jak |
przysłówek zaimkowy względny: wyraża stosunek do wyrazu lub zdania, porównując lub ograniczając: A. w zdaniu pojedynczym: wprowadza porównania '(taki jak, (tak) jak, tamquam, quasi': |
pozornie alternatywa, w rzeczywistości stosunek łączny 'i, a, zarówno – jak, et, vel': |
wyraża równorzędną łączność 'zarówno – jak, tak – jak, sive – sive': lecz... lecz: |
'ile, jak wiele, jak daleko, quantum, quam longe': |
przysłówek zaimkowy pytający o sposób, miarę, stopień lub ilość 'jak, w jaki sposób, ile, quomodo, qua ratione': |
B. w zdaniu złożonym: 1. wprowadza zdanie sposobowe 'jak, w jaki sposób (co do treści), ut, sicut': |
Rzepik, jak ktory w sadziech roście, biały ma kwiat XV ex. |
wprowadza zdanie przydawkowe 'jak, jaki, ut, cum, postquam, qualis': |
A thak albo jak (war. lub.: tak a wsak) igitur (igitur perfecti sunt caeli et terra Gen 2, 1) 1471 |
wprowadza zdanie okolicznikowe stopnia i miary 'jak, jak bardzo, ut, quemadmodum, quantum': |
przeciwstawia, wskazując nieprzekraczalną granicę (po komparatywach) 'jak tylko, jak, niż, non (non plus, non amplius)..., nisi (quam)': |
'ile, ilu, jak wiele, jak wielu, quantus numerus, quot': |
'spuścić coś obficie jak deszcz, sprawić, aby coś spłynęło obficie jak deszcz, efficere ut aliquid pluat': |
'tego rodzaju (wielkości, jakości itp.) jak ten, o którym była lub będzie mowa w sąsiednim kontekście, jak wynika z opisanej sytuacji, talis (magnitudine, qualitate, sim.), qualis supra vel infra describitur, huiusmodi': |
'tego rodzaju (wielkości, jakości itp.) jak ten, o którym była lub będzie mowa w sąsiednim kontekście, jak wynika z opisanej sytuacji, talis (magnitudine, qualitate, sim.), qualis supra vel infra describitur, huiusmodi': |
'właściwy, taki jak należy, jak być powinien, decens, rectus': |
'tego rodzaju (wielkości, jakości itp.) jak ten, o którym była lub będzie mowa w sąsiednim kontekście, jak wynika z opisanej sytuacji, talis (magnitudine, qualitate, sim.), qualis supra vel infra describitur, huiusmodi': |
'stosowny, właściwy, odpowiedni, taki jak należy, jak przystoi, prawidłowy, conveniens, decens, aptus, congruus': |
'tyle, tak wiele, jak to zostało w sąsiednim tekście określone lub jak wiadomo, tot, tantum': |
'w taki sposób, jak ktoś biorący coś w najem, tak jak najemnik, modo mercennario, sicut mercede conductus': |
pozornie alternatywa, w rzeczywistości związek łączny 'i, a, zarówno jak, et, vel': |
pozornie alternatywa, w rzeczywistości związek łączny 'i, zarówno jak, et, vel': |
wprowadza zdanie czasowe, podkreślając jego współczesność 'jak on właśnie, cum interim ille': |
wprowadza zdanie przedmiotowe 'że właśnie, jak właśnie, quod modo': |
pozornie alternatywa, w rzeczywistości związek łączny 'zarówno ‒ jak, ut ‒ ita, et ‒ et': |
'posążek bóstwa niesiony na drążku' (jak rzymskie znaki wojskowe): |
'w tym stopniu jak, prout': |
partykuła uwydatniająca 'jak, quam': |
'za jak długo, quo tempore': |
Maryja, dzieweczka <śmierna, stała jak> roża czyrwona 1453 |
'pokryty jednorocznymi gałązkami, taki jak latorośl, palmitibus anniculis obsitus': |
'po serbsku, tak jak w konnicy węgierskiej, w której służyli Serbowie, more Moesorum, similiter atque in equitatu Hungarico, in quo Moesi stipendia merebant': |
W połączeniach z przysłówkami: kako, jako długo 'jak długo, quamdiu': |
'jak zając, lękliwie, tchórzliwie, leporis more': |
'zarówno... jak, tam... quam': |
I. zaimek liczebny 'ile, jak wiele, quantum, quot': a. z odpowiednikiem w zdaniu nadrzędnym: |
'ile, jak daleko, quantum, quam longe': |
'ile, jak wiele, quantum, quod': |
wprowadza zdanie pytajne 'jak długo, quousque': |
