ani, hani |
A nie chcę to odpuścić ani dla łaski ani dla żałości, ani samych mojich ust dla, ani żadne rzeczy dla (OrtMac 34: a nie chcę tego opuścić ani dla łaski, ani dla ż<a>łości, ani znajomych samych ust mojich dla, ani żadnej rzeczy) |
Non occides nicogo røkø ani szlim przicladem, ani rzeczø slowa slego, ani k<a>sznø, ani kthorą szlą radą |
ani sam ani tam, ani tam ani sam |
ani tam ani sam, ani sam ani tam |
Iako to Swanthoslawouø radø ani kasznø ani *povelenyn, ani gego vedzenym paney Naceslawe røku przebito 1401 |
w zdaniu wielokrotnie złożonym: nie – ani – ani: |
Czeluści nie były miąsze ani cienkie (non spissae neque tenues fueruntque maxillae), ani tłuste, ani chude, ale wielmi nadobne, białe |
'przekłuć, przedziurawić, rozłupać, też zranić, skaleczyć, transfigere, transfodere, discindere, item vulnerare': |
Nye mowczye przeczywko bogu zloszcz, bo ny ode wschoda, ny zapada, ny od pustych gor (nolite loqui adversus deum iniquitatem, quia neque ab oriente, neque ab occidente, neque desertis montibus, Fl: ani... ani... ani...) |
Nechaycze molwicz... lichoty. Bo ani ode wzchoda, ani od zachoda, ani od pustich gor (neque ab oriente, neque ab occidente, neque a desertis montibus, Puł: ny... ny... ny), bo bog sødzø iest |
nie – ani – ani – ani: |
Ysz Ramsz ne uinouat w tich trzid<zie>szce zlotich ani w tem postawczu, ani w tich panczi krziwnach, ani w tich zamostralech 1399 |
Iaco Dominik ne bezal na Stascov... dom ani tamo wroth, ... ani crzyn ne vibil gwaltem moczø ani vszilym 1406 |
2. łącznie między zdaniami: A. przeczącymi 'ani nie' a. w zdaniu dwukrotnie złożonym: nie – ani: |
ani – ani: |
wprowadza zdanie przyzwalające 'chociaż, licet, quamvis': |
A ci... mąk nie wierzyli ani czci, ani dostojeństwa, ba i wstania przychodzącego sądu przeli (nam et resurrectionem mortuorum futuram negabant), mnimając, aby dusze po społu s ciały umirały |
Przikazanye to to, ges to ya dzysz przikazvyø tobye, nye iest nad tobø ani daleko polozono, ani na nyebye postawyono... Ale gest tv rzecz wyelmi blisko (iuxta te est sermo valde), slowo w vsczech twich y w serczv twem |
Møzowye myesczczi, ktorzisto gonili Iozve, osrzafszy syø y vsrzeli dim w myescze az kv nyebv wzchadzayøczi, nye mogøcz daley ani szam ani tam vczecz, a nawyøczey przeto, gdysz cy, gesto byli iako pobyegly, chczøøcz syø na pvsczø wroczicz, potem obrocziwszy syø przesylnye syø brali (contra persequentes fortissime restitissent) |
Przikazvyø tobye dzysz, aby chowal y pelnil (sc. przykazanie) a nye pochilal syø od nyego ani na praviczø ani na leviczø (nec ad dexteram nec ad sinistram) |
O ktori na mø captur y o rankauicze Arnolth zaluge, tich ani ya ne wzøl, ani vzithka mam 1409 |
Iaco Jan ne poyąl ani vkradl kona, ani go wodl do swego domu, ale szam beszal, a on go yutrze zapowedal v osadi y v kaplana 1412 |
Yaco Micolag ne wszøl Kathusy yeg polovicze soltistwa ani ge szaprzedal, ani sza ne penødzi bral 1401 |
Iaco Cussz ne bil przi tem, kedi dan list Lamprachtowi ani kedi pisan, ani gego peczancz gest *zaweszonø 1403 |
Boguslaw Staska ne upominal... ani go doma szastal, ani mu *chal pomocz 1398 |
Iaco Stanislaw... na Andrzeow dom gwaltem ne begal ani gemu rani dal, ani domu lomil 1407 |
'chwytanie zwierząt, piscatus, venatio': |
Jako Wlodag ne ranil Paska ani lupil, ani go vzitka ma 1391 |
Ysz Ramsz ne uinouat witch (pro w tich) trzid<zie>szce zlotich ani w tem postawczu, ani witch (pro w tich) panczi krziwnach 1399 |
ni – ani – ani: |
z przeczeniem ani: |
nie – ani – ni – ani: |
Ani miasto, ani czas, ani niebo, ani ziemia może dzierżeć Boga (non enim locus, neque tempus, nec caelum capit Deum) |
Iaco Micolay ne beszal w Vilkovye cu czwerdzi gwaltem ani kmecza othyanl, ani go sz dzedzini szwodl 1415 |
Jaco Jan... ne gąl Vanczinczewego czloweka gwaltem y ne bil go ani policzcowal, any swlekal (war. ib.: zwlekal), any mv nogy vtrączil 1420 |
Potr beszal wf Micolayow dom y lagal mv, y ranil gy a on go ne yanl ani wanszil, ani go clodoual 1412 |
Poydzesz po gych (sc. kapłanow i sędziego) radze, nye pochilayøcz syø ani na prawo, ani na lewo (nec declinabis ad dexteram neque ad sinistram) |
Falislaw s Wiszni ne wsząl gymena v Maczea za gedennacze grziwen... ani mney, ani wanczey 1420 |
Ani czy dedziczi, ani Borek byli gospodarzmi dzedziny[e] 1399 |
ani nie – ani: |
nikt – ani – ani: |
Iaco Stanislaw samotrzecznaczcze s tako dobrimi iaco sam na Andrzeow dom gwaltem ne begal ani gemu rani dal, ani domu lomil 1407 |
Hynczka... ne poslał swych ludzi ani iego volø, ani iego kaznø pany Iagneszka *wszunta do *czucey zeme 1400 |
Nye bødze czarownik ani gvszlnik v czebye, ani ktorych wyescznikow opytay |
Czso Potras szaganl cone, kedi gim obeslano, tedi geg dal na ranky ani geg szabil, ani ot gego szagancza szmerci ma 1407 |
Dominik Jeżewski prawo zasadził Krczonowi na jego pożeżcę ani go żałował, ani za nim biegał, ani pachołka za nim słał, ani go ostrzegał 1424 |
Iako Iaranth ne kasal zabicz Pessika ani ranicz, ani slø wolø yancz 1417 |
Nye ostavycz psenycze tobye... ani stad volowich (armenta boum), ani owczich |
Przedzem przes twø zemyø gosczinczem, nye sclanyayøcz syø (non declinabimus) ani na prawiczø, ani na lewiczø |
Nye bødze czarownik ani gvszlnik v czebye, ani ktorych wyescznikow opytay (nec qui pythones consulat) |
Jaco Jan... ne gąl *Vanczinczewego czloweka gwaltem y ne bil go ani policzcowal, any swlekal, any mv nogy vtrączil 1420 |
Jaco ne mø kasnø ani mim powolenim ludze Wlostowi lapani ani raneni 1407 |
Iacosm ne stargnal Janussa stola (leg. z stoła) ani go deptal, ani nosza na yego gardlo nastawal 1403 |
Jacosm ne wzala v kmyecza V marcas cum VIII grossis ani kazala wzancz, ani vmowila na czinsz stranczacz 1399 |
Iako Marczin ne bral Potrowa zita ani trawi zeckl, ani tego vzitka ma 1398 |
Ne pogrøszay me potop wodni ani me poszyray morze, ani zatwarzay nade mnø szachta (Puł: yama) vst swogich (neque urgeat super me puteus os suum) |
Czo ranil Marcin Iacuba, to go ranil na swem dobrze ani iego poczantkem, ani na krolewe drodze 1397 |
niż – ani |
Michal ne poschodzil (leg. poszkodził) w kyszech (leg. cisiech) ani w donbech (leg. dąbiech?) Jacuszowy, any tego schody ma, jaco *sczirzy grziwni 1399 |
Jako pan Ścibor nie kazał Roszkowskiemu ukraść konia ani koni kradzionych... w domu w swem ani w izdbie chował ani zamykał 1419 |
'otwór w grobli ze stawidłem służący do regulowania poziomu wody w stawie, upust, śluza, foramen asseresque in aggere impositi, quibus piscinae altitudo mutari potest': |
Tamo dosichmiast na te to puszczy ani deszcz, ani wiatr, ani żadne złe powietrze tamoć ono nigdy nie postoji |
Nie skarbcie skarbow wam na ziemi, gdzież rdza albo mol zgryzie (demolitur, GlWroc 78v: sje)..., ale skarbcie <skarby> wam na niebiesiech, gdzie ani rdza skazi, ani mol zgryzie (neque... demolitur Mat 6, 19. 20, GlKazB I 62: nie skazi, R XXII 247: ani mole zgryzą) |
Yakom drew... w dąbrowye *Philopowey... nye rąbyly gwaltem ani w domy nasze vozily any drugych przedawali 1489 |
'wymierzanie, odmierzanie, mierzenie, actus metiendi, dimetiendi, dimensio': |
Jako ja s Marcinem, Piotrem... żadnym ducha[m] zażżenim ani smową, ani chytrością na szkodę Świętczynę nie zaprzali ani zatajili przywileja korzennego 1474 |
Iaco Meczco ne begal na Micolay<e>v dom anj sekl, ani znamon vczinil 1405 |
'kapłani, duchowieństwo, sacerdotes': |
Stanyslaw Mikolaya pirwe ranil, nisz mu rani dal, any go Mikolay skody bral, any wen pywala (pro plwal), any go mąnczil 1410 |
'brać dla korzystania, korzystać, aliquid fruendum assumere, frui': |
Ja wam każę nie przysięgać ani przez niebo..., ani przez ziemię..., ani na głowę masz przysięgać (neque per caput tuum iuraveris Mat 5, 36) |
<G>dyż przy sądziech wierni sędzie nie mają mieć ani baczyć gniewow ani łaski, ani darow, jedno podług prawdy i sprawiedliwości sędzić <i> skazować |
żaden – ani: |
ani nie – ani nie: |
Jako prawie ani mą radą, ani mą kaźnią, ani s mego domu wyjawszy pana podkanclerzego pożżono 1401 |
Ani przebiwacz bødze przi tobe zglobliwi, any przebywacz bødø neprawy przed oczima (ante oculos) twima |
Nie będziecie guślić ani dbać snow, ani okrągle będziecie strzyc krczyce (neque in rotundum attondebitis comam), ani będziecie golić brody |
'rozproszony, rzadko rosnący, rarus, disiectus: [włosy na powiekach ... ani rzadkie] |
Jaco Woyczech... ne leszal na Potrka... w zalodze... ani bral wachtele pywa do domu, any plotna na paney vano 1409 |
Iżci tamo... na te to puszczy ani deszcz, ani wiatr, ani... złe powietrze tamoć ono nigdy nie postoji |
Krokwi dachu jego nie są w mur ani na mur postawiony, ani sięgają w mur, ani na mur (sed laquearia tecti sui murum non attigerunt) |
Nye rodzilam any porodzą (war. lub.: nye rodzylam ani porodzyl<a>) non parturiui (ait enim mare, fortitudo maris dicens: Non parturivi et non peperi et non enutrivi iuvenes Is 23, 4) 1471 |
Pocolene, iesz ne naprawilo sercza swego ani iest werzon (Puł: any wyerzon) s bogem duch iego (generatio, quae non direxit cor suum et non est creditus cum deo spiritus eius) |
Iże Dominik... prawo zasadził Krczonowi na jego pożeżcę ani go żałował, ani za nim biegał, ani pachołka za nim słał 1424 |
Dzysz s nyeprziiaczelmi swimi boy weszmyesz, nye løkay syø sercze wasze, ne straszcze syø any za syø postøpaycze (nolite cedere), ani syø gich boycze |
'być na czyimś utrzymaniu, ab aliquo ali, sustineri': |
Jako Mikołaj... sieci ani stępic na źwierz nie stawia ani źwierza księżego tymi sieciami ani stępicami nie pokradł 1471 |
Ani poklinay gych, any pozegnaway (nec benedicas)! |
Iże Jarkembold zabiw Dobrogosta, nie wrocił sie zasię do niego ani mu dał ran czternaście, ani mu języka wyrznął, ani na piersi położył 1423 |
O moj miły Zbawicielu, ... raczyż mie pogrześć w twojim grobie pospołu z tobą, aby mię od ciebie ani śmierć, ani żywot, ani żadna szczęsność od ciebie oddaliła |
wprowadza zdanie czasowe bezpośrednio następcze 'aż, (do)póki nie, donec': |
przeciwstawnie między zdaniami równorzędnymi 'a on tymczasem, ale on, sed ille, ille autem': |
Ani lilija białością, czyrwona roża krasnością, ani nardus swą wonnością, zamorski kwiat swą drogością Maryjej się rowna 1453 |
twierdzącym i przeczącym: ani 'i nie': |
Pani Zophca... any sadnich poplatkow mesczskych dayala, any sza dobrowolne w prawo mesczskye dala 1416 |
Przibek tego roku ne begal na Janow dom ani iego zene zadal dw (leg. dwu) ranu sinu 1403 |
Ani mozesz przisporzicz cisla boyownikowego (nec potest bellantium... augere numerum) |
Jakom ya nye rambil w *Semowowe borze ani wiwoszil 1423 |
Iaco v mne Iacup nosza za polczwarta grosza ne cupil anim ia v nego penødzi bral 1406 |
Iaco gest Paszek ne bral Colowske ani vz<y>tka ma, a to stogø s nim w roczech 1394 |
[...] miary cegielnej jako drzewiej ani wczora, ani dziś (quare non impletis mensuram laterum sicut prius nec heri, nec hodie)? |
Jacom ya nye byegal na Pawlow dom z ostrø bronyø ani gego dzewki chcyal bicz silø 1428 |
Jaco Potrek ne dal vkrascz Maczcoui dwu volu ani gich vszithca ma 1391 |
Jaco Hanka ne slubowala... za penøcze Grimcze ani potem ne placila s tich penødczi platu Grzimce 1395 |
'postawa budząca uznanie, majestat, maiestas domini': |
Jacom sza ne phatal Virzbanthi za yego gardlo ani go sepal w yego domu gwaltem 1410 |
Zbiwszy wszistki, gesto sø Israhela gonili, ani syø chilili na pvsczø (omnibus interfectis, qui Israelem ad deserta tendentem fuerant persecuti), a... zagladziwszi wszistki myesczani, wroczili syø |
Brwi... nie były cieńkie (gracilia) ani też szyrokie |
Czanka zona y roskosna... nye mogla chodzicz po zemi ani swey nogi stopy na zemi postavicz prze myøkoscz swych nog y czankoscz wyelykø (propter... teneritudinem nimiam) |
Michal ne poschodzil (leg. poszkodził) w kyszech (leg. cisiech) ani w donbech (leg. dąbiech?) Jacuszowy 1399 |
Nos jego... nie był barzo długi ani krotki, a w czas mały, okrągły, to jest schylony (nec longus erat nimium, nec brevis... sed ad modum debitum parum aquilinus) |
'wprowadzać w posiadanie, in possessionem inducere': |
