CZAS |
czas |
otworzony czas |
Ia zaprawdø modlytwø moiø k tobe, gospodne, czas dobrey woley, bosze (ego vero orationem meam ad te, domine, tempus beneplaciti, deus, Puł: czas myloszczy bozey) |
odłożony czas |
W połączeniach przyimkowych: aa. w czas 'w terminie, na czas, suo tempore, tempestive': |
'nie w terminie, nie na czas, extra tempus constitutum': |
Ty.... smilugesz se Syon, bo czas smilowana iego (quia tempus miserendi eius), bo prziszedl iest czas |
otworzony czas, rok, otworzone dni |
uwiązany czas |
użycia specjalne: wziąć czas 'wyznaczyć termin, tempus certum constituere': |
we wszelikie brzemię, wszelikiego czasu, na wszelki czas, w(e) wszel(i)ki czas, we wszelkiem czasu, wszelikich dniow, na wszelikie dni, w(e) wszel(i)kie dni, wszelkiej godziny, na wszeliką godzinę, w wszelką godzinę |
2. 'właściwy, stosowny, ustalony czas': a. 'właściwy, stosowny czas, pora, tempus opportunum, idoneum': |
'w swoim czasie, we właściwej porze, quondam suo tempore': |
w czas |
namieniony, podobny, słożony, ustawiony, ustawny, wyrzeczony czas |
naroczyty czas |
w czas |
zapowiedny (czas) |
'nadszedł czas, tempus instat': |
wypełnić dni, wypełnić czas żywota |
W połączeniu wymiennym na wyrażenie z przyimkiem podczas 'tempore' i rzeczownikiem: |
Gest gych wy<e>le, gysz przes glvposczy pokarm dlvgego czasv (Dział 31: na dlugy czas) krothkey godziny straviwszy (victum longi temporis brevi hora consumentes), ... czvdzego drapycz szą nye boyą |
Gdysz... tako wyelyky dlug na czas krothky (Sul 72: krothkego czaszv) trudno mosze bycz zaplaczon, z lasky vstawyamy, aby na kaszdy tydzyen rok zaplaty byl poloszon |
Y w zacone iego bødze mislicz we dne y w nocy. A bødze iaco drzewo, iesz szczepono iest podlug czekøcych wod, iesz owocz swoy da w swoy czas (fructum suum dabit in tempore suo) |
C... tripliciter in Polonorum ideomate asperatur: grosse, grossius et molliciter... Exemplum primi de a: czas, czapka..., exemplum secundi: czalo, caask..., exemplum tercii: cap |
W jego *chcieniu zawżdy są roże, kwiatki z lilją (in ipsius thalamo semper sunt vernantes rosae iunctae liliis)..., w jego *chcieniu zawżdy jest czas rozkoszny (in eius tabernaculo semper est vernale tempus) |
przyszły czas |
Chczemi, aby nasze vkladi y statuta ten to czas w Wysliczi sloszone (nunc in colloquio generali in Wislicia editae) wszytczi ziemyanye przyiąli |
Cristus... by mogł wszytkę waszę broń zetrzeć, jako uczynił wojsce syrskiej, iże wszyćki cięciwy ich łęczysk na jeden czas robacy zgryźli |
W połączeniach typu czasu (w czas, w czasu) pokoja 'podczas pokoju, tempore pacis': w gen.: |
Za to prosicz cze bødze wszeliki swøti w czas potrzebyzni (pro hac orabit ad te omnis sanctus in tempore opportuno) |
winny czas |
być komuś w czas |
Ne bødø osromoczeny we zly czas (in tempore malo, Puł: we zle czassy) y we dni glodne nasiczeni bødø |
Wszytko ot czyebye czaka (Puł: wszystky od czebie czakayø), by dal gym karmø w czas (omnia a te exspectant, ut des illis escam in tempore) |
Wszytko ot czyebye czaka, by dal gym karmø w czas. Dawanym twogym onym sbyracz bødø (dante te illis, colligent) |
In exemplis primi modi, ut: czas, czego..., czubaacz scribitur c cum z, ut solitum est scribi |
Czas czinyenia, panie: rosipali zakon twoy (tempus faciendi, domine: dissipaverunt legem tuam Psal 118, 126) |
Za to prosicz cze bødze (pro hac orabit ad te) w czas potrzebyzni |
Rathay (agricola) gdi wstaye ot pana swego nye w czas, ten trzy grzywni panu swemu dacz ma |
Ale zbawene prawich od gospodna y zaszczitcza gich iest w czas zamøcena (tribulationis, Puł: zamętu) |
'czas, dni urzędowania sądu, dies fasti, dies legales, quibus lege agi fas erat': |
Ale isze gest sebranye wyelyke lyvda, a czas zimni gest, a nye mozem mi nyedostateczny dostacz (quoniam multitudo magna est et tempus hybernum, et non possumus insubsidiati stare), a ten vzitek nye moze syø skonacz w genem dnyv any we dwu |
Mayąly gosczom podrosznym albo myesczanom... gorączy sąnd oszandzyczy, yle bandze w zapowyedany czasch (OrtMac 22: albo bądz w *szapowyedzony czasz, albo w nyezapowyedzany)? |
zapowiadany, zapowiedany czas |
zapowiedziany czas |
Za to prosicz cze bødze wszeliki swøti w czas potrzebyzni. Ale zaprawdø (verumtamen, Puł: alye) w powodz wod wela ku bogu se snadz ne przibliszøø |
Tedy vøcz svøthy Gan gest cy on k nemu (sc. synowi ślachcica) tako rzecl byl: Iusz, dze, thy czas masz, abi szø thy ku swemu domu szaszø nafroczyl |
Czasch roskoschny (mamotrekt mikułowski: czas zymni) tempus ibernum (quoniam multitudo magna est et tempus hibernum III Esdr 9, 11) 1471 |
'mieszkać w karczmie na rachunek dłużnika do czasu zwrotu długu, debitore pretium solvente in deversorio commorari, quoad creditori plane satisfactum sit': |
zawiązany czas |
Czas vczynena, gospodne, rospostrzely sø (dissipaverunt, Puł: rostargali sø, MW 39b: rosipali) zakon twoy |
Wszytko ot czyebye czaka, by dal gym karmø w czas. Dawanym twogym onym sbyracz bødø (dante te illis, colligent, Puł: zbyracz będø) |
Ysz acz ktho raczy za przyaczela swego pewne pyenyadze, a gdyby nye zaplaezyl a czas abo rok przydze, dlatego nye ma gemv stacz na schkodze any na sskasye, any na gospodze na zawadze stacz |
Yako Dzersek dawal Maczkovi penandze w czas szemske 1402 |
Czas zimni gest (tempus hibernum) |
Za to prosicz cze bødze (pro hac orabit ad te) wszeliki swøti w czas potrzebyzni |
Chczemi, aby nasze vkladi y statuta ten to czas w Wysliczi sloszone (constitutiones... editae, Sul 20: nasza wstawyenya... vczynyona) wszytczi ziemyanye przyiąli |
'niepomyślny, przynoszący nieszczęście, stratę, malus, adversus, infestus': [o czasie] |
Aczbi ktho... nye w czas se wsy nyektorego pana myąnskanye swoye przemyenyayancz (suam habitationem mutaturus est) vischetlbi, wschitek czinsch... zaplaczycz bandzye vynyen |
