| CZĘŚĆ. CAŁOŚĆ |
| ROZWÓJ ROŚLINY. CZĘŚĆ ROŚLINY. OWOC. WARZYWO |
| część |
| ~ Poza cr 2 wyraz pisany jest znakami t3, które część badaczy interpretuje jako tec i czyta jako teć; możliwa też lekcja ten. |
| połączenia z liczebnikami: jedna część 'połowa, dimidia pars': |
| 'część, pars': |
| 'zastęp, caterva': [część złych duchów] |
| 'górna część ramienia, jego część wewnętrzna, summi lacerti pars interior': |
| Część słuszająca... siestrze przez brata rodzonego... jimieniem posagu pieniędzmi ma być zapłacona (in pecunia persolvatur, Dział 53: brat rodzony... część każdej pieniędzmi miasto posagu ma zapłacić) |
| 'pierwsza część nocy, część nocy, kiedy się zapada w pierwszy sen, nox concubia': |
| 'część komuś przypadająca, udział, szczególnie część pola uprawnego, hereditatis pars, praedii, imprimis agri culti pars, possessionis certa quaedam pars, sors, pars (sensu participandi)': |
| 'część większej konstrukcji zawarta między dwoma umocnieniami, palami lub podporami, pars maioris cuiusdam operis, quae duabus fulturis continetur': a. część płotu, ogrodzenia, pars septi': |
| 'oddalona, ustronna, końcowa część terenu (tu głównie część posiadłości ziemskiej, zwykle w kształcie klina lub półkola), agri, silvae sim. pars longinquo quodam ac remotiore loco sita (imprimis fundi pars cunei vel semicirculi forma)': |
| kłaść część z kimś |
| 'część lasu z barciami, część lasu nadająca się na założenie barci, silvae pars, qua alvearia inveniuntur vel institui possunt': |
| 'tylna część jamy ustnej (pojmowana też jako źródło głosu), gardło, przełyk, przednia część szyi, szyja, fauces, guttur, cervix, collum': |
| corruptum pro pirwospy 'pierwsza część nocy, część nocy kiedy się zapada w pierwszy sen, nox concubia': |
| Jako ta część, o ktorą Jarosława żałowała na Hankę, o tę część otbicie pisano w przysądnem liście 1420 |
| Tedyø (leg. tedy ją, sc. wodę) na røcze dayø, tu szø wøcz starsy posznayø, przy tem szø k stolu szadzayø. Za tho szø ma kasdy wszøcz, otlozywszy yedno swøcz (leg. swą-ć, sc. część ?) |
| Matka sie przypytowała ku części tego dziedzictwa rzekąc, iż na mię odumarła tej dziewki część tego to szołtystwa (OrtBr VI 362: na mię odumarła tej dziewki ta[j] część[i] tego to sołtystwa) |
| czwarta część: |
| trzecia część: |
| <Tr>zeczyą czassyczi (leg. część) z przerzeczonych <pien>yądzy mayą offyerovaczi... onemv kossyczyolovi przerzeczonemv, do ktorego sye zchadzayą 1484 |
| 'czwarta część jednostki miary wyższego rzędu, quadrans, quarta pars mensurae alicuius': a. ciał płynnych 'czwarta część garnca', liquidorum 'quarta pars pintae, quae vocabatur': |
| Iże Ziemak z Gadowa część swoję... Piotrowi, bratowi swojemu, ... przedał..., ktorą część na pirwe roki Ziemak przed prawem miał wzdać i w księgi wiecznoć zapisać 1472 |
| Ale kiedy dzieci pirwej żony część swoję rowną, ot oćca jim dobrowolnie rozdzielenim wiekuistym daną (ex divisione perpetua), imają, tedy część wtorej żony synom albo dziewkam ma się dostać |
| Trzecia część z was wnidzi w sobotę, ponocujcież (observet excubias) w domu krolowie, a trzecia część bądź w bronie Seir... i będziecie ponocować (custodietis excubias) w domu Messa, ale dwie części z was... ponocujcież (custodiant excubias) w domu bożem przy krolu! |
| 'odstąpić część czegoś za pieniądze, sprzedać część czegoś, partem alicuius rei pretio vendere': |
| 'górna, wyższa lub zewnętrzna część czegoś (w przeciwieństwie do dolnej lub wewnętrznej części), górny, najdalszy, końcowy brzeg czegoś, też powierzchnia, alicuius rei pars summa, extrema, cacumen, culmen, vertex, fastigium': |
| wirzchna część rozuma |
| 'trzecia część jakiejś całości, jedna trzecia, tertia pars totius rei': |
| 'trzecia część jakiejś całości, jedna trzecia, tertia pars totius rei': |
| 'najdalsza od obserwatora część obiektu, przestrzeni, alicuius rei vel spatii pars ultima': tyłem 'przez dalszą część, per partem ulteriorem': |
| 'jakaś część zbroi, zapewne osłaniająca dolną część tułowia, pars quaedam loricae, sine dubio inferiorem partem corporis tegens': |
| szosta część |
| (Sołtystwo ma posiadać... trzecią część opłat z każdej rzeczy osądzonej) et resignacionum al. wsdawyn (1421) 1499–509 |
| Jakośmy tego dzielcą byli, gdzież sie panie Katarzynie część z pana Łabiskiego strony działem dostała..., a tę część pani Katarzyna rozgraniczać ma, a nie pan Jakusz Rynarzewski 1430 |
| 'mała beczka, ósma część beczki': |
| 'część zbroi chroniąca brodę i szyję': |
| Rozdzielił... część mięsa pieczonego bawołowego (carnis bubalae) |
| Przetoczno było Bodzęcinej baby, a mać Bodzęcina dała ją swej dziewce za część 1407 |
| 'część uzbrojenia ochronnego na nogi': |
| 'przepaska': a. jako część stroju kobiecego 'vitta': |
| 'biodro, lędźwie, górna część uda, coxa, lumbus, femur': |
| Nastka na tę część, co je jest Jan dobył bliskością, położyła dziesięć grzywien swego posagu 1412 |
| 'część ciała, latus': |
| 'nóż żelazny stanowiący część składową pługa, krój, culter ferreus aratri': |
| 'brzechwa, drewniana część strzały, lignea pars sagittae': |
| 'część instalacji wodnej, pars quaedam aquaeducti': |
| Wspomień, co jest moje bycie (Fl: moja część, memorare, quae mea substantia)? |
| może 'łaźnia lub jej część, fortasse balneae vel balnearum pars': |
| Bogusław dzierży Jakubowę część dalej pięcinaćsie lat w pokoju 1398 |
| Tedy część wtorej żony synom... ma się dostać spełnie a se wszego (integraliter et ex toto) |
| 'płat płótna, może część odzienia, panniculus aut vestimentum quoddam': |
| Gdy jeś widział złodzieja, bieżał jeś s nim i z cu<dzo>łożcami (Puł: z cudzołożcy) część twoję kładł jeś (si videbas furem, currebas cum eo et cum adulteris portionem tuam ponebas) |
| 'ozdobna część świecznika w kształcie czary, scyphus, candelabri ornamentum': |
| 'część, pars, particula': |
| Gdy jeś widział złodzieja, bieżał jeś s nim i z cu<dzo>łożcami część twoję kładł jeś (cum adulteris portionem tuam ponebas) |
| Owa mierne położył jeś dni moje a część moja (Puł: zboże moje) jakoby nicseż przed tobą (ecce mensurabiles posuisti dies meos et substantia mea tamquam nihilum ante te) |
| Zakład albo część pignus XV p. post. |
| 'część ciała, corporis membrum': |
| 'część składowa urządzenia w młynie, pars quaedam molae': |
| 'biegun, [część zawiasu], cardo mas': |
| 'jakaś część ubrania (koszula?) z płótna, vestis quaedam linea (subucula?)': |
| 'część lasu, w której drzewa uschły po wycięciu na pniach obrączkowatych pasów kory, silvae pars arboribus circumcisis atque obmortuis': |
| 'czwarta część (całości), quarta pars': |
| 2. określona jednostka miary: a. powierzchni ziemi 'czwarta część łanu, agri mensurae cuiusdam pars quarta': |
| objętości 'czwarta część jakiejś jednostki miary przedmiotów sypkich, np. korca (zmiennej wielkości), mensurae cuiusdam pars quarta': |
| 'czwarta część jakiejś jednostki miary przedmiotów sypkich, np. korca (zmiennej wielkości), mensurae cuiusdam pars quarta': |
| wskazuje element (materialny a. niematerialny) dodany lub przynależny do czegoś innego, łączący się z czymś innym, stanowiący część lub uzupełnienie czegoś innego: |
| może 'część składowa rzędu wschodniego, tzw. ławka u siodła, ephippii, quod equo more orientali phalerato imponebatur, pars quaedam': |
| 'ostrze u pługa zarazem podcinające i odkładające skibę, może też jego część, vomer vel pars quaedam eius': |
| Zabradła (R XXIV 71: na nawyszą część, ib. 83: na wirzch kościoła, |
| 'jedna szesnasta część pewnej miary objętości, sexta decima pars cuiusdam mensurae capacitatis': |
| 'wykonać pierwszą część jakiejś czynności, incipere, incohare': |
| 'wykonywać pierwszą część jakiejś czynności, incipere, incohare': [skończeć zaczynać] |
| 'jakaś część urządzeń obronnych, munimenti pars quaedam': |
| 'tylna część czegoś, alicuis rei pars posterior': |
