| tak |
| 'tak, tak właśnie, ita, ita quidem': |
| 'tak zwany, o takim imieniu, nazwie, qui hoc nomine appellatur': |
| z dodanym ograniczeniem poprzednika w połączeniach ale tak aby, ale (wszako) tak acz, ale tak że wprowadza zastrzeżenie 'z tym jednak że, z zastrzeżeniem że, pod warunkiem że, ea condicione, ut': |
| Nadtom *witrzosl lono me y rzeklem: Takez vitrzøsye bog wszelkego møza, gen nye napelny slowa tego, z gego domv, ... tak bødz vitrzøsyon a tak bødz wiproznyon (sic excutiatur et vacuus fiat) |
| 'potrząsając czymś, wyrzucić zawartość, także wypędzić, excutere, quatiendo removere, expellere': |
| Tak dlugym gnycym gnyl gest, az y trzewa z nyego plinøli, a tak spolu nyemoczø (pro nyemoci) y ziwota zbil (languore pariter et vita caruit) |
| Nye yestem tak dosthoyna przyrownacz szye k nyey, kv tak vyelyebney panyey |
| Nye yestem tak dosthoyna przyrownacz szye k nyey, kv tak vyelyebney panyey |
| i tak, ani tak |
| pośrednio, w wyrażeniu porównawczym tak... jako: |
| 'tyle, tak dużo, tantum, tot': |
| pośrednio w wyrażeniach porównawczych: tak dobry jako coś 'wartości czegoś, wart tyle, co coś (innego), qui est tanti pretii, quanti aliquid (aliud)': |
| II. spójnik: A. w zdaniu pojedynczym w połączeniach tak... jako, jako... tak i łączy części zdania 'zarówno... jak, i... i, ita... ut, tam... quam, et... et': |
| B. w zdaniu współrzędnie złożonym łączy zdania współrzędne, wskazując stosunek: a. łączny w połączeniu a tak 'i, a, też, et, quoque': |
| a tak(oż) |
| A thak gym przidano na klam czarnokschąznymy zgagamy (pro gzagamy, war. lub.: a tak gym przydano na klam czarnoksyąskye ksągy) et magice artis appositi erant derisus (et magicae artis appositi erant derisus et sapientiae gloriae correptio cum contumelia Sap 17, 7) 1471 |
| A thak albo jak (war. lub.: tak a wsak) igitur (igitur perfecti sunt caeli et terra Gen 2, 1) 1471 |
| jakoż..., tak(o): |
| w połączeniu ale tak że wprowadza zastrzeżenie 'z zastrzeżeniem że, pod warunkiem że, ea condicione, ut': |
| Umey obecado moye, kthorez thak napissal tobe, abi pissal tak krothke a |
| I. przysłówek zaimkowy wskazujący: A. w zdaniu pojedynczym: 1. wskazuje na sposób czynności lub stanu: a. bezpośrednio 'w ten sposób, w taki sposób, tak, hoc modo, ita': |
| 2. wskazuje na stopień lub miarę czynności, stanu lub właściwości 'do tego stopnia, tak bardzo, adeo, tantum, tantopere': a. bezpośrednio: aa. przy czasownikach: |
| tak wiele jako |
| nie tak |
| B. w zdaniu złożonym , jako odpowiednik zdania podrzędnego (również z elipsą orzeczenia): 1. sposobowego 'w ten sposób, w taki sposób, tak (że, jak), hoc modo, ita (ut)': |
| tak jako: |
| okolicznikowego stopnia i miary 'do tego stopnia, tak bardzo, adeo, tam, tantopere': |
| czasowego bezpośrednio następczego tak długo 'aż, póki nie' tamdiu (donec)': |
| wynikowy w połączeniu a tak 'więc, tedy, zatem, przeto, dlatego, ergo, itaque, igitur, autem, propterea': |
| warunkowe w połączeniach tak acz wyraża zastrzeżenie 'jeśli tylko, pod warunkiem że, si, ea condicione, ut': |
| a tak |
| wyraz podkreślający, intensyfikujący znaczenie wyrazu, któremu towarzyszy 'tak wielki, tak niezwykły, tak piękny itd., tam magnus, tam singularis, tam pulcher, sim.': |
| Umey obecado moye, kthorem thak napissal tobe, abi pissal tak krothke a, aa ssovitho, gdze sszø vsdluszaa |
| 'wskazuje, że coś występuje w tak wielkiej ilości, wielkości, nasileniu itp., jak to zostało w sąsiednim tekście określone (lub jest wiadome mówiącemu i słuchającemu) 'tak wiele, tak dużo, tantum, tot': a. określenie przez wymienioną konkretną ilość czegoś: |
| Umey obecado moye, kthorem thak napissal tobe, abi pissal tak krothke a, aa ssovitho, gdze sszø vsdluszaa |
| a tak: |
| Gednim telko støpyenym, a tak powyem, ia ode smyercy rozdzelyonem (quia uno tantum, ut ita dicam, gradu ego morsque dividimur) |
| A tak barzo y richlo powstanye przecziw wam gnyew bozi (cito atque velociter consurget... furor domini) |
| Wythay, wyerne boze czyalo, ysze szya nam vydzyecz dalo tak, yakosz na krzyzu pvyalo (pro pnyalo), yegdysz then szwyath sz yaczthwa bralo XV p. post. |
| Ten lyvd, gen bil w nyem, wiwyodl (sc. Dawid) gy precz y kazal gy cepi mlocycz (fecit super eos tribulas) a zelyazne broni po nych wloczicz, a okowanimy wozi przes nye geszdzicz tak, abi bily rostargany |
| Nigdym temu wierzyć nie chciał, bych kiedy tak miłować miał XV ex. |
| Thy, ktory czczysz, poprawyay, yestly vmyesz. Jestly nye vmyesz, day pokoy, ale tak, yako napyszano, nyech stoy |
| A tak gym przydano na klam czarnoksyąskye ksągy (war. kal.: czarnokschąznymy zgagamy, pro gzagamy) et magice artis appositi erant derisus (et magicae artis appositi erant derisus et sapientiae gloriae correptio cum contumelia Sap 17, 7) |
| We cztirzechsstoch lecyech (per quadringentos annos) tak syø rozmnozily, yze gich wyelykoscz nye mogla zlyczona bicz |
| Ne poszanday szony gego, tak szachowasz (Dek III 2. 4. 11: schouasz, III 1. 6. 7. 13. 17. 22. 24. 25. 27: napelnysz, III 16: spelnysch, III 28: badzesz myecz) vrząd stadla suego |
| A tak syø wzbudzil gnyew bozi przecyw Iudowu pokolenyv y przecyw Ierusalemv y poddal ge pan w nyepokoy a w zagubø (in interitum) |
| Tak pobraw (sc. Jakob) swoy nabitek a zayøl stada (tulit omnem substantiam suam et greges),... y bral szø ku Isaakowy... do zemye Kanaan |
| Tak popisal gest Moyzesz zakon ten to (legem hanc) |
| Alye kaszdi sluga zakupyoni (servus emptitius) obrzeszely sze, tak bødze geszcz |
| Daymy chwala bogu oczczv, kthory rodzay luczszky tak vmylowal |
| Nye zamaway sye tak (noli ita), ale nalazli (leg. nalazłli) gesm myloszcz przed twyma oczyma, weszmy darek moy |
| Pakli y tak nye bødzecze mnye poslvchacz (sin autem nec sic oboedieritis mihi), przidam karanya waszego |
| Rostargnøl gest pan krolewstwo israhelske ot cyebye dzisz y dal ge blysznyemu twemu lepszemu nyszesz ti. A tak zwycyøszicyel... nye odpuscy any... swego zamisla ostanye (paenitudine non flectetur) |
| Ktorøsz to (sc. ziemię) sobye rosdzelicze losem (quam dividetis vobis sorte)... Wszitkim iakos los przipadnye, tak syø rosdzelicze dzedzicztwem, po pokolenyv y po czeladzach gymyenye syø roszdzeli (ut sors ceciderit, ita tribuetur hereditas, per tribus et familias possessio dividetur) |
| A tak bødze, ze gdisz bødze milosciwe, to iest pyøczidzessyøøt lat przepvsczenye przidze, slozon bødze lossovi rosdzal, a gynich gimyenye k ginim poydze (aliorum possessio ad alios transeat) |
| na końcu wypowiedzi 'niech tak będzie, niech tak się stanie, ita fiat, ita sit': |
| A tak Nabuchodonozor krol poslal zbyracz slug (misit ad congregandos satrapas),... wogewod a szlyachcycz<ow> |
| A tak poydzeta (ibitis) po swey drodze |
| tak długo, poki: |
| A tak bødz skonczenye nasze krotke od myecza, nyszbi syø przedluzilo w pragnyenyv pycya (in arditate sitis) |
| Zatim syø tak Saul a lyvdze israhelsci sebraly na tem wdolyv terebynti (congregati venerunt in vallem terebinthi) |
| Po ti trsy noczi slozmi syø z bogem, ale po trzecyey noci bødzewa w swem skladanyv, bosmi swyøtich lyvdzi dzecy, a nye mami syø pospolu tak sgymovacz (non possumus ita coniungi), iako gyny narodowye, gysz boga nye znaiø |