Michal ne poschodzil (leg. poszkodził) w kyszech (leg. cisiech) ani w donbech Jacuszowy 1399 |
Slvchaycze gich, a czso sprawyedliwego bødze, *sodzicze..., nyzadnemu rosdzal nye *bodze myedzi osobami søszetnimi: takesz malego, iako wyelikyego przesliscze ani przymyecze czyeykoli osoby (ita parvum audietis, ut magnum, nec accipietis cuiusquam personam) |
Jesus... rzekł im: ... Aniście czli o wstaniu s martwych (de resurrectione autem mortuorum non legistis Mat 22, 31) |
Ne wedzeli sø ani rozumeli, we czmach chodzø (in tenebris ambulant) |
określa wzór, zasady, podstawy postępowania 'zgodnie z czymś, na podstawie czegoś, za czyjąś zgodą, wiedzą, radą, poleceniem, secundum, iuxta aliquid, aliquo consentiente, mandante, sciente': |
Czso wszøto Maczeyewi (sc. dicto Jad) kon y odzene, to ne s yego (sc. Mathiae Gosslay) vzithkem ani gego kaznø 1391 |
Jacom Petroui ne sdzil... koni... ani gemu o to nigdi za schodø stal 1396 |
'żelazna nasadka na radle służąca do rozcinania ziemi, tzw. krój, ferrea pars aratri glebae scindendae destinata, temo aratri': |
Jako Jurand... list krolewski zadzirżał ani jemu, ani jego pachołkom jego pokazał 1418 |
Iaco Wanch ne vkradl Andrzeowi trzi mechow rakow ani ryb 1407 |
Eze Mikolay ne wzøl Potrowi kopi retayskey ani yey nikomu podal 1398 |
Jako nie jest pobrała pościelej ani rąb, ani pieniędzy Katerzyny 1403 |
Domina lowczyna debet iurare contra Skarpconem... Jako ne mym zagnanym z dworznica (leg. dworznika 'folwarku') ani ma vina dom sya pocaszil 1419 |
Jaco Miroslaw gwaltem ne yal na Wøczenczewø dzedzinø i ne ranbil yego wroth ani clol 1411 |
licem (o zwracaniu rzeczy ukradzionej przez przychwyconego na gorącym uczynku) 'publicznie, manifeste, coram testibus': |
Esze Johannes prius szakarbowal ten døb ani go na Staskove løcze porøbil 1399 |
pl. tantum 'różaniec, także korale, paciorki, corona calculorum precatorium, etiam corallia': |
Nie jest padzenie ściany (non est ruina maceriae) ani przeście, ani wołanie w ulicach jich |
Iacusz... <ducit> testes contra Petrum...: Iacom sø ia ne szacladal s Potrkem o trzi copi ani o yastrzøb 1401 |
Tegodla twego małżeństwa jest dostojen (sc. Jozef) a ciebie nigdy ktorem gniewem ani smętkiem, ani pogo<r>szenim zakłopoce (nec ira... te nunquam molestabit) |
Iaco prave Iaracz ne mal g themu situ niczs ani na ne robil, nisli ('ale') Stachni czeczy (leg. dzieci) 1399 |
Ani syø slvtvge (sc. narod niesromieźliwy) nad robyonkem (parvuli) y sirotø |
Jakom ia nye lowil ani bral rib w łozv zalyenya (ib. nr 966: zalewanya) stavu Grzegorzowa 1452 |
łoże zalewania |
'urządzenie służące do zamykania, zabezpieczania przed otwarciem (drzwi itp.), sera, claustrum, repagulum': |
Jaco Slawantha ne szatrzimal lista pozeznego (pro pozewnego) na Wyrzbanta ani *ge mal 1408 |
Yze Orsula matka Stronislauiney Dobeslawa... ne nagabala o posak Chwalini ani sz nim w roczech stal<a> 1400 |
Iakom ia voloph vosznemv nye othbila ani w samce *zampknanla[n] 1436 |
Ani lilija białością..., ani nardus swą wonnością, zamorski kwiat swą drogością Maryjej się rowna 1453 |
Ian Wawrzinczovi na drodze gwalthu ne vczinil ani yego zoni roszbil 1426 |
Nie mogli go (sc. listu) mu wziąć ani cesarz, ani papież... nie mogł rozdrzeć nicht ręki jemu |
Iz pani Helska Vøczenczovim ludzem czinila zaplaczene podlug vgednana, ani ('a oni') go ne chczeli przyøcz 1391 |
Jako Sczepan Woyslauouego ymena ne pobral po gego sziuocze ani go vszitka ma 1393 |
Nye bødzesz offyerowacz roboti swey nyecistoti ani zaplati psey (pretium canis) w domv pana boga twego |
Jaco Dobeslaw nie gimowal samoszost Staszka ani go do clodi powodzil 1396 |
Jako Jan nie zbił ani ranił Mathiam... zdradnie, ani jemu zadał dwu ranu sieczonu... gwałtem 1470 |
Ian soltis ne visedl pred panskø criwdø ani mu crzi<w>di vczinil 1399 |
Jeko ślachetny Paweł... w książęcej ziemi nie jest zdraćca ani żadny złoczyńca, ani skaźca pańskiej i żadnej parsony 1481 |
jako wskaźnik nawiązania przyczynowego 'albowiem, etenim, namque': |
Jako mi Pstrzech nie zapłacił poł grzywny ani dwojich wrot stoczystych, ani zwisły<ch>, jako zań Jędrzych zaręczył 1427 |
To nie stoi wszytko ani... w księgach Jeremijaszowych, ani w Zacharyjaszowych księgach, a dokonaniej jest i pewniej w Za<cha>ryjaszowych księgach niż w Jeremijaszowych |
Iako czso Tomasz[ow]a scorø zarzuczono w<o>lu, to ti zarzuczono bez wini, bes prawa ani go vzitka ymal 1398 |
Jaco ne szasodzono (pro szasadzono) prawa podlug prawa ani przysąndu dano 1413 |
Is Potras ne vigal s Tomislawowe domu, kedi zabil czloweka [na] na Chorinu ani sasø w dom wyal ('wjechał') 1395 |
Jako Cibek... panu *Przybyslaowy... nie zastawił zastawy ani mu sie gwałtem wrzucił w tę zastawę, ani jim ty listy zastawne w ręce przyszły 1415 |
Iacom ia Raczibora ne zastøpal w yego domu ani ote mne scodi ma 1403 |
'strzałą ugodzić, zranić, też zabić, sagitta percutere, vulnerare, etiam occidere': |
Yssz <j>est Jan tego *czasø bil sz nami w Rzegoczyne ani yemu grobey szamotrzecz ne roscopal 1442 |
Iaco Jaszek ne wedzal, bi ti woli ne bili v gego kmecza ani gemu gich kazal zatracicz 1401 |
Ne pogrøszay me potop wodni... ani zatwarzay nade mnø szachta vst swogich (neque urgeat super me puteus os suum) |
'przeszkadzać, utrudniać działanie, stanowić przeszkodę, impedire, obstare, obesse': |
Miloserdza... mego ne rozproszø od nego, ani zawadzø (Puł: zaszkodzę) w prawdze moiey (neque nocebo in veritate mea) |
Ani za morzem postawyono iest (sc. przykazanie), aby ge rosmownye powyedzal (ut causeris et dicas, Biblia taborska: aby sie rozmluwie řekl) |
Eż Wirzbięta nie rozmowił Michałowa parobka ani wniosł do niego rzeczy za cztyrdzieści groszy, ani go zachował 1449 |
'pasienie, pilnowanie pasącego się bydła, pascere (sensu subst.), custodia pascentis pecoris': |
Czo Micosz vczinil szkodą na Michala..., tą wczinil pirwey, niszli Michalovi ktori rok dal ani mv szą zavanszoual 1414 |
Nie opuszczę ani pożyczę, ani się smiłuję, abych nie rozpędził jich (ut non disperdam eos) |
Jacobus... za poczestnego, czsnego, od zadnego w szadnem zawodze podesrzany ani yest *nalesøn y prze dobri luth... za *tagego myan, dzirsan y chowan 1474 |
'łańcuch do wiązania więźnia, okowy, kajdany, catena, qua captivi vinciuntur': |
Jacosm Jana ne lapala ani kazala 1387 |
Jakom... ni uczyniła szkody... anim posłała dziesięć parsun otbijać na jimienie jego, ani czapka z głowy syna jego zbita, ani do mnie wzięta 1471 |
Jakom nie chowal zbiegow Łęgnowa a Komarka ani jinych zbiegow, ani z mą wolą... Mikołaja pożgli 1425 |
Czso Sbignew dzerszi, to dzerszi swø dzelniczø, a Vbislawinim y Katuszinim od panczinaczcze lath opekadlnikem ne bil, ani gim plathowal 1407 |
Jakom ia nye lowil ani bral rib w lozv zalewanya stawv Grzegorzowa gwaltem 1452 |
Ani świętości dostaje naszej, ani anjelskie, abychmy ją mogli schwalić XV med. |
Iaco Jan... posiczil panczi krziwen szirokich groszew v Sziban<a>, niczim go ne mal sbiwacz, ani dawnosczø, lati 1401 |
Jacosm ne wzala v kmyecza V marcas... ani vmowila na czinsz stranczacz 1399 |
Iż acz kto ręczy za przyjaciela swego pewne pieniądze, a gdyby nie zapłacił, a czas abo rok przydzie, dlatego nie ma jemu stać na szkodzie ani na skazie, ani na gospodzie na zawadzie stać |
Eze Gnewomir ne szgøl ssukney ss Clychny *chozebnø rzeczø za dwe grziwne ani yey uzitka ma 1404 |
Iensze ne wzøl w prosznoscz dusze swoiey ani przisøgl iest w zdradze (Puł: we lszy) blisznemu swemu (nec iuravit in dolo proximo suo) |
Jaco Potrasz ne wsanl s Miroslaua lupu ani go vszitka ma 1388 |
(o przekroczeniu dopuszczalnej granicy) 'wbrew, contra': |
Tego na czø zaluyø, eszesz my drzewa mego gwaltem wzøl pol zachczika we dwnaczcze... et ego... wszczøgnølem czø ku praw (leg. prawu)..., a thy wszdi ne stoyø praw ani zapowedzy *dbayo, puszczil yesz drzewo nadal, ale ya vestigans te in Zacrocim wszczøgnølem czø y prziposzwal ku praw (leg. prawu) 1425 |
Isz ti owcze ne szmarli Janowim chowanim slim ani yego slø pastwø 1411 |
Jako Gertruda ne vszøla poszagu v szwego *ocza ani v ge maczersze 1393 |
A wiera krześcijańska ta jest, bychom jednego Boga we Trojcy a Trojcę w jedności czcili, ani smieszając person (Puł: parson), ani osoby rozłączając (neque confundentes personas, neque substantiam separantes) |
'bliżej nieznane uprawnienie czy zobowiązanie, munus quoddam incertum': |
Blogoslawoni møsz, iemusz ne poloszil bog grzecha ani iest w iego dusze zgloba (dolus, Puł: zdrada) |
Ani przebiwacz bødze przi tobe zglobliwi (malignus, Puł: zloszczywy) |
Jidący na wojnę na łąkach ani we wsi stać mają..., ani drapienia czynić... Przeciwko temu się dowiniąc, panu tej wsi... zapłacić ma |
Nye chcze brat møza mego wsbvdzicz syemyenya bratra swego w Israhel, ani mnye w malzenstwo prziyøcz (in coniugem sumere) |
Tamo mi nie pomożono prawa ani tamo rzekł rząca ani dwornik, iż ninie (czy nynie) się nie dzieją roky ziemskie 1418 |
Malzonka (uxor) w domu *møze swego, gdisz syø slvbem zawyøze a przisyøgø, vslisili møz a milczalby ani zapowye slvbv, spelni, czoszkoli slvbila |
Jidący na wojnę na łąkach ani we wsi stać mają, ... ani drapienia czynić (nec rapinas committere |
Iaco Staszek ne odbil Paskowim towarzisse<m> [wo] czanszeig ani moczø s dzedzini sgechal 1406 |
Jako moj synowiec rodzony, Wawrzyniec, nie wyszedszy z mego domu... ani zabił gwałtem Andrzejowego człowieka..., ani z żywego martwego udziełał 1471 |
Iaco Potrek ne pobral na Boguchniney czansczi szita, ozimini ani iarzini 1400 |
Iacom sø ia ne szacladal s Potrkem o trzi copi ani o yastrzøb 1401 |
Yako Mikolay ne *krald ani szlodzeyssztwem szil, ale werne szø obchodzil 1417 |
Jacom swemv sinowy ne kazal jechacz ani s mim wedzenim ne brano Wancowich kmeczi 1386 |
Ani lilija białością..., ani nardus swą wonnością... Maryjej się rowna 1453 |
Nye bødø zabyczi otczowye za syni ani synowye za otcze, ale geden kaszdi (unusquisque) za swoy grzech vmrze |
Nie będą golić głowy ani brody, ani na swem ciele sczynią narzazkow (incisuras) |
Czy cyrpyą przeczywnoscz, gisch swey dobre woley nye *odmyenyu ani vmislu otstąpyą, ny syą mączą o sloscz, yasch ge potka na gymyenyv, na czczy albo na szdrowyu od slich ludzi XV med. |
Jacom przi tem bil, ysze Lutek ne ranil *Thomislaove zoni ani prze (pro przed?) yego moczø vyszedl szwego (leg. z swego) domu, oth swych vszitkow 1398 |
Czso Thoma vinne penandze poloszil, ty sø vcradzoni ani gych ia vszitka mam 1389 |
Iako mne Ianusz ne ob[i]silal ani szam vpominal, abich s nim nacladala nastaw robicz 1424 |
Iacosm ne stargnal Jan[a]ussa stola (leg. z stoła)... ani nosza na yego gardlo nastawal 1403 |
Iako Iaranth ne kasal zabicz Pessika... ani slø wolø yancz 1417 |
Ne darl chmelu Pelcze ani yego laik (pro lank) szekl 1399 |
'małej wartości, niskiej jakości, lichy, nędzny, malus, vilis, humilis': [o wypasaniu owiec] |
Przywiedliście nas na to mieśce psotne, na niemże nie może siać (qui seri non potest) ani się figi rodzą, ani wino... Nadto i wody nie ma ku piciu (insuper et aquam non habet ad bibendum) |
Jakom ja po Katerzynie Janowi rzeczy domowych jako trzy kopy ani śrebra jeko kopa, ani miednicę jeko grzywna nie wzięła 1456 |
ani – ni – ni: |
Gnyew wstøpyl na Israhel, bo nye wyerzyly w boga y ny (Fl: ani) nadzeye myely (quia non crediderunt in deo nec speraverunt) w zbawyenyu yego |
Maczey ani yego zona ne pokradly xanssego zitha mernego i slodu we mlyne 1425 |
Nye przeymyesz ani przenyeszes (non assumes et transferes) myedz blisznego swego |
Wiera krześcijańska ta jest, bychom... Trojcę w jedności ćcili ani smieszając (Puł: zmieszając, MW 8b: mieszając) person (neque confundentes personas), ani osoby rozłączając |
Jako niczsey ne ymay (pro ymam) Komoszyna zitha ani *dirszø dzyedziny gego 1410 |
Święty Piotr... zaprzysiągł sie nie jeść ani pić, ani spać, ależby wzwiedział, iżby mu ten grzech odpuszczon |
A wiara krześcijańska ta jest, aby jednego Boga w Trojcy i Trojcę w jedności ćcilibysmy ani mieszając (Fl i Puł Ath 4: smieszając) person, ani jisności rozłączając (neque confundentes personas, neque substanciam separantes) |
zaprzecza inną część zdania (równoważnika zdania), niż orzeczenie: |