Czas dzdzovi, isze nye mozem stacz na dworze (non sustinemus stare foris) |
Przydzie-li ktorą przysięgę skazaną albo kakoli położoną czynić w wiązany czas, tę może dobrze sędzia oddalić..., na otworzony czas czynić |
O ktori lup Voyczech na mø szalowal, o them on mnye przeprauil pirwey, nyszli bil czas dacz do xąnschthwa 1434 |
Nye odrzuczay mye w czas staroszczy, gdy pomdle mocz moya, nye zostawyay mye (ne derelinquas me, Fl: ne ostaway me) |
'czas przebaczenia, tempus gratiae': |
Jacom w ten czas, kegdi my... Skerka rok odkladal, tedim byl ta stara nyemoczą nemoczen a s tey jem nemoczy nye wstayal 1428 |
Wyzna-ly ktho, ysz wynowath na kthory czasz nyeprzewloczenye, a ten czasz mynal |
4. (o pojęciach abstrakcyjnych): a. (o czasie i jego odcinkach) 'nadejść, nastać, venire': |
nocny czas |
Czas dzdzovi, isze nye mozem stacz na dworze (tempus pluviae et non sustinemus stare foris) |
gdy..., pod ten czas: |
Pobrudzoni sø (inquinatae sunt, Puł: pokalyony są) drogi iego we wszeliky czas |
Byerzemy tho ku dussy, ku przisyandze, eze Micolay... w czas copą dawal 1437 |
określa czas: a. czas, lata, kiedy się coś dzieje: |
Ne bødø osromoczeny we zly czas y we dni glodne nasiczeni bødø (in diebus famis saturabuntur) |
Odthychmyast nye yest prze vass czass navky, ale czass *sądą |
Vyna za vardansnya... Kthorikole wardanzen (agricola) wstanye ot pana swego nye w czas, pyancznaczczye groschi ma dacz panu swemu |
Dzisia jest wszemu ludu czas smętku i żałości..., przeto ani tobie, matko moja, pomoc: cieszy sie sama w sobie |
Czas vczynena, gospodne, rospostrzely sø zakon twoy (tempus faciendi, domine, dissipaverunt legem tuam) |
Moya yest pomsta, a ya zaplaczę gym w czas (mea est ultio et ego retribuam in tempore Deut 32, 35), aby szye powalyla noga gich |
Chwalø tobye wzdawam, panye boze..., bosz ti mnye na czas pokaral (tu castigasti me) a tisz myø vzdrowyl |
Odthychmyast nye yest prze vass czass navky, ale czass sądą, yze sądzya wschech szyądzczyov [...] |
Okolo koscyola boszego bidlyly w stroszach swich, abi gdiszbi czas bil, ony rano otwyeraly drzwy (ut... aperirent fores) |
A bødze iaco drzewo, iesz szczepono iest podlug czekøcych wod, iesz owocz (fructum) swoy da w swoy czas |
po wszyciek czas, przeze wszyćki dni |
Ne porzuczay (ne proicias, Puł: nye odrzuczay) me w czas starosci! |
Thesz, aczbi w czas wstal (sc. wsi przebywacz), telko ku placzenyu czinschu rocznego, na yemze vstawyon bil (in quo constitutus fuit)..., obwyanzan bandzye |
Iam vstauil czas mego wrocenya |
winny czas, winne zbiranie |
pośledni czas, napośledniejsze dni |
Rathay gdi wstaye ot pana swego (qui surgit a suo domino) nye w czas, ten trzy grzywni panu swemu dacz ma |
Ya zaplaczę gym w czas, aby szye powalyla (ut labatur Deut 32, 35) noga gich |
Przeto aby czas y godzyna sadom byla sprawiedlywa (certis temporiobus sive horis), vstawyamy, aby... sądze kaszde sady... sądzili, począwszy ode zzaranya asz do dzewyatey godzyny |
Wszystky (omnia) od czebie czakayø (Fl: wszytko... czaka), by dal gym karmyø w czas |
<N>yektorzy... gymyenye swe, ktore by na dlugy czas mogly rozmnaszacz..., krothkym czassem strawywszy, od swego gymyenya zbyeszawszy, po stronam zbygayą, vbostwo tąpyącz |
Czvda szącz dzywi wydome, ktoresz aczkoli oblycznye biwayą wydane, a wszakosz wszgam nyeczo gynszego na przyszli czas sznamyonvyą..., in futuro tamen aliquid demonstrant XV ex. |
Acz ktho raczy za przyaczela swego pewne pyenyadze, a gdyby nye zaplaczyl a czas... przydze, dlatego nye ma gemv stacz na schkodze (non debet... aliqua damna facere, Sul 71: nye ma... ktore skody czynycz) any na sskasye, any na gospodze na zawadze stacz (non debet ad hospitium in obstagium subintrare, Sul 71: nye ma do gospody w zalogą wyechacz) |
Ne porzuczay me w czas starosci (in tempore senectutis) |
wymieniony dzień, czas |
'być, pozostawać przez pewien czas bez zmian w jakimś stanie, położeniu, miejscu, istnieć nadal, w dalszym ciągu, też być trwałym, stałym, niezmiennym, esse, in statu, loco quodam manere, non mutari, firmum, constantem, stabilem esse': |
Sziban ne zalubil sę Stachne prawa dzupecz, tako iaco w ten czas, kedy nan ot *nen poczanto zalowacz na *prozwem, ale sę zalubil podluk zemskego prawa czupecz 1403 |
długa chwila, długi czas: |
Nyewyasta..., mayącza... prawo kv nyekthorey dzedzynye, w dzeszancz lyath rzecz <ma> począcz o thą tho dzedzyną. Omyąszka-ly thako, ysz przepusczi kogo thą dzedzyną przes thylky czas spokoyne dzirzeecz, ode wszego prawa gey odpadlą szø ma posznacz |
Jaco Filip Andrzeyewi daval w czas pyenandze, ... bi sø z[y] Zydow wiprawil a za ynø mv skodø ne rønczyl 1411 |
Gestli c barzo grubeye, thako pissmem czas visnaye |
Czas vczynena (tempus faciendi), gospodne: Rospostrzely sø zakon twoy! |
Nyektorzy swą szalonosczą abo rospvsczenym gymyenye swe, ktore by na dlugy czas mogly rozmnaszacz, a gego se czczą poszywacz, krothkym czassem (Sul 42: krothkey godziny) strawywszy (victum longi temporis brevi hora consumentes), ... po stronam zbygayą |
Chwalicz bødø gospodna w kaszdy czas (benedicam dominum in omni tempore), weszdi chwala iego w usczech mogich |
Me (pro ne 'nie ma') boga przed obliczim iego, pobrudzoni sø drogi iego we wszeliky czas (non est deus in conspectu eius, inquinatae sunt viae illius in omni tempore, Puł: wszelykyego czasu) |
Gdisz czas bil, abi wnyesly skrzinyø przed krolya (ut deferrent arcam coram rege) przes røce slug koscyelnich |
Rzeklem krolyv: ...Proszø, abi my otpuscyl... do myasta pogrzebu oczcza mego, acz ge vdzalam. Y rze<k>l krol...: Za ktori dlugy czas droga twa bødze, a kedi syø k nam wrocysz (usque ad quod tempus erit iter tuum et quando reverteris)? |
Na czass nunc XV med. |
Day my zonø moyø, bocz gest czasz yussz syø dokonal, aczbich wszedl k nyey (da mihi uxorem meam, quia iam tempus impletum est, ut ingrediar ad illam) |