| Acz gego (sc. Saula) pan sam nye zabyge abo dzen gego przidze, abi umarl, abo aczbi w boiu sczedl (in proelium descendes perierit), tak my bødz pan myloscyw, isze nye wzwyodø røki mey na mazanego boszego |
| A tak wiszla (sc. Noemi) s myasta swego pøtnycstwa (de loco peregrinationis) |
| Ach myloscz, czosz my vczinyla, eszesz me tak oslepila, eszesm sche ye na myloscz podal, yakobych nykogo na swecze znal 1408 |
| (W tym kącie jeziora proboszczowi wolno założyć jaz, to jest) ab immissione al. od thonyey gonny, (tak jednakże, aby jaz nie zawadzał) immissioni finali al. zgonny thony (1439) 1532 |
| 'małżeństwo, związek zawarty między mężczyzną i kobietą zgodnie z prawem, także pochodzenie z takiego związku, coniugium, matrimonium iure contractum, item de alicuius origine a parentibus legitimo matrimonio iunctis ducta': |
| Quo tu nunc properas, quo tam celeri gradu tendis kady tak prathko biezysz? XV ex. |
| W *dczudzye rzeczy nye corzyscy, tak przykazanye boze zgysczy (Dek III 1. 5. 27. 28. 30. 31: wgisczy, 16. 17. 22. 24. 25: gyschczy, 3: vczczy) |
| Tak ze dzeszøcz zon pyecz bødø (coquant, Kałużn 288: bąda... pyecz) w yednem pyeczv chlebi |
| Ale gdisz tak Thobyas prze swadzbø syø myeskal wrocycz syø, pyeczalowal syø (sollicitus erat) ocyecz gego |
| Wszistko zle napadnye gego (invenient eum omnia mala) y znødzy tak, ze rzecze tego dnya: Wyernye, nye gest bog se mnø, ze mnye gest napadlo to to zle (invenerunt me haec mala) |
| Tak wyele, isze sinowye Amonowy Iordan przechadzaiøcz (transmisso), kazily Ivdø |
| A pakli any tak ch<c>ecz bødzecze przyøøcz kaszn mø, chodzøøcz w przecziwnosczach przecziwko mnye (ambulaveritis ex adverso mihi) a przecziwicz syø bødzecze, yia przecziwko wam poydø w przecziwnoscz (ego... contra vos adversus incedam) |
| Bo znadz y na gorach syø nye vkryyø, abi myø nye darlo zle czlowyeczstwo, iszebich tak vmarl (nec possum in monte salvari, ne forte apprehendat me malum et moriar, Biblia ołomuniecka: neb snad mye yata y swazana zlee bude drżieti) |
| A takesz ksyøszøta gego, czsosz bily z dobrey woley slyvbyly, ofyerowaly a takesz lyvdu, iako kaplanom a nauczonim (Levitis) |
| A tak odszedszi zbyrala klosi nazad po zenczoch (colligebat spicas post terga metentium) |
| Rzekl gest (sc. Jakob) slugam... y przykazal przednyemu (priori)... a tak y drugemu przykaze..., y wsem, czso sø stada gnaly |
| Duchnik, zamyecz (leg. samiec) tak mouicz ma 1447 |
| Y od thego czasv tak skazujem, ys ieslizebi (si) kthorikolwye ziemianyn... smialbi..., albo iego czelacz, dom cziykolwie nayachacz..., thakowi gwalthownik uthracza czescz i wsisthko ymienye swoje 1498 |
| A gdisz tak szedl Thobyas, a psek (canis) byezal gego za nym |
| Czemv szya tak vyelye przeczyvyasz, myrszaczky se mnv nabyvasz? |
| Nye tak (non est... ita), alesz syø smyala |
| Tak, yako napyszano, nyech stoy |
| Tedi syø potem stalo, ysze syø roznyemogl sin macyerze czelyadney a bila na nyem przesylna nyemocz, tak isze nye mogl dichacz (et erat languor fortissimus, ita ut non remaneret in eo halitus) |
| A tak gymye (sc. Jakob) zødacz swaczbi (potitus optatis nuptiis) |
| Tak sgladzi ten to lvd wszistek, ktoris waszich (leg. w waszych) kraynach przebiwa, kakos iest obykl wol bile szwacz asz do ko<r>zenya (quomodo solet bos herbas usque ad radices carpere) |
| A tak viszedl Amorreyski..., na potkanye drogy wyszedl, przenasladowal iest wasz (persecutus est vos)... a bil was s Seyr az do Horma |
| Ya czyebye proschą, nye day mv tak rychlo vmrzecz, nye przepusczay nany smyerczy |
| A tak wszedl wszitek lyvd w dom Baal y zruszily gy (destruxerunt eam), y oltarze y modli gego zlupaly |
| Ach, myloscz, czosz my vczinyla, eszesz me tak oslepila, eszesm sche ye na myloscz podal, yakobych nykogo na swecze znal 1408 |
| Przes tego krola, gysz szyą bil tak szvboszil, roszvmye szyą Adam, nasz pyrwszi pater XV ex. |
| Przistøpiwszi zona k nyemv przed starsimi zvge (tollet) boti z gego nog y plvnye w oblicze gego, rzekøøcz: Tak syø stanye czlowyekv, ktori nye vdzala domv brata swego, y bødze slynøcz ymyø gego dom zvtego (domus discalceati) |
| A ty bødzesz nyemocen przezlø nyemoczø (pessimo languore) twego brzvcha tak, az z cyebye wiplinø twa trzewa |
| Panye woyczye, yusz bo czyą y pytham na prawye, gdysz ta pany wszem (leg. w swem) szmethkv y wląknyenyv y tesz nyeroszpamyąthalye tak vczynyla, yesthly to szlubyenye moczno? |
| Tak bidløczim iako przichodzøcim (tam indigenis quam advenis) gedno prawo bødze |
| Tak czinyly asz do dzysyego dnya (usque in praesentem diem) |
| Rzekø dziwuiøcz syø (dicent stupentes): Przecz tak vczinyl bog tey zemy a temv domv? |
| wykrzyknik wyrażający: a. zadowolenie 'tak! tak!': |
| Zlamyø ky (leg. kij) chleba waszego (confregero baculum panis vestri), tak ze dzeszøcz zon pyecz bødø w yednem pyeczv chlebi |
| A tak zwycyøszicyel w israhelskem lyvdu (triumphator in Israel) nye odpuscy any... swego zamisla ostanye, bo czlowyekem nye gest, bi czso vczinyw, zalowal |
| 'zwyczajny, taki jak zawsze, od dawna znany, consuetus, solitus': |
| Pharysey... karty albo lysty napysane na czyelye (leg. czele) noszyly, a na levem ramyenyv drugye przyvyezovaly, a na thych lysczyech bylo napysano dzyeszyeczyoro boze przykazanye..., a to vyącz szlula phylatrya od tego zydowszkyego slowa phylare, chovay, tak szye vyklada, a od drugyego slova chorat, ktoresz slovye czczycz (dicebantur phylacteria a phylassein, quod est servare, et thorath, quod legem sonat), przeto phylyatrya sluly, yakoby rzekl: czczy a chovay albo pelny |
| Tocz søø cy, ktorzi w malszenski sstaw tak wstøpuiø, ysze boga ot syebye y ot swey misly zapødzaiø a swey nyeczistey zødzi dosycz czinyø (ut... suae libidini... vacent) |
| My takie w przygodzie takiej skazalismy pastyrzowi przysiąc, jako owcę do wsi przypędził (quod ovem... reduxisset, Dział 36: wegnał) |
| Za layanye onemv, komv by tak layal, za wyną ma zaplaczycz schesczdzessyąth grzywyen groschy, iaco gdyby gy zabyl (veluti ipsum occidisset, Sul 49: yakoby gy zabyl byl) |
| Tak sgladzi ten to lvd wszistek..., kakos iest obykl wol bile szwacz asz do ko<r>zenya (herbas usque ad radices carpere) |
| Pokropyon bødze s tey to wodi dnya trzeczego y sodmego a tak ocisczon bødze (et sic mundabitur) |
| A to vyącz szlula phylatrya od tego zydowszkyego slowa phylare, chovay, tak szye vyklada, a od drugyego slova chorat, ktoresz slovye czczycz (dicebantur phylacteria a phylassein, quod est servare, et thorath, quod legem sonat) |
| Spadl grad sylny, nyedzy tym spadl obrazek z oblokv... a tak on obraz nyodyedney (i. e. od nijednej) gorączosczy nye rostayal (non... solvebatur) |
| Tymi to myedzami syø dokona. Strona polvdna... bødze myecz *kończe przecziw wschodv slvnecznemv morze slone. *Ktorzisz obydø poslednye strony..., tak abi... przisli na polvdnye asz do Kadesbarne, odyødze to vinidø koncze (unde egredientur confinia) kv wszy gymyenyem Adar |
| Ach, myloscz, czosz my vczinyla, eszesz me tak oslepila, eszesm sche ye na myloscz podal 1408 |
| Tedy odpowyedzal ten ozalowany czlowyek pytayącz tak (requirendo sic) |
| Lvd wyeliki a moczny, a tak wysoki, iako z Enachowa korzenya (de Enacim stirpe) |
| Syedly spolu ku godowanyv (accesserunt ad convivium) a tak... swadzebne godi slavyly |