2. wprowadza zdanie czasowe: a. równoczesne 'jak długo, póki, quamdiu, dum, donec': |
wprowadza pytanie niezależne (o czas) 'jak długo, dokąd, quamidiu, quousque?': |
3. wprowadza zdanie czasowe: a. równoczesne 'dopóki, jak długo, quamdiu, dum, donec': |
1. wprowadza pytanie niezależne: a. o czas 'jak długo, dokąd, quamdiu, quousque?': |
'taki jak posiadany przez pana, jaki przystoi panu, talis, qualem dominus habet, qui dominum decet': |
'pozornie wyraża stosunek wymienny, w rzeczywistości związek łączny 'i, a, zarówno jak, atque, parimodo ac': |
'główny, podstawowy, integer, qui integra constat summa': istny dług, istne pieniądze 'suma pieniężna główna (tj. nieobejmująca dodatkowych świadczeń pieniężnych, jak odsetki, kary umowne itp.) należna z różnych tytułów, pecunia capitalis vel principalis, quae dicitur (i. e. nullis cumulata usuris aut multis, aut his similibus), variis de causis reddenda vel solvenda': |
'tak jak wymagają tego reguły zastawu, modo pigneraticio': |
'postępować jak łapka, tj. rabuś, rabować, trudnić się rozbojem, praedonem esse': |
4. 'główny, podstawowy, integer, qui integra constat summa': a. isty dług, iste pieniądze 'suma pieniężna główna (tj. nieobejmująca dodatkowych świadczeń pieniężnych, jak odsetki, kary umowne itp.), należna z różnych tytułów, pecunia capitalis vel principalis, quae dicitur (i. e. nullis cumulata usuris aut multis, aut his similibus), variis de causis reddenda vel solvenda': |
'suma pieniężna główna (tj. nieobejmująca dodatkowych świadczeń pieniężnych, jak odsetki, kary umowne itp.) należna z różnych tytułów, pecunia capitalis vel principalis, quae dicitur (i. e. nullis cumulata usuris aut multis, aut his similibus), variis de causis reddenda vel solvenda': |
'główny, podstawowy, capitalis': iścinne (pieniądze) 'suma pieniężna główna (tj. nieobejmująca dodatkowych świadczeń pieniężnych, jak odsetki, kary umowne itp.) należna z różnych tytułów, pecunia capitalis vel principalis, quae dicitur (i. e. nullis cumulata usuris aut multis, aut his similibus), variis de causis reddenda vel solvenda': |
'suma pieniężna główna (tj. nieobejmująca dodatkowych świadczeń pieniężnych, jak odsetki, kary umowne itp.) należna z różnych tytułów, pecunia capitalis vel principalis, quae dicitur (i. e. nullis cumulata usuris aut his similibus), variis de causis reddenda vel solvenda': |
wprowadza zdanie okolicznikowe faktu towarzyszącego 'jak, quod, cum': |
wprowadza pytanie niezależne (o czas) 'jak długo, dokąd, quamdiu, quousque': |
2. wprowadza zdanie czasowe: a. równoczesne 'dopóki, jak długo, quamdiu, dum, donec': |
wprowadza zdanie miejscowe 'dokąd, jak daleko, quo': |
wprowadza zdanie miejscowe 'dokąd, jak daleko, quo': |
1. wprowadza zdanie czasowe: a. równoczesne, 'dopóki, jak długo, quamdiu, dum, donec': |
wprowadza zdanie miejscowe 'dokąd, jak daleko, quo': |
'potraktować kogoś jak brata, zaprzyjaźnić się, aliquem pro fratre habere': |
Wykładają tu doktorowie, iż jak rychło wyrzekł ty verba Ihus, natychmiast był zdrow syn jego XV ex. |
wprowadza zdanie sposobowo-warunkowe 'jak gdyby, tamquam, quasi': |
I. zaimek pytajny 'jaki, jakiż, jak wielki, qualis, quantus': 1. wprowadza zdanie pytajne: a. niezależne: |
'jak bardzo': |
I. przysłówek zaimkowy pytający o sposób, miarę lub stopień 'jak, w jaki sposób, quomodo, qua ratione': 1. rozpoczyna zdanie pytajne niezawisłe: |
II. przysłówek zaimkowy względny: wyraża funkcję porównawczą wprowadzonej przez siebie treści, nadając jej charakter określenia lub zdania porównawczego: A. w zdaniu pojedynczym (przy czym niektóre określenia można uważać za eliptyczne równoważniki zdań): 1. wprowadza porównania i pokrewne (pochodne) określenia: a. co do jakości, sposobu, postaci, miary i stopnia '(taki) jak, tamquam, quasi, sicut, velut (sensu: talis qualis)': |
