczczu twemu (desiderio erat tibi domus patris tui, Stary Testament Cardy: bylot gest žadno k otci twemu), przecz gesz vkradl my bogi moge? |
| Stalo szø gest..., ze obyetowal Kaym se zboza zytnego [se wszego] szemskyego (de fructibus terrae, Stary Testament Cardy: z obile zemskeho) dari bogu |
| Aza sø nasze syostri we zlem zywoczye bily (numquid ut scorto abuti debuere sorore nostra, Stary Testament Cardy: zda su iako zlee dcery nassye sestry vžiuati gmieli)? |
| Iaco mosze czlovyek narodzycz szya, gdy yest stary? Isaly mosze w szyvoth mathky svoyey na wthore vnycz y *odnarodycz szyą (numqiud potest in ventrem matris suae iterato introire et renasci Jo 3, 4)? |
| Bancz to stary albo mlody sząthny nye udze szmyertelney skody |
| Allecz on na gego obliczu gestcy szø on barszo mlody vydzal byl, a gednocz gest szø on byl boszim czalem oprauil, asci szø gest on bil barszo stary vcynil |
| stary zakon, zakon stary: |
| 'spis praw, nakazań, zasad moralnych w Starym i Nowym Testamencie, leges, praecepta, mandata, quae in Veteri et Novo Testamento continentur': |
| Wrocz syø ku swey panyey a pokasz syø (humiliare, Stary Testament Cardy: pokorz se) gey pod røkø gey |
| Vpomyonøl gest czyebye (sc. bog Labana) wyeczyor (arguit te heri, Stary Testament Cardy: wczera) |
| Gdisz vznamyonalasta, zesta naga, a wszøwszy lyszczye fikowe vczynylasta sobye wyenyky (perizomata, Stary Testament Cardy: wienniky) |
| Iozeff yako stary a barzo v roboczye czlovyek nathychmyast vpadnye v nyemocz |
| Poszegnano bødze w tobye wszitko zemskye poroze (pro porodzenye?, Stary Testament Cardy: porozenie, omnes nationes terrae) |
| Yakoby skonavschy stary zakon, począl (sc. Krystus) novy |
| Yaczyesm bog wszechmogøczi, poydzi za mnø a bødz skrussoni (esto perfectus, Stary Testament Cardy: bud' swrchowany) |
| Y wiszly szø krol sodomytsky a krol gomoreysky... y po<so>byly (direxerunt, Stary Testament Cardy: zposobichu) swe zastøpi przeczyw gym w nadole lesznem |
| Począla (sc. Maryja) *vnyątacz kosczyol. A yako smyotla proch v gromada,... pobrala przed szyą w szvknyą... A zatem poschedl yeden stary kaplan zydowsky. Vzravschy (leg. uźrawszy ji) dzyevyczą Marya naczela szyą lyekacz... y osvla on proch na zyemyą |
| Synu memu szlubyla syø dzewka wasza, dayczye gemv yø zonøø a sgednaymi spolu swadzbø (iungamus vicissim conubia, Stary testament Cardy: sgednaymy spolu swatby), a dawayczye nam wasze dzewky, a nasze sobye poymuyczye |
| Wszitczy møzowye domu gego, tako wschowayøczi (tam vernaculi, Stary Testament Cardy: wzchowanci), yako zakupyenczi y *czudzoszenczi, pospolu obrzazany sø |
| Potem wydzøcz bog, isze gest wyelka zloszcz myedzi ludem na szemy, a gich wyelkye (pro wszelkye) myszlenye serdeczne snazne *kaszdemu (cuncta cogitatio cordis intenta esset ad malum, Stary Testament Cardy: snažne ke zlemu) po wsze czasy |
| Lepal (pro lepak) gego wsprossy (sc. Abimelech Abrahama, Stary Testament Cardy: wzprosi) rzekøcz (rursum expostulans ait): Powyedz nam, czemusz to vczynyl? |
| Vstawyø szlyub mnogi s wamy. A nykakye potem bødze zapomnyano wszemu stworzenyu, ale *gdi potopa bødze (neque erit deinceps diluvium, Stary Testament Cardy: anit wiec kdy potopa bude) |
| Wyrzch tego korabyu wsnyesz w gromadø (in cubito consummabis summitatem eius, Stary Testament Cardy: swedeš w hromadu), wyrzch na lokyecz |
| Tako potem wswyedzawszy (Stary Testament Cardy: wzdwih) swoy stan (movens igitur tabernaculum suum), Abram przyszedl y przebiwal podle dolu Mambre |
| Bil gest lud tedi wszitko (Stary Testament Cardy: wsse) gednego yøzika a rzeczy gednostayney |
| stary wuj |
| stary ociec, ociec stary |
| 'nauka moralna, przepisy rytualne zawarte w Starym Testamencie, praecepta Veteris Testamenti ad mores, ritus pertinentia': |
| Y rze<k>l Lamech swima zonama...: Sliszczye glos moy, zoni Lamechowi, a pozaluyczye (auscultate, Stary Testament Cardy: pozorugte) slow mich |
| Twe plemyø opwyte twarzy (Stary Testament Cardy: obsiede twrze) y grodi twich nyeprzyaczyelow *bodzesz myecz (possidebit semen tuum portas inimicorum suorum) |
| Yako Stanislaw Gowarzewsky wraczyl Stanislawa Slapa przeczyw Janowy Comornyczkemu, yze yego zona... mala swoy list stary vanny *slømycz a nowym yey listem mąl swadacz przet pan[n]em starosta 1425 |