| (W tym kącie jeziora proboszczowi wolno założyć jaz, to jest) ab immissione al. od thonyey gonny (tak jednakże, aby jaz nie zawadzał) immissioni finali al. zgonny thony (1439) 1532 |
| Czemu Pilat nie doczekał odpowiedzenia..., co by prawda była. Pirwe przeto, bo to pytanie potrzebowało ku naprawieniu dobrego czasu...; alboż tak możem rzec, iże tego dla bog tego nie przepuścił, ... bo nieprzyjaciel prawdy nie był dostojen słyszeć |
| Y przala Sara rzekøcz: Nye szmyalasm syø... Y rzekl gest pan bog: Nye tak, alesz syø smyala (non est, inquit, ita, sed risisti) |
| Suche dny tak kosczyol trzyma XV med. |
| Pogaństwo eipskie... wielmi sie smęcili przez Jesucrista miłego; wiele ludu eipskiego obrazy ich (fecerunt), dziewica nosząc dzieciątko, i stawili ich w ich bożnicach (et eas in oraculis suis posuerunt) i czynili im wieliką cześć... a tak wiele ludu eipskiego onych obrazow <w> swych bożnicach mieli |
| Przidasz sobye giną trzy myasta kv pirwszim vczinyonim *myostom trzem a tak gich w cislo liczby podwogisz (numerum duplicabis) |
| Ktorzisz obydø poslednye strony przes wescze gory Skorpiona (per ascensum Scorpionios), tak abi sli do Senna |
| A tak odidze *wszitel lyvd, abi gedly a pyly, ... a vczinyly wyelyke wyesyele (laetitiam magnam) |
| Gdisz gest wam tak lubo, abich swego martwego pogrzebl, sliszczye myø a orøduyczye za myø (intercedite pro me) przed Ephronem |
| Gdisz tak leszøcz na zemy, scyøgnøł syø (prostratus) przed bozim koscyolem, Ezdras modlyl syø s placzem |
| Duch, Krzysz, Lucia, po Popyelczu szroda pyrwa, suche dny tak kosczyol trzyma XV med. |
| Prziwyøzaly Achiora ku drzewu za røce y za nodze, a tak swyøzanego vycyamy (sic vinctum restibus) hnyecawszi go tu, wrocyly syø ku panu swemv |
| Czso wyøcey przidano mosze bicz Dauidoui, gdiszesz tak oslauil (cum ita glorificaveris) slugø twego? |
| Y przecz tak dlugo myeszka przidz sin moy? Yzaly gest tam ostawyon (quare detentus ibi)? |
| A tak ostauil (reliquit) tu przed skrzinyø zaslyvbyenya boszego Azapha a bracyø gego, abi przislugowaly przed skrzinyø vstawycznye |
| Ach myloscz, czosz my vczinyla, eszesz me tak oslepila, eszesm sche ye na myloscz podal, yakobych nykogo na swecze znal 1408 |
| A w tem vsnyenyv gnoy iastkolyci gorøci gemv w oczy vpadnye tak, isze røcze oszlnøl (fieretque caecus) |
| Rzekl gest bog ku Kaynu: Gdze gest Abel...? Ktori tak otpowyedzal: Y czso ya wyem (nescio)? |
| Bil przed nym tak, iako bil drzewyeyszich dny (fuit ante eum, sicut fuerat heri et nudiustertius) |
| Za layanye onemv, komv by tak layal, za wyną ma zaplaczycz schesczdzessyąth grzywyen groschy, iaco gdyby gy szabyl (veluti ipsum occidisset, Sul 49: yakoby gy zabyl byl) |
| Tak gyszcye, iako bog szyw, wiscye dostoyny szmyercy (vivit dominus, quoniam filii mortis estis) |
| A tak y po syedlyskach (per agros) y w przedmyescyach kaszdich myast sinow Aaronouich sposobyeny bily møzowye |
| Panye bosze moy, czso wyøcey przidano mosze bicz Dauidoui, gdiszesz tak oslauil slugø twego, podle syercza twego vczinylesz wszitkø wyelebnoscz tø (omnem magnificentiam hanc) |
| Poczøli tak czynycz, yakoz bily vmiszlyly |
| Ya czyebye proschą, nye day mv tak rychlo vmrzecz, nye przepusczay nany smyerczy |
| (o ludziach, de hominibus) 'wybijający się ponad swoje otoczenie, bardzo się wyróżniający, wybitny, głośny, nieprzeciętny (także w sensie negatywnym), magnus, excellens, eminens (etiam in malam partem)': |
| Tey noczy... spadl grad sylny, myedzy tym spadl obrazek z oblokv..., a tak on obraz ny od yedney (i.e. od nijednej) gorączosczy nye rostayal, alye y (leg. ji 'go') polozyly w zyemye... y lyezal tamo trzydzyesczy lyat y dwye lyeczye, tosch dopyro yąl tayacz (tunc liquefiebat) |
| w użyciach orzecznikowych odpowiada zaimkowi przymiotnemu 'taki, tego rodzaju, talis, eius modi': |
| Kto gest ten, gen bi nye chcyal boiowacz przecyw lyvdu szidowskemu, gdisz tak krasne zoni (tam decoras mulieres) maiø? |
| Przeto iszesz tak chitrze vczinyl, to czso gest dobrego..., syødø sinowye twoy na krolyowye stolczv |
| Quando quidem ita vis, libentissime faciam gdisz tak chczesz, barzo rad vczyna XV ex. |
| Przykazal przednyemu rzekøcz... A tak y drugemu przykaze (similiter dedit mandata) y trzeczye[czye]mu |
| Tak prawy sowka: Sobye rzyc lowka 1447 |
| Nye mami syø pospolu tak sgymovacz, iako gyny narodowye (non possumus ita coniungi sicut gentes) |
| Yakom ya na Pyotrow dom samotrzecz tak z dobrimy, jakom sam, nye byegal 1458 |
| Gdisz gest wam tak lubo, abich swego martwego pogrzebl, sliszczye myø |
| Ktorzys (sc. Manasses i Dawid) byly... wgelkym (leg. w wielkim) zgrzesenyw, tak gako Ksegy *krwleffskye o nyh dage sffgadomye (leg. dają świadomie) XV ex. |
| Gdisz... Tobyas bil iøt,... a wszakoz tak (tamen) søc w iøczstwye, przeto drogy prawdi nye opuscyl |
| Wiscye ge vkrutnye zmordowaly, tak az w nyebo weszlo (ita ut ad caelum pertingeret) wasze vkrucyenstwo |
| Bo zatwardzil pan bog dvch gego y vczwirdzil sercze gego, tak aby dan byl (ut traderetur) w røcze twoy |
| Tedi Iacob wsadzyl dzeczi y szoni na wyelblødi y bral szø precz. Tak pobraw (tulitque) swoy nabitek... y bral szø ku Isaakowy |
| Naleszly bidlycyele Iabes Galaad w tey woyscze nye biwszi... Tak poslawszi (miserunt itaque) dzesyøcz tysyøczow møszow wibornich, przikazaly gym |
| A ti tak, Ezdraszv, ... vstaw (tu autem... constitue) sødze i wlodarze, abi vczily lyvd |
| Iże... Piotr za to palcow ucięcie... dosyćuczynienia żądał, my takiej w takiej przytczy tego to Piotra... skazalismy przysiąc (quia... petebat, nos itaque... pronuntiamus iuraturum), jako... cztyrzech palcow ucięcie miał ot Jana. |
| określa sposób czynności lub stanu 'podobnie, tak samo, w ten sam sposób, tak właśnie, similiter, eodem modo, hoc modo quidem': |
| w połączeniach a takież (i), ani takież, i takież 'a też, i też, i tak samo, et etiam, et eodem modo': |
| Ysz kthorykole dzewyczą... gwaltem vsylil (eam violenter oppresserit, Dział 55: aczby... zgwalczyl), tho gest dzewstwa sbawyl, zywoth gego bącz na mylosczy tak osyloney dzewky |
| Pakli y tak nye vslvchacze mnye (sin autem nec per haec audieritis me) a bødzecze chodzicz przecziwko mnye |
| Krolewstwo czwarte bødze iako szelyazo. Iako szelyazo trze a skracza (comminuti et domat) wszitki rzeczi, tak stroskoce te wszitki rzeczi a zetrze |
| Tak ze dzeszøcz zon pyecz bødø w yednem pyeczv chlebi a wroci (pro wrocø) ge na wagø (reddant eos ad pondus, Kałużn 288: *wydaczą gy w wagą) |
| Tak Iozve nye skvrczil gest røky (non contraxit manum), yøsz to gest na viszokoscz podnyosl dzerzø scyt, doyød sø nye zbyczi wszistczi bidliczele myasta Hay |
| Tak przebiwal Israel w zemi Amorreyskego (in terra Amorrhaei) |
| Thy (sc. Panye) vesrzy *cys na mnge tak, gakos wesral na Manasesa y na Dawida, y na yh skwthecne k thobye krzycenye XV ex. |
| Ya nye yestem tak dosthoyna przyrownacz szye k nyey..., boczyem zgrzeschyla sthokrocz vyaczey |
| Ktorzisz obydø poslednye strony (australem plagam)..., tak abi... przisli na polvdnye asz do Kadesbarne, odyødze to vinidø koncze kv wszy gymyenyem Adar |
| Cy to sø ksyøszøta spyewakow po czelyadzach koscyelnich slug, gisz w poswyøtnich komorach bidlyly tak, abi we dnye y w noci vstawnye swø sluszbø sluszily (ut... suo ministerio deservirent) |