Ysz Ramsz ne uinouat... w tem postawczu ani w... panczi krziwnach 1399 |
Paknięliby kto przeciwko temu ustawieniu niedbale uczynił, tym prawem nieważno bądź pozyskanie, ani ku ktorej zapłacie alibo dosyćuczynieniu przekonany powinien będzie przekonawcy (victori), ani rękojmia dany przekonawcy (vincenti) będzie moc być za dług upominan |
'nieposiadanie, niezawiadywanie, actus non possidendi': |
Ne mym zagnanym z dworznica ani ma vina dom sya pocaszil 1419 |
Iaco yeszm zapowedzal pana Mikoszewø moczø Woczechowy..., by iego roley ne oral ani ge zal, cz[o]szo na ney zito pobral 1400 |
Considerate lilya agri, quomodo crescunt, non laborant neque nennt, gl. thelas ut mulieres ani znø (pro znuiø, Mat 6, 28) ca 1420 |
'w najmniejszym stopniu, (ani) na jotę, minime, (ne) puncto (quidem)': |
Nie pożędaj żony jego żadnym słowem ani skutkiem, ani znami<e>niem |
Nie czyńcie sobie modły rytej ani obrazow, ani znamienia kamien<ne>go dźwignąc postawiajcie (nec titulos erigetis, nec insignem lapidem ponetis) w ziemi waszej |
Iaco praue Stasek do swego pana ne snosil dw (leg, dwu) copu psenice... corzistnø rzeczø ani tego vsitka yma 1397 |
Gdysz vrodzi czlowyek syna nyeposlusnego y nyekarnego (protervum), genze nye poslvcha przikazanya otczowa ani maczerzina |
O ktorego na mø tsloueka Scepana Olsam zaluge, tego ne mas w mey wsi ani byl po przeprzenu 1409 |
Jaco Sdzeslaua ne wcradla capturof ani ginich *reczi 1397 |
Iacom tym dzeczem ne vidarl pczol korzystnø rzeczø, ani gich uszitka mam 1400 |
Jaco Marczin, moy sin, ne kasal na soltistof dom ani go ranil wf gego dome 1397 |
Ani pomnecz bødø ymon gich przes wargi moie (per labia mea) |
Nie zabijaj brata zwadą (Dek III 4. 17. 23. 24: zwadą, 25: zwadą, 10: zdradą, gl. zwadą, III 20: zdradą, 13: gniewem) ani ręką, kaźnią ani radą |
Jacusz ne kazal swemu owczarzewi owecz ani tego vzitka ma 1400 |
Jaco ne s pana Maczkowim wedzenim ani s gego kasnø ne pobrano Wancowy scotha 1386 |
Vdzalasz tv oltarz panv bogv swemv s kamyenya, gegos to gest zelazo nye dotklo, y skaly (pro skalya) nyerownanego ani vgladzonego (de saxis informibus et impolitis) |
Paszek... ani sie miesckim prawem obchodził, ani piwa szynkował 1398 |
Maciek kmieć niesprawiedliwie sobie uczynił, ani gościnnego dał włodarzowi, ani go ot niego włodarz wziął 1441 |
Prziwyedze na czø pan... narod nyesromyeszlivi (gentem procacissimam), genze nye *odpvsczø staremv ani syø slvtvge nad... sirotø |
Iz pani Helska Vøczenczovim ludzem czinila zaplaczene podlug vgednana, ani ('a oni') go ne chczeli przyøcz |
w zdaniu brak drugiej negacji: |
Wyodø yø (sc. jałowicę) w dol przikry y kamyenisty, ienze iest nigdi nye oran ani naszena przymal (nec sementem recepit) |
Też była (sc. Maryja) ani bar-zo wysoka ani bar-zo niska (decens sui corporis fuerat statura nec longa nimis, nec brevis) |
To soltistwo staromesczske s szwymi czansthniki dzirszy stara (leg. z stara) korzenya, iako dawno dzirszano, niczsz wysschey ani niszey 1418 |
w zdaniu brak drugiej negacji: |
wprowadza zdanie przeciwstawne: 'ale, lecz, sed, at': |
Iaco Bozey ne przicasal sina swego Micolayewi ani mu rzeczi pocradl 1403 |
Bo strzegł jeśm drog bożych ani jeśm źle nosił (nec impie gessi, Puł: ani jeśm źle czynił) od Boga mego |
Jakom nie rzekł anim się zamowił Januszewi... dwu śladu zaorać na jarz i na zimę ani mu moi kmiecie mieli żąć ani zwieźć 1428 |
Iże Tyfan nie był przy czeladzi pana podsędkowej, kiedy ją Staszek... starosta łapał, ani o tem wiedział, ani rzekł, by dan[y]a zwięzić podsędkowa czeladź 1427 |
Jaco mi Pstrzech nie zapłacił poł grzywny ani dwojich wrot stoczystych, ani zwisły<ch>, jako zań Jędrzych zaręczył 1427 |
Adam ne gymowal Stanislaw<a> w Szathku silan moczan ani go wanszal 1411 |
II. spójnik: 1. wprowadza zdanie okolicznikowe faktu towarzyszącego 'kiedy, cum': |
Mikolay ne *krald ani szlodzeyssztwem szil, ale werne szø obchodzil 1417 |
Iaco Thomislawa ne othbila czøszeg ani s kigem na wosznego wibeszala 1403 |
Bo w ich ręce będzie podan Syn Człowieczy... Ani sie zlutują (sc. niemiłościwi) nad matką opuściałą wszwego wiesiela, ani sie zżałują jego niewinności |
Iacom ya ne røbil na Potrowe døbrowe chrosta anim go cladal na wosz szilø 1407 |
Przysięży mi na swego Boga, aby mi nie szkodził ani mym namiastkom, ani memu płodu (posteris meis stirpique meae) |
'ani jeden, ani jakikolwiek, nullus, ne unus quidem, non aliquis': a. bez kontekstu polskiego: |
Ysze... Jacobus... za poczestnego, czsnego, od zadnego w szadnem zawodze podesrzany ani yest *nalesøn 1474 |
'pień z otworami do zamykania nóg więźnia, dyby, pęta, trunci lignei, quibus pedes manusve reorum includebantur, compedes': |
Ja przysięgam..., iże chcę... każdemu prawo czynić... a nie chcę to odpuścić ani dla łaski, ani dla żałości |
A iestli potem nye bødze tobye k mysly (si... non sederit animo tuo), przepvsczicz yø wolnye ani gey mocz bødzesz przedacz za pyenyødze |
Jaco Wawrzinecz ne bil Veronie ani ge szegl 1388 |
Nye po<j>mye møsz zony otcza swego ani obnazi odzenya gey (nec revelabit operimentum eius) |
Rzekł Mojżesz: To jest ten chleb, kto<r>y dał wam Pan k jedzeniu... Zbiraj ją (sc. mannę) każdy, ... gomor miarę na każde pogłowie (gomor per singula capita)... I zbierali są... i mierzyli są w miarę gomor (ad mensuram gomor), ani jest <kto> więcej sebrał, więcej miał (nec qui plus collegerat habuit amplius), ani kto mniej przyprawił, mniej nalazł |
Vdrøczil ies lud y wignal ies ie, ani wem ('bowiem') w meczu (in gladio) swoiem sø osedli zemø a ramø gich ne zbawilo gich, ale prawicza twoia y ramø twoie |
Vdzalasz tv oltarz panv bogv swemv s kamyenya, gegos to gest zelazo (ferrum) nye dotklo, y skaly (leg. z skały) nyerownanego ani vgladzonego |
Nye oblecze syø zona w rvcho møske ani møsz vziwacz bødze rvcha zenskego (nec vir utetur veste feminea) |
Gonić będę nieprzyjaciele moje i połapię je, ani sie obrocę (et non convertar, Puł: ani sie wrocę), aliż zginą |
'kawał płótna używany do różnych celów (np. do wycierania rąk, przykrywania stołu), prześcieradło, obrus, ręcznik, linteum, quod ad varios usus adhibebatur (e.g. ad lectos sternendos, ad mensas tegendas, ad manus extergendas)': |
Duch Święty od Oćca i Syna nie uczynion ani stworzon, ani porodzon, ale pochodzący (procedens) |
Plakaliscze przed panem, a nye vislvchal wasz ani glosv w<a>szemv chczal przistacz (voci vestrae voluit acquiescere) |
Włosy na powiekach były malutko wstoczony, ani rzadkie, ani gęste (nec rari, nec densi nimis) |
Maczey ne pobil Tworkowich swini ani ganssy chansebnø *rzecze 1392 |
Kedi Swanthoslaua dobila na Vincenczu, tedi tamo ne bilo komnati ani pczol 1400 |
Eze Stanislaw nye cradnye w ksanszey zemi ani slodzeysky sziwe 1436 |
Iako Zagarza zemskego sbega ne choual ani s nim zil 1391 |
Jako to świaczą, iże Katerzyna... nie rąbi ani gaji, gdzie jej mąż nie rąbił ani gajił rok ot roka 1424 |
Jaco ot Staszka ne wigeli sz gego domu radø ani gego kasznø czi, czo Czipka poszgli 1396 |
Iaco Przibignew ne sabil swey zoni..., ani ot nego smercz ma 1402 |
Iaco Jandrzich ne prziwodl na Potrassza Brzechwy ani mu potrzeb dawal swego (leg. z swego) domu 1400 |
'stawić opór przeciwko braniu przymusowego zastawu, siłą odebrać zabrany zastaw, pignus dare nolle, ne pignus capiatur resistere, item: pignus captum vi auferre': |
Jako ja z Marcinem, Piotrem... na szkodę Świętczynę nie zaprzali ani zatajili przywileja korzennego..., ani zaprzenim przywileja jej uszkodzili 1474 |
Jaco Iacusch oth pyaczy y oth *szeczy lath ne ranczil Andrzeowy dwstha grziwen wyana i poszagu ani gedna dawnosczą myal odbywacz na pol Dambiczey 1425 |
'dar dany celem pozyskania sobie kogoś, donum animi alicuius sibi conciliandi causa datum': |
Mikolay ne wzøl Potrowi kopi retayskey ani yey nikomu podal 1398 |
Jacom ya Pawla nye przyszwal na wloką ani copi wstaney wstąpyl nan 1450 |
Ani wam samim ya ta to zaslvbyenya sczwirdzayø..., ale wszistkim nynyeysim y odesslim (sed cunctis praesentibus et absentibus) |
Nye bødzesz offyerowacz roboti swey nyecistoti ani zaplati psey (nec pretium canis) w domv pana boga twego |
Yacom ya ne wszanl Szbeychi silø anim ye *dzewscva othyøl 1405 |
Iaco praue Stasek do swego pana ne snosil dw copu psenice ani dw copu rsi 1397 |
Jako czsom jeździł s Janem Bogufałowym do Chełma... o dwa policzki, tamo mi nie pomożono prawa, ani tamo rzekł rząca ani dwornik, iż ninie (czy nynie) się nie dzielą roki ziemskie, ale mu proście prawa nie pomożono, niczym nie odmawiając 1418 |
Ducit testes Jassek erga cmetonem de Dobeslavicze... Jse *se on mu ne podawal podluk prawa ani mu przecz kasal 1397 |
On bødze s tobø, a nye pvsczi syø czebye (non dimittet... te) ani ostanye czebye |
Ti cone w moy dom ne gnani chanszebnø reczø, ani gich vsitka ma 1399 |
Bo ne werzili sø w boga ani pwali sø (Puł: y ny nadzeye myely) we zbawenu iego (nec speraverunt in salutari eius) |
Yacom ya ne yechal na Staskow dom sylø samosothm ani yego zoni pychal 1410 |
Ani lilija białością... ani nardus swą wonnością... Maryjej się rowna 1453 |
Iżem niedzielna siostra od jednego ojca i od jednej macierze z tą Barbarą moją siostrą anim sie odrzekła, anim wzdała, ani wypuściła swej części |
Czy cyrpyą przeczywnoscz, gisch swey dobre woley nye odmyenyu ani vmislu otstąpyą XV med. |
Nie zabijaj brata zwadą ani ręką, kaźnią, ani radą |
Bracia wszytcy... mają mieć(i) odzienie szare pospolicie ani barzo białe, ani barzo czarne (in... colore non prorsus albo vel nigro) 1484 |
nie – ani nie: |
nie – i nie – ani: |
ani nie: |
Ani iest, ien by se scril od gorøczoscy (Puł: przed gorączoszczyą) iego (sc. słońca, nec est, qui se abscondat a calore eius) |
Nye bødø zabyczi otczowye (patres) za syni ani synowye za otcze (pro patribus) |
Moyzesz dwadzescza a ssto lyaat myal gest, gdysz vmarl, nye zaczmili syø oczy gego ani gego zøby sø syø rvszaly (nec dentes illius moti sunt) |
'spowodowanie, że coś osiągnęło wyższy poziom w stosunku do stanu pierwotnego, actus aliquid altius efficiendi': |
Iacom ya Pawla ne gonila szamopøta ani moy szøcz begal za nim szamostrzalem (leg. z samostrzałem) 1406 |
Nos jego... nie był cienki ani krzywy..., Nie był barzo długi ani krotki <...> , a w czas mało okrągły, to jest schylony (sed ad modum debitum parum aquilinus) |
Jaco Jan na dobrovolney drodze ne rval ani mu dal dwnaczcze (leg. dwunaćcie) policzkow 1414 |
Iacosm ne ssgesdzil s welgey drogy anim r[a]wal Tomina syna, ani gynendi kazal 1405 |
Yako Woycech ne begal gwaltem na Marcinowo dobicze ani mu vadzil w gego dobiczu 1402 |
nie wagi ani liczby |
Yaco gich maczerzi ne pobrala persczenczew ani covana 1420 |
Climonth ne byl Clary meczowa glowicza... ani yey penandzi bral 1399 |
Iacom ia v Strzechni ne bral bidla ani szita szilø 1400 |
Ne wezmø z domu twego czeløt ani s stad twich kozlow (hircos) |
Jako Pakosz...nie przechowawał supra pożeżcę na panią Sarnowską ani radził, ani podpomoc dawał |
Vbislaw Janoui... ne rosoral trzsi copczow y granicz ani colow tikal na gich 1411 |
'zebranie a. ogół gospodarzy wiejskich lub mieszczan, także zebranie członków cechu, colonorum vel oppidanorum coetus, congregatio, communitas quae dicitur': |
Micolay ne chowal Iana a Sczepana na Sandziuoiewi kone, ani gich vzitka ma 1404 |
Jako Więceniec... obesłał Jana..., gdy wjał w załogę, ani tamo brał zafranu, barchanu, ani kramnych rzeczy 1417 |
Nicolaus... nye cradl ani s nim cradzesa prziwal (pro poziwal) 1417 |
Dzisia jest wszemu ludu czas smętku i żałości..., przeto ani tobie, matko moja, pomoc: cieszy sie sama w sobie |
Ani lilija białością, czyrwona roża krasnością, ani nardus swą wonnością, zamorski kwiat swą drogością Maryjej się rowna 1453 |
Ani okrągle będziecie strzyc krczyce (neque in rotundum attondebitis comam), ani będziecie golić brody |
Nye wchotcze (nolite ascendere) ani boyvycze, bo nye iestem s wami |
Jako mnye Jan j Stanislaw ranczyli oprawą za Byernatha pode sstem kop zacladv, ha jam podlug smowy bylem v Szochaczewye przed pravem, ha hony nye bily any isczecz, any recoymye 1461 |