| Syedm tich to yagnyøt weszmyesz z mey *roky, abi bily na szwyadecztwye (in testimonium, Stary Testament Cardy: na swiedecstuie), yzeczyem ya tu to studnyczø wikopal |
| Vstauil to Iacoboui za przikazanye a Israhelowy w swyadeczstwye (Stary Testament warszawski: w suiedectuie) wyecznye (in pactum sempiternum) |
| Panye bosze, wiproszczy myø (Stary Testament Cardy: wyprost mie) s røku brata mego (erue me de manu fratris mei) |
| Wistrzegayøcz ge, isze bødø w wyeczu (praecavens in futurum, Stary testament Cardy: wystřiehage se buducie wieci) a rzkøcz |
| Wpuszczyl przeto pan bog vczyøszone semye (pro vczyøszenye senne, soporem, Stary Testament Cardy: otrapenie senne, MamLub 6: sen, drzemanye) w Adama |
| Rzekl Abimalech [ku] a Ficol, wywyodø (princeps, Stary Testament Cardy: wewoda) woysky gego, ku Abrahamowy |
| Wsnyosl Abraham oczy swoge, vszrzy za sobø barana, gegos to vderz (pro vdzierzaw?) za rogi (haerentem cornibus, Stary Testamem Cardy: wieziece w trni za rohy) y weszmye gy, y offyeruge bogu |
| Bancz to stary albo mlody, sząthny nye udze szmyertelney skody |
| Bancz to stary albo mlody, sząthny nye udze szmyertelney skody |
| dawny, stary: |
| stary dawny |
| 'sędziwy, stary, longaevus': |
| 'sędziwy, stary, longaevus, senex': |
| Jako mnie Paweł z Gąsina ręczył zie[k]mski urząd za robotliwego Marcina, ktory wyszedł do dobrze urodzonego Stanisława... z włoki de Stary Rusiec ad Przełaje villam ipsius 1496 |
| 'wyrośnięty, stary, niepielęgnowany las, silva maior arboribus novellis incultisque consita': |
| 'stary, wiarogodny miejscowy człowiek powoływany do pomocy przy dokonywaniu wizji sądowej, senex fide dignus et probus, omnibus notus, qui ad rei praesentis cognitionem iudiciariam testis vocabatur': |
| (o koniu, de equo) 'słaby, lichy, stary, vetus, vilis': |
| 'stary, będący u schyłku życia, senex': |
| 'bardzo stary, podeszły wiekiem, sędziwy, grandaevus, senex': |
| I był jest Abraham stary kmieć wiele lat... I rzekł: Kaźnieni będziecie w domu swego starszego (dixitque ad servum seniorem domus suae) |
| Pożałuj mię stary, młody, boć mi przyszły krwawe gody XV p. post. |
| 'stary, zniszczony most, pons vetus, corruptus' (?): |
| I był jest Abraham stary kmieć (erat... Abraham senex) |
| Jako Mikołaj stary Spławski nie brał u Żydow[s]ki u Bienieszewy pieniędzy 1399 |
| Pożałuj mię stary, młody, boć mi przyszły krwawe gody XV p. post. |
| rycerz stary |
| Ten człowiek będący Waszej Miłości poddany, na imię Gregiel, postrzygacz stary XV ex. |
| Pożałuj mie stary, młody, boć mi przyszły krwawe gody XV p. post. |
| 'stary wiarygodny miejscowy człowiek powoływany do pomocy przy postępowaniu dowodowym, senex fide dignus et probus, omnibus notus, qui ad quaestionem iudiciarium habendam testis vocabatur': |
| 'istniejący od niepamiętnych czasów, odwieczny, bardzo stary, ab aeterno tempore exsistens, antiquissimus': |
| Gdy *stary radczcze wybyerayą (sc. nowe), tedy mayą nowy przyszancz przed starymy, tedy starzy mayą poszadzycz (OrtMac 50: poszadzycz nowe) na szwogych myesczczach podlug prawa mayd<borskiego> |
| 'stary, dawny, vetus, antiquus': |
| Jakom był posłem ot Maćka i ot Mikołaja do Marcina, iżby wrocił stary list, a on o niem nics nie słyszał 1406 |
| Raczcie wiedzieć, iże ten człowiek, pan Mikołaj Stary, nic nie krzyw, ktorego Bienia powciąga XV ex. |
| 'istniejący od odległej przeszłości, od dawna, bardzo dawny, bardzo stary, antiquus, vetustus': |
| 'istniejący od dawna, bardzo dawny, bardzo stary, antiquus, vetustus': |
| stary dawny: |
| Iżeć ten to krol..., tenci się jest on dzisia uczynił barzo niski i teże stary i młody |
| stary, stara, starszy (w przeciwstawieniu do kogoś młodszego, używane przy imieniu, nazwisku lub funkcji, quidam natu minor opponitur, nomini, dignitati adiungitur): |
| rycerz stary |
| stary 'starzec, senex': |
| 'człowiek stary, w podeszłym wieku, homo aetate provectus, senex': |
| 'stary, doświadczony mieszkaniec wsi uczestniczący jako świadek w procesie granicznym, senex rusticus, qui controversiae de finibus testis interest': |
| Pożałuj mię stary, młody, Boć mi przyszły krwawe gody XV p. post. |
| Wymiecicie stary kwas (expurgate vetus fermentum, ut sitis nova conspersio I Cor 5, 7, R XXII 351: umi<e>cicie, R XXV 142: wykorzenicie, SKJ I 80: wyrzućcie) ca 1450 |
| 'długo żyjący, stary, longaevus, senex': |