| Vsrzø... nyemoci, gimys to ge gest sznødzil pan bog, szarø y gorøczosczø slvnecznø szgøøcz, tak aby wyøczey nye bila poszewana (sc. ziemia) ani czso zelonego syø wsp<ł>odzilo (ut... nec virens quippiam germinet) |
| Proverbium: Tak prawy sowka, sobye rzyc lowka 1447 |
| 'ptak z rzędu sów, strix': |
| Tocz søø cy, ktorzi w malszenski sstaw tak wstøpuiø (coniugium ita suscipiunt), ysze boga ot syebye... zapødzaiø |
| Iako to rzekl (sc. Rafael), natichmyast od gich oczu bil wzøt (ad aspectu eorum ablatus est), tak yze gego wyøcey nye vzrzely |
| Bo gest tak wznyesyon domisl twego rozumv (nuntiatur enim animi tui industria) po wszech narodzech |
| A tak zagladzil Yen modlø Baal s Israhela, ale wszakosz (verumtamen) od grzechow Ieroboamowich... nye odstøpyl |
| określa sposób czynności lub stanu 'podobnie, tak samo, w ten sam sposób, tak właśnie, similiter, eodem modo, hoc modo quidem': |
| Tak my bødz pan myloscyw, isze nye wzwyodø røki mey na mazanego boszego (ne extendam manum in christum domini) |
| A tak stoiø przed starszimy (in medio itaque seniorum), Achior... pocznye powyadacz wszitko |
| A tak Ioyada... nye dopuscyl zastøpom, abi odeszly, ktorzi na kozdi tydzen stacz myeli (quae sibi per singulas hebdomadas succedere sonsueverant) |
| Tak wyelyki strach wszem kraynam przipadnye, ysze... ksyøszøta y wszitci poczcziui... wichodzily przecyw gemu (exirent obviam venienti) przimuiøcz gy s koronamy |
| Tocz søø cy, ktorzi w malszenski sstaw tak wstøpuiø (qui coniugium ita suscipiunt), ysze boga ot syebye... zapødzaiø |
| Tak ostal (sc. Jepte) w Kades a toczil syø (circuivit) na bok zemye edomskey y zemye moabskey, y przyszedl ku wschodu |
| (W tym kącie jeziora proboszczowi wolno założyć jaz, to jest) ab immisione al. od thonyey gonny (tak jednakże, aby jaz nie zawadzał) immissioni finali al. zgonny thony (1439) 1532 |
| Ale iże... ze ksiąg niektorzy listow mieć i wyciągnąć czasu podobnego żądają, tegodla obyźrzano ma być, aby sędzia miał przez służebnika jawno... kazać wołać, iże w takiem powiecie, mieśćca a dnia takiego, księgi albo popisy ku wydawaniu listow (ad extrahendum litteras)... jich mieć żądającym będą wyłożony |
| A tak gest oboiø tø czelyadz rozdzelyl myedzi sobø lyosmy... Y wiszedl pyrui lyos Ioiarib (exivit autem sors prima Ioiarib) |
| Iako szelyazo trze a skracza wszitki rzeczi (quomodo ferrum comminuit et domat omnia), tak stroskoce te wszitki rzeczi a zetrze |
| Wiscye ge vkrutnye zmordowaly, tak az w nyebo weszlo wasze vkrucyenstwo (crudelitas) |
| Dzewencz dny v salarsi bila be<z> vszego pokarmu, sucz tak welmi *strudzena |
| Vstawyamy tesz, ysz kthorykole dzewyczą... przes woley porodzyczelow gey vlapyl (rapuerit) a yą gwaltem vsylil..., zywoth gego bącz na mylosczy tak osyloney dzewky |
| *Nyedzy tym spadl obrazek z oblokv... A tak on obraz... lyezal tamo trzydzyesczy lyat y dwye lyeczye... Przesz gyesz szyą vypysvye (describitur) dostoyne (leg. dostojnie) oplczyenye a *vmączyenye *gospodnya naschego Iesvcrista |
| Bødzesz nyemocen przezlø nyemoczø twego brzvcha tak, az z cyebye wiplinø twa trzewa (donec egrediantur vitalia tua) |
| Ony (sc. przysiężnicy) tako szyedzely y szwyathczyly a woyth tesz ku prawu nye przyszagl, a tak[og]ego szandu szwyathczenye (iudicii huiusmodi testimonium) szą stanye w zapowyedzany czasz myedzy dwyema myesczanynomą |
| Przeschnøli cysterni..., tak yze nye bilo we wszem myescye, otkød bi syø napyly do sitoscy (unde satiarentur) |
| Ustawiami, vchwaliamy y od thego czasv tak skazujem (statuimus, laudavimus et ordinavimus), ys ieslizebi... ziemianyn... smialbi... dom cziykolwie nayachacz..., thakowi gwalthownik uthracza czescz 1498 |
| Slachczanka panna othpouyedzecz tak ma 1447 |
| Zatim syø tak Saul a lyvdze israhelsci sebraly na tem wdolyv terebynti (in vallem terebinthi) |
| Ktosz by zabil blisnego swego nye chczø, ienze by w[s]czora... nizadney nyenavisczi nye myal przecziw gemv, a tak bilo visczono (comprobatur) |
| Aczby ktory sz Zydow pothem take lysthy albo zapyszy vkazal (si... exhibuerit)..., take zapiszy y lysthy... nyeyeney mayą bycz moczy |
| A gdisz... Tobyas bil iøt..., a wszakoz tak søcz w iøczstwye (in captivitate tamen positus), przeto drogy prawdi nye opuscyl |
| uwydatnia ogólnie wielką ilość, nasilenie czegoś 'tak wiele, tak dużo, tam multum, tot': |
| Pakli any tak ch<ci>ecz bødzecze przyøøcz kaszn mø (quod si nec sic volueritis recipere disciplinam)..., y ia przecziwko wam poydø w przecziwnoscz |
| Gdi gad leb wąnsz od schathana bil poslan ku zdradzie niewies<c>iey, y owsschem tak bylo, ze sam ssatan vdzelal sie gadem a wlazl na to drzewo zapowiedzane XV p. pr. |
| Zatim syø tak Saul a lyvdze israhelsci sebraly na tem *wdolyv terebynti (in vallem terebinthi) |
| Skazujemy <w> takie rzeczy przysięgą Janowi włożyć, le acz (Dział 22: aczby) przedtym był dobrego słowa (si alias fuerit bonae famae) |
| A gdyż się tak to Adamowi i Jewie zstało, owa trze nauczeńszy magistri... weszli są w radę doradzając sobie, azaliby mu nieco mogli dopomoc XV ex. |
| Tu stąd baczcie, iżeć tak dawno rozlewają krew ludzką marno XV ex. |
| A takież czujemy o dziewkach ślachcicow..., aby je za żywota dali mężom (cum eas in vita tradiderint maritis), posag jim podobny takież naznamionawszy |
| Iż przysiężnicy mają jinne przysiężniki wybierać, to jest nam dobrze pamiętno a jest podług... prawa..., tedy jesliście wy takowy brani i postawieni podług waszego starego obyczaja, możecie dobrze w ławicy na sądzie siedzieć i prawo wyrzec |
| Baczy, czemu wymienia Judasza, iże stał s nimi? K temu rzecz *taką, iże miły Kristus pytał ich niejako nie wiedząc... Tego dla święty Jan przywodzi bycie Judaszowo osobne, bo mogłby niekto rzec, iże nie jest to nijeden dziw, iże Cristus nie poznał *nijednego czeladnikow |
| (w odpowiedzi) 'tak, sic est, etiam': |
| tak daleko jako |
| [Według Biblioteki zabytków wyraz hasłowy należy czytać jako ufalca, tak też w dalszych tomach Sstp., por. artykuł hasłowy (uchwalca) ufalca.] |
| 'chleb lub bułka podłużnego kształtu, tu może lekarstwo tak uformowane, panis oblongae formae vel medicamentum instar panis eiusdem formae confectum': |
| A stol takesz obietny owinø modrim plasczem a wlozyø s nim kadzidlniczø, tarlkø a czasøø (ponent... thuribula et mortariola, cyathos et crateras, 1471 MPKJ V 24: czascha ciatus) |
| Ustawiamy, iż gdy ktory naszych ślachcicow dziewkę swoję za mąż da... A takież czujemy o dziewkach ślachcicow niższych wojewody, aby je za żywota dali mężom (idem sentimus de filiabus nobilium inferiorum a palatino) |
| Slvchaycze gich, a czso sprawyedliwego bødze, *sodzicze..., nyzadnemu rosdzal nye *bodze myedzi osobami søszetnimi: takesz malego, iako wyelikyego przesliscze ani przymyecze czyeykoli osoby (ita parvum audietis, ut magnum, nec accipietis cuiusquam personam) |
| 'po serbsku, tak jak w konnicy węgierskiej, w której służyli Serbowie, more Moesorum, similiter atque in equitatu Hungarico, in quo Moesi stipendia merebant': |
| wskazuje przybliżone podobieństwo pewnego stanu do innego '(tak) jakby, tamquam': za martwe 'jakby martwy, półżywy, quasi mortuus, semivivus': |
