| WSZECHŚWIAT i ŚWIAT |
| CZŁOWIEK a WSZECHŚWIAT i ŚWIAT |
| świat |
| (według wierzeń chrześcijańskich, in religione Christiana) 'miejsce przebywania człowieka po śmierci, tamten świat, życie pośmiertne, locus, ubi homines post mortem commorantur, vita, quae post mortem agitur': |
| 'cały świat, totus orbis terrarum': |
| 'nie dający się poruszyć, nieruchomy, qui moveri non potest, immobilis': [świat nieporuszony] |
| przychodzić na świat |
| przyć na świat |
| opuścić ten świat |
| 1. 'wydać na świat (o kobiecie, wyjątkowo o samicy zwierząt), też sprawić, że ktoś zostanie wydany na świat, spłodzić (o mężczyźnie), wydać owoc, plony (o ziemi, roślinach), też przenośnie, in lucem edere, parere (de femina, nonnumquam de animali), etiam efficere, ut quidam in lucem edatur, gignere (de viro), fruges ferre (de terra, plantis), etiam translate': a. absolute: |
| Jakoś ty mnie posłał na ten świat, takoż i ja je ślę (sicut tu me misisti..., et ego misi eos Jo 17, 18) na ten świat |
| 'świat doczesny, przemijający, mundus noster, qui transibit': |
| Gdy wzmartwychwstał (SKJ I 122: qui reformabit corpus humilitatis nostre configuratum corpori claritatis sue podobne ciału świat<ł>ości jego, ktorą miał, gdyć w świat<ł>ości sie apostołom trzem ukazał, gdy zmartwychwstał, Phil 3, 21) 1449 |
| Wyszło przykazanie od cesarza Augusta, iżby był wypisan (ut describeretur Luc 2, 1) wszystek świat (Gn 176a: iżbyć {ten to} szwyciek świat popisać {było} miano) |
| 'świat doczesny, przemijający, życie doczesne, mundus noster, qui transibit, haec vita humana': |
| Witaj wierne boże ciało, iżeś się nam widzieć dało, tak jakoś na krzyżu pniało, jegdyś ten świat s jęctwa brało XV p. post. |
| Zbawiciel jest był narodził z krolewny niebieskie..., cożci on ten to świat otkupić ma |
| Myśl o pokorze... A tać na czworą się ukazuje: nie dbać na ten świat, a nikim nie gardzić ni zrzągać, a siebie samego nizacz... nie mieć XV med. |
| Bo ten, przez ktoregoż jest świat stworzon, dobrze mogł uczynić, iżby tego ziemia pożarła, ktory ji uderzył, ale śmierze radniej chciał nas naucz<yć> |
| 'wydawanie na świat dziecka, poród, partus': |
| 'urodzenie, przyjście na świat, narodziny, actus nascendi': |
| 'wydawać na świat potomstwo, gignere, partum edere': |
| rodzić się 'przychodzić na świat, nasci': |
| Czemu sie na to nie rozbaczemy, iże za nim (sc. Krystusem) wszytek świat idzie? |
| Jego sława rozmnożyła sie (crevit) na wszytek świat |
| Odpowiedziawszy Święty Piotr rzekł ku miłemu Jesusowi rzekąc: „Gospodnie, dobrze nam tu być. Chceszli, uczynim tu trzy przybytki: tobie jeden, Mojżeszowi jeden a Helijaszowi drugi”. Jeszcze tego domawia Święty Piotr, natychmiast obłok świat<ł>y zaćmić je (adhuc eo loquente, ecce nubes lucida obumbravit eos Mat 17, 5) |
| Względni człowiecze na świat... ot płażącej twarzy (a reptili) aż do niebieskich ptakow |
| Maryja miedzy kwiaty kwiat, służbę jej dawa wszystek świat z jej sławętnej nabożności XV p. post. |
| Zdrow bądź, krolu anjelski, k nam na świat w ciele przyszły! 1421 |