'(tak) jak, quasi, velut, sicut': |
co do miary pieniężnej '(tej wartości) co, jak, (tot) quot, (tantum) quantum': |
co do podobieństwa pozycji społecznej, właściwości moralnych itp. '(taki sam) jak, ut, sicut': |
wyraża równorzędną łączność: tako..., jako 'zarówno... jak, i... i, ita... ut, tam... quam, et... et': |
B. w zdaniu złożonym: 1. wprowadza zdanie sposobowe 'jak, w jaki sposób, sicut, ut, quomodo': a. porównawcze: |
wprowadza zdanie przedmiotowe 'jak, co, quomodo, quod': |
wprowadza zdanie podmiotowe 'jak, quod, sicut, ut': |
wprowadza zdanie orzecznikowe '(tak) jak, quod, ut': |
wprowadza zdanie wtrącone 'jak, ut, sicut, quia': |
'słusznie, właściwie, tak jak należy, recte, bene, ut decet': |
'normy stanowione lub zwyczajowe pochodzenia polskiego, stosowane głównie w sądownictwie szlacheckim i przeciwstawiane innym systemom prawnym obowiązującym w dawnej Polsce (jak prawo niemieckie, kościelne itp.), leges et iura e Polonia originem suam ducentia, quibus imprimis nobiles homines tenebantur quaeque aliis antiquioribus legibus Polonorum (e. g. Teutonicis, ecclesiasticis) opponebantur': |
'piękny, zgrabny, kształtny, stosowny, taki jak należy, formosus, pulcher, speciosus, venustus, decorus': |
przysłówek zaimkowy pytający o sposób, stopień 'jak, w jaki sposób, ut, quemadmodum': rozpoczyna pytanie zawisłe w funkcji zdania przedmiotowego: |
II. przysłówek zaimkowy względny: wyraża funkcję porównawczą wprowadzanej przez siebie treści, nadając jej charakter zdania porównawczego: 1. wprowadza zdanie sposobowe 'jak, ita... ut, sicut': |
wprowadza zdanie okolicznikowe stopnia 'jak, ut, sicut': |
wprowadza zdanie przydawkowe 'jak, ita... ut, sicut': |
wprowadza zdanie sposobowe 'jakby, jak gdyby, tamquam si': |
'związany z dworem panującego, ad curiam regiam pertinens': rok nadworny 'termin sądowy królewskiego sądu nadwornego (in curia), najwyższej instancji sądowej, do którego kompetencji należały sprawy najważniejsze, jak zdrada, obraza majestatu, przestępstwa urzędnicze i inne sprawy karne, terminus actionis iudicii regii, quo proditionis, laesae maiestatis, aliorumque criminum rei iudicabantur': |
4. 'związany z prawem, ad leges pertinens': a. 'zgodny z przepisami prawnymi, taki jak prawo wymaga, legibus conveniens': |
bot. 'perz właściwy, także inne w rolnictwie dokuczliwe rośliny jak oset, Triticum repens L., etiam aliae herbae frigibus inimicae': |
przysłówek zaimkowy: wprowadza zdanie przedmiotowe 'jak, jakkolwiek, ut, utcumque': |
wprowadza zdanie porównawcze 'jak, sicut': |
'człowiek dorosły, lecz słaby a. niewinny jak dziecko, homo adultus, qui sicut infans culpa carens et innocens est': |
przysłówek zaimkowy: wprowadza pytanie zależne w funkcji zdania przedmiotowego 'jak, ut, quomodo': |
przysłówek zaimkowy pytający o sposób 'jak, w jaki sposób, quomodo, qua ratione': rozpoczyna zdanie pytajne niezawisłe: |
II. przysłówek zaimkowy względny: wyraża funkcję porównawczą wprowadzanej przez siebie treści, nadając jej charakter określenia lub zdania porównawczego: A. w zdaniu pojedynczym: a. wprowadza porównanie 'jak, ut, tamquam': |
wyliczający (bez kontekstu składniowego) 'mianowicie, zwłaszcza, jak, utpote': |
B. w zdaniu złożonym: 1. wprowadza zdanie sposobowe 'jak, w jaki sposób, quemadmodum, sicut': a. porównawcze: |
wprowadza zdanie okolicznikowe stopnia 'jak, ut, quantum': |
wprowadza zdanie przydawkowe 'jak, cum, ut': |
wprowadza zdanie przedmiotowe 'jak, quod, ut': |
'zimowy, taki jak w zimie, hiemalis, brumalis': |