O gichsze møcze vele bich mal vam pouedacz, allecz thø to chwylø ne czasz gest tego tho vyslouicz |
*Iżebyli wiedzieli, ktorego sie czasu to miało stać, nie leżeliby (rp. nyely by) tamo, aleby ależ na ten czas przyszli (ad certam horam convenirent tantum si sciretur) |
2. 'użyczyć, dać, na zawsze lub na pewien czas (z obowiązku lub za odpłatą), zapłacić, tribuere, dare, solvere': a. jako posag, spadek itp.: |
Albertus... est de... clenodio Lasząky... j poczal szya p<o> *dany j po branyu *sluby j urodzyl szyą nye v pol roka v czasz jako od branyą *sluby et est verus heres et non spurio 1490 |
Czeszarsz Augustus gestcy on bil f ten tho czasz nade fszytkiim svathem panal bil |
O gichsze møcze vele bich mal vam pouedacz, allecz thø to chwylø ne czasz gest tego tho vyslouicz |
5. (o czasie) a. 'nastąpić, advenire': |
Albertus... est de... clenodio Lasząky... j poczal szya p<o> dany<u> j po branyu *sluby, j urodzyl szyą nye v pol roka v czasz jako od branyą *sluby, et est verus heres et non spurio 1490 |
Wogewoda tego tho begayączego chowacz moze przes szescz nyedzel (palatinus vero ipsum profugum servare poterit per sex septimanas)..., a przes then czasz then tho wogewoda... sprawyedlywosczy gemv szvkay |
Acz thego [...] rzathko abo nyegdy [...] a tho tess chwathlywye y thess wyelmy maly czass dano bandze zakusszycz si tale [...] raro interdum [...] et hoc quidem raptim atque vnius vix momenti spacio experiri donatur XV med. |
'chwila, przeciąg czasu, tempus, temporis momentum, spatium': |
2. 'użyczać, dawać na zawsze lub na pewien czas (z obowiązku lub za odpłatą), płacić, tribuere, dare, solvere': a. jako wiano: |
Jze sem wczasch dawal ocup: dwu wolu podluk semskego ocladu, a Micolay Suchorabsky ne chczal gego wsącz 1441 |
Jaco Jan daual Grziwcze ysczinø wtenczas, kedi lichwa otpusczona 1389 |
*Bodze ostath<e>czni czasz et fiunt novissima hominis illius peyora prioribus (tunc vadit et assumit septem alios spiritus secum nequiores se, et intrantes habitant ibi, et fiunt novissima hominis illius peiora prioribus Mat 12, 45) 1461–7 |
[...] temporis, id est potrzebny czassz albo dobry 1438 |
W połączeniach wymiennych na przysłówek: aa. 'wtedy, wówczas, tum, tunc, eo tempore': w gen.: |
Iaco Swenthoslaw ne dzelen bil ten czasz swym (leg. z swym) oczczem, kedi mu kone pocradzoni 1388 |
Bylastha dwa bracencza barso bogatha, a thacz szø byla... fsyczko bogadstwo sprzedala, a vbostw (leg. ubostwu)... szøcz ge ony bily rosdaly... A tedy vøcz f geden to czasz szøcz ony bily swe sludzy (leg. sługi) f drodzem (leg. w drogiem) odzenv chodzøcz vsrzely, a f swem serczu szøcz ony tego byly barszo szaloualy, yszecz ony swe sbosze szøcz ge bily rosprzedaly |
Y w <k>tori szyą tho czasz dzyalo, roszvmyee, ysz thi rzeczy, o ktorych szyą ewangelya toczi, dzyali szyą a prosto w pol rokv tegosz lata pyrwszego, cum Christus, przyszedszi in Iudeam, vidit filium Alphei na czle szyedzączego XV ex. |
'długo, przez czas dłuższy, diu': |
'ustalony, należyty czas, termin, tempus constitutum, terminus': |
zapowiedziany, (za)wiązany, zawieszony czas |
czas roczny |
przez czas, po czasie |
Quia sciunt et testantur, iako prawe pany w czasch zaswala, dawnosczy ne davagiancz vinidz 1444 |
Swadczimi, kedi zødal Jaroslaw v Paska praua na Paula, a on wtenczass gego czlekem ne bil 1399 |
'przez długi czas, diu': |
2. 'rok (jako okres czasu), anni, tempus': a. (w liczbie pojedynczej) 'rok, annus': |
określa czas, wskazując równoczesność z czymś innym: |
Żydowie o dług jistny i o lifę ku sądu nie przyzowąc do dwu latu, przerzeczoną lifę przyrosłą stracić mają, a tylko to na jiścinie a na lifie w przerzeczony czas... pom[m]nożonej dosyć mieć mają (Judaei pro debito principali et usura ad iudicium non provocantes infra duos annos... tantum de principali et de usura, infra praedictum tempus aucta, sint contenti) |
Ktho czyerpyal rok y dzyen, yz strzechy (leg. z strzechy)... woda czyekla przesz yego dom..., przesz prawey odmowy, szlowye ysz przeczyw themu w czasz przed prawem nye odmawyal albo zabranyal (absque iusta contradictione, OrtOssol 75, 1: zabronyl), ten muszy tesz to daley czyrpyecz |
Atho (pro ktho) czyrpyal rok y dzyen, az strzechy (leg. z strzechy)... wodą czyeklą... przesz gego dwor..., przesz prawey odmowy, szlowye ysz przeczyw temv w czasz przed prawem nye odmowyl albo zabronyl (absque iusta contradictione, OrtMac 101: zabranyal), ten mvszy tesz tho daley czyrpyecz |
letni, letny czas |
Omne datum optimum et omne donum perfectum decursum est, descendens a patre luminum, apud quem non est transmutacio nec vicissitudinis obumbracio zaczymyenye (Jac 1, 17, R XXIV 375: czassnye zaczmyenye, PF IV 575: czassnye zacymyenye, SKJ I 85: sczęszne zaczmyenye, R XXV 198: na cząsz szwyathlosczy zaczmyenya, R XXV 147: czasmy szwyatloszczy zaczmyenya, R XXII 353: zaslona) 1403 |
'posiadać spokojnie przez czas prawem oznaczony, nabyć na trwałe wskutek przedawnienia, aliquid sine impedimentis per tempus iure constitutum possidere, alicuius rei possessionem praescriptione acquirere': |
kogoś 'zatrzymać chwilowo, na jakiś czas, aliquem ad tempus detinere': |
'przebywać, jakiś czas mieszkać, commorari, degere': |
Micolay vtenczasz v szalodze leszal 1393 |
'osiedlić się czasowo, zamieszkać gdzieś przez jakiś czas, peregrinari, hospitio uti': |
'czas, chwila, tempus': w tę dobę 'wtenczas, wtedy, tum, tunc, eo tempore': |
'osada zwolniona na pewien czas od chwili założenia z płacenia czynszów i danin, vicus, qui annos aliquot, postquam conditus est, tributis, vectigalibus sim. levatur': |
Jaco Jan daual Grziwcze ysczinø wtenczas, kedi lichwa otpusczona 1389 |
'przybliżony czas obiegu Ziemi dookoła Słońca, tj. ponad 365 dni, annus': |