| Chwalę Ciebie, iżeś miłował nas więcej niżli inszy lud ktory na tym świecie wybrałeś ji sobie ze wszego luda, aby z niego wzniosł jednę świecę, iżby oświcił wszystek świat, toć jest onego plemienia, jiżeś mie dał, jegożeś (sc. dziecięcia Marii) mi pokazał świątość i dostojnieństwo żywota |
| Musim ('muszę') z swego mocnego stolca na doł zstępić i smiłować sie nad nimi (sc. ludźmi) przez mego miłego syna na świat zesłanie |
| Zżaliło się jego jemu (sc. Bogu), iże człowieka uczynił na ziemi, a dotycznej boleści wnętrznej w sercu (corruptum, cf. w Biblii ołomunieckiej: a dotczen gsa bolesti wnitrz w srdczy) a wystrzegając je, iże będą w wiecu, a rzkąc: Względni człowiecze na świat [a na], jegożeśm stworzył, <od> człowieka (et tactus dolore cordis intrinsecus, delebo, inquit, hominem) |
| Drudzy mowili, eże błogość wirzchnia jest jeść a pić dobrze..., a tych dzisia pełen świat XV med. |
| Jako miesiąc pełny (luna plena Ecclus 50, 6) w światłości..., tak Anna ś<w>ięta światłość wieliką na świat wypuściła |
| Nagotował jest w sądzie stolec swoj a on będzie sędzić świat w prawie (in aequitate, Puł: w sprawiedliwości) |
| Miedzy złymi ludźmi a dobrymi, jako świat stoji, zgoda nigdy nie była ani będzie XV med. |
| 'według ówczesnych pojęć wszystko co znajduje się pod niebem, świat ziemski, terra, omnia quae sub caelo esse illo tempore putabantur': |
| 'cały świat, totus orbis terrarum': |
| Ojcze Święty, ja ciebie proszę za nie, nie proszę za ten świat (ego pro eis rogo, non pro mundo rogo Jo 17, 9) |
| Jesu, ktory świat oświecasz a jasne rozumy dawasz, raczy mi dać rozum dobry ca 1500 |
| 'urodzenie się, przyjście na świat, ortus, tempus nascendi': |
| 'wydać na świat, urodzić, parere, partum edere, gignere': |
| narodzić się 'przyjść na świat, urodzić się, nasci, gigni': |
| 'przyroda, świat, natura, mundus': |
| Iże wonczas wyszło jest przykazanie było od tego to cesarza..., tegodla iżbyć ten to szwyciek świat popisać było miano |
| Jako gwiazda jutrzenna w pośrodku obłoku..., tak Anna ś<w>ięta światłość wieliką na świat wypuściła |
| Świat nie może przyjąć (sc. Ducha Świętego)..., ale wy poznacie ji, iże w was zostanie (quia apud vos manebit Jo 14, 17) |
| Mir wam zostawiaję-ć (pacem relinquo vobis Jo 14, 27, RRp XXV 142: zostawiam, R XXIV 73, SKJ V 253: ostawiam), mir moj wam daję-ć, nie takoć wam daję, jako ten świat daje |
| A tać (sc. pokora) na czworą się ukazuje: nie dbać na ten świat a nikim nie gardzić ni zrzągać XV med. |
| 'wydać na świat potomstwo, parere, generare': |
| zrodzić się 'przyjść na świat, nasci, gigni': |
| Wszakoż przeto raczył się na ten świat narodzić i zstępić 1451 |
| Muszym ('muszę') z swego mocnego stolca na doł zstępić i smiłować sie nad nimi (sc. ludźmi) przez mego miłego syna na świat zesłanie |
| Nienaźry<li> was ten świat, widzcie (czy widźcie), iżci mnie pirwej niżli (czy niźli) was w nienawiści miał (me priorem vobis odio habuit Jo 15, 18) |
| 'niepłodny, nie mogący wydać na świat potomstwa, sterilis, qui parere non potest': |
| 'rodzić, na świat wydawać, parere, gignere': |
| 'przyjście na świat, narodzenie, actus nascendi': [tu: o Jezusie Chrystusie] |