Nie *czyńcie sobie modły rytej ani obrazow, ani znamienia <...> kamien<ne>go wdzignąc postawiajcie (nec insignem lapidem ponetis) w ziemi waszej, abyście się modlili jemu |
Starszi z myasta wyeszmye ialoviczø s stada, ktorasz to iest nye czøgnøla w yarzmye ani zemye krogila radliczø (nec terram scidit vomere) |
Jako Marcussz ne pocrath Micolaya... ani s thego vsithka ma 1390 |
(o wodzie, de aqua dicitur) 'pochłaniać, zalewać, zatapiać, demergere': |
Nie opuszczę (non parcam) ani pożyczę, ani się smiłuję |
Potrasz ne iachal do Lenartowa domu ani mu ne wszol szoni moczu y kwaltem 1401 |
'spulchniać ziemię pod zasiew przez cięcie i odwracanie skib ziemi (pługiem, sochą itp.), arare, terram aratro vertere, colere': |
Wstąpiła młodsza i spała jest s oćcem swym, a zaiste ani tego jest czuł (dormivit cum eo, et ne tunc quidem sensit), kiedy się jest podle jego położyła ani gdy jest wstała |
Jako je (sc. ryby) chcemy jąć, kiedy ni mamy ani sieci ani wędzice |
'posłowanie, misja poselska, munus nuntii, legali': (być) na orędziu, na orędzi, chodzić w orędziu '(być) posłem, posłańcem, przenosić wiadomość, nuntii, legati munere fungi': |
Ani ies sczisnøl me (nec conclusisti me, Puł: anysz mye vczysnøl) w *roku neprzyaczela |
Jako to *swathczo, esze... kmecz ne wczinil gwalthu... ani kogo ranil 1398 |
Jaco werdunki w Scoroszewe ne przisluchali ani przidani tamo cu caple..., ale przisluchayø cu stolu byscupemu 1407 |
Iaco Potr[z]asz ne kasal zabicz Miroslaua ani go sam zabil 1391 |
Jaco werdunki w Scoroszewe ne przisluchali ani przidani tamo cu caple ot czterdzesczi lath, ale przisluchayø cu stolu byscupemu 1407 |
Iacom y<a> Iacuszowi nowey istbi ani osdri (pro osdu ?) <ni>e røczil 1403 |
1.'narzędzie w postaci kilku zębów metalowych połączonych i osadzonych na drążku, dawniej prosta gałąź rozdwojona na końcu, furca, merga': a. używane w rolnictwie do przerzucania siana, słomy itp., instrumentum rusticorum: |
Jaco Dobeslaw ne gimowal samoszost Staszka ani go do clody powodzil 1396 |
Jako ne mym zagnanym z dworznica ani ma vina dom sya pocaszil 1419 |
Jako chlebojedźca panie Fiebronije nie pokradł imienia Krzczonowa... ani s jej kaźnią, ani s jej widzenim 1422 |
Røcze nasze nye przelalista krwye tey to ani oczi vidzali (nec oculi viderunt) |
Pirwym obyczajem znać było dzirżano, iż przez czasow i godzin rozdności i rozdziału sędzie sądy sądzili (iudicia exercebantur, Dział 12: iże ani godziny ani czasu trzymano przy sądziech) |
Iaco Potr wicradl są noczną rzeczą ne vcziniwszi nigedney prawiszni gemu ani szą gemu poclonil 1414 |
'jednostka ludzka, animus, homo': |
Nye opvsczi czebye ani ostanye (non dimittet nec derelinquet te) |
Ani lilija białością, czyrwona roża krasnością, ani nardus swą wonn[y]ością, zamorski kwiat swą drogością Maryjej sie rowna 1453 |
Pocolene, iesz ne naprawilo sercza swego (cor suum, Puł: szyercze swe) ani iest werzon s bogem duch iego |
Iaco Jan Potrowski ne zabil Miroslaw<a>... wlodarzewey manszø (leg. męża) ani ot nego smerci ma 1405 |
Yakom ia nye poslal ani casal wloczicz yeszora pana Woyczechowego 1425 |
Iaco Potrek ne pobral na Boguchniney czansczi szita ozimini ani jarzini 1400 |
Eze Jassek ne begal na dom Adamow... ani tamo szekl wroth 1417 |
Jakom ja grobie przekopać nie kazał... ani moim wiedzenim było, ani wolą 1425 |
'budynek do przygotowywania słodu, słodownia, aedificium, ubi fermentum frumentarium ad cervisiam coquendam conficitur': |
Iaco Potrasz ne wsanl s Miroslaua lupu ani go vszitka ma 1388 |
Czso Thoma vinne penandze poloszil, ty sø vcradzoni ani gych ia vszitka mam 1389 |
Anin (pro anim) po szmyrczy occza y maczerze w dom gwalthem wyechala, any rzeczy w poszwye *poloszone domowich pobrala 1469 |
Gdy Fiebronija otmawiała swą macierzyznę, potem nigdy sie s oćsem nie dzieliła ani mu żadnego śladu za dział dała, ani tamo [żadnych pi] mu [dał] dano śladu dla pieniędzy wniesienia 1423 |
Jacosm ne wzala v kmyecza V marcas... ani vmowila na czinsz stranczacz 1399 |
Iacosm ne ssgesdzil s welgey drogy anim r[a]wal Tomina syna, ani gynendi kazal 1405 |
Iaco Przibek ne bil ani sepal kmotowin 1396 |
Iako gest Boguslaw Staska ne upominal in duas septimanas ani go doma szastal 1398 |
Czo clouek zabit pana Vancenczef, to ne s mø vola ani rada 1397 |
Iacom ia v Strzechni ne bral bidla ani szita szilø 1400 |
Iestli potem nye bødze (sc. żona) tobye k mysly, przepvsczisz yø wolnye (dimittes eam liberam) ani gey mocz bødzesz przedacz za pyenyødze |
'ani ciepły, ani zimny, letni, tepidus, nec calidus nec frigidus': |
Jaco minøla trzi lata tim rokom placzena ani go nigdi ne upominal 1408 |
Tuku owczego ani wołowego (adipem... bovis), ani koziego nie będziecie jeść |
Nie pożąd<a>j żony bliźnego ani takie (Dek I 7: ani takież) rzeczy jego |
Ani lilija białością..., ani nardus swą wonnością (R XIX 57: wonnosczya)... Maryjej się rowna 1453 |
Jaco pani Zophca... any schoszowala, any sadnich poplatkow mesczskych dayala 1420 |
Jakom ja nie pożyczał u ciotki mej... sześcinaście grzywien... ani po śmierci jej... wosku, ani sukna... na pogrzeb kupował 1427 |
Yakom drew... nye rąbyly gwaltem ani w domy nasze vozily 1489 |
Iaco *Drzirszek ne obeczal paszssa... Stheffano ani stirzech wosznikof 1391 |
w połączeniach a takież (i), ani takież, i takież 'a też, i też, i tak samo, et etiam, et eodem modo': |
Też była (sc. Maryja) ani barzo wysoka ani barzo niska, ale z swego urodzenia <...> (eam natura) wszytka była ucieszna |
Iaco po Boguszewe obeslanu <nie> gøt Staszek ani *veczon ad domum domine Katherine 1406 |
Krew jego przyrodzona nigdy sie w nim nie przeminiła ani sie kiedy ugnieła, ani [v]ktore boleści wrzodowe w nim poruszyła (sanguis non computruit nec se corrumpebat, morbique molestias inducebat) |
Ani zatwarzay nade mnø szachta vst (os) swogich |
Jako na B. Potraszowi macerze posagu niczsz ne zostalo ani Potrasz ku B. prawa ima 1391 |
Jako mi Pstrzech (?) nie zapłacił poł grzywny ani dwojich wrot stoczystych (var. ib.: staczystych), ani swisły<ch>, jako zań Jędrzych zaręczył 1427 |
Nye poczinay sczepow... ani szekirami około kragini poszekasz (nec securibus... debes vastare regionem) |
Eze Dobek Michalka ne szindowal na dobrowolney drodze ani samostrzala y captura wroczil liczem 1400 |
Ani iest, ien by se scril od gorøczoscy (Puł: przed gorączoszczyą) iego (qui se abscondat a calore eius) |
Vstawyamy, ze czy ysczy naschi poddani... ode dnya skazanya w schesczy nyedzyelach pospolu syebye naslyaduyąnczich (continue se sequentes) any przes... vrzandnyka..., any przes ktorego czestnykow naschich... gabany bicz mayąn |
'powstrzymać od działania, pohamować, ab agendo cohibere, retinere, reprimere': |
Nye vsrzi zadni... zemye dobrey..., ani ty wnidzes tam (illuc) |
pośrednio przez wskazanie akcji, ludzi, instytucji, urzędu itp.: |
Iżci tamo dosichmiast na te to puszczy ani deszcz..., ani żadne złe powietrze tamoć ono nigdy nie postoji |
Jacomu (leg. jakom mu) ne sganal yego bydla na szastawe ani drzewa bral 1407 |
Iako Zagarza zemskego sbega ne choual ani s nim zil 1391 |
Iacom ya prziyachaw do Dzirzskowa mostu ne odbilem clotki anim slamal wrot szilø 1409 |
Czeluści nie były miąsze ani cienkie, ani tłuste..., ale wielmi nadobne [...] białe, a miedzy tym jakoby rożanego kwiata ba<r>wa słączona (albae cum commixtione rosei coloris) |
Gemuzz nie rownego mistrza... ani bądze wiączschego asz do dnia sødnego |
Przecz<ś>cie nas wywiodli z Ejipta a przywiedliście nas na to mieśce psotne, na niemże... ani się figi rodzą, ani wino (vineas) |
'starość, osłabienie przez starość, przez długie używanie, vetustas, vires sensctute attenuatae': |
'dobro wynikające z posiadania czegoś lub z działania, korzyść, zysk, pożytek, commodum, quod alicuius rei possesio vel actio quaedam affert, utilitas, lucrum, emolumentum, fructus': |
Ani mamy z tego przysięstwa ktorego użytku ani płatu (officii scabinatus nullam utilitatem habent nec profectum) |
Jako nie była to czeladź Jarogniewskiego Jana, cso nań Piotr o nie żałował, ... ani się s grodu s Draimia zjeli, ani zasię wjachali 1426 |
Jako Żegota nie jał na Spytkowę służbę ani mu tam nics nie wziął, ani pomocnikiem był 1421 |
Mogą jemu miłość ukazać i uczynić, a co z niego przypadnie, tego krolowi... nic nie przydzie, a tegodla iże (ex eo quod) się dał miastu na miłość, ani krolowi, ani panu nic przepadł |
Yako Jacub ne trzimal ani vziwal lanki za Tworzianowa trzimana 1394 |
Jako Toma ne vicradl Lancomira ani go vzithka ma 1391 |
Vsrzø... nyemoci, gimys to ge gest sznødzil pan bog, szarø y gorøczosczø slvnecznø szgøøcz, tak aby wyøczey nye bila poszewana (sc. ziemia) ani czso zelonego syø wsp<ł>odzilo (ut... nec virens quippiam germinet) |
'mający związek z opłatą, zwaną wstane, ad pretium, quod wstane vocabatur, pertinens': (kopa) wstana (na Mazowszu, in Masovia) 'opłata w wysokości 60 groszy uiszczana przez kmiecia przy opuszczaniu grunta pańskiego, pretium 60 grossorum a cmethone agrum domini deserente solvendum': |
Niektorzy to śmierne jagniątko jako wołu ku ofierze... przed sie ciągnąc; niektorzy poślad powrozem wstargając, aby nie mogł ani tam ani sam |
'kołek widlasty służący do podniesienia i podpierania sieci do chwytania zwierząt, pertica furcillata, qua retia ad animalia capienda apta elevantur sustinenturque': |
Jacosm ne wzala v kmyecza V marcas... ani kazala wzancz 1399 |
Jaco Jan na dobrovolney drodze ne rval... ani z *geko rakoymey verdunka wszal 1414 |
Iaco Przibek ne bil... kmotowi<e>n ani *kadczi moczø wzøl 1396 |
Ani uczynił bliźniemu swemu złego, ani przekorzyzny wziął jest (Puł: wzyąl) przeciw bliźnim swojim (opprobrium non accepit adversus proximos suos) |
Tuć sypany kopce... ani na nich woźny był, ani jich poćwierdził woźny 1435 |
Nie mołw ani powieści (non sunt loquelae neque sermones, Puł: nie są mołwy ani kazania), jichże nie słyszeli bychą głosowie jich |
Paknięli kto nad to (contra hoc statutum, Sul 46: przeciwko temu ustawieniu) uczyni..., tedy ani winowaciec, ani rękojmia za to ma cso... płacić |
w połączeniach a też(e), abo też, albo też, albo i też, ale też(e), ale teże i, alibo też, ani też(e), i też(e), i też i 'a także, i także, i tak samo, et etiam, et eodem modo': |
Jaco Dobeslaw ne gimowal samoszost Staszka ani go do clodi powodzil 1396 |
'pas ozdobnej tkaniny, używany do bramowania szat, do przepasywania się, do przewiązywania włosów, zona textilis ornati, vestibus circumdandis, corpori cingendo vel capillis subligandis apta': |
Tamo vpadli sø, gisz czinø lichotø, wignani sø ani mogli stacz (stare) |
Jako ja nie przybiegł do wsi Janowej... ani drzwi złupał, ani domu tłukł gwałtem siłą 1465 |
Ne iest wem gim przemenene ani sø se bali boga, wsczøgnøl iest (Puł: rosczyøgnøl) røkø swoiø (extendit manum suam) w odplaczanu |
Jaco pan Jactor ne powsczangnøl zitha na polu Potrowi... ani go dal na yn[a]ø dzedziną wescz 1408 |
Acz kto ręczy za przyjaciela swego pewne pieniądze, a gdyby nie zapłacił a czas... przydzie, dlatego nie ma jemu stać na szkodzie (non debet... aliqua damna facere, Sul 71: nie ma... ktore szkody czynić) ani na skazie, ani na gospodzie na zawadzie stać (non debet ad hospitium in obstagium subintrare, Sul 71: nie ma do gospody w załogę wjechać) |
'naturalne lub sztuczne pomieszczenie służące za mieszkanie, tymczasowe miejsce schronienia, najczęściej będące namiotem, habitatio, domicilium, statio, ubi quis tempus quoddam commoratur, saepissime tabernaculum': |
O rzeczach grzesznych... my... sędzić nie mamy ani poznawać (cognoscere non debemus), ani ktorego człowieka potępić, aliż sądem przekonanego |
Iaco Thomislawa ne othbila czøszeg ani s kigem na wosznego wibeszala 1403 |
'pozbawiać kogoś siłą jego własności, posiadania, aliquem vi e possessione expellere': |
Nye boyvy przecziw Moabskim ani vichadzay przecziw gim w *boyv (nec ineas adversus eos proelium) |
Ez Passek ne przedal dzedzini Handzilborcoui ani s nyey wychodzil 1399 |
Ani dam wam z zemye gich, czsoby nogø *stopicz (pedis calcare) mogl ieden |
Ani dam wam z zemye gich, czso by nogø *stopicz mogl ieden nizødnim støpyenim (pedis calcare vestigium) |