| 'zapłacić jako pierwszą część należności (głównie przy umowach kupna-sprzedaży), dać w charakterze zadatku, zaliczki, arrabonem dare, primam pensionem alicuius rei emptae solvere': |
| 'część należności wypłacana przed ostatecznym wywiązaniem się z umowy, zaliczka, arrabo, pecunia in antecessum data': |
| 'część należności wpłacana przed ostatecznym wywiązaniem się z umowy, zaliczka, arrabo, pecunia in antecessum data': |
| 'część należności (głównie przy umowach kupna-sprzedaży) wpłacana przed ostatecznym wywiązaniem się z umowy, zaliczka, arrabo, pensio prima, pecuniae pars in antecessum data': |
| 'część należności (głównie przy umowach kupna-sprzedaży) wpłacana przed ostatecznym wywiązaniem się z umowy, zaliczka, arrabo, prima pensio in antecessum data': |
| 'tylna część czegoś, odwrotna strona, pars posterior': |
| 'podwórze gospodarskie, szczególnie część przeznaczona do przechowywania zboża w snopach, ze stodołą czy stogiem, także miejsce przeznaczone do młócenia (boisko, klepisko), horrei area vel alia, in qua frumenta aut in metas exstructa asservabantur aut deterebantur': |
| 'część pościeli używana pod głowę, rodzaj worka wypchanego czymś miękkim, najczęściej pierzem, poduszka, cervical, pulvinus': |
| 'trwać w bezruchu, nie ruszać się, immobilem esse': (imienie) leżące 'nieruchomości, część majątku nieruchoma, bona immobilia': |
| 'lędźwie, biodro, górna część uda, lumbus, femur, renes': |
| 'istotna część, udział, magni momenti pars, participatio': |
| 'spalić (zwierzę ofiarne lub jego część) na ofiarę Bogu, victimam (vel eius partem) deo immolandam addere, comburere': |
| Jakosmy przy tym byli... i ręczylismy, jako Andryczka u Stachny część dziedziny kupił 1415 |
| 'kończyna górna, przede wszystkim jej część końcowa z dłonią i palcami, manus': |
| 'okrycie ręki, część odzieży wkładana na rękę, połączona trwale z okryciem tułowia lub przypinana, manica': |
| Mikołaj dzierży tę część w Krośninie mimo trzydzieści lat, z ręku nie wypuszczając 1411 |
| 'dolna część szaty (sukni), która podgięta służyć może do noszenia drobnych przedmiotów, infirma pars vestimenti, quae inflexa parvis rebus portandis usui esse potest': |
| 'okrycie wkładane na palce, dłoń i część przedramienia, tegumentum manuum, digitale': |
| Ofierowany będą... dwa dziesiątky bieli skropionej olejem ku kadzeniu bożemu i ku woni przechętnej i paląca obiet wina cztwarta część hin (liba quoque vini quarta pars hin) |
| 'dziesiąta część zbiorów składana jako danina, frugum pars decima, quae pro tributo pendi solebat': |
| 'część uzbrojenia ochronnego rycerza w postaci giętkiej osłony tułowia, pars loricae truncum corporis tegens': |
| 'mający związek z pancerzem, stanowiący część pancerza, ad loricam pertinens, qui pars loricae est' : |
| 'wynik podziału, część, quod divisione efficitur, pars': |
| 'część książki, dzieła, rozdział, pars libri, caput': |
| Jako pani zastawiła swe dobro i kupiła trzecią część Kuropatnik 1389 |
| Po śmirci oćcowej synowie... oćcowę część miedzy sobą rozdzielą (paternam portionem inter se dividant) tym obyczajem, słowie jako i macierzynę |
| 'część roli lub ogrodu poza ogrodzeniem gospodarstwa kmiecego, pars agri vel horti trans saepem cmethonis sita' (?): |
| 'część roli lub ogrodu poza ogrodzeniem gospodarstwa kmiecego, pars agri vel horti trans saepem cmethonis sita (?): |
| 'część roli poza ogrodzeniem gospodarstwa kmiecego, pars agri trans saepem cmethonis sita' (?): |
| Jakom Stanisława... nie zastawił w rękojemstwo przeciw Mikołajewi... w trzecią część piącidziesiąt grzywien 1415 |
| Część moja jakoby nicseż przed tobą. Ale zaprawdę (verumtamen, Puł: a wszakoż) wszelika prozność prokni człowiek żywący. Ale zaprawdę (verumtamen, Puł: a wszako) w obrazie przeszedł człowiek a za dar sie troszcze |
| Skarbi a nie wie, komu zgromadzi je. A ninie ktore jest czakanie moje? Zaprawdę (Puł: wszako) Gospodzin (nonne Dominus)? A część moja przed tobą jest |
| Przez wole wziąw rzeczy cudze, zaprzyli się część jich wziąć (si partem negaverit se recepisse), tę powod swą przysięgą ma doświadczyć |
| 'część odzieży okrywająca rękę, przyszyta bądź przypinana do szaty lub pancerza, manica vesti loricaeve assuta vel annectenda': |
| 'część miecza osadzona w rękojeści, pars gladii manubrio imposita' (?): |
| 'jakaś część uzbrojenia jeźdźca, armorum equitis pars quaedam': |
| Jakom Stanisława Żydowki nie zastawił w rękojemstwo przeciw Mikołajewi... w trzecią część pięcidziesiąt grzywien 1415 |
| 'część wód (morza, rzeki) wciskająca się w ląd, sinus (maris, fluvii)': |
| 'część uprzęży, rzemień przechodzący pod piersiami końskimi, podpiersie, pars frenorum, lorum sub pectoribus equorum ductum': |
| 'część ciała, miejsce wokół tułowia nad biodrami, pars corporis, locus circum truncum corporis super femora situs': |
| 'spiczasta część kotwicy, służąca do zaczepiania, umocowywania, cuspis ancorae': |
| dubium: 'jakaś część pługa, pars quaedam aratri' (?): |
| 'miara płynów, zawierająca połowę achtela czyli 1/16 część beczki, mensura liquoris (1/16 dolii)': |
| 'wygięta łukowato do góry przednia część siodła, tzw. kula, ephipii arculus': |
| (bez n. sg.) 'moneta srebrna, 1/96 część grzywny, nummus argenteus, 1/96 pars pecuniae grzywna vocatae': |
| 'moneta srebrna, 1/96 część grzywny, nummus argenteus, 1/96 pars pecuniae grzywna vocatae': |
| 'górna część pędu rośliny, główka nasienna, caulis pars superior, folliculus seminum': |
| 'część ochronnego uzbrojenia rycerza, blacha okrywająca piersi lub plecy, pars loricae pectus vel tergum tegens': |
| 'to co pozostało, pozostała część, resztki, quod restat, reliquum, reliquiae': |
| 'płyta metalowa stanowiąca część zbroi, chroniąca przód lub tył tułowia, lamina ferrea, armaturae pars, qua pectus vel tergum militis tegebatur': |
| 'brzuch, zwłaszcza jego część dolna, też części rodne kobiety i mężczyzny, venter, uterus, item viri vel mulieris pudenda': |
| Sułkowy dzieci wwiązały sie w jego część młyna, na jemże on jimiał poł trzeciej grzywny na zastawie 1399 |
| 'część rzędu końskiego, osłaniająca biodra, ferrea feminum equorum tegumenta': |
| jako wolne tłumaczenie greckiego (z hebrajskiego) (h)osanna, okrzyku wznoszonego na część boga, tu na cześć Chrystusa jako Mesjasza, vox Greaca (e Hebraica) (h)osanna, redditur, exclamatio in honorem dei, hoc loco Christi Messiae, sublata: |
| wyraz podkreślający, wzmacniający wypowiedź lub jej część 'właśnie, istotnie, naprawdę, vero, sane': |
| Cso mi Bogusz zastawił trzecią część dziedziny Włostowe, tom trzymała z pokojem do tych miast 1393 |
| Tę istą szkodę, czsoż jest uczyniła, nawroci, a piątą część nałoży nadto dawając kapłanowi (ponet supra tradens sacerdoti), jenże będzie prosić zań |
| Ale iże skarada jest część, jaż się z szwym ('wszym') pospolstwem nie zgadza (quae suo non congruit universo), ustawiamy |
| 'dolna część czegoś, rei pars inferior': |
| Dziewka dana (sc. za mąż) dzierżawy nie otrzyma, ale w pokoleniu bliższy wyposaży ją, jimienie odzierży, wyjąwszy dzieci niższych ślachcicow abo sług, abo manow, ktorych dziewkam posag i część z jimienia... w pieniądzoch ma być dano |
| 'środkowa część koła u wozu, w której znajduje się oś i zbiegają się szprychy, media pars rotae vehiculi, ubi axis est et radii concurrunt': |
| Jako Bodziej stał radą i nakładem z Jarosławą o tę część, jeż zyskała w Nadarżycach, a nigdy jej nie puścił prozno 1423 |
| pl. tantum 'część zbroi płytowej chroniąca kolana, czasem też golenie, patellae, genualia': |
| 'część łóżka, gdzie śpiący kładzie głowę, lecti pars superior, ubi caput ponitur': |
| Tę istą szkodę, czsoż jest uczyniła, nawroci, a piątą część nałoży nadto (ponet supra) dawając kapłanowi |
| 'górna poprzeczna część odrzwi, summa, transversa pars foris': |
| 'trzecia część brewiarza odmawiana po laudesach, pars breviarii Prima vocata': |
| 'najlepsza część produktów rolnych, sam miąższ, fructuum pars optima, fructuum caro': |