'posiedzenia sądu zwyczajne ze względu na skład sędziowski i czas zwoływania, iudicii sessiones, quod ad iudices et tempus attinet ordinariae': |
'termin sądowy odroczony na określony czas, iudicium in aliud tempus dilatum' (?): |
Yszem byl sloszon prawa nyemoczą... ftenczasz, kyedym myal roku patrzacz s panem Barthoschem 1428 |
Jacom ya s Katharzina ne roszyal roku o Pawla na gyni czasz 1435 |
'wyznaczyć, wybrać, np. cel, czas, designare, destinare, e. g. finem, tempus': |
'dopuścić do utraty prawa wskutek milczenia przez określony czas, ius suum amittere sinere tacendo per certum quoddam tempus': |
Czeleczsky... ne wraczal lista Zegocze pred tim... czaszem any natenczasz..., yaco gego list mowy Wirzbancin rącogemsky 1425 |
wprowadza pytanie niezależne (o czas) 'jak długo, dokąd, quamidiu, quousque?': |
zapowiedny (czas) |
1. wprowadza pytanie niezależne: a. o czas 'jak długo, dokąd, quamdiu, quousque?': |
'odłóg zorany pod oziminę jakiś czas wcześniej przed siewem, aby ziemia parowała, ager quiescens, qui frumento hiberno serendo mature aratus est, ut terra vaporaret': |
Yssz <j>est Jan tego *czasø bil sz nami w Rzegoczyne ani yemu grobey szamotrzecz ne roscopal 1442 |
'odłóg zorany pod oziminę jakiś czas wcześniej przed siewem, aby ziemia parowała, ager quiescens, qui frumento hiberno serendo mature aratus est, ut terra vaporaret': |
'odłóg zorany pod oziminę jakiś czas wcześniej przed siewem, aby ziemia parowała, ager quiescens, qui frumento hiberno serendo mature aratus est, ut terra vaporaret': |
'orać pod oziminę jakiś czas wcześniej przed siewem, aby ziemia parowała, frumento hiberno serendo agrum mature arare, ut terra vaporet': |
'posiadać spokojnie przez czas prawem oznaczony, aliquid sine impedimentis per tempus iure constitutem possidere': |
'termin sądowy odroczony na określony czas, iudicium in aliud tempus dilatum': |
zawieszony czas, zawieszone (dni) |
zawlec się 'ciągnąć się przez czas dłuższy, przedłużać się, produci, extendi': |
Isczy f ten tho czasz bylicz szø kroleue sly. Allecz nasz Xc mily szafszecz gest gim on dobrego cloueka dal byl, genszecz gest ge o gich sloscz karal byl |
Yze Micolay o trzy grziwny rankoiemstwa zasziwal ws czasz, ne dadza dawnosczy vynidz 1420 |
Ysze my ten kmecz sbegl przez czasv ode mye a thego kmecza zazval w czasz, v godzyną nye dadzacz zemskiey dawnoczy wynydz o tha sbyeglocz 1448 |
(o czasie) 'nadejść, venire': |
partykuła uwydatnia następstwo w czasie 'a zaraz, a już, et mox, et iam, et': |
wprowadza pytanie niezależne (o czas) 'jak długo, dokąd, quamdiu, quousque': |
Przetpelk... wtenczasz w laszny bil 1419 |
F ten tho czasz gedna dobra szona i tesze naboszna gestcy ona byla vmarla |
'urządzenie mechaniczne odmierzające czas, zwykle umieszczane na wieży miejskiej lub kościelnej, horologium, instrumentum mechanicum horas indicens, plerumque in turri collocatum': |
Gdisz ten tho czeszarsz Augustus gestcy on bil f ten tho czasz nade fszytkiim svathem panal bil |
Podrosznym ludzom... albo ludzom, czo szye szgotowaly tako daleko (homines, qui se aptaverunt trahere tam longe), ysz k szadowy przycz nye moga, thym szye godzy przysza[dzy]cz wyazany (leg. w wiązany) czasz |
Myly Iesus nye odpovyedzyal ny slova chczyącz, aby szye tym rychley czasz prorokovanya popelnyl |
Isczy gego mila matuchna takosz gest ona f ten to czasz vboga byla, isczy ona nigednego koszuska ne malacz go gest ona byla, a to chosci by gy (sc. synka) ona pred sz<i>mnem bila przycrila |
'nakazane przestępcy opuszczenie na jakiś czas kraju, exilium, expulsio e patria': |
Gysz kony on przes czasz przerzeczoni nye wszmoszely, thedi o thego konya... przyiaczelsky szą sgednacz ma (amicabiliter componere teneatur, Dział 30: mayą myedzy sobą przyaczelsky vloszycz) |
'przyjrzeć się dobrze, dokładnie, przez dłuższy czas, do woli, aspicere, satis spectare': |
'mieć czas wolny od obowiązków, negotiis vacare': |
Tedy vøcz f geden to czasz szøcz ony bily swe sludzy f drodzem odzenv chodzøcz vsrzely |
'spędzić gdzieś pewien czas, pobyć gdzieś trochę, certum tempus quodam loco agere, paulisper aliquo commorari': |
oka mgnienie, mgnienie oka 'czas potrzebny do mrugnięcia okiem, chwilka nictationis tempus, punctum temporis': w mgnieniu oka, za mgnienie oka 'bardzo szybko, natychmiast, minimo momento, puncto temporis, brevissimo tempore': |
A prestocz tutha vypiszuge ymona krolefska..., presto isczy f ten tho czasz bylicz szø kroleue sly |
2. określa czas: a. wskazuje moment czasowy, zdarzenie, względem którego coś się dzieje wcześniej 'ante': |
wskazuje czas późniejszy: przyć przed kogoś 'uprzedzić kogoś, praevenire, antevenire aliquem': |
Thy czasz masz, abi szø thy ku swemu domu szaszø nafrocyl |
'przeciągać czas trwania czegoś, przewlekać, producere, tardare': |
'przeciągnąć czas trwania czegoś, producere, proferre, prorogare': |
Pyrwy czasz w nyewynnosczi szwego zywotha Anna szwyąta panu bogu offyerowala |
Jze sem w czasch dawal ocup dwu wolu podluk semskego ocladu (pro ucladu), a Micolay Suchorabsky ne chczal gego wsącz. Dlatego myeny Suchorabsky, esse ni myal byl uclad semsky 1441 |
Neque vicissitudines, *smynyenya, obumbracio (omne datum optimum et omne donum perfectum desursum est, descendens a patre luminum, apud quem non est transmutatio nec vicissitudinis obumbratio Jac 1, 17, SKJ I 85: vicissitudinis, gl. i. e. successionis, obumbracio sczęszne zaczmyenye, R XXIV 375: czassnye zaczmyenye, PF IV 575: czassnye zacymyenye, R XXV 147: czasmy szwyatloszczy zaczmyenya, ib. 198: na cząsz szwyathlosczy zaczmyenya) XV ex. |
Tempus est mensura rerum temporalium czasz albo pyeszek ca 1500 |
Bil czasz, gdis zrzale iagodi (praecoquae uvae) godzili syø zobacz |
'poranek, czas ranny, tempus matutinum': |
'marnotrawić, tracić na próżno czas, tempus perdere, tempore abuti': |
'spędzać czas, gdzieś przebywać, morari permanere': |