Miły Jesus nigdy niemocen nie postał ani stękał (numquam languit neque infirmabatur), ani ktore boleści... miał |
Jako mi Przech (?) nie zapłacił poł grzywny ani dwojich wrot stoczystych (var.: staczystych) ani swisły<ch>, jako zań Jędrzych zaręczył 1427 |
Jaco werdunki w Scoroszewe ne przisluchali ani przidani tamo cu caple ot czterdzesczi lath, ale przisluchayø cu stolu byscupemu 1407 |
'umożliwić komuś zabranie cudzej własności albo sprzedać cudzą własność, rem alienam alicui possidendam tradere vel vendere': |
Iaco Janus ani gego szin ne caszal na potrzebi mlinne vidacz panczy grziuen 1407 |
'ograniczyć nakazami, tu: powstrzymać od działania, pohamować, iussis coercere, hoc loco: retinere aliquem ab agendo, cohibere': |
Czsom ia vmovil s Maczkem, po tei vmowe ne vadzil ani wkupu bral 1401 |
Aczby kto o złodziejstwo... przed sądem był przemożon trzykroć..., tedy ten na wieki swą cześć stracił ani żadnej czci w krolestwie mieć nie może, ani od nas darow żadnych trzymać (nulla donaria... consequatur) |
'posiadanie, dzierżenie (nieruchomości), aliquid suum vel conductum habere (sensu subst.)': |
Jaco Vbislaw Janoui y yego braczi ne rosoral trzsi copczow y granicz ani colow tikal na gich 1411 |
'bez przesady, umiarkowanie, powściągliwie, modice, moderate, temperanter': |
(o rzeczach, właściwościach, uczuciach, de rebus, de animi motibus) 'umiarkowany, nie za wielki ani za mały, skromny, niewyróżniający się, moderatus, modum servans, nulla re excellens': |
A tam nijednego drapieżstwa ani w konioch, ani w dobytku... mają czynić, jedno tylko pokarm koniem... tamo mają sobie zyskować |
Tego nicz ne dala (sc. pani) pozagu ani viplaczila tego C marcas 1395 |
Jacosm Andrzegeui ne uiplauil szrzebcza szestroka chanszebnø rzeczø ani go vszitka m<am> 1389 |
Jacom ya Pawla nye przyszwal na wloką... ani Katharzini szemskego (leg. z ziemskiego) vrządu wypusczal 1450 |
Ani wam samim ya ta to zaslvbyenya sczwirdzayø (foedus ferio) |
Jako Mikołaj nie wziął [sze] sześci kmiot panie Jagnieszce ani ty (war. ib.: tych) sześć kmiot wysadzono z je wolwarku, a ty kmiecie siedzą s syrowego korzenia mimo czterdzieści lat, ani tego wolwarku nics ujął 1421 |
Jako to soltistwo staromesczske... dzirszy stara (leg. z stara) korzenya, iako dawno dzirszano, niczsz wysschey ani niszey 1418 |
Jaco Margorzatha Michalowich cony ne szaczowala ani mu sa ne sza szkoda stala 1407 |
Jako Więceniec... obesłał Jana... na zajutrz, gdy wjał w załogę, ani tamo brał zafranu, barchanu, ani kramnych rzeczy 1417 |
A tego istego zbieżce pan miasta albo wsi... ani sam przez się, ani przez jinszego... człowieka szalenie odejmać albo bronić będzie śmiał (non praesumat... defendere vel tueri temerarie) |
Bracia wszytcy tego zakonu mają mieć odzienie szare pospolicie, ani barzo białe, ani barzo czarne (colore non prorsus albo vel nigro) 1484 |
przenośnie: 'odstąpić od właściwych zasad postępowania, praecepta honeste se gerendi reicere': |
Nye bila iest wyesz ani myasto, ges to by vczeklo naszich røkv (quae nostras effugeret manus) |
Iacom szø wiwodl s *pisdriskego sandu s Micolayem ani man (pro mam) s nim nigednego tamo roku 1401 |
Jakom Petroui ne sdzil *trzirich koni... ani gemu o to nigdi za *schodø stal 1396 |
Jakom ya nye rambil w *Semowowe borze ani wiwoszil 1423 |
Iże Dzierżek... z... Piotrkiem i z jinszymi zbiegi nie biegał na ziemię krole[s]wstwa polskiego ani jej żeg[e]ł, ani jej szkodził 1428 |
Przekløti, ktosz nye ostanye w vmovye tego prawa ani gego vczinkyem (opere) pelni |
Jakom nie kupił u Michała kobyły [ani] anim je udławiał (war. ib.: wydławiał), ani ote mnie śmierci ma 1420 |
Jako... Girzik... kmyeczia Marczina na dobrowolney drodze nye sbil gwaltem... ani vdzielawschi thego gwaltu w moy dom ssya wroczil 1468 |
Jaco pani Zophca... any schoszowala, any sadnich poplatkow mesczskych dayala 1420 |
Jako Mikołaj nie wziął sześci kmiot panie Jagnieszce ani ty sześć kmiot wysadzono z je wolwarku..., ani tego wolwarku nics ujął 1421 |
(według wierzeń chrześcijańskich, in religione Christiana) 'miejsce przebywania człowieka po śmierci, tamten świat, życie pośmiertne, locus, ubi homines post mortem commorantur, vita, quae post mortem agitur': |
Dzisia mamy ją (sc. Maryję) s<ch>wali<ć>, ale ani świątości dostaje naszej ani anjelskie, abychmy ją mogli schwalić XV med. |
Ministerialis, ne day *deley w moya dzedzina opolu ani szam yesdzy 1399 |
Nye vczinisz sobye s nimi mirv ani gløday gich dobrego (non facies cum eis pacem nec quaeras eis bona) |
Ysz Ramsz ne uinouat w itch (pro tich) trzid<ze>szce zlotich ani w tem postawczu 1399 |
Ysze Andrzeg Januszeui ne layal ani go nawabal stogø s nim v rocze 1407 |
Jako Mikołaj, Marcin i Maciej nie byli opiekadlnicy paniej Margorzaty ani jej za mąż dali, ani sie jej przezdzięczno nijednym rękojemstwem obwiązali, dojąd śluba nie brała 1426 |
‘zaprzeczyć prawa do posiadania czegoś, negare aliquio esse ius aliquid possidendi’: |
Nie ma ganiebne ani dziwne mnimano być, acz podług mienienia czasow obyczaje a dzieje ludzkie się odmieniają (non debet reprehensibile nec mirum iudicari, si secundum temporum varietatem consuetudines et statuta humana varientur) |
Żadny pokorny nie jest przez nędze, acz niczs ale śmiech s niego walają ani go... dbają XV med. |
wprowadza zdanie przyzwalające 'chociaż, licet, quamvis': |
Nie masz mieć ani chwalić bałwana żadnego, ale tylko tego Boga w Trojcy Jedynego |
Żadny pokorny nie jest przez nędze, acz niczs ale śmiech s niego walają ani go... dbają XV med. |
wprowadza zdanie czasowe bezpośrednio następcze 'aż, (do)póki nie, donec, quoad': |
I. spójnik 'neque, nec, ne': 1. łącznie między częściami zdania: A. w zdaniu przeczącym a. z przeczeniem nie: |
Nie zabijaj brata swadą, ręką, kaźnią ani złą radą |
Radźce ani żadny człowiek ma sędzić przysiężnika... przez jego winy |
w zdaniu twierdzącym 'i nie': |
Gonić będę nieprzyjaciele moje i połapię je; ani sie obrocę aliż zginą (persequar inimicos meos et comprehendam illos et non convertar donec deficiant) |
łącznie między zdaniami 'i nie, ani nie, nec': |
łącznie między zdaniami 'i nie, ani nie, nec': |
Currus non habuit hakow ani barkow 1455 |
<J>akom ja mu nie ręczył trzech grzywien... gwałtownych ani kopy <bi>tej..., alem ji ręczył na posta<wie>nie i postawiłem ji 1492 |
'danina, pobór, tributum, exactio': |
Jaco blizey k dzedzinye xandz Symon ani (sc. Miczko et Petrus) k nyey nicz nye maya 1399 |
Nad umarłymi nie będziecie rzazać ciała swego ani żadnego znamienia a blizn nie czyńcie wam (super mortuo non incidetis carnem vestram, neque figuras aliquas, aut stigmata facietis vobis) |
Nobilis Nicolaus... compos racionis, sanus et corpore validus, non coactus nec aliqua doli delusione ani ktorym błędem seductus... villam suam... nobili Iohanni... se vendidisse recognovit XV med. |
Mroczek błędnego wołu w swe oborze nie chował ani go zapowiadał 1440 |
nawiązuje zdanie przyczynowe do poprzedniego kontekstu 'bo, nam, enim': |
Słusza ustawić, aby żadny Żyd dalej ktoremu chrześcijaninowi... pieniędzy na listy zastawne nie pożyczał ani borgował (convenit statuere, ut nullus Judaeus amplius alicui Christiano... pecunias super litteras obligationis praestet aut mutuet) |
Ani wy teże boże imię w... usta darmo nie bierzcie |
Ociec twoj nie prza się o ty dziedzinie ani bierzę na zachoćcę podług prawa ziemskiego, dał na się roku stać 1418 |
Nie pożędaj bratniego (Dek III 21: bratnia) wołu, konia, osła ani jego posła |
Nieczystoty nie stroj ani krzywego świadectwa broj (Dek II 2. V 1. 3. 4.: czyń, V 2: czyni) |
Jest to Nikołajowo..., coż dzierżał jest rolą..., ani Krczonowa nie dzirżał, coż by Krczon kupił 1444 |
Ktoryć człowiek chce do Boga przyć, tenci ma być święty, ale nie grzeszny ani teże klęty |
Nie była ani będzie nad cię jina miła ca 1428 |
spójnik: wprowadza zdanie przyzwalające 'choć, quamquam, etsi': |
Przeztoć Kryst nie chciał jest był człowieka stworzyć z powietrza... Teżci go on nie chciał z ognia stworzyć... ani z wod[z]y..., aleć jest ji on z ziemie był stworzył |
'akt nadania mienia lub uprawnień, datio bonorum vel iuris ac potestatis datio': |
ciągnąć się: a. 'wejść w posiadanie, in possessionem rei venire': |
Przeto wam dawamy na świadomie ze wszech kapłanow (notum facimus de universis sacerdotibus) i nauczonych..., aby nie mieli mocy brać myta..., ani urokow na nich |
Jakom ja Janowi nie winowat cztyrzech grzywien za konia ani złotego czyrwonego 1436 |
Niektorzy..., Boga się nie bojąc ani czasnej męki się lękając (nec temporalem poenam formidantes), dziewice dziewstwa zbawiają |
'składnik psychiki, animi indoles natura': |
Nie będziecie guślić ani dbać snow (nec observabitis somnia) |
Nie podług grzechow naszych czynił nam (non secundum peccata nostra fecit nobis) ani podle lichot naszych odpłacił nam |
Gdyby kto zabyth a nye wiedzano by, kto gy zabyl, tedy o to dzedzina nye ma bycz obwynyona, any o to ma czso czynycz (castellania de hoc non moveat aliquam quaestionem) |
Eże złodzieje... nie wnieśli (sc. miodu) w dom Przeczkow ani s nim Przeczk użytku ma 1466 |
Pani Staszkowi dnia robot... nigdy nie zastawiała... ani dla zastawy dała robić kmieciom 1421 |
'umiarkowany, łatwy do zniesienia, do wykonania, nieprzykry, minime gravis, tolerabilis': |
Jakom Macieja nie szyndował swym pomocnikiem za dniem ani za nocą korzystną rzeczą 1404 |
Iże Paweł, Jan i Maciej, ociec jich, zachowany gwałtownik, nie przyszli na jimienie Janczewo... ani zegnali trzech oraczow jego 1476 |
Ale to jest dziw, iże jego ani Judasz poznał..., a to przeto, iże zaćmił (sc. Krystus) oczy nie telko Żydom i poganom, ale i temu nędznemu Judaszowi |
Jakub nie rozbił Adasina domu ani jej tamo ren zadawał 1425 |
Uczynili tako, jako był przykazał Mojżesz a nic(z)s jest nie zaginęło (non computruit), ani sie jest czyrzw nalazł w niem (sc. w pokarmie) |
Co żałował kmiotowic z Sepna na pana Przybysława <to świadczą>, iż mu (sc. kmiotowicowi) nie wziął (sc. Przybysław) jego zagnanim żyta i pczoł, jimienia tako wiele i tako dobrego jako sześ[e]ćna[y]ście grzywien groszy szyrokich, ani go z sołtystwa zegnał 1424 |
Zagubiał Dawid wszytkę tę ziemię (percutiebat... omnem terram) jich a nie ostawiał męża żywego ani żony |
Ślubu... nie zapominajcie ani czcicie bogow cudzych... Ale oni nie posłuchali, niżli podle obyczaja swego drzewiejszego pachali (iuxta consuetudinem suam pristinam perpetrabant) |
Wiesielcie się a radujcie, boć otpłata czu narządzona wam... opłwita jest na niebiesiech, gdzie wam nikt otjąć ni wziąć, ni ukraść nie może a gdzie ni rdza (aerugo Mat 6, 20) nie strawi ani mole zgryzą XV med. |
Nie uszczwała wołu ani go ci chartowie zajedli do śmierci 1473 |
Nie wimy, gdzie ji (sc. Jesusa) nam wiedziono ani wimy, jeszczeli żyw, albo jużli ji ubili |
Iżem nie rozbił skrzynie we młynie... ani zakazał kmieciom, by nie byli posłuszni Marcina 1445 |
Eże syn Pauli nie żądał prawa ani in ius spirituale, a to on jest zakląt 1407 |
Jako mie Jarosław nie zakładał dziesięci[cz]ą grzywien ani jich użytka mam 1428 |
'zabezpieczyć zobowiązanie przez symboliczne podanie ręki lub uderzenie ręki o rękę, manibus porrectis obligationem confirmare': |
Iże Sulima nie jest złodziejem ani sie złodziejski obchodził, ale jest dobry człek jako jiny 1423 |
Ofierować będzie dwie garlicy... Panu... i da je kapłanowi, jenże pirwe ofieruje za grzech, zakręciw głowę jego (retorquebit caput eius ad pennulas) tako, żeby się gardła dzierżała ani owszem jej urwać |
'rachunek, obrachunek, sprawozdanie z wydatków, z zobowiązań, z czynów, ratio (accepti et expensi vel factorum)': |
Gdy będzie niewiasta darowana... od swego męża, to nie ma być liczono w dział ani za niewiesckie rzeczy |
Ubogiego ducha albo dusze jest ten..., jen się ni zacz nie waży ani liczy XV med. |
Świedczymy, jako ten list dobyty wyszedł[d] tako: Piotr ani dziewka nie pożywa ji mimo trzy lata 1403 |
Jako moj synowiec rodzony, Wawrzyniec, nie wyszedszy s mego domu... ani zabił... człowieka 1471 |