| My takie też boże jimię wzywawszy a radę mądrych k sobie zezwawszy (consilio sapientium communicato nobiscum, Dział 3: mężow mądrości napełnionych z radą)..., ufalamy |
| wyraża równorzędną łączność 'zarówno – jak, tak – jak, sive – sive': lecz... lecz: |
| Thobyas rzekl oczu swemu: A czso bi to bilo, oczcze, gesz bichom gemu mogly dostoynye otplacycz za take dobrodzeystwo (aut quid dignum poterit esse beneficiis eius)? |
| 'stawiać swoją nogę przed nogą kogoś idącego, tak aby upadł, podstawiać komuś nogę, aliquem supplantare': |
| tak(oż) i: |
| Choph rzeczono iest zamknye<nie> albo wzglødny (Coph conclusio vel aspice), bo takesz yest w rozumye, bo czlowyek zamczony yma sze oględacz y szkody sze duchowney warowacz |
| Gdyby ktory człowiek w dalekich cudzych ziemiach był *et przyszedłby daleko po roce i po dniu i dokaże tego, i<ż> tak daleko był |
| Nyzadnemv rosdzal nye *bodze myedzi osobami søszetnimi (nulla erit distantia personarum), takesz malego, iako wyelikyego przesliscze |
| Obyczaj we wszech ziemiach takowy jest, iż od każdej kopy zapisują rękojemstwa, czynsze albo loty na każdy rok sześć groszy (a sexagena ponitur et inscribitur cautio de solvendis sex grossis census seu pensionis quolibet anno), a tak bywa płacono zawżdy aż do wypełnienia sumy głownej 1498 |
| Obyczaj we wszech ziemiach takowy jest, iż od każdej kopy zapisują rękojemstwa, czynsze albo loty na każdy rok sześć groszy, a tak bywa płacono zawżdy aż do wypełnienia sumy głownej, od ktorej on łotownik jest zapisany (a sexagena ponitur et inscribitur cautio de solvendis sex grossis census seu pensionis quolibet anno usque ad solutionem sexagenae) 1498 |
| Takesz dzeczam do dwnaczcze (leg. dwunaćcie) lyaath vichowanym, gdy... krzywda gim byla vczynyona..., mogą ho on gwalth vczinyony, o kthori czinycz nye mogly prze nyedostathek laath, posczygacz any... dlya dawnosczy vymowyenye moze bicz oblozono, alyszby... po leczech w nich dokonanich (Dział 34: po dokonalych lyeczech)... czinycz zamyeszkaly o krziwdi gim nyegdi vczynyone (nisi tunc legitima aetate in eis completa infra tempus debitum agere negligerent pro iniuriis) |
| na początku wypowiedzi jako wyraz głębokiego przekonania o jej prawdziwości i pewności: (a) zaprawdę mowię, powiedam, powiem (wam, tobie), mowię, powiadam, powiedam (wam) zaprawdę 'twierdzę, że tak istotnie, rzeczywiście jest było(by) lub będzie, re vera, vere': |
| 'bez różnicy, tak samo, sine discrimine, aeque': |
| Ysz gdi s przythczey kakeykolye przigodzi szą w Krakowye interdicth cirkewni dzirzecz a chowacz, myastho Kazymyrz myedzi rzeką Wyslą themv tho interdicthovi nye ma bycz podano y *takeysz zaszą (non debet subiacere et e converso) |
| 'zbudować przegrodę na strumieniu, rzece, tak aby powstał staw, piscinam aggere obiecto efficere': |
| 'tak jak wymagają tego reguły zastawu, modo pigneraticio': |
| Iżeć tak dawno rozlewają krew ludzką marno..., przeto je karze Bog jawno XV ex. |
| Takesz pasyeka (lucus) ta ostala w Samary |
| na początku wypowiedzi jako wyraz głębokiego przekonania o jej prawdziwości i pewności: zawierne mowię, powiedam, powiedaję (tobie, wam) 'twierdzę, że tak istotnie, rzeczywiście jest, było lub będzie, verum fuisse aut esse aut futurum esse dico': |
| na początku wypowiedzi jako wyraz głębokiego przekonania o jej prawdziwości i pewności: zawiernie mowię, powiedam (wam) 'twierdzę, że tak istotnie, rzeczywiście będzie, verum futurum esse dico': |
| 'umocować, zaczepić, przytwierdzić coś a. kogoś, tak aby wisiało, suspendere, pendere': |
| 'umocowywać, zaczepiać, przytwierdzać coś tak, aby wisiało, suspendere, pendere': |
| My takie też boże jimię wzywawszy a radę mądrych k sobie zezwawszy, w sobie też rozmysł dostateczny pirzwej miawszy (etiam habita deliberatione sufficienti, Dział 3: z dobrym rozmysłem)... ufalamy |
| O moy myly oycze, czemusz tako barzo smączyen a tako (pro taką) zalosczya zbeszczyl (quare tu doloribus tantis tribularis)? |
| Weźmi makuch linvm..., namaż szyroki, długi płat... a tam ot ciała namaż płat tenże białkiem zbitym, spienionem, a tak... nogę obwiń XV p. post. |
| o czasie 'dopóty, tak długo, tamdiu': |
| Gdyby <ktokole> wszedw w las <drugiego> ciąć takie drzewa albo jim rowna porąbił, może być przez dziedzica tego lasa jęt... Bo nie jest zgodno ani się widzi dostateczno (non enim consonum et sufficiens videtur) za tako znamienitą szkodę lekki zakład wziąć albo iżby tylko w pociądzaniu był skaran |
| przysłówek zaimkowy względny: wyraża stosunek do wyrazu lub zdania, porównując lub ograniczając: A. w zdaniu pojedynczym: wprowadza porównania '(taki jak, (tak) jak, tamquam, quasi': |
| Tak ty panno zostałaś, jak anjoł powiedał XV med. |
| '(tak) jak, quasi, velut, sicut': |
| wprowadza zdanie orzecznikowe '(tak) jak, quod, ut': |
| 'słusznie, właściwie, tak jak należy, recte, bene, ut decet': |
| 'dopóty, tak długo, tamdiu': |
| Bødø ostrzegacz... ssødow swyøtostnich... y opony, y wszego takego nadobya (custodient... vasa sanctuarii... et velum cunctamque huiuscemodi supellectilem) |
| II. przysłówek zaimkowy względny: wyraża funkcję porównawczą wprowadzanej przez siebie treści, nadając jej charakter określenia lub zdania porównawczego, ale tylko w przybliżeniu warunkowo: A. w zdaniu pojedynczym (przy czym niektóre określenia można uważać za eliptyczne równoważniki zdań): 1. wprowadza porównania i pokrewne (pochodne) określenia: a. co do jakości, sposobu, postaci i stopnia '(tak) jakby, quemadmodum, tamquam, quasi, velut, instar (z gen.)': |
| Jako miesiąc pełny (luna plena Ecclus 50, 6) w światłości..., tak Anna ś<w>ięta światłość wieliką na świat wypuściła |
| Apostolowe nebeske y take zyemske ku bozey chwale wzywayø |
| Bog wschechmogaczy dal yey tako svyątloscz, yze z yey oczv pochodzy svyatle promyenye (radii fulserunt) |
| Takie mianowanie... proście przeciwia się (directe contrariatur) przykazaniu bożskiemu |
| Przeto w zapowiedzi położono ty dłużne pieniądze (OrtOssol 65, 3: przeto zapowiedź położono o ty zapowiedne pieniądze [y] u jednego dobrego człowieka k wiernej ręce tak długo, ażby ukazał, co za prawo ma k tym pieniądzom |
| 'po złodziejsku, tak jak złodziej, kradnąc, grabiąc, furtive, more furum, per latrocinium': |
| 'po złodziejsku, tak jak złodziej, kradnąc, grabiąc, furtive, more furum, per latrocinium': |
| A stol takesz obietny owinø modrim plasczem a *wlozyø s nim kadzidlniczø... a czasøø, a zlotniczø (crateras, Biblia taborska: zlatice) kv *paløczey obyecze |
| 'jednakowo, tak samo, równo, eodem modo, aeque, pariter, cum unanimitate': |
| Staly møzowye wogewodi s ksyøszøt sinow Efraymouich: Azarias, ... Barachias... A takesz stoiøcz møzowye myanowany (quos supra memoravimus), wzøwszi wszitki wyøznye, a ktorzi bily nadzi, prziodzely ge z lupu |
| Iże takie mianowanie ma w sobie błąd nieścirzpieły, tegodla iże proście przeciwia się przykazaniu bożskiemu (quod directe contrariatur praecepto divino) |
| 'jednomyślnie, jednakowo, tak samo, eodem animo, similiter': |
| Gyni takesz boy stal syø przecyw Fylysteom, w nyemsze zabyl od boga dani sin Saltus bethleemski brata Golyata getheyskego, w gegosz kopyiv drzewo bilo iako nawoy tkaczow (cuius hastae lignum erat quasi liciatorium texentium) |