| 'część zbroi osłaniająca rękę, armillae, arma quibus lacerti teguntur': |
| 'część rozbitej, roztrzaskanej całości, ułamek, fragmentum, pars rei fractae': |
| Cosmy je jednali, tosmy je jednali o czwartą część Gowarzewa 1398 |
| 'część wozu nałożona na oś, belka drewniana, w której osadzone są kłonice, trabs, quae axibus applicata currus capsam sustinet': |
| 'część drzewa (rosnącego lub ściętego) od korzeni do gałęzi, pień, kloc, truncus, stirps, stipes': |
| 'część boru z barciami, z której płacono daninę, silvae pars, qua apiaria sita erant, a qua vectigal solvebatur' (?): |
| Iże ta niwa, cso jej Święszek dobył na Gniewomirze, tej Jędrzej ma trzecią część dziedzicznym prawem i łąk tych, cso są przeciw tej niwie 1415 |
| prawdopodobnie 'część hełmu a. rodzaj hełmu, galeae pars vel ipsa galea': |
| 'część uprzęży końskiej służąca do kierowania dyszlem, lorum, quo collum equi temoni alligatur': |
| 'przednia, górna część tułowia między szyją a brzuchem, pectus': |
| Jako ja przy tem był, kiedy Tomkowi oćec obiecał część dać, jegdy sie ożeni 1425 |
| Część krup dartych partem farris fracti (adolebit sacerdos in memoriam muneris partem farris fracti et olei ac totum thus Lev 2, 16) 1471 |
| 'część roli o zagonach biegnących poprzecznie w stosunku do zasadniczego kierunku roli, pars agri, cuius lirae transversae ductae sunt': |
| 'część lasu, w której polowano na zwierzynę przy pomocy sieci, silvae pars, ubi ferae retibus captantur': |
| 'część przewodu pokarmowego, kiszka, intestinum, viscera': |
| 'część roli o zagonach biegnących poprzecznie w stosunku do zasadniczego kierunku roli, pars agri, cuius lirae transversae ductae sunt': |
| Eże Klimek nie miał w Tomczyne części połowice, jedno czwartą część 1394 |
| 'część wsi środkowa lub ciągnąca się wzdłuż drogi, równinna, nie zabudowana domami i nie uprawiana, będąca z zasady wspólną własnością, plac wiejski, błonie, campus planus in medio pago situs, incultus, qui plerumque communitatis rusticorum proprius erat': |
| 'miejsce, część płaszczyzny lub przestrzeni, gdzie się coś dzieje, locus': |
| 'miejsce, część płaszczyzny lub przestrzeni celowo wydzielona a. na coś przeznaczona, locus certus ad aliquid faciendum constitutus': |
| zaimek rzeczowny przeczący, wyłączający istnienie czegokolwiek 'żadna rzecz, żadna część czegoś, nihil, alicuius rei pars nulla': |
| zaimek rzeczowny przeczący, wyłączający istnienie czegokolwiek 'żadna rzecz, żadna część czegoś, nihil, alicuius rei pars nulla': |
| Jakom w tem chodził i smawiał, kiedy ręczył pan Biechowski za Filipa... za trzecią część pięćdziesiąt grzywien... Więciencowi 1428 |
| 'część, strona (zwłaszcza ulicy, rynku), pars (praec. plateae, fori)': |
| 'część brewiarza odmawiana o świcie a. w nocy, officium matutinum, preces horarum matutinarum': |
| zaimek rzeczowny przeczący, wyłączający istnienie czegokolwiek 'żadna rzecz, żadna część czegoś, nihil, alicuius rei pars nulla': |
| zaimek rzeczowny przeczący, wyłączający istnienie czegokolwiek 'żadna rzecz, żadna część czegoś, nihil, alicuius rei pars nulla': |
| Część moja jakoby nicseż (Puł: niceż) przed tobą (tamquam nihilum ante te) |
| 'przerabiać, odnawiać jakąś część ubrania, przewracając tkaninę na lewą stronę, na nice, vestem veterem invertere ut nova videatur': |
| zaprzecza orzeczenie lub inną część zdania 'non, ne': 1. zaprzecza orzeczenie: a. w zdaniu nie ma drugiego przeczenia: |
| Witocha... wydzierżała mimo trzydzieści lat pokojnie i mirnie trzecią część trzecie części Drzązgowa, nigdzie nie otmieniając 1418 |
| zaprzecza inną część zdania (równoważnika zdania), niż orzeczenie: |
| 'część roli, działka, agri pars quaedam': |
| Po śmirci oćcowej synowie... oćcowę część miedzy sobą rozdzielą (inter se dividant) |
| 'tylna część stopy, calx': |
| 'nie dopłacona, zaległa część podatku, tributi pars, quam nondum soluta est': |
| 'jakaś tkanina, może też część stroju liturgicznego, tela quaedam vel vestis liturgicae pars' (?): |
| 'przednia część biodra [człowieka], pachwina, inguen': |
| Eże Bogusław dzierży Jakubowę część dalej pięcinaćsie lat w pokoju 1398 |
| 'odliczyć od należnej sumy jakąś część, potrącić, detrahere, subducere aliquid de summa debita': |
| 'kawał płótna używany do różnych celów, głównie jako część bielizny pościelowej, też chusta, pars lintei, imprimis linteum super lectum stratum': |
| 'bliżej nieznana część wozu, pars quaedam currus': |
| Jakom ja nie przyszedł... na Siekluki na część Janowę w dom Mikołajow karczemnikow i nie zbiłem jego kmiecia Macieja gwałtem 1477 |
| Jakom ja nie winowat Świętosławie dzianice i płaszcza za jej część ziemie 1407 |
| 'kawałek, część całości, pars, particula': |
| Ta modlitwa ma w sobie ośm części. Pirwa część przywodzi ku miłowaniu bożemu (captatio benevolentiae), gdzież mowi: Oczsze nasz |
| Ta niwa, cso jej Święszek dobył na Gniewomirze, tej Jędrzej ma trzecią część dziedzicznym prawem 1415 |
| Gospodzin część dziedziny (Puł: dziedzictwa) mojej i kielicha mego, ty jeś, jenże wrocisz dziedzinę moję mnie (dominus pars hereditatis meae et calicis mei: tu es, qui restitues hereditatem meam mihi) |
| 'mieć udział, otrzymywać swoją część, partiri, participare': |
| 'odziedziczona lub nabyta część majątku, szczególnie ziemi, hereditatis, agri hereditarii pars': |
| 'taki, który z rodziną nie żyje już we wspólnocie majątkowej, któremu wydzielono część ze wspólnego majątku, cuius res familiaris iam non est communis cum ceteris familiae membris, qui divisa re familiari partem suam accepit, obtinuit': |
| 'część zbroi okrywająca ramię, armorum pars, qua humerus tegitur': |
| Nam takie grzesznym sługam twoim... część... dać raczy... przez Krysta..., przez ktoregoż to wszyćko, Panie, zawżdy dobre stwarzasz, poświęcasz, ożywiasz, przeżegnawasz (Msza III. VI. VII. XIV: żegnasz, I. VIII: bogosławisz, IV: błogosławisz) benedicis, i dajesz nam ca 1431 |
| 'część mostu, pars pontis': |
| 'część zbroi z płyt metalowych stanowiąca ochronę tułowia, armaturae pars, e laminis ferreis confecta, qua corpus militis tegabatur': |
| 'przód, przednia, najbardziej wysunięta część, frontowa strona czegoś, brzeg, skraj, alicuius rei pars prima, antica, extrema': |
| 'przednia część wozu, przednie koła z osią, currus pars prior, rotae priores cum axe': |
| Pospołu używając albo część maję i też pamiątkę chwaląc na przodku, napirwej (in primis) chwalebnej zawsze i też dziewicy 1426 |
| 'przybudówka czy też boczna część domu, pars domus astructa vel etiam latus domus': |
| 'specjalne nabożeństwo wieczorne, przedostatnia część brewiarza w ciągu dnia, następująca po nonie i poprzedzająca kompletę, vesperae, preces vespertinae, quae post nonam atque ante completorium recitari solent': |
| 'część zbroi z płyt metalowych stanowiąca ochronę tułowia, armaturae pars, e laminis ferreis confecta, qua corpus militis tegebatur': |
| 'tylna strona tułowia od ramion do pasa, zwłaszcza górna część, barki, łopatki, kark, humeri, tergum': |
| (u zwierzęcia) 'część nogi przedniej przy tułowiu, łopatka, armus scapula animalium': |
| Ktoż by jadł niewiadomie (per ignorantiam) święcone, przyda piątą część z tym, coż jest jadł |
| 'dziesiąta część, decima pars': |
| 'dziesiąta część zbiorów składana jako danina, frugum pars decima, quae pro tributo praestari solebat': |
| Zły jest człowiek, ktory nie przyjaje swemu ciału (quia turpis est pars, quae suo non congruit universo, Sul 21: iże skarada jest część, jaż się z swym pospolstwem nie zgadza) |
| 'kawałek, nieduża część, pars, particula, frustum': |
| Withocha... wydzierżała mimo trzydzieści lat pokojnie i mirnie trzecią część trzecie części Drzązgowa, nigdzie nie otmieniając 1418 |
| Albertus... przymuje część synowca 1476 |
| 'górna część budynku, piętro, aedificii pars superior': |
| 'górna poprzeczna część odrzwi, summa transversa pars foris': |