Chesly thy tho uedzecz, kakocz Xc gestcy on bil vbodzy f ten to czasz, gdisczy szø gest on bil narodzil? |
Bil czasz, gdis zrzale iagodi godzili syø zobacz (vesci possunt) |
Panye Yesu Criste..., vyszluchay mye grzeschna, bo nyekthory czasz yest, yz sztworzenye thwe chcze czyebye chwalycz |
Svyathy Ieronym nalasl v zydovskych kxyągach pyecznasczye znamyon pyeczynasczye dnyow przed sadnym dnyem, alye yedenly po drugym ma przydz czyly przestąpvyącz czasch albo przeze dny, albo dalyey, tego nye vymynyl (utrum continui futuri sint dies illi, an interpolatim, non expressit) |
'niespokojny, niebezpieczny, burzliwy, inquietus, turbulentus': [czas niemierny] |
Przetoz myly Kristus, vkazvyącz ym czass nyemsczenya, kazal myecz schovacz rzekącz: Puscz myecz tvoy v nozny |
'niedostawienie, niesprowadzenie kogoś na oznaczone miejsce i czas, actus aliquem non adducendi': |
'w sposób zajmujący czas, modo negotii, per negotium': |
Svyathy Ieronym nalasl v zydovskych kxyągach pyecznasczye znamyon pyeczynasczye dnyow przed sadnym dnyem, alye yedenly po drugym ma przydz, czyly przestąpvyącz czasch albo przeze dny, albo dalyey (sed utrum continui futuri sint dies illi, an interpolatim), tego nye vymynyl |
Geden czlowyek zalowal na drugyego, ysz mv wynowath dlug na wymowyony czasz, to gest na dzen nyeprzewloczony |
Iaco Swenthoslaw ne dzelen bil ten czasz swym (leg. z swym) oczczem, kedi mu kone pocradzoni 1388 |
Przezto tako dlugo myly Iesus odvloczyl sve yaczthvo, aby yego zvolyenyczy myely czass kv vczyeczenyv |
Isczy nasz mily Ihu Xc narodzilci szø gesth on byl f ten tho czasz, gdisczy stare latho schodzy a noue przichodzy, prestho isbicz szø on na szkonczenv svatha vkaszal przycz k nam |
(o czasie, de tempore) 'nadejść, nastać, venire': |
Xpc mily gestcy szø on f ten tho czasz byl narodzil, gdisczy dna przybiua, a noczy vbiua |
3. (o pojęciach abstrakcyjnych) 'stawać się, pojawiać się, fieri, apparere': a. (o czasie) 'nadchodzić, venire, imminere, instare': |
'dotyczący nieszporów, qui ad vesperas pertinet': nieszporna, mieszporna godzina 'godzina, pora, czas nieszporów, tempus, quo vesperae celebrari solent': |
'godzina, pora, czas nieszporów, tempus, quo vesperae celebrari solent': |
'czas, chwila, tempus, temporis momentum': |
'dogodny, odpowiedni czas, okazja, tempus opportunum': |
'dogodny, odpowiedni czas, tempus opportunum': |
'uczynić, żeby coś było na czas i pod ręką, przyrządzić, przysposobić, aliquid apparare, praeparare': |
'bezużyteczność, nieprzydatność czy wolność od obowiązków, wolny czas, inutilitas vel otium': |
Any myasto, any czass, any nyebo, any zyemya moze dzyerzecz boga (non enim locus, neque tempus, nec caelum capit deum) |
Yako my szye zawyøsal Maczek lista dacz za pyancz a za dwadzescza grzywen wtenczasz, kedi zastawą przyymowal, yszbi myal penandze wroczycz a zastawø wzancz 1418 |
Iozeph... vbaczyvschy, ysch szye yvz przyblyza czass dzyevycze Marye, vyschedl... chczącz vezvacz k temv baby albo panye, ysby... opravyly to myle dzyeczyątko y *przyzryely porodzenya |
Przeto powstawszi, abichom przesli potok Zareth, przislissmi k nyemv, ale czasz, w nyemzesmi bili chodzili s Kadesbarne az do prziscza potoka Zareth (usque ad transitum torrentis Zared), osm a trzidzesci laat bilo |
Kyedysch przyschedl czass Annye, ysby svoy plod porodzyla, a nyzly ta godzyna porodzenya vyelyebnego dzyączyątka przysla, tedy porodzyla svoy plod vyelyebny (sed cum tempus advenisset Annae pariendi horaque sanctissimi germinis nascendi, prolem beatissimam peperit) |
'przeciąg czasu od zachodu do wschodu słońca, nox': |
podaje czas odbywania się akcji określonej wyrazem nadrzędnym: |
Kyedysch (cum) przyschedl czass Annye, ysby svoy plod porodzyla..., tedy porodzyla svoy plod vyelyebny |
'odroczenie terminu sądowego, także czas uzyskany z odroczenia, causae dilatio, prorogatio (iudicalis)': |
Tako ona zlomy they drugyey panyey wwyazanye przetho, ysz ona w czasz gye odwolala y pyrwey k nemu mowyla (OrtBrRp 61, 3: przeczyw themv mowyla) podlug prawa |
'smutek, powaga, tu wstrzemięźliwość od współżycia płciowego, podejmowana jako rodzaj umartwienia, ascezy w czas smutku, powagi, tristitia, gravitas, hoc loco abstinentia carnalis' (?): |
Oblyecz[cz]y[e] szye v odzyenye zaluyącze (induere veste lugubri II Reg 14, 2), aby byla yako nyevyasta dlugy czass placzączy vmarlego |
Tegodlya oblycze nyeba mozeczye ssądzycz (faciem ergo caeli diiudicare nostis Mat 16, 4), alye czasz znamyon y czaszv ossądzycz nye mozeczye? |
Czvda szącz dzywi wydome, ktoresz aczkoli oblycznye biwayą wydane, a wszakosz wszgam nyeczo gynszego na przyszli czasz sznamyonvyą quia licet in presencia sunt monstratura, in futuro tamen aliquid demonstrant XV ex. |
Moszely woyth pythacz przyszyasznykow o czasz gayenya sządu? |
określa równocześnie czas: |
Yako prauie mal *actis czasz wecze, kyegdi gy Yan stauil obolebromq 1418 |
Kyedy yvss dzyevycza Marya svey mlodosczy czass myala (tempus iam infantiae Maria cum transisset) a yvsch *syodmą lato popelnyla |
wyraża czas, w którym toczy się akcja 'w ciągu, przez, in, per': |
Iusz, dze, thy czasz masz, abi szø thy ku swemu domu szaszø nafrocyl |
wyraża czas, w którym się toczy akcja: |
w zdaniu czasowym (zwykle uprzednim) czasownik dokonany 'kiedy, postquam': |
'czas żęcia i zbierania z pola dojrzałego zboża, tempus metendi': |
wprowadza zdanie czasowe 'kiedykolwiek, ilekroć, quandocumque, quotiescumque': |
Tedy vøcz f ten tho czasz gedna dobra szona i tesze naboszna gestcy ona byla vmarla |
Rzekl gest (sc. Jakob) ku Labanowy: Day my zonø moyø (da mihi uxorem meam), bocz gest czasz yussz syø dokonal |
Ludzom czo szye szgotowaly tako daleko, ysz k szadowy przycz nye moga, thym szye godzy przyszadzycz (iurare, OrtMac 116: przyszyadz) wyazany (leg. w wiązany) czasz |