| Jako gwiazda jutrzenna w pośrodku obłoku..., tak Anna ś<w>ięta światłość wieliką na świat wypuściła |
| (o stawie, de stagno) 'występować z brzegów, być wypełnionym tak, że się woda wylewa, aqua inundare': |
| 'nie tak jak należy, niewłaściwie, nieodpowiednio, non bene, male, non recte': |
| Takesz malego iako wyelikyego przesliscze (ita parvum audietis ut magnum) |
| Daly gemu chleba pogescz... a takesz nyemali vlomek fygow (fragmen massae caricarum) a dwa swyøski suszonego wyna |
| 'ułożyć coś tak, aby zwisało, przerzucić, aliquid suspendere': |
| A takesz Elyachym... pysal (scripsit) ku wszem..., abi osyedly gori |
| Y stalo syø, gdi vsliszely wszitci nyep<rz>yiacyele naszi y lyøkly syø wszelcy narodowye, gisz bily v okole naszem, a dzelyly syø samy w sobye (et conciderent intra semetipsos), wyedzøcz, ysze panem bogem take dzalo vczinyono |
| Jakoż to Mojrzeszow kierz gorzał a przy tem swą przyrodność zieloności jimiał, tak ty panną zostałaś, jak anjoł powiedał XV p. post. |
| Jako śrzebro albo złoto młotem kując barzo bywa rozszyrzono, tak i miłość w przeciwności się doświadcza i mnoży XV ex. |
| A takesz to Ezechias przicziny (addidit) rzekøcz |
| Też tak chcemy mieć, aby żadny ziemianin dnia rocznego w onem mieście, kędy roki sądzą, nie śmiał w zbroi chodzić (quod nullus nobilium armatus incedat in oppido aut civitate die et tempore terminorum celebrandorum) 1498 |
| Kmieć nie będzie moc... ślachcicowi... ślachatności naganić, niżliby... słyszał, iżby prze drugiego ślachcica pirwej jemu było naganiono a on się z takiego przyganienia nie wywiodł (ipse se de huiusmodi improperio minime expurgavit) |
| My w thakem przigodzenyv (in tali casu, Dział 35: o taką schtvką) vikladami, ysz Falko przes wlostną przysągą ma szą viwyescz |
| Bo takesz ony wzdzalaly tu oltarze... a lugy na wszelkem przigorzv (super... collem) wisokem |
| Take zapiszy y lysthy oth nynyeyszego czasv (extunc) nyeyeney mayą bycz moczy |
| Alye tako yey mysl przyschla (talis cogitatio occurrit eius menti), yze dotkne szye podolka odzyenya yego |
| A tak mię wiele szkoduje, gdzie mię wiedzie ku wielkiemu memu przykładu i ku wielkiemu nakładu, i wielkiej szkodzie XV ex. |
| 'zaczepiać (na czymś) tak, żeby wisiało, appendere, suspendere': |
| Wisłą, Bugiem i Narwią każdemu mają być dobrowolne płynącemv kromia żadnego cła przez wszystki jazy od początku wiosny aliż do Świątek, tak iż też traftam dostateczne dziory ku płynieniu (struibus et aliis vasis ac ligaturis, per obstacula debet dari foramen sufficiens), kędyby dobrowolnie wypłynąć mogli, kromia żadnego pieniężenia, płacenia, a po Świątkach wszem płynącem też w każdem jazu... ma być wydana dziora, kędyby płynąć mogli (debet similiter dari foramen ad defluendum) 1498 |
| Y daly swoy røce Ezdrasowy na tem, abi zapødzily ot syebye swe zoni a takesz, abi offyerowaly w modlebny... skopi (ad litandum in exorationem arietem) |
| Stol takesz obietny owinø modrim plasczem (hyacinthino pallio) |
| Tak siodmego miesiąca pirwy dzień sławny i święty będzie wam, wszelkiego działa robotnego nie czyńcie w niem, bo dzień źwięczny a trąbny jest (dies clangoris est et tubarum) |
| A tak mię wiele szkoduje (sc. dłużnik), gdzie mię wiedzie... ku wielkiemu nakładu i wielkiej szkodzie, gdziem ja, moj łaskawy panie, musiałem nań zwodzić świadki przed V. M, pan[i]em mojem XV ex. |
| 'nie tak, jak należy, nieodpowiednio, niewłaściwie, male, non bene': |
| A takież mowimy, kiedyby przed starostą naszym to się zstało (et idem... decrevimus observari) |
| O, z yaką poczesnosczią obraliscze w oblicznosczi takey swiatosczi! |
| tak że, tako że: |
| z odpowiednikiem tak, tako w zdaniu nadrzędnym: |
| Wisłą, Bugiem i Narwią każdemu mają być dobrowolne płynącemu..., tak iż też traftam dostateczne dziory ku płynieniu <mają być dane> (debet dari foramen sufficiens, quo libere fluitabunt) 1498 |
| Jakoż to Mojżeszow kierz gorzał a przytem swą przyrodność zieloności jimiał, tak ty panną zostałaś, jak anjoł powiedał XV p. post. |
| W Sędomirzu co się też stało przez Tatary płaczliwe działo: tak ludzi wiele pobili XV ex. |
| Gdyż samo rozmyślenie przypędziło cię ku takiemu poceniu krwawemu cum cogitatio sola passionis coegit te sic sudare XV p. post. |
| Ten człowiek..., ktory mi się obligował..., iż mi miał zapłacić... cztery złote..., gdzie ja, moj łaskawy panie, przysłałem na złożony czas..., tu mi się nie usprawiedliwił... A tak ja wierzę, iż W<asza> M<iłość> raczy mi uczynić sprawiedliwość jako moj pan, moj łaskawy XV ex. |
| A jestliby tego nie chciał udziałać (sc. cesarz turecki), tedym mu kazał powiedzieć, iżeć ja mam z dawnych czasow przysięgi z krolem polskim, a tak muszę s nim w mirze być 1500 |
| 'nie tak jak należy, nie dość pilnie, non ita ut decet, non satis diligenter': |
| 'zwyczajnie, normalnie, tak jak bywa, more solito, ut solet': |
| Gdyż się tak to Adamowi i Jewie zstało, owa trze nauczeńszy magistri obżałowawszy się jego ubostwa i nędze, weszli są w radę XV ex. |
| Namaż płat tenże białkiem zbitym... a tak we troje abo we czworo nogę obwiń tą maścią, za trzecim przywicim uznasz pomoc XV p. post. |
| 'umocować, przyczepić, przytwierdzać coś tak, aby wisiało, aliquid suspendere': |
| Takesz tesz mowymy o kasdem targv vczynyonem sz synem, abi nye bil vaszen, gdisz gest w oczczowey moczy, <przeto nie ima mocy> abo panowanya ktorey rzeczy any podanya ktorego gymyenya (propter quod non habet alicuius dominium rei vel aliquam possessionis traditionem) |
| 'bez różnicy, tak samo, sine discrimine, aeque': |
| 'bez różnicy, tak samo, sine discrimine, aeque': |
| Bo takesz ony wzdzalaly tu oltarze... pod wszelkim drzewym rozdzanim (subter omnem arborem frondosam) |
| [W. Twardzik odczytuje wyraz hasłowy w tym cytacie jako aże. Tak też w dalszych tomach Sstp, por. hasło zstąpienie: alye (pro aze).] |
| A tak we troje abo we czworo nogę obwiń tą maścią XV p. post. |
| Tak dawno rozlewają krew ludzką marno, aleć dzisia więcej pewno XV ex. |
| Quidam ciuis... confregit sibi pedes alias tibias et maxime sibi inflati fuerunt... Namaż płat... a tak... nogę obwiń tą maścią, za trzecim przywi<c>im uznasz pomoc, jestli bog i chce, bo wyciągnie ogień XV p. post. |
| Choph rzeczono iest zamknye albo wzglødny, bo takesz yest w rozumye, bo czlowyek zamczony yma sze oględacz (quia conclusus debet circumspicere) y szkody sze duchowney warowacz |
| ~ Bohemizm. [W Bibliotece zabytków ogłoszony, tak też w wydaniu Biblii królowej Zofii w opracowaniu S. Urbańczyka. Prawdopodobnie hasło nieuprawnione.] |
| 'nie tak dobry jak porównywana podstawa, ustępujący w jakości, mniej wart, peior, deterior, inferior': a. o człowieku, de homine 'niżej urodzony, gorszego stanu, nieszlacheckiego pochodzenia, humiliore, ignobiliore, loco natus, ignobilis, non nobilis': |
| 'na wzór czegoś, tak jak, ad exemplum, ad instar': |
| Anno święta, przez płodu twego tak wysokie podniesienie uproś nam łaskawe wysłuchanie |
| Prze ktore pomsta sądowa... przez nas obykła na takie być podniesiona (a nobis consuevit in talibus exerceri, Dział 36: dla ktorych win po sąd nasz radzi przychodzą) |
| 'tak długo jak, dopóki, tam diu quam, dum' (?): |
| Masz takesz wyele rzemyøszlnykow, gysz lamyø kamyen, wapno zgø (caementarios) |