wprowadza zdanie wtrącone 'jak, ut, sicut, quia': |
wprowadza zdanie przydawkowe 'jak, ut, sicut': |
nakrzywiony 'wygięty jak łuk, łukowaty, curvus, arcuatus': |
'bez życia, jak martwy, półżywy, sensu carens, emortuus, semivivus': |
'skromny, taki jak inni, niewyróżniający się, simplex, modestus, qui nulla re excellit': |
'na wyścigi, jak najszybciej, certatim, cum aemulatione': |
'na wyścigi, jak najszybciej, certatim, ita ut alter alterum superare conetur': |
'po złodziejsku, tak jak złodziej, kradnąc, grabiąc, furtive, more furum, per latrocinium': |
'po złodziejsku, tak jak złodziej, kradnąc, grabiąc, furtive, more furum, per latrocinium': |
wprowadza zdanie okolicznikowe faktu towarzyszącego 'jak, cum, ubi;: |
wyłącza z treści zaprzeczonej jedyną dopuszczalną możliwość (w zdaniu zaprzeczonym najczęściej obecny zaimek zaprzeczony) 'jak tylko, chyba tylko, (nikt, nic itp.), poza, oprócz, non (nemo, nihil, nullus)... nisi (praeter)': |
'posiadać, być właścicielem czegoś, używać, korzystać z czegoś jak z własności, rozporządzać czymś, móc czegoś używać, aliquid habere, possidere, aliqua re uti': |
wprowadza zdanie przedmiotowe 'jak, quomodo': |
I. zaimek pytajny 'jaki, jakiż, jak wielki, qui, qualis, quantus': 1. wprowadza zdanie pytajne: a. niezależne: |
wprowadza zdanie wykrzyknikowe 'jak wielki, quantus': |
I. przysłówek zaimkowy pytający o sposób, miarę lub stopień 'jak, w jaki sposób, quomodo, qua ratione, quam': 1. rozpoczyna zdanie pytajne niezawisłe: |
II. przysłówek zaimkowy względny, wyraża funkcję porównaczą wprowadzonej przez siebie treści, nadając jej charakter zdania porównawczego: 1. wprowadza zdanie sposobowe 'jak, w jaki sposób, sicut, quemadmodum, quomodo': |
wprowadza zdanie okolicznikowe stopnia i miary 'jak, ut quemadmodum, quam': |
wprowadza zdanie przydawkowe 'jak, quod, quomodo': |
wprowadza zdanie przedmiotowe 'jak, co, quomodo, quod': |
Co nam pomogło odzienie albo obłudne jimienie?... Przeminęło jak obłoki |
'posiadać, być właścicielem czegoś, używać, korzystać z czegoś jak z własności, rozporządzać czymś, móc czegoś używać, habere, possidere': |
I. przysłówek zaimkowy pytający o sposób, miarę lub stopień 'jak, w jaki sposób, quam, quomodo, quemadmodum, qua ratione': 1. w zdaniu wykrzyknikowym: |
II. przysłówek zaimkowy względny 'jak, quam, quomodo, quod': 1. wprowadza zdanie podmiotowe: |
względno-nieokreślny, wprowadza zdanie przedmiotowe 'jak, jakkolwiek, quavis ratione': |
I. przysłówek zaimkowy pytający: a. o sposób 'jak, w jaki sposób, quomodo, qua ratione': |
przysłówek zaimkowy względny, wprowadza zdanie sposobowe 'jak, w jaki sposób, quemadmodum, sicut': |
'nie tak jak należy, niewłaściwie, nieodpowiednio, non bene, male, non recte': |
'taki, jak kobieta, mający cechy (ujemne) kobiety, effeminatus, mollis': |
'niejako, trochę, po trosze, nieco, do pewnego stopnia, w pewnym, jakimś stopniu, poniekąd, jak gdyby, quodam modo, aliqua ex parte, aliquid': |
'kamieniowi właściwy, twardy jak kamień, lapidis naturam habens, lapidosus, durus': |
*Jakøm ya Janowy... za szvmą pyenyadzy kxągąm zapyszan[y]ą przeth zapowyedza... *doszych vczynyl svpelnye 1477 |
'dobrze, jak należy, doskonale, bene, optime, ut decet': |
Jakoż to Mojrzeszow kierz gorzał a przy tem swą przyrodność zieloności jimiał, tak ty panną zostałaś, jak anjoł powiedał XV p. post. |
'taki jak kobieta, mający cechy (ujemne) kobiety, zniewieściały, effeminatus, qui feminae vitia habet': |
'taki który nie wierzy w (takiego jak my) Boga, niewierny, niechrześcijanin, qui dei (nostri) fidem non profitetur': |
2. wprowadza zdanie przedmiotowe 'kiedy, że, jak, quando, postquam, quod': |