Ten człowiek..., ktory mi się obligował..., iż mi miał zapłacić... cztery złote..., gdzie ja, moj łaskawy panie, przysłałem na złożony czas..., tu mi się nie usprawiedliwił... A tak ja wierzę, iż W<asza> M<iłość> raczy mi uczynić sprawiedliwość jako moj pan, moj łaskawy XV ex. |
Kiedy komu z prawa przysięgę skażą albo o dług albo o łajanie, albo o cokoli bądź na dzień położony, a ten, co by miał nosić przysięgę, nie byłby, albo też ten, co by miał brać od sąpierza przysięgę, nie był też na ten czas |
Ten człowiek..., ktory mi się obligował..., iż mi miał zapłacić na święty Szymon cztery złote..., gdzie ja... przysłałem na złożony czas..., gdzie ja przysłałem syna swojego, tu mi się nie usprawiedliwił XV ex. |
Yakokole o latha gim bylo obeszrzano..., aby w then tho czasz nye powinny bily othpowyed[z]acz, a wszakosz ginszimy rosmagithimy *oczązenymy cząstokrocz vczysnyenye czirzpyą (tamen aliis diversis gravaminibus multotiens opprimuntur) |
'czas, gdy się coś kończy, ostatnia faza, ostatnia chwila, kres czasowy, tempus extremum, finis': |
'życie, istnienie, też czas trwania życia, vita, aetas, tempus vitae alicuius': |
czas(y), dni żywota |
dokonać, zbyć żywota, schodzić, wyjść z żywota, wypełnić czas żywota |
przez wskazanie władcy określa się zarazem czas: |
określa czas (moment czasowy), przed którym bezpośrednio coś się dzieje 'w bliskości, tuż przed, paulo ante': |
Jakom szą ya w czasz odkaszaw s twa wolan sedzal 1426 |
2. wprowadza pytanie zależne: a. o czas 'od kiedy, od jakiego czasu, ex quo tempore': |
dubium: określa czas (okres czasu), po którym bezpośrednio coś się dzieje: |
Videte, quomodo caute ambuletis..., redimentes tempus, gl. id est quod minus fecistis uel non fecistis in vno tempore, restituite in alio odkupuyącz czassz, tho gest, czszoszcze gednego czassv zamyeskaly, abyscze tho drugego napelnyly (Eph 5, 16) XV med. |
'przeleżeć jakiś czas bezczynnie, ulec zwłoce, retardare, morari': na odleżaną 'na zwłokę, aliquid suspendendo, retardando' (?): |
'odłóg, pole przez jakiś czas nie orane, nie uprawiane, czy może ziemia w ogóle jeszcze nie uprawiana, ager cessatus vel novalis': |
Yakom nossyl wyerdunk do pana Burczkowa domu w czasz y w godzynø, nysz gednacze szkaszali... y na stol gye poloszyl, a on gye szliczyl y wroczyl gye szassyą: Dzyanku<j>sz bogu y szwy<m> przyaczelem, pusczayan czye prossno 1424 |
Kedi Marcisz swim kmeczem w czasz pouedzal, eze o wyesz odmovil, a na penandzech oszadzil 1429 |
Ktho czyrpyal rok y dzyen a z strzechy albo sz rynny woda czyekla [przed] przesz gego dwor albo dom przesz prawey odmowy, szlowye ysz przeczyw temv w czasz przed prawem nye odmowyl albo zabronyl (OrtMac 101: nye odmawyal albo zabranyal), ten mvszy tesz tho daley czyrpyecz |
'wypoczywać, spoczywać, spędzać czas na odpoczynku, znajdować odpoczynek, spokój, ukojenie, wytchnienie, quiescere, requiescere, quietem capere, quieti se dare': |
Bil czasz, gdis zrzale iagodi godzili syø zobacz (quando iam praecoquae uvae vesci possunt) |
Jusz nam czasz, godzyna, grzechow szy<ę> kayaczy |
'pozostać na gospodarstwie kmiecym przez czas określony umową celem odpracowania, odrobienia zobowiązań, in fundo cmethonis per aliquod tempus pacto constitutum remanere servitia debita absolvendi causa': |
Pythalyszczye nasz, mayaly goszczyom, podrosznym albo myesczanom sz goszczyny, albo gynnym ludzom, czo nye szą wynny ku poloszenyu prawa, goraczy szad oszadzycz albo bądz w *szapowyedzony czasz, albo w nyezapovyedzany |
Nos yego... nye byl czyenky any krzyvy..., nye byl barzo dlugy any krotky a v czass maly, okragly, to yest schylony (sed ad modum debitum parum aquilinus) |
Jze sem wczasch dawal ocup dwu wolu podluk semskego ocladu (pro ucladu) 1441 |
A gdisz gest koly przyszedl czasz owczam kotno bicz (postquam enim conceptus ovium tempus advenerat), wydzal gesm, ysze szø zchadzali s barani owce |
~ Możliwe lekcje czas. podrobnić lub przysłówek podrobnicie. [Wydawcy Mamotrektów odczytują wyraz hasłowy jako podrobnice.] |
Jako my then lysth szgorzal, kthorym myal na tho szyedlyszko oth xyandza Janusza, y wczasz opowyedzal, ysz szgorzal 1482 |
'nie zdążyć na czas, spóźnić się, sero venire': |
Iako mne ne dal Adam w czasz potrzep cu oprawenu yszthbi 1425 |
Na maly czass ad momentum temporis XV med. |
Ten człowiek..., ktory mi się obligował..., iż mi miał zapłacić..., gdzie ja, moj łaskawy panie, przysłałem na złożony czas, ... gdzie ja przysłałem syna swojego, tu mi się nie usprawiedliwił XV ex. |
Gestli c barzo grubeye, thako pissmem czas visnaye |
czas pogański |
Kto sie gospodnv offervie w iegoo wszeech vczynkoch y opvsczany czyrzpeecz, tako wøøcz naydzee gospodna na kaszdy czasz |
Tedy Herod pothagyemnye vesvavszy krolye (vocatis magis Mat 2, 7) pylno vybadal od nych czasz gvyasdy |
Aby za dlvgy czasz krolowal (ut... regnet) on sam y synowye gego nad Israhelem |
Na on czasz krothko szye dzyalo, yszeszmy nye mogly yey sprawycz rzeczy potrzebnych 1493 |
Ysz przes przerzeczoni czass sczirzpy (patiatur) spokoynye dzirzzewczą dzyrzzecz (sc. dziedzinę) |
Jacom ya wtenczasch szedzal pole lawnicoff w ten dzen, na ktory dzen wlodars paną Janow sdąl rok 1428 |
Iusz, dze, thy czasz masz, abi szø thy ku swemu domu szaszø nafrocyl |
wiązany czas, wiązane dni |
Tegodlya oblycze nyeba mozeczye ssądzycz, alye czasz znamyon y czaszv ossądzycz nye mozeczye (faciem... caeli diiudicare nostis, signa autem temporum non potestis scire Mat 16, 4) |
Gdisz gest koly przyszedl czasz owczam kotno bicz, wydzal gesm, ysze szø zchadzali (vidi... ascendentes) s barani owce |
Gescze maly czass s vamy yestem a yvz ten svyat nye vydzy mye (me iam non videt) |
Isczy nasz mily Ihu Xc narodzilci szø gesth on byl f ten tho czasz, gdisczy stare latho schodzy, a noue przichodzy |
Jacom ya wtenczasz na weczv collocatus oth xandza opatha schedzal, na zagayonem 1429 |