| K temu jestem przyszedł na ten świat przez opłcenie i przyście w ciało, abych świadectwo dał prawdzie |
| Bom nie przyszedł (non enim veni Jo 12, 47), abych sądził świat, ale bych ji zbawił |
| 'wydanie na świat potomstwa, fecunditas, procreatio': |
| Wyszło jest przykazanie było (edictum Luc 2, 1) od tego to cesarza, ... tegodla iżbyć ten to szwyciek świat popisać było miano |
| 'rodzić, na świat wydawać, gignere, generare, ferre': [ziele nosząc siemię] |
| Co by pomogło człowiekowi, by zyskał wszytek świat (si mundum universum lucretur Mat 16, 26), a duszy swojej potępienie miał? |
| Fałszywy mi świat powiedał, bych ja długo żyw byci miał |
| 'przyroda, świat, natura, mundus': |
| Iżci się nocsia nasz zbawiciel jest był narodził..., cożci on ten to świat otkupić ma |
| O, witaj, nasz zbawicielu, witaj, nasze odkupienie,... ty masz wszytek świat odkupić |
| Względni człowiecze na świat..., aż do niebieskich ptakow, jiż to pod niebem latają (ad volucres caeli) |
| Augustus... świat wszystek popisać kazał, a czynsz od każdej głowy brał |
| Biskup świat miłujący <...>nicy pełnej wiatra a <żołwio>wi leżącemu w gno<ju> (episcopus diligens mundum flabello pleno et testudini iacenti in putredine comparatur) XV med. |
| To jiste wiesiele byłoć jest ono ku szyrokości wielikie przezto, iżci jest ono wszyściek świat było ogarnęło |
| 'wprawiać świat w ruch, panować nad światem, mundum movere, mundum regere': |
| On będzie sędzić świat w prawie (in aequitate) i sędzić będzie lud w prawdzie (in iustitia) |
| Zdrow bądź, krolu anjelski, k nam na świat w ciele przyszły 1421 |
| 'cała ziemia (pomyślana jako tarcza, dysk), świat, orbis terrarum': |
| 'płaszczyzna zamknięta linią kolistą, orbis, circulus': okrążenie ziemskie 'cała ziemia (pomyślana jako tarcza, dysk), świat, orbis terrarum': |
| Tom wiedziała przed wielem lat, iże miał okupić swą śmiercią wszystek świat |
| Wyszło jest przykazanie było... tegodla, iżbyć ten to szwyciek świat popisać było miano |
| Nagotował jest w sądzie stolec swoj a on (et ipse, Puł: i on) będzie sędzić świat w prawie |
| 'przyjście na świat, urodzenie się, ortus, nativitas': |
| Gdyżci się Kryst jest był na ten to świat narodził, tedy więc krolewstwo niebieskie takoć jest ono było barzo wielikim niebieskim wiesielim napełniono |
| Gospodnowy są ścieżeje ziemie (cardines terrae I Reg 2, 8) i postawił na nie świat |
| Potem miły Jesus począł mowić k temu człowiek<u>, ktory jest był ślep i ku drugiem Żydom rzekąc: "Jam przyszedł na ten świat ku sądowi, aby ci, ktorzy nie widzą, widzieli, a ktorzy widzą, by ślepi byli" (ut, qui non vident, videant et qui vident, caeci fiant Jo 9, 39)... Jesus rzekł im (sc. licemiernikom): "Byście byli ślepi, ni mielibyście grzecha, ale ninie mowicie, iże widziemy" (quia videmus Jo 9, 41) |
| Jam przyszedł na ten świat ku sądowi (in iudicium ego... veni Jo 9, 39), aby ci, ktorzy nie widzą, widzieli |
| '(według poglądów chrześcijańskich) sąd Boży przy końcu świata decydujący o wiecznym zbawieniu lub potępieniu ludzi, (in religione Christiana) iudicium ultimum, quo homines vel in perpetuum salvantur, vel condemnantur': |