wprowadza zdanie okolicznikowe faktu towarzyszącego 'jak, quod, cum': |
'jak wielki, quantus': |
2. pytajny 'ile, jak wiele, quot, quantum': a. rozpoczyna zdanie pytajne niezawisłe: |
3. względny 'ile, jak wiele, quantus, quantum': wprowadza zdania: a. podmiotowe: |
zaimek liczebny: 1. pytajny 'ile razy, wiele razy, jak często, quoties': a. w zdaniu wykrzyknikowym: |
'zwyczajny, taki jak zawsze, od dawna znany, consuetus, solitus': |
'powierzyć prowadzenie sprawy sądowej, licząc się zarówno z przegraną jak i wygraną, causam suam alicui committere sive obtinendam sive perdendam': |
'odwołać się do sędziego w sprawie dawniej przez niego sądzonej, licząc się zarówno z przegraną jak i wygraną, appellare ad iudicem, ut de re olim a se iudicata testimonium det, ratione habita causae sive obtinendae sive perdendae': |
'drewniany pomost nad wodą, prawdopodobnie także i bród umocniony na stałe kamieniami, jak też i usypana przez wodę czy bagna grobla, pons, fortasse etiam vadum lapidibus stratum vel agger in aqua stagnove positum': |
'nie tak, jak należy, nieodpowiednio, niewłaściwie, male, non bene': |
(o koniu, de colore equi) 'maści takiej jak mysz, popielaty, szary, bury, murinus': |
Jakoż to Mojżeszow kierz gorzał a przytem swą przyrodność zieloności jimiał, tak ty panną zostałaś, jak anjoł powiedał XV p. post. |
'bliżej nieznany ptak egzotyczny, rzekomo krzyczący jak osioł, avis quaedam peregrina, quae ut asinus hinnire credebatur': |
wprowadza zdanie okolicznikowe faktu towarzyszącego 'jak, cum, ubi': |
2. wprowadza zdanie sposobowe: a. porównawcze jako gdyby 'jak gdyby, jakby, velutsi': |
Dziatki twe jak<o> kobyłczęta kobyłek (parvuli tui quasi locustae locustarum) |
II. spójnik: 1. wprowadza zdanie okolicznikowe faktu towarzyszącego 'jak, quod, cum': |
'jak należy, godzi się, przystoi, ut decet': |
wprowadza zdanie okolicznikowe faktu towarzyszącego 'jak, cum, quod': |
'jak zwykle, stale, ut fieri solet, ut mos est': |
'nie tak jak należy, nie dość pilnie, non ita ut decet, non satis diligenter': |
1. 'jak trzeba, w sposób właściwy, należycie, przepisowo, zgodnie z panującymi zwyczajami, przepisami, normami, more solito, ut solet, debite, decenter': a. prawnymi, de rebus iudicialibus: |
'zwyczajnie, normalnie, tak jak bywa, more solito, ut solet': |
'zwykły, taki jak zawsze, normalny, solitus, consuetus': |
'zwyczajem żydowskim, jak Żydzi, Iudaeorum more': |
'niewłaściwy, nie taki, jak być powinien, qui vi sua quadam naturali caret' głuchy gawron etc. cf. gawron, koper, lebioda, lebiodka, pokrzywa |
'grzebać (jak kura)', tu: 'pełzać, ruszać się, roić się, unguibus scalpere, repere': |
'mówić jak z równym sobie, loqui ita, ut cum pari loquitur': |
'stać się jak drewno', tu w jakimś przenośnym a. obraźliwym znaczeniu, może 'zgłupieć', 'in lignum mutari', hoc loco in malam partem, fortasse 'mente capi': |
Przeminęło (sc. obłudne jimienie) jak obłoki, a my jidzi<e>m przez otwłoki |
'nie tak dobry jak porównywana podstawa, ustępujący w jakości, mniej wart, peior, deterior, inferior': a. o człowieku, de homine 'niżej urodzony, gorszego stanu, nieszlacheckiego pochodzenia, humiliore, ignobiliore, loco natus, ignobilis, non nobilis': |
'na wzór czegoś, tak jak, ad exemplum, ad instar': |
'przedmiot w kształcie koła, koło (zarówno obwód jak powierzchnia), krąg, obręcz, circulus, orbis': [okrąg złoty] |
'po rycersku, jak rycerz, dzielnie, mężnie, more militis, militi convenienter, fortiter': |
'jak najprędzej, quam primum': |
'tym samym, przez to, jak z tego wynika, co za tym idzie, igitur, idcirco, ob eam rem': |
'tak długo jak, dopóki, tam diu quam, dum' (?): |
'właściwości odpowiednie, takie jak należy, congruitas, decentia': |