| Jako Jakub dzierży Rambertowę część we trzech grzywnach, niżli (czy niźli) Michał na Rębercie dobył 1394 |
| 'część ciała człowieka lub zwierzęcia służąca do chodzenia, pes': |
| 'część przedmiotu (sprzętu, naczynia), służąca za podporę, fulcrum': |
| 'część ubrania okrywająca nogę, tibiale, vestis pars, qua tibia tegitur': |
| Jako ja przy tem był, Jakub W<oj>ciechowi przywolił część u mnie kupić, a nie miał mu przykażać (war. ib.: przekażać) 1419 |
| 'część brewiarza odmawiana po sekście a przed nieszporami, breviarii pars, quae post sextam atque ante vesperas recitatur': |
| 'narząd powonienia, najbardziej wystająca część twarzy między oczyma i czołem a ustami, nasus': |
| 'dziewiąta część, nona pars': |
| Ofierować będzie za grzech swoj białą część dziesiątą efi a nie przyleje k niej (mittet in eam) oleja |
| 'część kłosa, łuska osłaniająca ziarno, pozostała po wymłóceniu zboża, palea': |
| 'wypukła środkowa część tarczy, umbo, clipei pars media': |
| 'część drewnianego obwodu w kole u wozu, rotae, id est canthi lignei compactilis pars': |
| Dżdżyć będzie na grzeszniki sidła; ogień, siara (pluet super peccatores laqueos, Fl: płynie na grzeszne sidła; ogień z siarą) i duch wełn część męki jich |
| 'bliżej nieznany rodzaj pieniądza, 48. część grzywny, nummi Hungarici genus quoddam ignotum, pecuniae, quae grzywna vocatur, pars duodequinquagesima': |
| Gospodzin część dziedziny mojej i kielicha (Puł: cirpienia) mego (Dominus pars... calicis mei) |
| 'czerpak służący do nabierania wody, zaprawy murarskiej itp., może też rodzaj skrzyni stanowiącej część bryczki lub powozu, cochlear, quo liquida (aqua, calix macerata, similia) hauriuntur, fortasse etiam raedae vel carpenti capsus': |
| 'mający rękę (lub jej część) uciętą, qui manu trunca est': |
| <S>yn jeszcze nie oddzielony od oćca ani od braciej jigrający kostki <acz> niecso by stracił, tedy ty wszytki rzeczy chcemy i ustawiamy, aby na jego część przyliczony (quod in ipsius partem seu sortem computentur, Sul 50: aby... było policzono) |
| zapewne 'jakaś część odzieży, vestimenti pars quaedam': |
| Syn jeszcze nie oddzielony..., acz gałki jigrając... nieczso straci, takie... każde stracone... skazujemy, aby na jego część było policzono, mimo to skazując, aby tacy jigracze <...>, aczby o pieniądze alibo o konie, alibo o ktorekole rzeczy jinsze zyskane spolne rękojmie ułożyli |
| pl. tantum 'część żołądka bydlęcego (tzw. księgi), też potrawa z niej przyrządzona, pars stomachi pecoris, pulpamentum ex eo confectum': |
| 'hak, w kuszy część mechanizmu służącego do napinania cięciwy, hamus, instrumenti, quo balistae chorda tendebatur, pars': |
| 'spalić zwierzę ofiarne lub jego część na ofiarę Bogu, victimam (vel eius partem) deo immolandam comburere': |
| Eże Biedrzych... czwartą część rziebia trzymał pięćnaćcie lat w mirze 1398 |
| Aczby ktore Janowo dziecię umarło, tedy tego dziecięcia część nie ma mrzeć na matkę, ale na Janowy dzieci |
| Począly proszycz Rzymyan, aby nyektorą czescz ('część') zydovskyemv krolyestw (leg. krolestwu) prava starego przyvroczyly albo przylączyly kv syrenyskyemv krolewstw (aut Syriae coniungi finibus) |
| 'sznur do przytraczania, wiązania czegoś albo część uprzęży zakładana na głowę konia, uzda, funis, quo aliquid vincitur vel capistrum, frenum capiti equino impositum': |
| Acz miedzy ktorymi ludźmi stałby się dział, tako że kożdy z braciej miałby swą część (ita quod unusquisque... haberet suam portionem), a ten isty dział nie byłby... ućwirdzony..., tedy jeden drugiego nie ma gabać |
| 'część gruntu poza wymierzonym łanem, będąca dodatkiem do pola głównego, agri pars agro assignato, qui łan vocabatur, adiuncta': |
| 'część gruntu poza wymierzonym łanem, będąca dodatkiem do pola głównego, agri pars agro assignato, qui łan vocabatur adiuncta': |
| 'przemowa, przemówienie, może też wstępna część dokumentu, oratio, fortasse etiam prima pars documenti': |
| 'wstępna część dokumentu, prima pars documenti': |
| 'palić zwierzę ofiarne, jego część lub kadzidło na ofiarę Bogu, victimam vel eius partem vel tus deo immolandam comburere': |
| 'przez zaoranie przyłączyć część cudzego pola do swojego, alienum agrum arando suis agris adiungere': |
| 'część zbroi osłaniająca szyję, armaturae pars, qua collum tegebatur': |
| 'część zbroi osłaniająca szyję, armaturae pars, qua collum tegebatur': |
| Jako pani w pokoju d<zi>erżała część trzydzieści lat i obracała, gdzie chciała 1394 |
| Acz gałki alibo kostki jigrając czyj syn co straci (si globisando aut taxillos ludendo... aliquid perdiderit), na jego część policzono będzie, gdy... na dział przydzie |
| 'tylna część jamy ustnej (pojmowana też jako źródło głosu), gardło, szyja, fauces, cervix': |
| Jakosmy przy tym byli [y] jednaczmi, kdy Heduigis wyznała Świętochnie część w Przetocznie 1400 |
| w pl. 'żelazna część pługa, lemiesz, vomer, aratri pars ferrea': |
| 'część przewodu pokarmowego człowieka i innych kręgowców, stomachus': |
| 'stanowiący część owocu dębu, ad glandinem pertinens': czaszka żołędziewa 'miseczka żołędzia, capsula glandis': |
| 'pewna określona część lasu (np. do polowania), silvae certa quaedam pars venationibus reservata': |
| 'część odzieży obejmująca szyję dla osłony lub ozdoby, kołnierz, także naszyjnik, vestimenti pars collum circumdans amiciendi vel ornandi causa, collare, monile': |
| 'część zbroi lub hełmu osłaniająca szyję, galeae vel loricae pars, qua collum obtegitur': |
| 3. 'koło jako część urządzeń przemysłowych, rota fabricae': a. 'koło młyńskie (wodne), rota molaris': |
| 'część kuszy służąca do jej napinania, balistae rota vel cylindrus, quo arcus per funem tendebatur': |
| 'tylna część rzędu na konia lub samo podogonie, postilena, equi armaturae pars posterior': |
| 'oddalona część gospodarstwa rolnego poza wymierzonym łanem, grunt przyległy, należący dodatkowo do gospodarstwa, nadwyżka ziemi, powstała przy jej podziale na łany, ager cultus, qui a laneo mensurato longe abest, loca circumiacentia quae ad fundum pertinent': |
| 'wierzchnia część buta okrywająca stopę, corium calcei superius': |
| 'specjalne nabożeństwo wieczorne, ostatnia część brewiarza w ciągu dnia, completorium, preces vespertinae diei postremae': |
| 'biała koszula (część obrzędowego stroju kapłańskiego), superpelliceum, sacerdotis vestimentum album exterius': |
| 'wykonać pierwszą część jakiejś czynności, incipere, inchoare, coepisse': |
| Jako Staszek... ot swej paniej część pieniędzy zapłacił 1410 |
| Wichna (czy Wychna) ślubiła Stanislaowi trzecią część dziedziny i poczęła dzielić i nie dodzieliła do końca 1405 |
| 'najlepsza część ziarna, optima pars seminis': |
| Pan Bernard ręczył nam za Annę, żonę swoję a naszę siostrę, że nam in Latkowo miała wzdać swą macierzystą część, a nie miał nas nijedną dawnością odbijać 1421 |
| Jakub Wojciechowi przywolił część u Szczepana kupić 1419 |
| Począly (sc. poczesni mężowie) proszycz Rzymyan, aby nyektorą czescz ('część') zydovskyemv krolyestw prava starego przyvroczyly albo przylączyly kv *syrenyskyemv krolewstw (ut... Iudaeae... ius antiquum regni sibi restitui aut Syriae coniungi finibus) |
| 'wykonywać pierwszą część jakiejś czynności, inchoare, ordiri': |
| oddzielony 'ten kto otrzymał swój dział majątkowy, swoją część rodzinnego majątku, usamodzielniony, qui hereditatis partem obtinuit': |
| 'przednia część czegoś, alicuius rei pars prior': |
| 'ustaleniem granicy odciąć część jednej własności przyłączając ją do drugiej, limitibus fundorum constitutis partem unius possessionis alteri adiungere': |
| może już część nomen proprium: |
| Podzi se mną na jine mieśce, odkądże (unde) niektorę część Israela uźrzysz |
| 'głowa, część ciała człowieka lub zwierzęcia, caput': |
| 'wynagrodzić, zadośćuczynić, zapłacić, spłacić, compensare, recompensare, renumerari, exsolvere': (część majątku, nieruchomości): |