| Nie pożądaj żony jego, tak schowasz rząd (Dek III 1. 3. 6, etc.: urząd, III 7. 17: zakon) stadła twego |
| Alye by nycz dawnosczy nye bylo zapamyąthano alybo nye wyedzano y thy take vstawyenya thv podpyszą |
| Gdyby pożyczyli (sc. Żydowie) pieniędzy takiemu synowi..., pożyczenie nie ma być ważno (concessio facta non valeat) |
| My takie takim przytczam opatrzyć chcąc (providere volentes) wykładamy i ustawiamy |
| Tak Maryja bożą łaską karmi rzyszą krześcijańską ca 1500 |
| 'długa laska zakończona poziomą poprzeczką, kula dla chromego, też krzyż tak spojony (krzyż w kształcie litery T, zwany egipskim lub św. Antoniego), fustis longus transverso assere instructus, fulcrum aegrotantium, item crux commissa (etiam Aegyptiaca vel s. Antonii nuncupata)': |
| Offyerowany bødø... dwa dzesyøtky byeli... y paløczø obyet vina cztwarta czøscz hyn (quarta pars hin), takey *marki |
| My takie też... prze dobre pokojne a użytek cyrekwie krakowskiej (pro bono pacis et utilitate ecclesiae Cracoviensis, Dział 3: dla pokoju pospolnego i opory kościelnej)... ufalamy |
| Nyzadnemv rosdzal nye *bodze myedzi osobami (nulla erit distantia personarum) søszetnimi, takesz malego iako wyelikyego przesliscze, ani przymyecze czyeykoli osoby (personam), bo søød bozi iest |
| Custos dei angelus, qui et in sompnis et aliquando in vigilia iam sic iam aliter, i tak i owak, hominem amonet XV med. |
| A stol takesz obietny owinø (involvent) modrim plasczem |
| Jestli tak wielka żałość, jąż widziała wszego świata włość? 1407 |
| tak(o), takoż..., iż(e): |
| Geyze takesz bog przidal krasi, bo wszitka ta ozdoba (compositio) nye z nyeczistoti, ale se czsnoti bozey pochadzala |
| Owa dawam gemv slvb mirv mego, a bødze takes gemv iako semyenyv gego vmowø (pro vmowa) kaplanstwa wyecznego (pactum sacerdotii sempiternum) |
| utarte połączenia: tako wiele 'tyle, tak dużo, tantum, tanti': |
| Oteszly wszitci... godowacz a dacz dari tim, ktorzi nye myely, abi takesz godowaly, bo bily wyelebnye powiszeny slovi (magnifice enim sunt exaltati verbis), gimysz bily nauczeny |
| Nye takey zoni na zemy w wezrzenyv, w krasye y w umisle swich slow (in sensu verborum) |
| Custos dei angelus qui in sompnis et aliquando in vigilia iam sic, iam aliter i tak, i owak, hominem ammouet XV med. |
| Też tak chcemy mieć, aby żadny ziemianin w onem mieście... nie śmiał w zbroi chodzić 1498 |
| 1. w zdaniu złożonym jest odpowiednikiem zdania podrzędnego: a. sposobowego 'w ten sam sposób, tak samo, podobnie, eodem modo, similiter': |
| w związkach wewnątrz zdania dołącza na stopniu równorzędności (często z towarzyszącym spójnikiem a, i) część zdania, informując, że jest ona w tym rzędzie członem nie pierwszym, często ostatnim, kompletującym, czasem nieoczekiwanym 'a też, i też, i tak samo, atque, etiam, et eodem modo': |
| [Tak odczytuje Wacław Twardzik.] |
| Balaat takez vdzalal y wszitka myasta przetwarda..., y wszitka myasta wozatarzow (cunctas urbes quadrigarum) y geszczczow |
| w zdaniu złożonym jest odpowiednikiem zdania (lub okolicznika) sposobowego porównawczego 'podobnie, tak samo, w ten sam sposób, similiter, eodem modo': |
| w połączeniach takież... jako (i), takież i łączy równorzędne człony zdania 'i... i, zarówno... jak, et... et, tam... quam, ita... ut': |
| Modlytwa gego y vsliszenye, wszitki grzechi a potøpa, takez myesczcza (loca etiam)..., popysano wszitko w mowyenyv Ozay |
| Odyczcze s possrzotka wyelikosczi tey to, takesz ivsz zagladzø ge (etiam nunc delebo eos) |
| Wszitki koscyoli modlebne... zatracyl Iozyas... A takesz y ti, z gichsze brzucha zly duchowye prorokuiø, a czarownyki... zatracyl (sed et pythones... abstulit) |
| w połączeniach a (zasię) takież, ale (wszakoż) takież przeciwstawny 'a jednak, a mimo to, attamen, nihilominus': |
| Tedi Dauid wstaw s tego myasta y szedl precz, a Ionatas zasyø takesz (sed et) do miy<a>sta |
| Palyly sini swe... bogom sefarnayczskim, ale takesz (et nihilominus) pana boga czcyly |
| Przeto baly syø cy iscy lyvdze boga, ale wszakosz takesz y (sed nihilominus et) swim modlam syø klanyaly |
| w połączeniu a takież: |
| Rzekl pan: Takesz Iudø zagladzø od twarzi mey (etiam Iudam auferam a facie mea), iakom zarzucyl Israhela |
| takież i: |
| w zdaniu pojedynczym wskazuje na sposób czynności lub stanu 'w ten sam sposób, tak samo, podobnie, eodem modo, similiter': |
| w zdaniu złożonym jest odpowiednikiem zdania sposobowego 'tak samo, podobnie (jak), eodem modo, similiter (atque)": |
| I. przysłówek zaimkowy wskazujący: A. w zdaniu pojedynczym: 1. wskazuje na sposób czynności, stanu lub właściwości 'w ten sposób, w taki sposób, tak, hoc modo, ita': a. bezpośrednio: aa. przy czasownikach: |
| 'tak właśnie, ita quidem': |
| 'tak zwany, o takim imieniu, nazwie, qui hoc nomine appellatur': |
| 2. wskazuje na intensywność czynności, stanu lub właściwości 'do tego stopnia, tak bardzo, adeo, tantum, tantopere': a. bezpośrednio: aa. przy czasownikach: |
| 'tyle, tak dużo, tot, tantum': |
| (w odpowiedzi) służy jako potwierdzenie lub zaprzeczenie, że coś jest prawdziwe, zgodne z prawdą 'tak, nie, ita, non': |
| B. w zdaniu złożonym, jako odpowiednik zdania podrzędnego (również z elipsą orzeczenia): 1. sposobowego 'w ten sposób, w taki sposób, tak (że, jak), eo modo, ita (ut)': |
| okolicznikowego stopnia i miary 'do tego stopnia, tak bardzo, adeo, tam, tantopere': |
| 'zaczepiać przedmiot tak, żeby nie miał podparcia, suspendere, pendere': [podgardłki na pirsiach wieszać] |
| Boleść o twą złą żonę uskromisz ją, gdy tako cso usłyszysz o cudzych (dolorem de mala uxore tua mitigabis, quando audies de uxoribus alienis) XV p. post. |
| Takesz y ono samo (sc. Niniwen) wyedzono... do iøczstwa (ducta est in captivitatem) |
| 'zgodnie z ustalonym obrządkiem, właściwie, tak jak należy, rite, recte, bene': |
| 7. czasowego tako długo, tako dawno: a. równoczesnego 'tak długo, póty (póki), tamdiu donec': |
| bezpośrednio następczego 'tak długo, póty (aż, póki nie), tamdiu (donec)': |
| włączny w połączeniach a to tako, le tako (to) iże 'mianowicie tak, en ita': |
| Y posyekl (succenditque) takesz pasyekø |
| I. przysłówek zaimkowy wskazujący: A. w zdaniu pojedynczym: 1. wskazuje na sposób czynności lub stanu 'w ten sposób, w taki sposób, tak, hoc modo, ita': |
| B. w zdaniu złożonym, jako odpowiednik zdania podrzędnego: 1. sposobowego 'w ten sposób, w taki sposób, tak, hoc modo, ita': |
| okolicznikowego stopnia i miary 'do tego stopnia, tak bardzo, adeo, tam, tantopere': |
| a takoć więc |
| I. przysłówek zaimkowy wskazujący: A. w zdaniu pojedynczym: 1. wskazuje na sposób czynności lub stanu 'w ten sposób, w taki sposób, w ten sam sposób, tak samo, podobnie, hoc modo, eodem modo, similiter': |
| B. w zdaniu złożonym, jako odpowiednik zdania podrzędnego: 1. sposobowego 'w ten sposób, w taki sposób, tak, hoc modo, ita': |
| II. spójnik lub partykuła: 1. w zdaniach współrzędnie złożonych łączy zdania współrzędne lub wzmacnia inne wskaźniki połączenia, wskazując stosunek: a. łączny 'i, i wtedy, i tak, et, et tunc, reapse': a więc: |
| w zdaniach podrzędnie złożonych występuje w zdaniu nadrzędnym jako odpowiednik zdania podrzędnego lub częściej wzmocnienie innego odpowiednika i wskaźnika zespolenia 'to, to zaraz, to już, to gdzie, to wtedy, to tak, tum, tunc, et tunc': |