Ale iże jest sebranie wielikie luda, a czas zimny jest, a nie możem[m]y niedostateczni dostać (quoniam multitudo magna est et tempus hybernum, et non possumus insubsidiati stare), a ten użytek nie może się skonać w jenem dniu ani we dwu |
Cielecski... nie wracał lista Żegocie przed tym... czasem ani na ten czas..., jako jego list mowi Wirzbięcin rękojemski 1425 |
Jakom ja nie wrzucił się gwałtem... w dzierżawę Michała[la] s Rąbiertowa... anim przyciskał kmieci jego ku robocie, anim jich ciądzal, ani komory Fiołkowy kmieciowi zamykał 1498 |
Bieda wam, <mędrcy i> licemiernicy <ipokryci>, ktorzy sie czynicie mądrzy sami w sobie, bo zamykacie krolewstwo niebieskie przed ludem (quia clauditis regnum caelorum ante homines Mat 23, 13), a sami też nie wnidziecie... ani tych przepuszczacie wnić, ktorzy by chcieli wnić |
Roztargnął jest Pan krolewstwo israhelskie ot ciebie dziś i dał je bliźniemu twemu lepszemu niżeś ty. A tak zwiciężyciel... nie odpuści ani... swego zamysła ostanie (paenitudine non flectetur) |
wyjątkowo o osobach nieszlacheckiego pochodzenia, przede wszystkich o rajcach i innych urzędnikach miejskich, nonnumquam etiam hominibus non generoso genere natis, imprimis senatus urbani participibus aliisque magistratibus urbanis: |
Ani przystąpi k służbie jego (sc. Boga), byłliby ślepy albo chromy, albo małego <albo wielikiego>, albo rozdętego (Biblia taborska: rozduteho) nosa (nec accedet ad ministerium eius, si... fuerit... grandi vel torto naso) |
Bo Bog nie przeczy jako jiny człowiek ani jako syn człowieczy ku gniewiwości się zapala (neque... ad iracundiam inflammabitur) |
Ty pieniądze nie były macierzyny, ani na jine siostry rozdzielany 1421 |
Iże Jarant s Jarantową nie orali rolej gwałtem nierozmierzonej... ani na dwu jego polu rozdzielonu orali 1435 |
<G>dy się komu śmierć przyda kromie przyczyny, to jest, iżby się utłukł abo utonął, abo kakole jinaczej (aut alio quovis modo, Sul 41: ktorymkole jinszym obyczajem), tedy chcemy, aby o takiego człowieka nijedna pomowa ani żałoba była |
Johannes... nie wyłowił złodziejski et inaczną rzeczą z stawu u Biskupic ani ryb z jego w swoj dom wniosł 1453 |
O ranę siną i nadętą, gdzie znaku sromoty nie czyni na mieścu jawnym a gdzie kości nie są stłuczony... ani skora rozerwana, XXX szelągow mają dać za pokup |
Jako ja nie przyszedł do Jana... a nie zbiłem go anim jemu zadał rany sinej, ani w ręce zakrytej 1465 |
wprowadza zdanie przydawkowe 'dokądby, gdzieby, quo': |
'niższy szlachcic, najczęściej nieposiadający herbu ani też dziedzictwa, i w związku z tym zależny od możniejszej szlachty, sługa, pachołek, vir nobilis ordinis inferioris, plerumque insigni et re hereditaria carens, et ea de causa domi alicuius viri nobilis habitans, famulus, servus' : |
Nie w mocy konia będzie imieć wolą ani w ściążkach męż(o)wych lubić sie będzie jemu (beneplacitum erit ei) |
Takesz dzeczam do dwnaczcze (leg. dwunaćcie) lyaath vichowanym, gdy... krzywda gim byla vczynyona..., mogą ho on gwalth vczinyony, o kthori czinycz nye mogly prze nyedostathek laath, posczygacz any... dlya dawnosczy vymowyenye moze bicz oblozono, alyszby... po leczech w nich dokonanich (Dział 34: po dokonalych lyeczech)... czinycz zamyeszkaly o krziwdi gim nyegdi vczynyone (nisi tunc legitima aetate in eis completa infra tempus debitum agere negligerent pro iniuriis) |
Takież też mowimy o każdem targu uczynionem z synem, aby nie był ważen, gdyż jest w oćcowej mocy, <przeto nie ma mocy> abo panowania ktorej rzeczy (non habet alicuius dominium rei), ani podania ktorego jimienia |
(o oku, de oculo) 'zanieczyścić prochem, pulvere conspergere': |
ze zdaniem: |
O ranę siną... gdzie kości nie są stłuczony... ani skora rozerwana, XXX szelągow mają dać za pokup |
Gdy jest s nimi był, wszakoż od nich nie mogł poznan być ani rozznan |
Jakom nie przyjął zasaćce na włokę Janka ani żyta wziął kmieć ten 1453 |
To wymowienie nie ma mocy ani się może ostać, przeto iż ta pani wiele lat zastawiła to jimienie w obronie jej męża (quia mulier pecuniam et suppellectilia domestica ad eorum amicum attullerat) |
Bo przed jego siłą naszy bogowie, jiż są zatworzeni w złotych bałwanich (qui sunt clausi in aureis simulacris), stać nie mogli ani śmieli |
A gdyby nie zapłacił a czas abo rok przydzie, dlatego nye ma jemu stać na szkodzie..., ani na gospodzie na zawadzie stać (non deberet ad hospitium in obstagium subintrare, Sul 71: tegodla nie ma do gospody w załogę wjechać) |
Quia Petrus non recepit Jacobo... kaptura, sukniej... ani go zawarł wrzeciądzem 1442 |
Nie chcieli tobie oddani być ani się rozpominali na twe dziwy (non sunt recordati mirabilium tuorum) |
'twardy, różnokształtny twór kostny, osadzony w szczęce, służący do rozgryzania pokarmów, dens': |
Gdy... bartnik... rękojemstwa nie uczyni... ani miodu... zapłaciw zbieży (si... aufugierit)..., tegdy pan... tego to zbiega... będzie ciądzał |
Neminem concuciatis, nie dławcie ani zbijajcie (Rozm 179: nie bijcie, MamLub 271: nie potłaczajcie, EwZam 299: nie udręczajcie, PF IV 579: nie czyńcie usilstwa) neque calumpniam faciatis (Luc 3, 14) XV med. |
Pamiętajmy ninie (czy nynie) przyrodzenie ciała Pana Jesukrysta naszego, nadziewajmy sie, iże w tem nic nie grzeszemy ani zb<ł>ądziemy (Iesu nunc comlexionem si commemoramus, errare vel delinquere nihil nos speramus) |
Aby.. ty nie pożądał w swem siercu cudze żony ani zboża jego (Ex 20, 17) |
Jan w ziemi księżej nie zbija ani człowieka obyczajem zbojnym, jako zbojca, zabił 1474 |
Jako mi miecza... nie zastawił ani pasa z kordem jako połosmanaćcie grosza 1469 |
A nie ma<my> (sc. przysiężnik) z tego przysięstwa niektorego użytku ani płatu |
A przyświęcili wołow Bogu sześćset a owiec trzy tysiące. Ale kapłanow było mało ani mogli dostatczyć drzeć koży z dobytka obietnego (sacerdotes vero pauci erant, nec poterant sufficere, ut pelles holocaustorum detraherent) |
Gdyby <ktokole> wszedw w las <drugiego> ciąć takie drzewa albo jim rowna porąbił, może być przez dziedzica tego lasa jęt... Bo nie jest zgodno ani się widzi dostateczno (non enim consonum et sufficiens videtur) za tako znamienitą szkodę lekki zakład wziąć albo iżby tylko w pociądzaniu był skaran |
Nie jesmy dostateczni ani to wypowiedzieć sufficientes XV p. post. |
Raczy mi uprosić... u swego miłego, aby mie nie pokazował groźnego oblicza... ani mie zdawał |
Jacom ya nye widal ksanszich ludzi nyeprzyaczolom na drodze sdradnye any mim widanim szkodi mayø 1436 |
Jako czszo zalowala pany Margorzatha na Pyotrasza, aby yey ymene Grod y Rytwany przedal y yego przedanim by go stradala, tego yest Pyotrasz ne vczinil any yey w nem sdradzil bandącz yey opekadlnykem 1414 |
Iże... Jan i Maciej... nie przyszli na jimienie... Piotrowo... ani zegnali trzech oraczow jego 1476 |
Jakom ja Mikołaja nie segnał s roboty jego gwałtem..., ani tem segnanim oddaliłem mu użytki jako poł kopy 1493 |
Jakom ja tobie nie zgnał służebnika twego... z imienia twego... z wolwarku, ani tym segnanim uszły tobye owoce [vszdly] z gajow, z lasa, s łąk ważności jako dwie kopie groszy 1478 |
Paszek... miescskiego prawa nie przymował ani sie miesckim prawem obchodził 1398 |
Yakom ya nye srwal any szmordowal kmyecza Stanislawa... gwalthem 1470 |
Ku macaniu pirsi (war. kal.: ku macaniu pirsi) ad cubile mammarum (cumque venissent ad eam filii Babylonis ad cubile mammarum, polluerunt eam stupris suis Ezech 23, 17) |
Grzymek... tej dziedziny Panienki nie był w trzymaniu ani czynszow brał tamo dziedzicznym prawem 1420 |
Maryje dziewice niepokalane, ani męskim poruszenim dotknione (ad Mariam virginem incontaminatam, virique contagio nunquam violatam) |
Ale owoca z drzewa..., przykazał nam Bog, abychom nie jedli ani się jego dotykali (ne tangeremus illud) |
Jurabit... Veronica.... contra Jacobum... pro eo, sicut... ipsum non spopondit intercedere, quod ibi non esset culpabilis al. zgańbion al. ani zesromocon 1476 |
Wojt wsadził go w jęctwo ani żadnego potem z nim prawa uczynił |
'wypowiedzieć się w jakiejś sprawie, oświadczyć, złożyć zeznanie, aliquid fateri, profiteri, confiteri': |
Gdyż męstwo nie tylko w siłach ciała ani cudności harnaszu ma być seznano |
Falsi prophete sunt heretici seu mali Christiani, non bene docti przezakowye, przekęszytitlowye, nye dowczeny any dobrze pysma nye rozwmyeyączy XV ex. |
Umarł jest Saul..., przeto iże przestąpił boże przykazanie... a nie strzegł jego, ale nadto z guślniki się radził, ani doufał jest w Boga (nec speraverit in domino) |
Boj sie jego wszelkie plemię Izrahela, bo nie zgardził (Fl: wzgardził) ani potępił prośby ubogich (non sprevit neque despexit deprecationem pauperis) |
'brak zatargów, nieporozumień, pojednanie, porozumienie, concordia, concorditas, compositio': |
A nie odpowiedział-li w sądziech ten to, co mu to jimienie zastawiono, a nie dozna-li (OrtBr VII 572: ani dosiągł) jego prawem pirzwej, niżli przyszedł dzień zapłacenia... tego to, co jimienie w s<w>em dłudze zapowiedział, tedy to zapowiedzenie ma przed <sie> jić i moc mieć podług prawa |
Ani też mają swojej czeladzi dozwalaci, by co mieli takim to wiłam dawaci (et ne quidquam illis a propria donetur familia, prohibere procurent) 1484 |
Bo nie jest zgodno ani się widzi dostateczno (non enim consonum et sufficiens videtur) za tako znamienitą szkodę lekki zakład wziąć |
Ani winnice twej gron z ręki twych odpadłych zgromadzać będziesz (neque... racemos et grana... congregabis) |
Stanislaus... ponit pecunias in iure... pro Clodawyensy sculteciatu... et pro isto nulla dampna wlt sustinere, any zadney szguby 1453 |
Jakom ja... nie wjechał *wo twoję dziedzinę... gwałtem anim zgwałcił domu twego, anim ci zamkow odbił 1469 |
Eże Bartek złym <obyczajem?> nie żywie przeciwo ziemianom i przeciwo panu staroście ani z tego użytka ma 1405 |
Nie uczynisz sobie obrazu rytego ani każdego podobieństwa, ktore jest w niebie s wirzchu a cso jest na ziemi na dole (quae est in coelo desuper et quae in terra deorsum |
'kłoda do krępowania nóg, więzy, okowy, truncus ad pedes devinciendos, compedes': |
Jakom ja się nie wrzuciła wie c[s]ła w ziemne i w wodne ani w łan 1438 |
Nie będzie świrbiało ani będzie dropano tunc gaudes defricacione XV med. |
Przeto nasze darowanie i zawiązanie ma stać, bo to sie stało miedzy nami z dobrej wolej,... a z prawem nigdy przeciw temu rzeczono ani zjinaczono (facta est, sc. colligatio doni nostri,... nec mutata) do jego śmierci |
Jakom ja Piotra nie wiązał samowtor siłą anim wody nalewał 1435 |
Nigdy tamo lato niest gorące ani zimno marznące (nec frigus hiemale) |
Zapowiedamy..., aby dziewki w dziedzinach... nie wstępowały ani namiestniczkami były (non succedant) |
Spowiadamy się..., iżesmy... podrożnika na noc nie położyli ani jemu drogi nie ukazali |
Pirworodzeńca synow twych wypłacisz ani się ukażesz w opatrzeniu mem prozen (nec apparebis in conspectu meo vacuus) |
Jakom ja nie zaorał rolej ani zasiał na zimę i na jarz owsem i żytem 1495 |
Baczcie lilije polne, kako rostą; nie robią ani przędą (neque nent Mat 6, 28) |
Jako Piotrasz... nie dał Jiwanowi tej rolej... ani jej Jiwan użytka miał, jarznej, ugorznej 1411 |
Nie przymi[l]esz (sc. głosu łżywego) ani złączysz rakę swą (nec iunges manum tuam Ex 23, 1), abyś rzekł za złośnikiem fałszywe świadeczstwo XV p. post. |
Sicut Łaszcz nie żywie z złodziejmi ani sam kradnie 1400 |
Iże Sulima nie jest złodziejem ani sie złodziejski obchodził, ale jest dobry człek 1423 |
Ten przezeczciwy ostań na wieki, ani jemu jawny mają być porty ktorych czci (nec eidem portae pateant dignitatum) |
(przy przeczeniu) 'ani jeden, żaden, ne unus quidem, nullus': |
Iże ni miał (sc. Jesus) tego w obyczaju, aby ktore karmie najadł si do sytości ani przebirał miedzy karmiami (nec diuidicabat inter cibos) |
Wawrzyniec nie wrocił Grzegorzewi konia ani o drugiego jednał, a tego użytka ma 1394 |
Jakom ja nie przebrała płota ani kapusty popasła 1417 |
'dzielność, odwaga, śmiałość, fortitudo, animositas, viritus': |
Jako pani Żakowska Elizabet nie przechowała ani chowała pożeżce 1428 |
Nie czyń mążobojstwa swadą, rąką, kaźnią ani radą |
Nie w mocy konia będzie imieć wolą ani w ściążkach męż<o>wych (Puł: męża) lubić sie będzie jemu (in tibiis viri beneplacitum erit ei) |