| Jeszcze mały czas s wami jestem, a już ten świat nie widzi mie (me iam non videt) |
| wieczne błogosławieństwo, chwała wieczn(i)a, wieczne krolewanie, krolewstwo wieczne, wieczna oćczyzna, odpłata, wieczne otpoczynienie, odpoczywanie, pocieszenie, wieczny przebytek, wieczne przybytki, radość wieczna, wieczn(i)e radości, wieczna szczęsność, świat wieczny, wieczna światłość, świątość, wieczne ucieszenie, wiesiele, zbawienie, wieczna ziemia, żywot wieczny, wieczny żywot |
| Jako to może być, by taka nieosiągniona moc, jenże wszytek świat myślą osięgnąć nie może, by sie mogła w małem tem żywocie schować? |
| wieki 'czas, w którym istnieje świat, tempus, quo mundus exsistit': |
| wiekowie: alegorycznie 'świat wewnętrzny, duchowy, mundus intrinsecus, spiritualis': |
| Gdyżci się Kryst jest był na ten to świat narodził |
| Za nim wszytek świat idzie a my temu nic nie pomożemy |
| Wonczas gdyżci nasz Kryst miły miałci się jest on na ten to świat narodzić był, tedy więc wyszło jest przykazanie było od... cesarza |
| 'wydanie na świat dziecka, o mężczyźnie: spłodzenie, liberos in lucem edendi actus, de viro: actus gignendi': |
| 'przyjście na świat, urodzenie się, actus nascendi': |
| 'miejsce przyjścia na świat, locus, quo quis natus est': |
| urodzić się 'przyjść na świat (też o zwierzętach), in lucem edi, nasci (etiam de animalibus)': [o Chrystusie] |
| 'wydawać na świat potomstwo, rodzić, parere, partum edere, gignere': |
| poradzać się 'przychodzić na świat, rodzić się, nasci': |
| Jam sie w tem urodził (ego in hoc natus sum Jo 18, 37) i przetożem przyszedł na ten świat, abych kazał prawdę |
| 'wydanie dziecka na świat, poród, partus': |
| 'urodzenie się, przyjście na świat, actus nascendi': |
| 'wydać dziecko na świat, urodzić, parere, partum edere': absolute: |
| porodzić się 'przyjść na świat, urodzić się, nasci, gigni': |
| 'rodzić, wydawać na świat, parere, partum edere, gignere': |
| '(według wierzeń chrześcijańskich) czas, w którym przestanie istnieć świat, tempus, quo, ut Christiani credunt, mundus esse desinet': |
| (według wierzeń chrześcijańskich) 'czas, w którym przestanie istnieć świat, tempus, quo, ut Christiani credunt, mundus esse desinet': |
| Iżci on (sc. Krystus) ten to wszyciek świat w swu ręku jestci ji on był zgromadził |
| On będzie sądził okrąg ziemie (orbem terrae, Fl: świat) w sprawiedliwości |
| Bo Epifanija mieni się oświecenie, wszakoż prze trojakie zjawienie świat<ł>ości dzień ten trojakiem imieniem wezwan (has tres tamen manifestationes propriis quidam nominibus distinguunt) |
| Panie Jezu Kryste, synu Boga żywego, jenże... przez śmierć Twoję świat używił jeś (vivificasti, Msza XII. XIV: używiłeś), zbaw mie! 1424 |
| Wszakoś sie... raczył na ten świat narodzić, ... by twa święta śmierć była na wykupienie wszem grzesznym |
| *Względni *człowiecze *na *świat [a na], jegożeśm stworzył, <od> człowieka (delebo... hominem) |
| Tegodla możesz ten świat podług dobrowoleństwa twego sprawić |
| Wybrałeś ji (sc. twoj lud) sobie ze wszego luda, aby z niego wzniosł jednę świecę (ut ex ea lumen unum tibi suscitares), iżby oświcił wszystek świat |