| To iste drzewo wzięło taką moc od niego, iże było lekarstwo wszech wrzedliwych a wszech niemocnych (arbor haec... esse iam incepit morbis salutifera)... było poświęcono ściem Jesukrystusowem mimo je |
| 'w ten sposób, tak, hoc modo, ita': |
| Daly gemu chleba pogescz... a takesz... dwa swyøski suszonego wyna (uvae passae) |
| 'taki, który należy już do innej kategorii, zaliczony do innej grupy, qui iam ad aliud genus pertinet': |
| A tak we troje abo we czworo nogę obwiń tą maścią, za trzecim przywicim uznasz pomoc..., bo wyciągnie ogień XV p. post. |
| 'należycie, odpowiednio, właściwie, tak jak należy, przystoi, decenter, apte, convenienter, congrue': |
| 'należycie, odpowiednio, właściwie, tak jak należy, przystoi, decenter, apte, convenienter': |
| Vschytky rzeczy take... moglby (sc. Jesus) vam vczynycz, by szye chczyal bronycz, alecz szye bronycz nye chcze, yedno na maly czass vass vstraczycz, abysczye poznaly, yze dobrovolnye ydze na mąką |
| corruptum pro sprawnie 'zgodnie z prawem, tak jak prawo wymaga, w sposób ustalony prawem lub zwyczajem, iure, secundum legem vel consuetudinem': |
| Namaż płat tenże białkiem zbitym, spienionem a tak... nogą obwiń XV p. post. |
| Gdzie bracia... są ot siebie w jimieniu oćczyznem rozdzieleni, przygodzi-li się jenemu s nich w dziedzinnej rzeczy przeciwko sobie skazanie sądowe wziąć, drugiemu s nich potem owszejki zapow<iedzia>na bądź moc poćwirdzania alibo naganienia takie skazanie (interdicta sit potestas infirmandi seu arguendi sententiam eandem) |
| Potem drugi s nich (sc. braci)... wywodzi się wzgardzonym..., żądając tegodla spisać to skazanie i otmienić, a takoż takie skazanie przez taką prośbę obykło być wzłomiono (consuevit retractari, Dział 27: rzeczy skazane wygasały) |
| 'zgodnie z przepisami prawnymi, tak jak prawo wymaga, legitime, iuste': |
| 'zgodnie z przepisami prawnymi, tak jak prawo wymaga, legitime': |
| 'zgodnie z przepisami prawnymi, tak jak prawo wymaga, zgodnie ze zwyczajem, legitime, secundum morem': |
| 'dlatego jest tak, dlatego to, quae causa est, cur ita se res habeat, quam ob rem': |
| w połączeniach a też(e), abo też, albo też, albo i też, ale też(e), ale teże i, alibo też, ani też(e), i też(e), i też i 'a także, i także, i tak samo, et etiam, et eodem modo': |
| Ienze bi vcinil sromotø (qui irrogaverit maculam) komvskole swych (leg. z swych) myesczan, iakos iest vcinil, takes ma bicz gemv |
| To ustawienie o pirwą sztukę jest już złożono wyszszej..., a takież już prozno stoji i w jinszych sztukach |
| Chczemy take, aby szyąth zysk ymyecz *zyądaly, sstąd (inde) skodamy bily vnyedzeny (leg. unędzeni) |
| Od każdej kopy (sc. długu) zapisują... czynsze... na każdy rok sześć groszy, a tak bywa płacono zawżdy aż do wypełnienia sumy głownej (usque ad solutionem sexagenae) 1498 |
| Namaż szyroki długi płat ot kolana do przyszwy, a tam ot ciała namaż płat tenże białkiem..., a tak we troje abo we czworo nogę obwiń tą maścią XV p. post |
| Gdy... jinszy brat... ono skazanie odwoława... chcąc, aby to skazanie wypisano abo zagaszono, a k temu naszy sędzie częstokroć się skłaniają, a rzeczy skazane wygasały (sic huiusmodi sententia... consuevit retractari, Sul 38: takie skazanie... obykło być wzłomiono) |
| Tak ludzi wiele pobili (sc. Tatarzy), Wisłę trupy zastawili XV ex. |
| Eman takesz a Iditum trøbyøce trøbø a trzøsaiøc zwoneczki (quatientes cymbala) |
| K temu Samuel rzecze: Iako twoy myecz vczinyl szoni przes dzecy, takesz... bødze macz twa. A tu (et) gy natichmyast Samuel na køsi rosyekl |
| 'tak wiele razy, tyle razy, w tylu wypadkach, totiens': |
| 'tak wiele razy, tyle razy, jak wskazana w kontekście ilość, totiens': |
| wskazuje, że coś występuje w tak wielkiej ilości, wielkości, nasileniu itp., jak to zostało w sąsiednim tekście określone 'tyle samo, w tej samej ilości, równie dużo, tantum totidem': a. określenie przez wymienioną konkretną ilość czegoś: |
| wskazuje, że coś występuje w takiej ilości, jak to zostało w sąsiednim tekście określone 'tyle, właśnie tyle, tak wiele, tantum, totidem, tot': |
| tej wielkości, ilości, jakości itp., jak w kontekście wymieniono 'tak wielki, tantus, tantusdem, tam magnus': |
| uwydatnia ogólnie wielką ilość 'tak wielki, tantus': |
| 'tyle, tak wiele, jak to zostało w sąsiednim tekście określone lub jak wiadomo, tot, tantum': |
| 'tak wiele razy, jak to zostało w sąsiednim tekście określone, totienscumque': ilkokroć... telkokroć, tylkokroć: |
| 'wielokrotnie, bardzo często, aż tak często, saepe, frequentissime, tam saepe': |
| 'tak (taki) mały, malutki, tantulus': |
| Taky tho yego slub ma <być po>czvyerdzon pod svyadom<im pospol>nego pissarza rąką (per manum publicam) 1484 |
| Takesz syø sstan y tym, panye, gisz vfaiø w swø wyelykoscz y w swe wozi, ... y w swø strzelbø (in sagittis suis) |
| Tak bywa płacono zawżdy aż do wypełnienia sumy głownej (usque ad solutionem sexagenae) 1498 |
| Takesz malego iako wyelikyego przesliscze... A iestli czso nyesnadne syø wam vsrzi, wznyescze kv mnye a ya vislvcham was (ego audiem) |
| Ustawiamy, aby oćciec za złego syna a takież zasię syn prze oćca nie cirzpiał. A toż o braciej rodzonej... wykładamy mieć dzirżeć, niżliby ociec z winy synowej alibo syn z oćcowej, alibo brat z winy bratowej uczęstniący w grzesze ganiebnem (participando in crimine) był wydan..., nie mogłby się oczyścić |
| A tak mie wiele szkoduje (sc. dłużnik), gdzie mię wiedzie... ku wielkiemu nakładu i wielkiej szkodzie XV ex. |
| Iż tacy złostnicy przez takie zachodźcow mienienie wyzwalani bywali (a poena liberabantur, Dział 16: byli wyzwoleni) |
| Iako twoy myecz vczinyl szoni przes dzecy (sicut fecit absque liberis mulieres), takesz myedzi szonamy bødze macz twa |
| Gestly bødzesz myecz malo, takez malo rad vdzelyay prze bog (exiguum libenter impertiri stude) |
| Gdyby szą przygodzilo ktoremv o granycze klopoczączemv... vkazacz dwa albo trzy kopcze albo take snamyenythe sznaky, yako na polv vyaszdy (aut alia notabilia signa, ut in campis ujazdy), ale w leszech czosny albo snamyona na krzysz... virąbyona |
| Czuć będą sługi kościelnie..., ale tak, aby ku sędom świętnemu (ad vasa sanctuarii) i ku ołtarzu nie przystąpali |
| Take tho skazanye vstawyami wyekvgystą mocznoscz ymyecz podzyrzecz (perpetuum habere vigorem, Dział 28: w swey moczy ma stacz) |
| Oteszly wszitcy... godowacz a dacz dari tym, ktorzi nye myely, abi takesz godowaly, bo bili wyelebnye powiszeny slovi (magnifice... sunt exaltati verbis), gimysz bily nauczeny |
| 'wyznanie zasad wiary chrześcijańskiej, zwane tak od pierwszych słów, Symbolum Apostolicum': |
| Ma... zmowić trzy pacierze dla onego, iże tak nieopatrznie... przysięgał (propter incaute facta huiusmodi iuramenta) 1484 |
| Zgromadzil wszitek Israhel do Ierusalema... a takesz y sini (necnon et filios) Aaronowi a koscyelne slugy |
| Namaż szyroki długi płat od kolana do przyszwy a tam od ciała namaż płat tenże białkiem zbitym spienionem, a tak we troje abo we czworo nogą obwiń tą maścią XV p. post. |
| 'w taki sposób, jak ktoś biorący coś w najem, tak jak najemnik, modo mercennario, sicut mercede conductus': |