Jacom ya wtenczasch na weczv w masto zoltyssa schedzal y weczem zagayl, kyedy prawo skazalo panv Maczeyewi... Janyka 1429 |
wlec się 'ciągnąć się przez czas dłuższy, przedłużać się, lentius differri': |
Gysz (sc. dzieci) lath... nye mayącz, othpowyedzecz w prawye na rzecz nye mogą any mayą, yakokole o latha gim bylo obeszrzano, yako tho parobkom do pyączinaczcze a dzewkam do dwunaczcze lath wlicznye (inclusive), aby w then tho czasz nye powinny bily *othpowyedzacz |
Nos yego byl ny mayącz zadnego nyestatkv, bo... nye byl barzo dlugy any krotky a v czass maly, okragly, to yest schylony (sed ad modum debitum parum aquilinus) |
'czas czuwania straży nocnej, vigilia': |
zaimek wskazujący najbliższy czas, termin: 'ten najbliższy, proximus': |
'spędzać czas, siedząc, przesiadywać, persedere, residere': |
A bil czasz, gdis zrzale iagodi godzili syø zobacz (quando iam praecoquae uvae vesci possunt) |
W czasch wyeczerzny (war. kal.: vyeczerny) in tempore vesperi (Is 17, 14) ca 1470 |
'powtarzający się, powracający co pewien czas, rediens, revolvens': |
'czas, zwłaszcza okres czasu jakoś wyróżniany, tempus, aevum, temporis spatium aliquod, aetas': |
wieki 'czas, w którym istnieje świat, tempus, quo mundus exsistit': |
'wieczność, czas bez początku i bez końca, w którym trwa Bóg, aeternitas, tempus principio et fine carens, quo deus manet': od wieka, wieku, z wieka, wieku, przed wiekiem, przed wieki 'odwiecznie, zawsze, przed początkiem wszystkiego, ab aeterno, semper, ante principium omnium rerum': |
'lata życia, czas od czyichś urodzin do chwili obecnej lub do śmierci, okres życia, w jakim się ktoś znajduje, aetas, anni vitae humanae': |
'czas stanu prawnego nieograniczony terminem, tempus termino iudiciali carens': na wieki 'na stałe, trwale, na zawsze, in perpetuum, in aeternum': |
'czas bez początku i bez końca, wieczność, aeternitas, tempus fine et principio carens': z wiekuistności 'od wieków, wiecznie, ab aeterno, a temporibus perpetuis': |
'być osiedlonym, pozostając przez jakiś czas wolnym od świadczeń feudalnych, colonum esse ac ad quoddam tempus tributis feodalibus immunem': |
Jaco wtenczasch, kedym myal swathky wodzycz... przecziw Wscheborowy, tedym byl prawa nyemocza nyemoczen 1428 |
Iż Marcin... Jakuba... nie bił ani w ogień miotał, ale [mu sie w ten czas] sie sam ot wielgiego wrzoda w ogień wrzucił 1418 |
(o czasie de tempore) 'długo trwający, długi, longus, diuturnus': |
Drudzy movyą, by na czasz slozyl smyertelnoscz (mortalitatem) |
'zwolnienie na pewien czas od obowiązków wobec właściciela ziemi, także miejsce, gdzie obowiązuje to zwolnienie, immunitas, qua quis a muneribus domino solvendis ad tempus liberabatur, etiam: locus ab huiusmodi tributis levatus': |
'osada zwolniona na pewien czas od chwili założenia z płacenia czynszów i danin, vicus, qui annos aliquot, postquam conditus est, tributis, vectigalibus sim. levatur': |
(o chłopach, de colonis) 'siedzący na tzw. wolniźnie, zwolniony na pewien czas ze świadczeń na rzecz właściciela dóbr, qui a muneribus domino solvendis ad tempus liberabatur': |
'użytkowany przez chłopa, który na pewien czas zwolniony jest z wszelkich świadczeń na rzecz dworu, a colono, qui ad tempus a muneribus domino praestandis levabatur, cultus': |
w związkach wewnątrz zdania określa ogólnie czas czynności, odsyłając do innej, minionej czynności 'wtedy, wówczas, tamtego czasu, illo tempore, tunc': |
'przez jakiś czas piastować, niańczyć, aliquantum temporis habere, gestare in manibus, in sinu tenere': |
Mozely goscz albo gyny cz<ło>wyek, czo nye moze poraky (OrtMac 116: rąkoyemszthwa, fideiussores) myecz..., mozely przyszacz w zawyeszony czass? |
Drudzy... myenyly, yszby na czasz vczynyl smyertelne (sc. Jesus ciało), a vyecz yako by<ł> s przyrodzenya, takye szye vkazal, y mynya yszby szye takysz zvolyenykom dal na vyeczerzy (talem... se dedit discipulis in coena) |
'prawo, którym przyjezdni kupcy zobowiązani byli wystawić swoje towary na sprzedaż w całości lub przez określony czas, lex, quae mercatores advenas merces omnes vel certo quodam tempore venundare iubebat': |
'czas, w którym coś przestaje trwać, ostatnia chwila, tempus alicuius rei ultimus, quo esse desinit': [skonanie żywota mego] |
'(według wierzeń chrześcijańskich) czas, w którym przestanie istnieć świat, tempus, quo, ut Christiani credunt, mundus esse desinet': |
'czas, w którym coś przestaje trwać, ostatnia chwila, tempus alicuius rei ultimus, quo esse desinit': |
(według wierzeń chrześcijańskich) 'czas, w którym przestanie istnieć świat, tempus, quo, ut Christiani credunt, mundus esse desinet': |
'pobyć jakiś czas, siedząc, aliquantum temporis sedere': |
pl. tantum 'czas siania, tempus serendi': |
Vczynysz sobye... godi, gdisz wroczy sze czasz lyetni (redeunte anni tempore), wsziczko sgromadzysz |
'słuchać czegoś przez pewien czas, wysłuchać, aliquid per aliquod tempus audire, exaudire': |
Kyedysch szye czass przyblyzal pana naschego Iesucrista, odtąd szye vyecz począlo zamączenye albo ruszanye vody (exinde coepit motio praedicta) |
Kto sie gospodnv offervie w iegoo wszeech vczynkoch..., tako wøøcz naydzee gospodna na kaszdy czasz |
'czas, pora, odcinek czasu, tempus, temporis momentum, spatium': |
czas: |
1. w związkach wewnątrz zdania: a. określa ogólnie czas czynności, odsyłając do innej czynności 'wtedy, wówczas, w tamtym czasie, tum, illo tempore': |
'przystawać, zatrzymywać się co jakiś czas na chwilę, paulum consistere, subsistere': |
wskazuje czas i okoliczności czynności: a. 'wtedy, w tym czasie, tum, eo tempore': |
Iż Marcin... Jakuba... nie bił ani w ogień miotał, ale [mu sie w ten czas] sie sam ot wielgiego wrzoda w ogień wrzucił 1418 |
Iż Marcin... Jakuba woźnego nie bił ani w ogień miotał, ale [mu sie w ten czas] sie sam ot wielgiego wrzoda w ogień wrzucił 1418 |