| Jako Witocha i z swym oćsem wydzierżała mimo trzydzieści lat pokojnie i mirnie trzecią część trzecie części Drzązgowa, nigdzie nie otmieniając 1418 |
| Pani pusta (domina sterilis) trzecią część posagu, acz chce, ot przyjacioł oddalić może |
| 'jakaś część odzieży czy też rodzaj sukna, vestis vel panni genus'?: |
| 'broda, jej dolna część, mentum, eiusque pars inferior': |
| Jakośm nie otnawiała ani przejednała nikogo o to o trzecią część trzecie części Drzązgowa, co na mię Katarzyna żalowala, aż trzydzieści lat i trzy ominęła 1418 |
| 'drążek łączący przednią część wozu konnego z tylną, baculum ligneum, quo prior pars currus cum posteriore coniungitur': |
| 'dolna część rośliny tkwiąca w ziemi, korzeń, radix': |
| Brat, jenże nie chciał przez brata swego otpowiedzieć, o część swej dziedziny ma otpowiedzieć (tenebitur respondere) |
| 'dolna część, podstawa, fundament, pars infima, fundamentum': |
| Bierzę to ku mej duszy i ku mej prawdzie, jako tamo dziesięć grzywien, cso przydzie na Stachnikowę część 1405 |
| 'dwudziesta czwarta część doby, hora, una pars diei ac noctis in viginti quattuor partes divisarum': |
| 'spodnia część buta, solea': |
| A takoż miał, co żądał, od trzechset pieniędzy proście dziesiątą część |
| Aby win rozność a sprawne rozdzielenie imiano (ut poenarum distinctio et legitima divisio habeatur)..., ze wszystkich win za rany abo zbicie skazanych dwie części bolącemu a trzecią część sądowi... dać przykazujemy |
| A jestliby nie mogła ręka jego ofierować dwu garlicu albo dwu gołębię<tu> (duos pullos columbarum), ofierować będzie za grzech swoj... część dziesiątą efi |
| Przedaw dziedzinę a wziąw część pieniędzy, za ostatek przez trzy lata... nie pozwaw, straci, aczkole (licet) jemu przez kupca nie byłoby dosyć uczyniono |
| 'spadek lub jego część należąca się komuś z rodziny zmarłego, possessio vel possessionis pars quaedam, quae mortui affinibus iure hereditatis obveniebat': |
| Eże Sułkowy (a. Sulkowy) dzieci wwiązały się w jego część młyna 1399 |
| (miejscem zewnętrzna część ciała): |
| 'pień (drzewa) u nasady, u korzeni, dolna część pnia, stirps, arbor ima': |
| 'część uprzęży zakładana na głowę konia, uździenica, camus, capistrum': |
| 'jakaś część wozu, może dyszel lub śnica, currus pars quaedam, fortasse temo vel temonis pars posterior bifurcata': |
| O ktorą część jimienia ruszającego na Bronisze Katarzyna żałowała, za tę on jej dosyć uczynił 1436 |
| Jako pani w pokoju dzirżała część trzydzieści lat 1394 |
| 29. po czasownikach oznaczających posiadanie, użytkowanie, nabywanie, odzyskanie itp. wskazuje: a. majątek, część spadkową itp. stanowiące czyjąś własność, przypadające komuś: |
| 'górna część jamy ustnej, palatum': |
| Jako mię jednacze ujednali, eżem swą część miał okupować, tężem okupił 1447 |
| 'dolna część nogi, może podeszwa lub pięta, pedis pars inferior, planta vel calx': |
| Bierzę to ku mej duszy i ku mej prawdzie, jako tamo dziesięć grzywien, czso przydzie na Stachnikowę część i na Stachninę 1405 |
| Jakośm nie otnawiała ani przejednała nikogo o tę o trzecią część... Drzązgowa, co na mię Katarzyna żalowala, aż trzydzieści lat i trzy ominęła 1418 |
| 'część jarzma, beleczka na karku wołu, pars iugi, trabecula in bovis cervice posita': |
| 'górna, wyższa, wcześniejsza część czegoś, szczyt, początek, wierzch, pars superior vel summa, fastigium, quod supra est, quod prius est': |
| 'krokiew, część konstrucji dachu, podpora, trabs, tignum': |
| 'dolna, przednia część szaty, którą można zagiąć i nosić w niej drobne przedmioty, sinus, gremium vestis': |
| 'przedmiot, na którym się coś opiera, wznosi, dolna część budowli, kolumny itp., podstawa, podpora, quo aliquid fulcitur, pars inferior aedificii, columnae, sim., basis, substructum': |
| 'jakaś część odzieży, może przepaska lub chustka, vestimentum quoddam': |
| 'część pościeli używana pod głowę, rodzaj worka wypchanego czymś miękkim, najczęściej pierzem, culcita, saepissime plumea': |
| 'dodatkowa część gruntu, ager qui ad maiorem quendam fundum pertinet': |
| 'to, czym się co podwiązuje, co służy do podwiązywania, quo aliquid subligatur': podwiązanie koniewe 'część uprzęży końskiej, popręg, pars frenorum, cingula': |
| 'część ubioru, którą można się przewiązać, może pas, pars vestimenti, qua quis cingi potest, fortasse cingulum, zona': |
| 'brzeg, skraj, strona, zewnętrzna część, ora, limbus, margo, ripa': |
| 'część składowa urządzenia w młynie, mająca kształt krążka, molae pars parvi orbis forma praedita': |
| 'ozdobna część świecznika w kształcie gałki, candelabri pars ornata ad bullae formam effecta': |
| 'ozdobna część świecznika w kształcie gałki, candelabri pars ornata ad bullae formam effecta': |
| Gdyż ja mam czwartą część tego domu po swej żenie..., tego<dla> ja cirpię gwałt od Piotra na swej czwartej części, iż on przez mej wolej wciągnął w ten dom (quia violenter in domum traxit) |
| Jakom przy tem byli, kiegdy Ondrzej wdał Chociemirowi swą część na wieki 1390 |
| Jeże (sc. pieniądze) Parzysz pożyczył Blizborowi, mężu panie Dorotyje..., a rzekącej panie Dorotyjej onę czwartą część dziedziny Bi<e>zdrowa na zastawę 1428 |
| dziesiąta część: |
| piąta część: |
| druga, wtora część: |
| 'nóż żelazny stanowiący część pługa, culter ferreus aratri': |
| 'bliżej nieznana miara objętości przedmiotów sypkich, trzecia część jednostki wyższego rzędu, mensura capacitatis rerum e granis constantium, tertia pars maioris cuiusdam mensurae' (?): |
| Klimek nie miał w Tomczynie części połowice, jedno czwartą część 1394 |
| 'tylna część tułowia od karku do krzyżów, plecy, dorsum, tergum': |
| 'podwórze gospodarskie, szczególnie część przeznaczona do przechowywania zboża w snopach, ze stodołą czy stogiem, także miejsce przeznaczone do młócenia (boisko, klepisko), horrei area vel alia, in qua frumenta aut in metas exstructa asservabantur aut deterebantur': |
| Przeto jiny lud rzucili los (misit sortem), aby wybrali jednę część z dziesięci |
| Ustawiamy, aby ociec... aż do śmierci swej w jimieniu swem... ma panować... dawszy... synom... część macierzystą, jąż po macierzy jich dla pojęcia (ratione ruptiarum) podźwignął i wziął |
| 'zrobić ogrodzenie na cudzej ziemi, ogradzając, zająć część cudzej ziemi, partem terrae alienae saeptis includere': |
| 'część spadkowa córek, najczęściej w pieniądzach, przekazywana im przy zamążpójściu przez ojca (lub jego spadkobierców), posag, id quod feminae nubenti a patre vel tutore dabatur': |
| 'pionowa płaszczyzna ograniczająca wnętrze budynku (namiotu) i wydzielająca jakąś jego część, paries': |
| 'gardło wraz z podniebieniem, górna część tchawicy, fauces': |
| 'tylna część siodła, sellae equestris pars posterior': |
| Testes Dorothee et Iohannis filii sui de Mękarzowice contra Barthossium de ibidem... iurabunt..., iże tę część dzierży, czso u Młodzowski kupiła, a nie hamya 1428 |
| Ofierowany będą... dwa dziesiątki bieli... i paląca obiet wina cztwarta część hin (quarta pars hin), takiej miarki |
| 'tylna część ciała człowieka, pośladek, humani corporis pars posterior, natis': |
| 'część obrzędu weselnego, tzw. pokładziny, pars nuptiarum appellabatur, cum nupti ad thalamum adducebantur': |
| 'beczka o wielkości używanej w Sremie (część dzisiejszej Jugosławii między Dunajem a Sawą), dolium, quale in regione Sirmii in usu erat': |
| 'jakaś część urządzeń młyna, apparatus molae pars quaedam': |
| Ita multi vnum corpus sumus in Cristo, singuli autem alter alterius membra każdy z osobna drugi drugiego, a jeden jako drugi dan jest każdemu na użytek część w spomożeniu (Rom 12, 5) XV med. |
| Gomor, ta miara jest dziesiąta część efi, tej miary (decima pars est ephi) |
| Jako pani w pokoju dzierżała część trzydzieści lat i obracała, gdzie chciała 1394 |
| Jako pani zastawiła swe dobro i kupiła trzecią część Kuropatnik 1389 |
| 'to co zostało, pozostała część, reszta, quod restat, reliquum, reliqua': |