'jadło a. jedzenie, spożywanie, cibus vel prandium': |
A pakli ani tak ch<ci>eć będziecie przyjąć kaźń mą, chodząc w przeciwnościach przeciwko mnie (ambulaveritis ex adverso mihi) a przeciwić się będziecie, i ja przeciwko wam pojdę w przeciwność (ego... contra vos adversus incedam) |
Nec quidquid molestie intulit (sc. ignis) eis ani żadnej przeciwnoty jim nie uczynił (Dan 3, 50) XV med. |
Włosy na jego powiekach nie były barzo miąsze ani barzo schylone (pili quoque palpebrarum non densi nec convexi), ale były czysty |
Ktoraż to wiara nie będzie nigdy złamana ani stłuczona żadnymi przeciwnymi nawałnościami (czy nawalnościami, nullis unquam concutiendum turbinibus nullis quassandum fluctibus tempestatum) 1484 |
Eże Bartek złym <obyczajem?> na żywe przeciwo ziemianom i przeciwo panu staroście ani złego (pro z tego?) użytka ma 1405 |
Ta suknia nigdy sie nie pogorszyła ani od starości gniła, ale zawsze cała i nowa jako z pirwu (sed semper mansit integra cum prima novitate) |
'kres, kraniec, finis extremus': |
Jakom się ja nie zamowił Maćkowi... lista wyprawić od Zygmunta... ani <z> ksiąg wypisać przedobycia jego 1427 |
"Wożny, tuć sypany kopce na Michocinie". Nie przedobywszy żadnym prawem, anim dał lat wydzierżeć, ... ani jich poćwierdził woźny 1435 |
I. spójnik 'ani, i, neque, et': 1. spaja łącznie zaprzeczone części zdania; występując także przed pierwszym członem, podkreśla jego zaprzeczenie: A. w zdaniu przeczącym: a. z przeczeniem nie: |
A jako dzieci samy siebie ni swych uczynkow a obyczajow nie wiedzą ani znają, tako proście i ludzie świecscy XV med. |
Nie jest Bog jako człowiek, by łgał, ani jako syn człowieczy, by się mienił (nec ut filius hominis, ut mutetur) |
w zdaniu bez przeczenia nie, ani: |
2. spaja łącznie zdania a. równoważniki zdań: a. przeczące 'ani nie, i nie, neque': nie – ni: |
spaja łącznie zdanie twierdzące z przeczącym: 'i nie, neque': |
'zmienianie się, zmienność, varietas': |
zaimek przysłowny przeczący wzmacniający charakter zaprzeczony orzeczenia 'wcale, w ogóle, zupełnie, w najmniejszym stopniu, ani trochę, nihil, minime, nullo modo': |
Żadny pokorny nie jest przez nędze, acz niczs ale śmiech s niego walają ani go... dbają XV med. |
zaimek przysłowny przeczący, wzmacniający charakter zaprzeczony orzeczenia 'wcale, w ogóle, w najmniejszym stopniu, ani trochę, nihil, minime, nullo modo': |
Jakom ja nie najachał na dom jego gwałtem samoczwart... anim mu przegrażał, ani mem przegrażanim odeszły jemu użytki ważności czterdzieści złotych 1494 |
'wygrażanie, odgrażanie się, minatio': |
Jako ja nie jeździł na księdza za p<ro>boszczem, ani jemu pomocy dawał 1420 |
Jako nie zmawiał ani mego męża, anim o tym wiedziała, by zapusta na Twardowie zapowiedziana 1425 |
(o pokoleniu, rodzie, itp., de gente, tribu etc.) 'nie zachować czystości plemiennej przez zawieranie związków małżeńskich, gentem suam immaculatam servare alienigenas non nubendo': |
'zaniedbanie, niedbalstwo, negligentia, incuria': |
zaimek przysłowny przeczący, wzmacniający charakter zaprzeczony orzeczenia 'wcale, w ogóle, w najmniejszym stopniu, ani trochę, nihil, minime, nullo modo': |
zaimek przysłowny przeczący, wzmacniający charakter zaprzeczony orzeczenia 'wcale, w ogóle, w najmniejszym stopniu, ani trochę, nihil, minime, nullo modo': |
Nici namniejszej ani wstęgi nogawicznej (a filo subteminis usque ad corrigiam caligae) nie wezmę ze wszego... plemienia |
Falsi prophete sunt heretici seu mali Christiani, non bene docti przezakowye, przekęszytitlowye, nyedowczeny any dobrze pysma nye rozwmyeyączy XV ex. |
Nieurządna ani umierna żądza k wszem rzeczam tego świata ca 1450 |
Nie czar w Jakobie (non est augurium in Iacob) ani wieszczba w Israelu |
corruptum pro mieszczanin (?): |
Nie był (sc. Jesus) nieustawiczny w rzeczy albo w mowie, nie było słowo jego przemieniające (nec fuit mutabilis), nie okropne ani takież przykre |
Myly Yesus nygdy nyemoczen nye postal..., any przemye[mye]nyenya sdrovya czyelestnego nygdy ny myal (nec molestabatur... sanitatem corporis unquam immutando) |
Gdyby... ten człowiek nie znając (nec... reverans, OrtMac 34: nie szonując) książęcia ani panow... wyrzekł[y]by niektore... sromotne słowa |
Jako to świadczę, iż Szczepan Brylewski Tomy dwajcy nie sadzał w kłodę i dwajcy nie wysadzał ani mu miecza gwałtem wziął 1435–7 |
Jakom ja nie przyszedł dwujcy w dom twoj anim ci żony łajał, ani gonił, anim parobka wygnał gwałtem 1458 |
'nacięcie na drzewie bądź sztucznie usypany kopiec na oznaczenie granicy rozdzielającej dwa obszary należące do dwóch różnych właścicieli, też sama granica, signum arbori incisum vel tumulus manu factus, quo bonorum termini designabantur, inde etiam ipse limes': |
Abycz ony tesze svymy (leg. z swymi) szonamy pospolu ne leszely aniy tesze s nymy nigednego skuth<k>u necystego ne mely |
Jabłoni, ktoreż owoce rodzą, nieczysty będą wam (immunda erunt vobis) ani jich będziecie jeść |
Ani żony s jich dziewek pojimaj synom twym, aby gdyżby ony snieczyściły, nie kazały nieczyśc<ić> synom twym z bogi jich (ne, postquam ipsae fuerint fornicatae, fornicari faciant et filios tuos in deos suos) |
Wielebna czystota te to dziewki była jest, iżci ona ani bogatstwem, any grozą nie dała się jest przemowić |
Nie żędaj (Dek I 1. 3. 5, etc. nie pożędaj) cudzej żony ani jego żadnej rzeczy |
A tej (sc. dobrej wolej)... mieć nie może, aliż na świecie niczs nie żąda, ni czci kakiej ani jimienia XV med. |
'teren objęty znakami granicznymi, fines, terra signis circumscripta': |
Ani żony s jich dziewek pojimaj synom twym, aby gdyżby ony snieczyściły, nie kazały nieczyśc<ić> synom twym z bogi jich (ne, postquam ipsae fuerint fornicatae, fornicari faciant et filios tuos in deos suos) |
(zwykle w związku z drugą negacją) 'ani jeden, żaden, ne unus quidem, nullus': |
w stosunkach prawnych 'nieupominanie się o swoje prawa, niewnoszenie skargi przeciw ich naruszeniu, actus ius suum non vindicandi': |
Iże takie jednanie było miedz<y> Mikołajem a miedzy Elżbiejtą Wolską o zastawę w Woli, iże miał łowić ryby w stawie, a nie miał przepuszczać ani przekopać 1441 |
Jakom ja Stachny... nie bił, nie deptał ani włoczył w stawie..., anim jej do przerębli (a. przerąbli) wlokł siłą gwałtem 1467 |
Yakosm ia nye wszyøla posasznich pyenyandzy Janowich anich (pro anim) sze gich zobyøsala chowacz y nye sostawyalasm ych sobye grzywny 1421 |
Wszako gniewając się na nie, chcesz nas zatracić, aby nie ostał korzeń ani jimię nasze. Panie Boże israhelski, prawdziwy jeś ty, bo zostawion jest korzeń nasz (derelicta est... radix) aż do dzisiego dnia |
Jakom ja nie wziął u pana Piotra płaszcza ani śrzebra za koń, jednom zdraził z płaszcza grzywnę 1427 |
O ktore kamienie ksiądz mi winę dał, tychem ja nie nalazł, ani jich użytku mam 1435 |
'uszkodzić, zniszczyć przez uderzanie ostrym narzędziem, concidere, caedendo delere': |
Nie zabijaj kromia osądzenia niekogo gniewem, ręką ani radą |
A nie ma<my> z tego przysięstwa niektorego (OrtBrRp 60, 3: ktorego) użytku ani płatu |
Tego nic nie dbali ani chcą dbać pijak<i>, eże sie sądzą Pola<ki?> XV p. post. |
Jakom ja nie wywlokł z sieni Katarzyny... na podworze anim jej rąbka z czepcem zsiekał zerwawszy z głowy 1491 |
Nie martwi będą chwalić ciebie, Gospo<d>nie, ani wszytcy, jiż zstąpają do piekła (descendunt in infernum) |
Jakom ja nie przebrała płota ani kapusty popasła 1417 |
Iże Marcin sołtys nie pchnął Jakuba woźnego w ogień ani go bił, alem był przy tem, iże od wielkiej niemocy wpadł sam w ogień 1418 |
Nie bierze cła nieobyczajnego ani dzieła [...] rozterku miedzy ziemią ruską i mazowieską 1483 |
Nie zapowieda miły Krystus, bychmy sie zwali mistrzmi... ani też nauki na katedrze nauczać, czusz na wysokiem stolcu nad ludźmi siedząc (non prohibet Dominus doctrinam super cathedram) |
Ani miłuj (neque zelaveris) czyniące lichotę |
Ktoż nad dziewkę żonę pojmie macierz jej, grzech jest uczynił, żywo spalon będzie s nima ani ostanie taki niepodobny miedzy wami (tantum nefas in medio vestri) |
Niepomienionego wezwania innominabilis nominacionem XV med. |
Ani synowie nieprawości (filii iniquitatis) zetrą je |
Ani przebywać będą nieprawi (iniusti, Puł: niesprawiedliwi) przed oczyma twyma |
Nie w mocy konia wolą będzie imieć ani w piszczeloch (Fl: w ściążkach, Puł: w <p>iszczeloch) męża lubić sie będzie jemu (nec in tibiis viri beneplacitum erit ei Psal 146, 10) |
Nie ma ganiebne ani dziwne mnimano być, acz podług mienienia czasow obyczaje a dzieje ludzkie się odmieniają (si secundum temporum varietatem consuetudines et facta humana varientur) |
Slugać nie może ani jest wolen czynić żadnego urzędu przez swego pana XV p. post. |
Sędzia..., cso jego <s> kazanie (cuius sententia) przez stronę bywa wspierano, pirwey nie chce ani ma swego bronić skazania, aliż pirwej... kunie łupieże... jemu będą dany |
Falsi prophete sunt heretici seu mali Christiani, non bene docti przezakowye, przekęszytitlowye, nyedowczeny any dobrze pysma nye rozwmyeyączy XV ex. |
Nos jego (sc. Jesusa) był ni mając żadnego niestatku (nasus erat ipsius nulliusque defectus), bo nie był cienki ani krzywy |
Niestworzony Ociec, niestworzony Syn, niestworzony Święty Duch (increatus Pater, increatus Filius, increatus Spiritus Sanctus), przezmierny Ociec, przezmierny Syn, przezmierny Duch Święty, wiekuji Ociec, wiekuji Syn, wiekuji Święty Duch, a wszakoż nie trze wiekuji, ale jeden wiekuji, jako nie trze niestworzeni (non tres increati) ani trze przezmierni, ale jeden niestworzeny (unus increatus, Puł: niestworzony, sim. MW 109b) i jeden przezmierny |
Ale kako bych tych pieniędzy dobył, nie wiem... ani drogi wiem, kędy tam jić (sed neque viam, per quam pergatur illuc, aliquando cognovi) |
Jakom ja nie wzorał ani posiał rolej Pawłowi... roboty jego na Pielaszkowie za kępistym błotem podług pozwu 1484 |
Profitemur, quod non coacti neque compulsi, nye przymaczeny any przygnany, sed deliberato animo 1460 |
Takiemu nie może pomagać przysiąc ociec ani przyrodzony brat albo ktorykole przyrodzony przyjaciel (pater, frater et conventi) |
Nie podług dostojności person ani podług wielkości alibo mniejszoci rzeczy (nec secundum maioritatem vel minoritatem causarum), ale podług oczrzedzi się prawujących... otprawieni mają być |
Oćciec bacząc..., czso jemu synowie... uczynili, jim nie tbał ani chciał dopomoc..., a takoż miedzy oboją stroną mierziączka a gniew pochodzi, jimże nieużytnościam przeciwić się ch<c>ąc (quibus incommodis obviare cupientes), ustawiamy |
W tem słowie miły Krystus urownał swe odpowiedzenie, iże sie nie zaprzał krolem być ani sie takim krolem uznał, ktorego by krolewstwo mniemano z tego świata |
O śmierci niewiadomej < G>dy się komu śmierć przyda kromie przyczyny, to jest iżby się utłukł abo utonął, abo kakole jinaczej, tedy chcemy, aby o takiego człowieka nijedna pomowa ani żałoba była |
Tedy rzekł powod: Ja nie chcę zakładu ani poręki, gdyż mi on wyznał niewłocznie |
Jakom ja nie zrządziła ani sesłała siedmi person obcych, nieznajomych do domv Jana Jeżewskiego w nocy 1488 |
1. 'w żadnym czasie, ani razu, numquam': a. w zdaniu obecna druga negacja: |
1. 'żaden, ani jeden, nijaki, nullus': a. w zdaniu obecna druga negacja: |
'zagarniać, zajmować, brać w posiadanie, occupare, capere, aliqua re potiri': |
W ich ręce będzie podan syn człowieczy... ani sie zżałują jego niewinności, niż tako wieliką... męką będzie umęczon |
'żaden, nijaki, ani jeden, nullus': a. w zdaniu obecna druga negacja: |
'żaden, nijaki, ani jeden, nullus': a. w zdaniu obecna druga negacja: |
Nie była (sc. Maryja) w pościu barzo leniwa ani płocha (neque velox, neque praeceps fuit, ambulando) |
Iże złodzieje nie przyszli z radą Nicolai do dworu Jacobi ani jemu ukradli miodu 1468 |
Komornicy albo urzędnicy tako posadzeni nie mają, niżliby (czy niźliby) włostne swe rzeczy mowić (non debebunt alias causas nisi proprias procurare), ani ku mowieniu rzeczy z sądu się wznosić |
Jakom nie wziął Janowi jego bydła ani pieniędzy, jedno cso mi prawo przykazało 1402 |