Vschytky rzeczy take... moglby (sc. Jesus) vam vczynycz, by szye chczyal bronycz, alecz szye bronycz nye chcze, yedno na maly czass vass vstraczycz, abysczye poznaly, yze dobrovolnye ydze na mąką |
Iako mne ne dal Adam w czasz potrzep cu oprawenu yszthbi... Iako mne Stanislaw szlal do Gedama prze potrzebi cu oprawenu yszthbi 1425 |
Nyechayczye tych odycz, bocz yescze nye przyschedl czass, aby vzyąty svyatha (leg. z świata) |
Przydze czasz, yze sproszczon bødzesz brzemyenya swoyu (leg. z swoju) pleczu (solvas iugum eius de cervicibus tuis) |
A teszczy nasz Xpc mily gestcy szø on f ten tho czasz byl narodzil, gdisczy dna przybiua |
'czas rośnięcia, młodość, tempus crescendi, adolescentia': |
'zatrzymywać się gdzieś, pozostawać jakiś czas, mieszkać, aliquo loco consistere, tempus quoddam commorari, habitare': |
Jaco wtenczasz Micolay bil moy czlovek, kedi gi Passek wsczøgnøl na prauo 1391 |
wtenczas, kie(g)dy..., te(g)dy: |
'przebywanie gdzieś jakiś czas, aliquo loco tempus guoddam commorandi actus': |
Yvz poznawam czasz moy bycz blisky |
Isczy nasz mily Ihu Xc narodzilci szø gesth on byl f ten tho czasz, gdisczy stare latho schodzy a noue przichodzy |
'czas przeżyty, tempus, quod quis vixit': ileś lat (być) w starz 'mieć, liczyć ileś lat, tot annos natum esse': |
F geden to czasz szøcz ony bily... vsrzely |
Yakokole o latha gim bylo obeszrzano, yako tho (videlicet) parobkom do pyączinaczcze a dzewkam do dwunaczcze lath wlicznye, aby w then tho czasz nye powinny bily *othpowyedzacz |
'przeznaczyć na coś pewien czas, tempus quoddam alicui rei tribuere': |
I 'dać, dare': 1. dać, pozwolić zabrać coś z mienia własnego, przekazać kogoś, coś komuś na pewien czas lub na własność, powierzyć, podarować, też zwrócić kogoś, coś (nie swojego), oddać kogoś, coś komuś, odesłać, dare, tradere, edere, reddere, offerre': a. o rzeczach, de rebus: |
'posiadać spokojnie przez czas prawem oznaczony, nabyć na trwałe wskutek przedawnienia, aliquid sine impedimentis per tempus iure constitutum possidere, alicuius rei possessionem praescriptione acquirere': |
'taki, który istnieje przez czas dłuższy, nie podlega zmianom, trwały, stały, qui statu quodam manet, non mutatur, firmus, constans, stabilis': |
Chcze-ly ya zastawycz thako, ysz chcze na ten czasz zaplaczycz, iako prawo nalaszlo, w thym mvschy myecz doszycz podlug prawa |
'zmniejszyć długość lub czas trwania czegoś, skrócić, longitudinem vel tempus alicuius rei minuere, breviorem reddere': |
'czas pełnienia straży nocnej, tempus, quo vigiliae aguntur': |
wskazuje czas akcji: a. użycia równocześnie czasowe i lokalne 'tu i teraz, hoc loco et hoc tempore': |
Ony (sc. przysiężnicy) tako szyedzely y szwyathczyly a woyth tesz ku prawu nye przyszagl, a tak[og]ego szandu szwyathczenye (iudicii huiusmodi testimonium) szą stanye w zapowyedzany czasz myedzy dwyema myesczanynomą |
Iozeph... vbaczyvschy (videns), ysch szye yvz przyblyza czass dzyevycze Marye, vyschedl barzo rącze |
Nasz Xpc mily gestcy szø on f ten tho czasz byl narodzil, gdisczy dna przybiua a noczy vbiua |
'posiadać spokojnie przez czas prawem oznaczony, aliquid sine impedimentis per tempus iure constitutum possidere': |
'posiadać spokojnie przez czas prawem oznaczony, nabyć na trwałe wskutek przedawnienia, aliquid sine impedimentis per tempus iure constitutum possidere, alicuius rei possessionem praescriptione acquirere': |
Quod in tali sublimissima deuocione non fuit (sc. Maria virgo) mente alienata nec corpore debilitata, cum tamen alii sancti ex eadem deuocione raptim et ad momentum eis concesse, wchwathliwye y thess na maly czass gym poschyczonego, debilitati et in extasim rapti legantur XV med. |
'czas trwania czegoś, odcinek czasu, tempus, quo aliquid fit, tempus quoddam' (?): |
'mający na coś wolny czas, gotów oddania się czemuś, qui alicui rei vacat, qui alicui rei se dedere paratus est': |
'znaleźć na coś wolny czas, pilnie oddać się czemuś, alicui rei vacare, studiose se dedere': |
'wskazać słowami lub gestem jakiś obiekt, kierunek, czas, verbis vel gestu rem quandam, directionem, tempus monstrare': |
Na czasz szwathloscy zaczmye[nye]nye (R XXV 147: czasmy szwyatloszczy zaczmyenya) vicissitudinis obumbracio (a patre luminum, apud quem non est transmutatio, nec vicissitudinis obumbratio Jac 1, 17) XV p. post. |
A rvssziwsy syø ottød, przislismi na pvsczø... y obchodzilismi gorø Seyr dlvgy czasz (longo tempore) |
Se dwyrzy stanowich nye wynydzyeczye... asze do tego dnya, ktoregosz szyø napelny czasz szwyøczenya wassego (tempus consecrationis vestrae). Bocz w syedmy dnyoch dokona syø szwyøczenye (finitur consecratio) |
Vstaw my czasz, gdi modlycz sze bødøø za czyø panu (quando deprecer pro te) |
'posiadać coś nieprzerwanie przez określony czas, aliquid per aliquod temporis spatium tenere, possidere': |
Jszem skodzen dzeszacz grziwen dla nyezaplacena pyenadza w czasch y w godzyna 1429 |
wtenczas..., tedy kiedy: |
'przedawnienie, upływ czasu powodujący utratę prawa skargi lub nabycie prawa własności przez dotychczasowego posiadacza, praescriptio, usucapio, temporis spatium legibus constitutum, quo praeter lapso ius quoddam amittebatur vel alicuius rei possessio acquirebatur': |
'młody wiek, czas dorastania, młodość, adulescentia, aetas iuvenilis': |
'człowiek najmujący się do pracy na pewien czas za umówioną zapłatę, mercennarius, mercede conductus': |
'pole przez jakiś czas nieorane, nieuprawiane, czy może ziemia w ogóle jeszcze nieuprawiana, ager cessatus vel novalis': |
'gorliwość, studium, ardor animi': pilnoć mieć 'myśleć usilnie o kimś, skupiać się na kimś, poświęcać uwagę, czas komuś, summopere de aliquo cogitare, alicui operam dedere': |
informuje, że dana czynność odbyła się równocześnie z inną czynnością 'wówczas, wtedy, tum, eodem tempore': |