| 'końcowa, najdalsza, najbardziej w przestrzeni odległa część, ultimum': |
| 'końcowa najbardziej w czasie odległa część, postremum, extremum': |
| 'ostra część jakiegoś przedmiotu, ostrze, jakiś ostry przedmiot, acies, aliquid acre': |
| powierzchni 'czwarta część łanu', superficiei 'quarta pars mansi': |
| pieniężnej 'czwarta część skojca', monetae 'quarta pars scoti': |
| bot. 'część rośliny, zwykle barwna, zawierająca organa rozrodcze, flos': |
| 'część społeczności religijnej, która oderwała się od całości, odłam religijny, qui a sacris suis defecerunt et novam quandam religionem craeverunt, secta': |
| (o obiektach niebędących osobami, de rebus et animalibus) 'należący do kogoś, przynależny do kogoś, stanowiący czyjąś część, qui ad aliquem, pertinet, alicuius (pars) est': |
| 'część gałęzi ukryta w pniu bądź też pozostawiona przy pniu po jej odcięciu, nodus, tuber' (dicitur de ligno): |
| 'część twarzy, policzek, gena': |
| 'należący do kogoś, przynależny komuś, stanowiący czyjąś część, własny, proprius, ad aliquem pertinens': |
| 'dolna część, róg wierzchniej szaty a. chusty, vestis apertae pars inferior, lacinia': płaszcz we trzy poły,'rodzaj trójkątnej chusty narzuconej na plecy, velamentum quoddam forma trianguli, quod humeris imponebatur': |
| Jako mnie ociec obiecał część dać, jegdym się ożenił 1425 |
| 'część doby zaraz po zachodzie słońca, vesper, tempus vespertinum, extremum diei': |
| Eże Klimek nie miał w Tomczynie części połowice, jedno czwartą część 1394 |
| może 'napierśnik czyli część zbroi, osłaniająca piersi, fortasse pars loricae pectus tegens': |
| Jako u m[p]nie nie ostało wyprawy pana Suczczynej siostry... tako dobrej jako dziesięć grzywien, na Falibogowę trzecią część 1433 |
| 'górna, ruchoma część naczynia lub skrzynki służąca do przykrywania, zamykania, przykrywka, operculum, tegimentum vasis vel cistae': |
| Jako Przybek dał Gawłowi ośmnaście grzywien za część, o jąż nań żałował, i kupił wiekuisto 1402 |
| 'odmierzać należną komuś część ziemi, ustalać granice nieruchomości, certam quandam atque debitam partem agri alicui dimetiri, fines praedii constituere': |
| 'odmierzyć należną komuś część ziemi, ustalić granice nieruchomości, certam quandam atque debitam agri partem alicui dimetiri, fines praedii constituere': |
| 'włożenie do wody, actus (in aquam) intinguendi'; ['zanurzenie w wodzie, jako część aktu chrztu, intinctio in aqua']: |
| Kto nie będzie umyt świętem krzstem (qui non lavatur per baptismum), spowiedzią i dostojną pokutą, nie będzie mieć część s miłem Jezu Krystem |
| Tegom ja tam szkodzien jako trzydzieści grzywien, tako wiele tych trzydzieści grzywien, cso na jich część przydzie 1416 |
| 'część budowli obronnej, prawdopodobnie wieża nad bramą wjazdową albo wykusz, pars munimenti, fortasse turris supra aditum constituta vel specula e muris prominens': |
| 'część tratwy, kilkanaście sztuk drzewa połączonych równolegle w jedną całość, pars ratis, stipites paralleli iuncti': |
| Gdyby czyj syn... przejigrałby niekakich pieniędzy wielkość (alicuius pecuniae quantitatem, Dział 36: część pieniędzy) |
| 'zapłacić część należnej sumy, alicui partem pecuniae debitae solvere': |
| Eże Przosna na siodmą część starzyny... dał dwadzieścia grzywien i trzy 1400 |
| Gdy... człowiek złodziejstwo... popełniłby (si... perpetraret)..., tegdy w jego część dziedziny pan książę wwięzać <się> ma |
| [Część opisowa została skorygowana, m.in. wyodrębniono jednostkę nioeciągłą.] |
| 'kamienny blok, wielki głaz, kamienna, skalista część góry, saxum, montis pars saxosa': |
| 'uzupełniać coś o brakującą część, dorabiać, facere id, quod alicui rei est': |
| w związkach wewnątrz zdania dołącza na stopniu równorzędności (często z towarzyszącym spójnikiem a, i) część zdania, informując, że jest ona w tym rzędzie członem nie pierwszym, często ostatnim, kompletującym, czasem nieoczekiwanym 'a też, i też, i tak samo, atque, etiam, et eodem modo': |
| Nauczoni będą ofierować dziesiątą część dziesiątka swego do domu Boga naszego do pokładnice domu skarbnego (ad gazophylacium in domum thesauri) |
| dołącza na stopniu równorzędności część zdania lub zdanie, informując, że jest ona w tym rzędzie członem ostatnim, kompletującym, czasem nieoczekiwanym 'i, i też, nadto, et, et etiam, praeterea': |
| Jakom ja skarżył tę część za dwieście grzywien u Mikołaja 1438 |
| 'część uprzęży końskiej, pas, rzemień do przypinania siodła, cingulum sellae equestris': |
| Gdyby kmieć uranion..., ze wszystkich win za rany... skazanych (de omnibus poenis pro vulneribus... sententiatis) dwie części bolącemu a trzecią część sądowi... dać przykazujemy |
| 'krótki tekst pojawiający się po psalmach, też po hymnach, lekcjach itp., część śpiewanego lub mówionego dialogu między prowadzącym modlitwę i odpowiadającymi, versiculus, qui post psalmos, hymnos, lectiones sim. cantabatur': |
| 'czwarta część jednostki miary wyższego rzędu, quadrans, quarta pars mensurae alicuius': |
| (w odniesieniu do ciał sypkich, de rebus granis minutis constantibus) 'czwarta część korca, cori pars quarta': |
| (w odniesieniu do ciał płynnych, de liquoribus) 'czwarta część jakiejś miary piwa, pars quarta mensurae cuiusdam cervisiae': |
| (w odniesieniu do powierzchni, de agri mensura) 'czwarta część łanu, lanei pars quarta': |
| w związkach wewnątrz zdania dołącza na stopniu równorzędności (często z towarzyszącym spójnikiem i, a) część zdania, informując, że jest ona w tym rzędzie członem ostatnim, kompletującym, czasem, nieoczekiwanym 'i, i też, nadto, et, et etiam, praeterea': |
| 'grunt należący dodatkowo do wsi lub gospodarstwa, oddalona część gospodarstwa rolnego, ager, qui vico vel praedio additur, non adiacet': |
| 'górny, początkowy bieg rzeki lub strumienia wraz z dopływami, górna, płytsza część stawu na rzece, też teren do nich przylegający, fluminis cursus superior, piscinae pars superior eademque non alta, etiam regio superioribus fluminum vel piscinarum partibus adiacens': |
| 'górny, początkowy bieg rzeki lub strumienia wraz z dopływami, górna, płytsza część stawu na rzece, też teren do nich przylegający, fluminis cursus superior, piscinae pars superior eademque non alta, etiam regio superioribus fluminum vel piscinarum partibus adiacens': |
| 'grunt należący dodatkowo do wsi lub gospodarstwa, oddalona część gospodarstwa rolnego, ager qui vico vel praedio additur, non adiacet': |
| 'ciągnąc lub szarpiąc, odłączyć coś od czegoś, oddzielić szarpnięciem część czegoś, a re quadam tata aliquid avellere, abrumpere': |
| Jegoż jeś<m> ja tako dobrą część miał, jako i on 1396 |
| 'odciąć, czymś ostrym oddzielić część od całości, abscidere, caedendo a re tota dividere': |
| 'odciąć, czymś ostrym oddzielić część od całości, abscidere, caedendo a re tota dividere': |
| Nam takie grzesznym sługam twoim, z wielikiego smiłowania twego wierzącym (sperantibus, Msza III. VI. VII. XIV: nadzieję mającym), część niektorą i pospolitnoć dać raczy ca 1431 |
| partykuła: wzmacnia część zdania 'również, także, etiam, quoque': |
| 'część spadkowa córek, najczęściej w pieniądzach, przekazywana im przy zamążpójściu przez ojca (lub jego spadkobierców), pars hereditatis (plerumque pecunia) filiae nubenti a patre data': |
| 'część spadkowa po kobiecie, hereditas a muliere relicta': |
| 'część rozbitego naczynia glinianego, pars vasis fictilis fracti, testa': |
| 'część rozbitego naczynia glininego, pars vasis fictilis fracti, testa': |
| Możeli mnich ile tych, co żebrzą, ile też tych, co nie żebrzą, ile tych, co uczynili poselstwo albo posłuszeństwo, ile tych, co nie uczynili posłuszeństwa (qui oboedientiam fecerunt vel non in quocumque ordine), wziąć... część oćczyzny? |
| 'skórzany naramiennik, część zbroi chroniąca ramię albo łokieć, pars thoracis e corio confecta, bracchium tegens': |