Takież uczynisz... o wszelkiej rzeczy brata twego, ktora by się straciła, a ty ją nalazł, nie omieszkawaj (ne negligas, sc. reddere) jako cudzą |
'właściwości odpowiednie, takie jak należy, congruitas, decentia': |
'taki jak należy, należyty, rectus, bonus, decens': |
'a oto, ale oto, jak właśnie, skoro właśnie, et ecce, at ecce, at vero': |
spójnik: onże – onże 'zarówno... jak, i... i, et... et, tam... quam': |
'opiąć, obwiązać pasem, obwiązać czymś jak pasem, cingere, cingulo circumdare': |
'obwiązywać czymś jak pasem, cingere, circumdare': |
Jakom Maciejewi... nie rzekł dać konia białego 1420 |
'wygląd, to, jak ktoś, coś wygląda, alicuius, alicuius rei aspectus, habitus': |
Cmepitheos rzepik, jak ktory w sadziech roście, biały ma kwiat 1484 |
'taki jak wełna, tj. fala, gwałtowny, burzliwy, talis ut unda, vehemens, procellosus': |
W tym przykładzie autograf Długosza ma butowe, jak też w DłLB III 166, lecz ręka XV wieku poprawiła na gutowe. |
wprowadza zdanie czasowe równoczesne 'jak długo, póki, quamdiu, dum, donec': |
Stroże <twoje ja>ko kobyłki, a dziatki twe jak<o> kobyłczęta kobyłek, jeż się sa<dzą> (considunt) na płocie |
'ten kto gra na organach (tu instrumencie strunowym jak harfa czy cytra), is qui organo (hoc loco fide vel cithara) canit': |
Jesus z miasta wywiedzion... a łotrom jest przyłączon jak robak wzgardzony XV ex. |
w przekładach Biblii 'instrument muzyczny strunowy, jak harfa czy cytra, wyjątkowo piszczałkowy, instrumentum musicum chordis praeditum, cithara, fides': |
'jak, jakże, w jaki sposób, qui, quomodo': |
'jak, jakże, quomodo': |
'taki jak wicher, silny, gwałtowny, turbidus': |
'taki jak wicher, silny, gwałtowny, turbidus': |
'rodzaj podłużnego pieczywa, zwężającego się na końcu jak klin, kukiełka, paniculus forma ad cuneum accedens': |
'postępować jak kurwa, także utrzymywać z innymi stosunki, uznane przez kogoś za grzeszne, tu o oddawaniu czci boskiej bałwanom, corpore quaestum facere, illicite versari cum aliquo, hic de idolorum culto': |
'odpowiednio, stosownie, jak należy, bene, recte, ut decet': |
corruptum pro włoszczy 'taki jak należy, zgodny z prawem, legitimus, iustus': |
'taki jak należy, zgodny z prawem, zwyczajami, z naturą, właściwy, legitimus, iustus, naturae congruens': |
Obłudne jimienie... przeminęło jak obłoki, a my jidzi<e>m przez otwłoki |
'umrzeć w taki sposób, jak ktoś inny, umrzeć w sposób określony przymiotnikiem, tali morte exstingui, quali alius quidam exstinctus est, morte quadam exstingui': |
w połączeniach tako wiele (bez rzeczownika), zapowiadających porównanie z jakąś ilością: takie, tako wiele... jako (wiele) 'tyle... ile, taka ilość, wartość jak wymieniono, tantum... quantum, tantum, quantum dictum est': |
w pytaniach o liczbę i ilość 'ile? jak dużo? quantum? quot?': |
'ilekroć, ile razy, jak często, quotiens, quam saepe': |
B. w zdaniu złożonym , jako odpowiednik zdania podrzędnego (również z elipsą orzeczenia): 1. sposobowego 'w ten sposób, w taki sposób, tak (że, jak), hoc modo, ita (ut)': |
II. spójnik: A. w zdaniu pojedynczym w połączeniach tak... jako, jako... tak i łączy części zdania 'zarówno... jak, i... i, ita... ut, tam... quam, et... et': |
taki..., jak(o), jakoby, jakoż: |
w połączeniach takież... jako (i), takież i łączy równorzędne człony zdania 'i... i, zarówno... jak, et... et, tam... quam, ita... ut': |
w zdaniu złożonym jest odpowiednikiem zdania sposobowego 'tak samo, podobnie (jak), eodem modo, similiter (atque)": |
B. w zdaniu złożonym, jako odpowiednik zdania podrzędnego (również z elipsą orzeczenia): 1. sposobowego 'w ten sposób, w taki sposób, tak (że, jak), eo modo, ita (ut)': |