| Iżci on ten to wszyciek świat w swu ręku jestci ji on był zgromadził |
| To jiste wiesiele byłoć jest ono... wielikie przezto, iżci jest ono wszyściek świat było ogarnęło |
| Miedzy złymi ludźmi a dobrymi, jako świat stoji, zgoda nigdy nie była ani będzie XV med. |
| Przeto raczył się na ten świat narodzić..., aby przez Twą świętą śmierć miedzy Bogiem Oćcem a miedzy grzesznym mir uczynił, a toż by Twa święta śmierć była na wykupienie wszem grzesznym 1451 |
| Względni człowiecze na świat a na człowieka, jegożeśm stworzył, aż do źwierząt, ot płażącej twarzy (a reptili), aż do niebieskich ptakow |
| Wyszło przykazanie od cesarza Augusta, iżby był wypisan wszystek świat. To wypisanie pirwe (haec descriptio prima Luc 2, 2, SKJ V 254: incepta est hec descripcio poczęto to wypisanie) stało się jest od przełożonego Syryjej Cyryna |
| coll. 'wszystko, co zostało powołane do istnienia, ludzie, zwierzęta, cały świat, omnia, quae creata sunt, homines, animalia, totus mundus': |
| 'urodzić, wydać na świat, edere, gignere': |
| Wszakoś przeto raczył się na ten świat narodzić..., aby przez twą świętą śmierć miedzy Bogiem Ojcem a miedzy grzesznym mir uczynił 1451 |
| Już światłość zbawienia naszego na świat sie ukazała |
| 'ziemia jako miejsce przebywania ludzi wraz ze wszystkim, co się na niej znajduje, też otaczający ją wszechświat, orbis terrarum, etiam mundus': |
| (według wierzeń chrześcijańskich, in religione Christiana) 'moment, w którym świat przestanie istnieć, ostatnia faza jego istnienia, supremum tempus mundi': |
| okrąg świata, świat ziem, ziemie |
| 'cały świat, totus orbis terrarum': |
| Iżci się... nasz zbawiciel jest był narodził..., cożci on ten to świat otkupić ma |
| Jutro będzie świat<ł>y dzień, czyrwone niebo (serenum erit, rubicundum est enim caelum Mat 16, 2) |
| corruptum pro światłość: |
| Muszym z swego mocnego stolca na doł zstępić i smiłować sie nad nimi (sc. ludźmi) przez mego miłego syna na świat zesłanie |
| Matko miłościwa Jesukrystusowa, ... baczy, iżeć Judasz zdrajca, jen już przedał świat dusze twej |
| Prze trojakie zjawienie świat<ł>ości dzień ten trojakiem imieniem wezwan. Napirwe ji mienią Epifanija, jeż sie stało przez gwiazdę..., wtore zową Teofanija, jeż sie stało przy krzście bożem, trzecie słową Betfanija po grecku od tego, co sie stało na swadźbie (Bethphaniam <vocantes> eam, quae in nuptiis) |
| I przetożem przyszedł na ten świat, abych kazał prawdę. A ktokoli będzie prawdy słuchać mną każącej, ten jest krolewstwo moje |
| 'ta która wydała na świat, rodzicielka, matka, parens, mater': |
| Słowa dziewicze ku oblubienicy, kako biskup świat miłujący oganicy pełnej wiatra a sklepowi leżącemu w gno<ju przyrownan jest> (qualiter episcopus diligens mundum flabello pleno vento et testudini iacenti in putredine comparatur) XV med. |
| Prze trojakie zjawienie świat<ł>ości dzień ten (sc. oświecenia Jezukrystusowego) trojakiem imieniem wezwan. Napirwe ji mienią Epifanija, jeż sie stało przez gwiazdę..., wtore zową Teofanija (Theophaniam <vocantes> eam, quae in baptismo, quasi a Deo, id est a Patre factam), jeż sie stało przy krzście bożem |