| 'wysoki budynek o niewielkiej w stosunku do wysokości podstawie, stojący oddzielnie lub stanowiący część większej całości (kościoła, pałacu, murów obronnych), wieża mieszkalna, turris, aedificium procerum, coniuncte vel separatim ab alio aedificio constructum': |
| 'boczna część głowy między uchem a czołem, skroń, pars capitis inter aurem et frontem posita, tempus': |
| Możeli mnich ile tych, co żebrzą, ile też tych, co nie żebrzą, ile tych, co uczynili poselstwo albo posłuszeństwo, ile tych, co nie uczynili posłuszeństwa, wziąć... część oćczyzny? |
| Nam t[y]akie grzesznym sługam twoim z wielikiego smiłowania twego wierzącym część niektorą i pospolitnoć (Msza IV: towarzystwa, VI. III. VIII: towarzystwo, VII: towarzyskość) et societatem, d[y]ać raczy z twymi świętymi apostołmi ca 1431 |
| 'część płytowej zbroi rycerza, rozszerzony naramiennik sięgający na plecy, pars thoracis humeros tegens': |
| Pospolitując (communicantes, Msza IV: pospołu używając albo część mają, III. VII: uczęstność mając, VI: mając uczęstność) i pamięć czyniąc, chwaląc napirwiej <.... panny Maryjej> porodzicielki <bożej> 1413–4 |
| Pospołu używając albo część maję (communicantes, Msza 1. VIII: pospolitując, III. VII. uczęstność mając, VI: mając uczęstność, V: świętości pożywającym) i też pamiątkę chwaląc na przodku, napirwej chwalebnej zawsze i też dziewicy, Porodzicielce Bożej 1426 |
| partykuła: wzmacnia część zdania 'nawet, quin etiam': |
| 'jakaś część bramy, ostii pars quaedam': |
| Aby taka niewiasta... przy wszystkich jinszich... rzeczach, ktore by jej w wienie były, ... ostała, wyjąwszy odzienie i konie małe..., jeż w rowną część paniej z dziećmi spaść mają skutecznie (cadere debebunt cum effectu) |
| 'boczna część brzucha między żebrami a biodrem, pars ventris inter costas et femur posita, hypochondria': |
| 'boczna część brzucha między żebrami a biodrem, pars ventris inter costas et femur posita, hypochondria': |
| 'część zbroi, pars loricae': |
| Jakosmy przy tem byli, kiedy Szczepan, woźny, zdał rok zawity Dorocie s Kachną... o to, cso Kachna otmawiała swą część w Morawcewie, kiedy Dorotę wrzeszował 1415 |
| Synowie... oćcową część miedzy sobą rozdzielą tym obyczajem, słowie jako i macierzynę |
| 'część uprzęży zakładana na głowę konia, capistrum, frenum capiti equino impositum': |
| 'część uprzęży zakładana na głowę konia, capistrum, frenum capiti equino impositum': przenośnie: |
| Tych (sc. kobył) Halenie słuszało trzecia część 1432 |
| 'tylna część budynku, aedificii pars posterior': |
| 'tył, część najbardziej oddalona od przodu, pars posterior': |
| 'tylna część ciała człowieka i zwierząt, pośladki, tyłek, hominum et animalium pars posterior, clunis': |
| 'ostatnia część, reszta, pars postrema, reliqua': do pośladka 'do reszty, plane, penitus': |
| 'część uprzęży zakładana na głowę konia, uzda (może bez wędzidła), capistrum, frenum capiti equino impositum': |
| 'część uprzęży zakładana na głowę konia, uzda (może bez wędzidła), capistrum, frenum capiti equino impositum': przen.: |
| Pospołu używając albo część mają<c> (communicantes, Msza III. VI. VII. XIV: uczęstność mając, I. VIII: pospolitując, V: świętości pożywającym) y też pamiątkę chwaląc naa przodku, napirwej chwalebnej zawsze i też Dziewicy porodzicielce Bożej 1426 |
| Jako jest u m<n>ie wykupiła Doroteja część Walisz[y]ewic w ośminaście grzywien 1417 |
| Iże pani Grzymka żona Paszkowa..., wniosła swej otczyzny quinquaginta marcas latorum grossorum na część tego jistego Paszka..., ktorych-że pieniędzy częścią wykupiła dwa kmiecia i dwie karczmie 1432 |
| 'część konstrukcji obronnej w postaci występu w górnej części muru obronnego lub wieży obronnej, strzelnica wysunięta poza mur, propugnaculum in moeniis eminens': |
| 'przez łupanie, cięcie oddzielić część od całości, excidere, exsecare': |
| 'jakiś rodzaj broni, zapewne część kuszy, genus quoddam armorum, fortasse ballistae pars' (?): |
| 'budynek lub część budynku służąca do przechowywania zboża i przedmiotów wartościowych, aedificium vel pars aedificii frumento aliisque rebus pretiosis asservandis destinata': |
| 'budynek lub część budynku służąca do przechowywania zboża i przedmiotów wartościowych, aedificium vel pars aedificii quo frumentum et res pretiosae conduntur': |
| Quia tu te iniecisti violenter in partem al. w część spadku post olim... Ioannem... et mater ipsius Ioannis non fuit expedita... de paternis et maternis al. z oczystego i macierzystego i też spadku, hoc est in parte hereditatis..., quem spadku et hereditatem secum dividere non vis 1500 |
| 'odliczać od należnej sumy jakąś część, potrącać, detrahere, subducere aliquid de summa debita': |
| 'odliczyć od należnej sumy jakąś część, potrącić, detrahere, subducere aliquid de summa debita': |
| Tedy część wtorej żony synom albo dziewkam ma się dostać spełnie (integraliter) |
| 'budynek lub część budynku służąca do przechowywania zboża i innych artykułów żywnościowych, aedificium vel pars aedificii frumento aliisque alimentis asservandis destinata': |
| 'budynek czy też część budynku służąca do przechowywania zboża i innych artykułów żywnościowych, aedificium vel pars aedificii frumento aliisque alimentis asservandis destinata': |
| Jeden (sc. chrześcijanin) jako drugi dan jest każdemu na wszytek, część w spomożeniu (Rom 12, 5) XV med. |
| Tedyø (leg. tedy ją, sc. wodę) na røcze dayø, tu szø wøcz starsy posznayø, przy tem szø k stolu szadzayø, za tho szø ma kasdy wszøcz, otlozywszy yedno swøcz (leg. swą-ć, sc. część?) |
| Tedy część wtorej żony synom albo dziewkam ma się dostać spełnie a se wszego (integraliter et ex toto) |
| Część pokarmu weźmie, tąż (partem ciborum eandem accipiet), ktorąż i jini |
| 'część modlitwy brewiarzowej odmawiana o godzinie trzeciej po wschodzie słońca, pars breviarii, quae hora tertia post solem orientem recitatur, tertia': |
| w związkach wewnątrz zdania dołącza na stopniu równorzędności (często z towarzyszącym spójnikiem i, a) część zdania, informując, że jest ona w tym rzędzie członem ostatnim, kompletującym, wymiennym, czasem nieoczekiwanym 'i, i także, nadto, et, et etiam, praeterea': |
| 'wstydliwa część ciała, corporis pars pudenda': |
| Jako Bodziej stał radą i nakładem z Jarosławą o tę część, jeż zyskała w Nadarzycach, a nigdy jej nie puścił prozno 1423 |
| 'odcinać jakąś część od całości, skracać coś, a tota re quandam partem abscidere, aliquid brevius reddere': |
| przenośnie 'sznurem odmierzona część ziemi, udział w ziemi (dziedziczonej), pars agri fune mensorio definita, pars agri, quam aliquis hereditate accipit': |
| Cso jest kupił pan Jędrzej trzecią część Konarskiego, pieniędzmi, koniem, pancerzem,to jest kupił prawym targiem, a nie dla nijednego powyszenia 1417 |
| 'odliczyć od należnej sumy jakąś część, potrącić, detrahere, subducere aliquid de summa debita': |
| Iże Dorotka z Kurowa nie zazwała paniej [Łab] Łapkowskiej o czwartą część trzydzieści grzywien swej wujowizny 1428 |
| 'Stary Testament, zbiór najdawniejszych ksiąg religijnych stanowiących pierwszą część Biblii, Vetus Testamentum, Scripturae sacrae pars prima': |
| Jakom tobie nie ręczył... za trzecią część wyprawy, jako jinnej starej siestrze dana 1432 |
| Jako Przecsław z swą bracią na swą część pieniędzy uczynili dosyć staremu Kosowskiemu 1392 |
| Eże Przosna na siodmą część starzyny wyszej trzydziesiąt grzywien dał dwadzieścia grzywien i trzy 1400 |
| Iże pani Wichna szła... na część jego wody a tamo jest stłukła jego statki i pobrała jest ryb 1427 |
| 'wydzielić część czegoś z jakiejś całości, oddzielić, odłączyć, separare, segregare, excludere': |
| 'dolna część nogi od pięty do palców, pes': |
| 'dolna część czegoś czy też miara długości, alicuius rei pars infima vel etiam mensura longitudinis': |
| 'odliczać od należnej sumy jakąś część, potrącać, detrahere, subducere aliquid de summa debita': |
| 'odliczyć od należnej sumy jakąś część, potrącić, detrahere, subducere aliquid de summa debita': |