Eże Jan Sędkowi nie dosłużył do roka, jako się u niego urządził 1424 |
'taki jak należy, zgodny z prawem, iustus, conveniens, legitimus': |
(o cieczy, de liquore) 'burzyć się jak kipiąca woda, pienić się, falować gwałtownie, fervere, aestuare': [morze wrające] |
'zgodnie z ustalonym obrządkiem, właściwie, tak jak należy, rite, recte, bene': |
II. spójnik: A. w zdaniu pojedynczym w połączeniach tako (dobrze)... jako (i), jako... tako (i), tako... i, wyjątkowo podług... tako i łączy części zdania 'zarówno... jak, i... i, ita... ut, tam... quam, et... et': |
może 'zachowywać się niespokojnie (jak w gorączce), (febri) trepidare' (?): |
Postawi (sc. Bóg) nogi moje jak jelenie (ponet pedes meos quasi cervorum Hab 3, 19) |
przenośnie 'coś szkodliwego jak zaraźliwa choroba, pestis': |
'taki jak wschodzące na horyzoncie słońce, pełen blasku, ognia, soli orienti similis, igneus, ardens': |
'plon, produkty, pożytki, które daje uprawiona rola, las, łąka, staw, pasieka itp., też obiekty, z których płyną korzyści, jak też samo uprawnienie do ich pobierania, fructus, commoda, quae ager, silva, pratum, stagnum, apiarium, sim., afferunt, etiam res, quae lucro sunt, etiam ius capiendi fructus': |
'należycie, odpowiednio, właściwie, tak jak należy, przystoi, decenter, apte, convenienter, congrue': |
'należycie, odpowiednio, właściwie, tak jak należy, przystoi, decenter, apte, convenienter': |
Jasne ciało jak słuńce wstało z grobu wielmi mocnie ca 1500 |
corruptum pro sprawnie 'zgodnie z prawem, tak jak prawo wymaga, w sposób ustalony prawem lub zwyczajem, iure, secundum legem vel consuetudinem': |
(o rękach, de manibus) 'składać jak do modlitwy, załamywać, in supplicem habitum conformare, torquere': |
'taki, jaki jest wymagany, pożądany, konieczny, taki jak potrzeba, przydatny, talis, qualis desideratur, quali opus est, necessarius, utilis': |
~ Prawdopodobnie tłumacz zrozumiał infirmandi jak confirmandi lub affirmandi. |
'zgodnie z przepisami prawnymi, tak jak prawo wymaga, legitime, iuste': |
'zgodny z przepisami prawnymi, taki jak prawo wymaga, legitimus': |
'zgodnie z przepisami prawnymi, tak jak prawo wymaga, legitime': |
'zgodny z przepisami prawnymi, taki jak prawo wymaga, legitimus': |
'zgodny z przepisami prawnymi, taki jak prawo wymaga, legitimus': |
'zgodnie z przepisami prawnymi, tak jak prawo wymaga, zgodnie ze zwyczajem, legitime, secundum morem': |
'zgodny z przepisami prawnymi, taki jak prawo wymaga, legitimus': |
'zgodny z przepisami prawnymi, taki jak prawo wymaga, legitimus': |
'sposobem tkackim, jak tkacz, more textorum': |
'tracić panowanie nad sobą, zachowywać się jak szaleniec, furere, insanire': |
'świadczenie pieniężne wynikające z umowy o sprzedaż jak wyżej, pensio ex conventione venditionis ut supra': |
'i..., i..., zarówno..., jak..., et..., et..., cum... tum...': |
'normy stanowione lub zwyczajowe pochodzenia polskiego, stosowane głównie w sądownictwie szlacheckim i przeciwstawiane innym systemom prawnym obowiązującym w dawnej Polsce (jak prawo niemieckie, kościelne itp.), leges et iura e Polonia originem suam ducentia, quibus imprimis nobiles homines tenebantur quaeque aliis antiquioribus legibus Polonorum (e.g. Teutonicis, ecclesiasticis) opponebantur': |
'wskazuje, że coś występuje w tak wielkiej ilości, wielkości, nasileniu itp., jak to zostało w sąsiednim tekście określone (lub jest wiadome mówiącemu i słuchającemu) 'tak wiele, tak dużo, tantum, tot': a. określenie przez wymienioną konkretną ilość czegoś: |
'tak wiele razy, tyle razy, jak wskazana w kontekście ilość, totiens': |