| Jako [ksiądz] Mikołaj ma czwartą część wydzieloną w Ziemlina dziedzinie 1401 |
| 'odłączyć część mienia celem przekazania komuś, rei familiaris partem alicui tribuendam seiungere': |
| 'miód pitny, w którym na jedną część miodu przypadają trzy części wody, vinum mulsum, quod una parte e melle, tribus partibus ex aqua constat': |
| Trzecia część pokuty strojenie a dosyćuczynienie za grzechy ca 1420 |
| 'część czegoś (majątku, ludzi itp.), pars alicuius rei (rei familiaris, hominum, sim.)': |
| 'trzecia część pieniędzy, tertio pars pecuniae': |
| 'trzecia część daniny zwanej miara, tertia pars vectigalis miara appellati': |
| 'część ugorująca pola uprawianego metodą trójpolową, pars agri, quae cultu vacat': |
| 'trzecia część zbiorów oddawana tytułem dzierżawy właścicielowi ziemi, tertia pars frugum demessarum, quas conductor possessori agrorum tradere debebat': |
| 'trzecia część jakiejś całości, jedna trzecia, tertia pars totius rei': |
| Przecsław z swą bracią za swą część pieniędzy uczynili dosyć staremu Kosowskiemu 1392 |
| Jako mnie listowy pod śrzednią pieczęcią na część Zdziechowską w Regułach słuszającemu pieczęć urwana 1491 |
| Jako ta część.., ta mu (sc. Biernatowi) za służbę nie dana ani je lat wydzierżal podług ziemskiego układu 1421 |
| trzosła, strzosła 'dolna część brzucha, narządy rodne, ventris pars ima, genitalia': |
| Jakośm trzymał... tę część, cso jest w liście, Małgorzacinę, trzy lata 1391 |
| 'część posiadłości kupiona, pars praedii empta' (?): |
| Trzydzieści jest dziesiąta część trzechset (illi triginta denarii valebant trecentos usuales) |
| 'niemieszkalna część domu tuż pod dachem, poddasze, locus subtegulaneus': |
| 'jednostka miary ciał sypkich, zapewne czwarta część korca, mensura quaedam rerum e granis constantium, fortasse quarta pars modii': |
| 'najlepsza część ziarna, optima pars seminis': |
| 'spadek lub jego część należąca się komuś z rodziny zmarłego, hereditas vel pars hereditatis, quae consaguineo mortui debetur': |
| 'wydać członkowi rodziny należną część dziedzictwa, alicui partem rei familiaris, quae ad eum spectat, tribuere': |
| 'część wozu, do której się zakłada orczyki, pars currus quaedam': |
| Jako nad wysłanie Jędrzejewo [wydał] dałeśḿ za część Gorzyc wyszej sześćnaście grzywien groszew 1420 |
| 'część gruntu poza wymierzonym łanem, będąca dodatkiem do pola głównego, agri pars agro assignato, qui łan vocabatur, adiuncta': |
| 'część roli w kształcie cypla, agri pars in acutum desinens': |
| 'część rozbitego naczynia glinianego, pars vasis fictilis fracti, testa': |
| 'górna część jakiejś budowli, wierzchołek, aedis cuiusdam pars summa': |
| Trzecia część (sc. z was) bądź... w bronie, jaż jest za przebytkiem szczytownikow (post habitaculum scutariorum) |
| 'cięciem oddzielić część od całości, odciąć, a re quadam tota partem abscidere, secando dividere': |
| Iże skarada jest część (turpis est pars, Dział 8: zły jest człowiek), jaż sie z swym pospolstwem nie zgadza, ustawiamy |
| przenośnie 'odłączać, wyłączać część z większej całości, a re quadam tota partem seiungere': |
| Uczęstność mając (communicantes, Msza VII: uczęstnoć mając, IV: pospołu używając albo część maję, XIII: obcując) i pamięć czciąc albo chwaląc napirzwej falebnej albo sławętnej panny dzewice Maryjej 1424 |
| Uczęstwo[ć] mając (communicantes, Msza III. VI. XIV: uczęstność mając, IV: pospołu używając albo część mają<c>, XIII: obcując) i pamięć [i] ćciąc, wielbiąc, chwalebnej... dziewice panny Maryjej XV p. post. |
| 'część majątku przypadająca komuś w wyniku dziedziczenia, udział w spadku, bonorum pars, quae alicui hereditate venit': |
| Kiedy mać Mathie et Jacobi wzdawała część swą Grecie i kiedy list sądowy jej wywoławan, tedy jest Mathias et Jacobus w Brześciu ani w Kujawach byli 1420 |
| Jakom ja przy tem był, kiedy Piotr wyznał, eż Staszek dał dwanaćcie kop za część 1408 |
| Jakosmy przy tem byli [i] jednaczmi gdy Heduigis wyznała Swiętochnie część w Przetocznie 1400 |
| 'część nogi między biodrem a kolanem, kość w tej części, pars corporis, quae est inter femur et genu, os in ea parte': |
| 'część ciała, członek ciała, pars corporis, membrum': |
| 'część zbroi płytowej osłaniająca brzuch i krzyż, pars loricae ventrem et lumbum tegens': |
| 'część, kawałek większej całości, pars alicuius rei, frustrum': |
| 'łączyć mniejsze części w większą całość, dołączać mniejszą część do większej, duas partes minores in unum coniungere, minorem partem maiori adiungere' : (suknia) sztukowana 'odzienie zszywane z dwóch (lub więcej) barwnych materiałów, vestis e duabus vel pluribus panni colorati partibus consuta': |
| 'odjąć część od jakiejś całości, uszczknąć, umniejszyć coś, uszczuplić, de tota quadam re partem demere, surripere': |
| 'wytyczyć niewłaściwą granicę, przywłaszczając sobie część nieruchomości, finem male constituere atque partem praedii occupare': |
| 'część zbroi, rodzaj fartucha chroniącego brzuch, pars loricae, genus cinctus ventrem tegentis': |
| 'tylna część rzędu na konia, equi ephippiati ornatus pars postica' (?): |
| 'część ciała między głową a tułowiem, collum': |
| 'przednia część czegoś, alicuius rei pars prior': wsiąść na szyję 'stanąć na czele, ducem ac principem fieri' (?): |
| 'górna część, pars superior' (?): |
| 'jakaś metalowa część pługa, może lemiesz, aratri pars quaedam ferra, fortasse vomer': |
| Jako Jadwiga przedała swa część w Golach i jam posłem był do jej braci ot niej, aby wzdawne ot niej przyjęli 1418 |
| 'najświętsza część przybytku, templi pars sanctissima': |
| 'część zbroi okrywająca kończyny, nagolenica lub naramiennik, pars loricae humeros et crura tegens': |
| ~~ Przykłady użycia zaimka swój w odniesieniu do podmiotu 3. os. liczby pojedynczej stanowią ponad 4/5 całej dokumentacji tego hasła w materiałach Słownika staropolskiego; pozostała część przypada na wszystkie inne osoby (przy podmiocie w 1. i 2. os. liczby mnogiej znikomo przykładów). |
| jako część stroju liturgicznego: |
| Jako Mikołaj dzierży tę część w Krośninie mimo trzydzieści lat, s ręku nie wypuszczając 1411 |
| 'część odzieży obejmująca szyję dla osłony lub ozdoby, kołnierz, vestimenti pars collum circumdans amiciendi vel ornandi causa, collare': |
| przen. 'sznurem mierniczym odmierzona część ziemi, udział w ziemi (dziedziczonej), pars agri fune mensorio definita, pars agri, quam aliquis hereditate accipit': |
| 'część ręki od łokcia do palców, może też cała ręka, bracchium, fortasse manus integra': |
| 'mający rozdętą, zgrubiałą przednią część szyi, czyli tzw. wole, wskutek powiększenia gruczołu tarczycy, strumam magnam thyreoidei aucti causa habens': |
| Jako Michał dał siedm grzywien Mikuszewi na macie<r>zyńską część 1405 |
| 'oddalona, ustronna część posiadłości ziemskiej, zwykle w kształcie klina lub półkola, prawdopodobnie leżąca poza wymierzonym łanem, nadwyżka ziemi powstała przy jej podziale na łany, possessionis pars longinquo quodam ac remotiore loco, ultra laneum demensuratum sita, plerumque in modum cunei vel semicirculi formata': |
| 'płaska część klingi miecza, laminae gladiariae pars plana': |
| 'część krzewu lub drzewa wyrastająca na nowo z korzenia, tu o winnej latorośli, odrośl, odziemek, stirps vel arbor ima, hic de vite': |
| 'część wsi, która stała się odrębną osadą, villae pars, quae colonia agricolarum separata facta est': |
| 'część gruntu poza wymierzonym łanem, będąca dodatkiem do pola głównego, agri pars assignato agro, qui łan vocabatur, adiuncta': |
| Jakom ja wydał siedmi kop przez sztyr groszy na siestrzankowę część 1435 |
| 'drewniana skrzynka stanowiąca część koła młyńskiego w młynie tzw. korzecznym, arcula lignea, qua rota molaris instruebatur, quam aqua defluens impellit': |
| 'część gruntu poza wymierzonym łanem, będąca dodatkiem do pola głównego, agri pars agro assignato, qui łan vocabatur, adiuncta': |