wskazuje, że coś występuje w tak wielkiej ilości, wielkości, nasileniu itp., jak to zostało w sąsiednim tekście określone 'tyle samo, w tej samej ilości, równie dużo, tantum totidem': a. określenie przez wymienioną konkretną ilość czegoś: |
wskazuje, że coś występuje w takiej ilości, jak to zostało w sąsiednim tekście określone 'tyle, właśnie tyle, tak wiele, tantum, totidem, tot': |
tej wielkości, ilości, jakości itp., jak w kontekście wymieniono 'tak wielki, tantus, tantusdem, tam magnus': |
wskazuje, że coś występuje w takiej samej ilości, jak to zostało w sąsiednim tekście określone 'tyleż, tyle samo, tantum, totidem': |
wskazuje, że coś występuje w takiej samej ilości, jak to zostało w sąsiednim tekście określone 'tyleż, tyle samo, tantum, totidem': |
'tak wiele razy, jak to zostało w sąsiednim tekście określone, totienscumque': ilkokroć... telkokroć, tylkokroć: |
'w tej samej ilości, wielkości, itp. jak coś innego, tot, tantum': telo dwoje 'dwa razy tyle, dwakroć tyle, duplum': |
'dłużna suma pieniężna główna (tj. nieobejmująca dodatkowych świadczeń, jak odsetki, kary umowne itp.), pecunia, quae alicui debetur, exceptis multis, faenore, sim.': |
(o ptakach, de avibus) 'wydawać urywane, piskliwe głosy, świergotać, abruptas, pipientes voces edere, pipire', (o ludziach, de hominibus) 'mówić podobnie jak ptak, wiele mówić, paplać, avium vocem edere, fritinnire, multa loqui, garrire': |
'spędzać dzień bez pracy jak w święto, diem quendam sine labore festum celebrare': |
w 1. os. liczby pojedynczej: 'mój, meus' : a. o przedmiotach (jak wyżej): |
o ciele i częściach ciała (jak wyżej): |
o właściwościach, stanach (jak wyżej): |
o stosunkach pokrewieństwa (jak wyżej): |
o innych stosunkach społecznych (jak wyżej): |
w 2. os liczby pojedynczej: 'twój, tuus' : a. o przedmiotach (jak wyżej): |
o ciele i częściach ciała (jak wyżej): |
o właściwościach, stanach (jak wyżej): |
o stosunkach pokrewieństwa (jak wyżej): |
o innych stosunkach społecznych (jak wyżej): |
w 3. os. liczby mnogiej: 'ich, quod ipsorum est' : a. o przedmiotach (jak wyżej): |
o ciele i częściach ciała (jak wyżej): |
o właściwościach, stanach (jak wyżej): |
o stosunkach pokrewieństwa (jak wyżej): |
o innych stosunkach społecznych (jak wyżej): |
5. w 1. os. liczby mnogiej: 'nasz, noster' : c. o właściwościach, stanach (jak wyżej): |
o innych niż pokrewieństwo stosunkach społecznych (jak wyżej): |
6. w 2. os. liczby mnogiej: 'wasz, vester' : a. o przedmiotach (jak wyżej): |
o ciele i częściach ciała (jak wyżej): |
o właściwościach, stanach (jak wyżej): |
o innych niż pokrewieństwo stosunkach społecznych (jak wyżej): |
wprowadza zdanie podmiotowe 'jak, ut, sicut': |
'jak długo, quamdiu': |
'taki jak trześnia, podobny do trześni, cerasi similis, cerasinus' (?): |
'uczciwie, jak należy, honeste, probe, ut decet': |
Jako to świadczą, jak Jan wlazł na pana Pomianow woz i deptał ji i kłoł nań dłużycą, na swego pana 1418 |
'mający związek z komorem, tj. komarem, taki jak u komora, ad culicem pertinens, similis ac culex': pyje komorowo 'żartobliwa nazwa figury pomocnej przy wyznaczaniu wysokości obiektów w terenie, której schemat stanowią dwa trójkąty podobne, appellatio iocosa figurae ad altitudinem rerum dimensurandarum usurpatae, cuius schema duobus triangulis similibus constat': |
'taki jak miód, melli similis': miodkowe ustka 'przenośnie o hipokrycie, który używając słodkich słów, ukrywa wewnętrzne zło, translate de hypocrita, qui vocabulis dulcibus adhibitis malum intus abscondit': |
'taki sam jak był, nieuszkodzony, cały, idem ut erat, incorruptus, integer': |
'czynić takim jak należy, oczyszczać, uwalniać, wybawiać od złego, aliquem aptum facere, expurgare, a malo liberare': |