Wdźwignę rękę swą ku Gospodzinu Bogu..., żeć nici namniejszej ani wstęgi nogawicznej nie wezmę (quod a filo subteminis usque ad corrigiam caligae non accipiam) |
To są ci, jiż są wyszli z więzienia..., a nie mogli ukazać domow oćcow swych ani swego plemienia, by byli z Israhela (non potuerunt indicare domum patrum suorum et semen suum, utrum ex Israel essent) |
Przykaż synom israelskim, ać przywiodą przed cię krowę..., na nieże to nie byłoby niżadnie pokalanie ani nosiła jarzma (nec portaverit iugum) |
Ani wstęgi nogawicznej nie wezmę ze wszego twego plemienia (ex omnibus, quae tua sunt, Stary Testament Cardy: ze wsseho tweho plenu) |
Jakom ni<e> wzięła dwu stu owiec... ani u mnie... dziewierz moj ostawił swego skarbu piącidziesiąt grzywien 1414 |
Ani też kto zażogszy świcę i położy pod przykrycim (ponunt eam sub modio Mat 5, 15), ale na świedcidlniku, aby świciła wszytkim |
A gdisz bilo wyeczyoor, wydzely søø, wiszedszy *przylyeczyale czyeczyerze, ani ('a ony') przykryli stani gich (ascendens coturnix cooperuit castra) |
Ani żadnymi groszami błędnymi z prawdy zwiedzion nec aliquo errore devio seductus ca 1455 |
Ani miłuj czyniące lichotę, bo jako siano rychło zwiędną (arescent, Puł: zwiędnie) i jako kapusta zioł rychło spadną |
Kiedykolwiek ich (sc. Ezeitow) dziesięć pospołu siedziało, ... w pośrodek albo miedzy się ani na prawą stronę plunąć (spuere) nie śmieli |
Jakom ja nie srządziła ani sesłała siedmi person obcych, nieznajomych do domv Jana... w nocy jego szukać i dobywać 1488 |
'zajęcie, zatrudnienie, praca, będące podstawą utrzymania, też warsztat lub majątek, dające utrzymanie, labor, occupatio, negotium': |
na kogoś coś zwołać, zwołać na kogoś coś 'skrzyknąć, zorganizować kogoś przeciw komuś, convocare contra aliquem': |
rozpoczyna zdanie pytajne zawisłe (w funkcji zdania przedmiotowego): |
A tak zwiciężyciel w israhelskiem ludu (triumphator in Israel) nie odpuści ani... swego zamysła ostanie, bo człowiekiem nie jest, by czso uczyniw, żałował |
Znamiona, miła fratres, sąć dziwy niesłychane ani też zwykłe signa dicuntur miracula insolita XV ex. |
<S>yn jeszcze nie oddzielony od oćca ani od braciej jigrający kostki <acz> niecso by stracił, tedy ty wszytki rzeczy chcemy i ustawiamy, aby na jego część przyliczony (quod in ipsius partem seu sortem computentur, Sul 50: aby... było policzono) |
Grzechu uczynkiem nie uczynił, ani naleziona jest lściwość, fałszywość nec inventus est dolus, id est falsitas, simulacio, in ore eius (I Pet 2, 22) XV ex. |
Język jego (sc. Jesusa) umowny... nie rychły, nie klokietliwy, nie szepietliwy ani momotliwy (lingua fuit... non promptula vel garrula... non fuitque balbutiens... neque fuit titubans) |
Bo jego (sc. Jesusa) też ani po mowie poznali, bo ich słuch i wzrok wzdzierżał |
Jakom ja jej nie zadał trzech ran krwawych w głowę gwałtem anim jej włosow z głowy oberwał 1474 |
Bo strzegł jeśm drog bożych ani jeśm źle (Puł: źle) nosił od Boga mego (nec impie gessi a Deo meo) |
Przeto nie dajcie się kłamać Ezechyjaszowi (non vos ergo decipiat Ezechias) nijeną marną radą ani jemu wierzcie |
Pokolenia Lewi nie licz ani kładź sumy jich z synmi israelskimi (neque pones summam eorum cum filiis Israel) |
O przemienienie rzeczy nikogo nie mają jąć ani na jego żywot mowić |
'występowanie przed sądem w imieniu strony procesowej, actus causam alicuius in iudicio defendendi': |
Nie uźrzą ziemie, jąż to otcom jich zaprzysiągłem, ani żadni z nich (nec quisquam ex illis), jiż to są tępili mię, nie oglądają jej |
Język jego (sc. Jesusa) umowny a wielebne mowy, nie rychły, nie kłokietliwy (lingua fuit... non promptula vel garrula), nie szepietliwy ani momotliwy |
Ktokole przygodnie, jako utonąc..., umrze, za tego żałoba głowna nie ma być czyniona (quaestio capitis non debet intentari, Sul 41: aby... nijena skarga nie byłaby ruszana, Dział 31: aby... nijedna pomowa ani żałoba była) |
<Ha>nka ne proszila na ten sød preczif [...] *anim go szadala 1393 |
Nie ważmyż naszych uczynkow ani obliczajmy, ale zawżde żądajmy, bychom byli dostojni Bogu służyć XV med. |
Ani sie zżałują jego (sc. Żydowie Syna Człowieczego) niewinności, niż tako wieliką a tako trudną męką będzie umęczen, bo wszytkę swą żądzą przyłożą |
A obrociw sie (sc. faraon) i szedł jest do domu swego ani przyłożył (nec apposuit) swego serca też w tę chwilę |
wprowadza zdanie sposobowe 'żeby, ut': |
Kaję sie teże, iżeśm nie popełniał sześciora miłosierdzia tworca mego: ubogiego, łacznego nie nakarmił ani napojił, pustego ne obłożył, nagiego nie przyodział |
'zmuszać, skłaniać siłą do czegoś, aliquem ad aliquid cogere, adducere, impellere': |
Gdy wojt albo przysiężnicy siedzą ku prawu, a sądu nie gają ani żadny sąd z stara dawnego obyczaja gajali (OrtBrRp 48, 1: gaili) |
Jakom ja z mego domu <nie> dała bydła ani gaju za dziesięć grzywien 1417 |
Gdy wojt albo przysiężnicy siedzą ku prawu, a sądu nie gają ani żadny sąd z stara dawnego obyczaja gajali (OrtBrRp 48, 1: gaili), ... możeli świadectwo jego (sc. wójta) sądu sie ostać? |
'zmywanie brudu, kąpiel, lavatio, balneum': |
'czynić nagim, pozbawiać ubrania, nudare, veste exuere': |
Anisz ty mne o to obszilal, any *przoposziwal 1418 |
Na ty wszytki rzeczy, na ktoreż są bracia i siostry powinni tego zakonu, nie są powinni to dziełać pod śmiertelnym grzechem ani są obowiązani (nullum ipsorum ad mortalem culpam volumus obligari) 1484 |
Szyję miał światłą a białą... a też ni miał gruczoła na garle ani garbu ktorego (neque guttur tumuit nec fuit strumosum) |
A też ni miał (sc. Jezukryst) gruczoła na garle ani garbu ktorego (neque guttur tumuit, nec fuit strumosum) |
Co na tem śledzie siedzę a nie mam nań starośćskiego prawa ani go w pieniądzech dzierżę, ale w kmiecą siedzę 1445 |
Ani przez to wpadnie w nasze obrażenie gniewu naszego (nec propter hoc indignationem vel offensam nostram incurrant terrigenae praedicti) |
Takiemu nie może pomagać przysiąc ociec ani przyrodzony brat albo ktorykole przyrodzony przyjaciel (pater, frater et conventi) |
Jakoszmy Janowy... ne pobrali szboza... aniszmy kazaly, any tego vzitka mamy 1415 |
Bowim było jego (sc. Jezusa) przyrodzenie tako okrasiło, iż..., w nim nie było nijednego pobrudzenia ani żadna skaradość (quod in ipso macula nulla foeditatis inveniri potuit seu deformitatis) |
Gdyby jednemu wydano prawo, co by nie lubił ani go chce mieć za prawo |
Gdyby... ślachcic ślachcicowi... łajałby, mieniąc ji kurwim synem, acz tym natemieście nie otzowie... ani doświadczy jego być takim, jako ji obrzekł (prout ipsum asseruit, Dział 39: jako ji mienił), za sromocenie tego... zapłaci sześćdziesiąt grzywien |
Nie mogą go wiecej łajać (OrtMac 108: nie mogą nikogo o to łajać), słowie czynić krzywoprzysiężcą ani o to kto stracił swą cześć albo prawo |
'uroczyste przyrzeczenie, ślubowanie, obietnica spełnienia czegoś, zobowiązanie się do czegoś, zwykle z okazji objęcia jakiejś funkcji, promissio sollemnis, ius iurandum, quo quis in aliquid se obstringit, praecipue cum munus aliquod init': |
Nie mamy z tego przysiężnictwa żadnego użytku ani płatu |
Any gesz my otpowyedzal, abich czyø wiprowadzyl s radoszczyø, s wyeszelym, spyewanym, s bøbni, s gøczczi (cum gaudio et canticis, et tympanis, et citharis) |
Andrzej nie jest przyczyną ku śmierci Piotrowej... ani jest winowat tego obwinienia księżego 1464 |
Jakom ja nowej groblej nie przystawił ku brzegu wsi księdza biskupiej... i ku jimieniu jego i nowej jem nie sypał ani oprawiał 1471 |
Aby w oponę nie wchadzał ani przystąpał (ut... nec accedat) ku ołtarzu |
Człowiek..., jenże by miał pokalanie, nie będzie ofierować chlebow Bogu swemu ani przystąpi (nec accedet) k służbie jego |
Jakom ja krowy nie dał... do swego szurzej..., ktora by mieła przyć staroście..., ani wieprza błędnego zachował hu siebie w domu, kiedy poń starosta przysyłał 1455 |
'spowodować trwałe kalectwo przez zranienie lub obcięcie czy złamanie jakiegoś członka, aliquem mutilare, claudum facere': |
Maczey Zakrzewsky nye zachowal w domu swogym... zlodzeyow, lotrow y zboydz... any... wyprawyl na skazanye, zbycze, oczyancze, ranyenye Stanislaowich czlonkow, glowy, palczow i ranky XV p. post. |
Eże Gniewek nie żywie chąźbą ani użytka ma 1403 |
Jako ja nie kradnę in terra domini ducis ani złodziejski z złodziejmi żywę 1453 |
<Ko>niec duszny ani dusza żywie duchow[...] XIV ex. |
Gdyby jeden człowiek żałował na drugiego o głowę, o ciężkie rany..., a ten człowiek nie byłby doma ani by tu oczwiście stał przy żałobie, może<li> tego człowieka natemmieście przyćwierdzić (proscribere, OrtMac 116, OrtRp 58, 4: przytwierdzić), <słowie> dać ji ku prawu trzykroć, a nie stanieli, skazać ji jako zbieglca? |
przywiązanie małżeńskie |
'rodzaj daniny płaconej pierwotnie w snopach żyta, genus tributi, quod primum manipulis frumenti solvebatur': |
Eż Dobko nie był gospodarzem ani w trzymaniu dziedziny... nigdy tako, jako na przywileju stoji 1398 |
Jako Gniewomir nie bieżał w Mikołajew dom gwałtem ani jego zamkow odbijał 1418 |
Jakom ja nie winowat cztyrech kop i dwadzieścia groszy połgroszkow po Jachnie, siestrze Janowej, ani jich trzymam gwałtem, sobie przywłaszczając 1472 |
Słysz, dziewko, nie chodź na jine pole zbirać kłosow ani odchadzaj z tego miasta (nec recedas ab hoc loco) |
'sypiąc kopce graniczne, oddzielić, terminis ponendis dividere': |
Jako nie s jej przywolenim ani s jej wolą nie wtrącony dla wyprawy panu Wociechowi piętnaści grzywien... groszy 1424 |
Jakom ia Stanislawowy lanky ne *szayol any yemv snakow poczinil samowtor 1430 |
Jako mu karczmarki jego nie wygnali... ani mu jej roztargali dla piwa jej niezapłacenia 1427 |
Nie było je s czego pozwać, bo nie miała nics w tem powiecie ani nigdzie pod krolem 1415 |
Aniś słyszał..., ani od onej chwile ot<war>to ucho twe (neque ex tunc aperta est auris tua) |
Będzieli ślachcic ślachcicowi łajał, synem ji kurwim zowąc, a nie odzowie ani zaprzy (et non revocat neque negat), sześćdziesiąt grzywien... ma się wiedzieć przepaść |
'rozterka, niepokój, animus commotus, sollicitus, turbatus': |
Gdyby... sędzia... skazowałby przeciwko ktorej stronie jinszej, ją skazując o niektorą rzecz... w sąd wwiedzioną, a przeto strona skazana do wyszszego była otezwała (propter hoc pars damnata ad superiorem appellat, Dział 2: tedy strona uciążona odzowie się ku wyszszemu stołu),... sędzia, ot kogo otzywają..., pirwej nie chce ani ma swego bronić skazania, aliż pirwej przez stronę otezwałą (per partem) trzy grzywny... jemu będą dany |
Nie służyli tobie ani się odwrocili od swych obyczajow psotnych (a studiis suis pessimis) |
Przecz... przywiedliście nas na to mieśce psotne (in locum... pessimum), na niemże nie może siać ani się figi rodzą |
Jakom ja nie najachał na dom jego s ostrą bronią... anim go odgrażał, aby o swe rzeczy nie mowił, ktore mu pokradziony 1494 |
Nie ukusiłem tego w żałości mej anim tego odkładał (nec separavi ea) w ktorej nieczystocie |
Aby niekiedy nie ułapił jako lew dusze mojej, gdy nie jest, kto by odkupił (qui redimat) ani jenże by zbawiona uczynił |
'na łajanie, wymyślanie, ubliżanie, lżenie słowami odpowiadać w ten sam sposób, alicui maledicenti maledictis respondere': |
Wojtek... nie wieszał głownie na Marcina... ani jego chciał pożec 1441 |
'danie, oddanie, przekazanie czegoś, donatio, collatio': |
Przetoż to mowi Pan Bog o asyrskiem krolu: Nie wnidzie do miasta tego ani puści (mittet) strzały do niego |
Gościa nie usmęcaj ani gnębi (neque affliges eum Ex 22, 21) XV p. post. |
Jakośm nie otnawiała ani przejednała nikogo o to o trzecią część trzecie części Drzązgowa, co na mię Katarzyna żalowala, aż trzydzieści lat i trzy ominęła 1418 |
Niedamirz nie przeuczał<a> czeladzi Wociechowej, aby rzeczi otnosiła do jej domu chąziebną rzeczą ani jich użytku ma 1431 |
Ani w winnice twej gron z ręku twych odpadłych zgromadzać będziesz (neque in vinea tua racemos et grana decidentia congregabis), ale ubogim <i> pątnikom zbirać niechasz |
Pięćdziesiątego lata. Nie będziecie siać ani żąć samego od siebie rostącego na polu (in agro nascentia) |
Ani jim ty listy zastawne w ręce przyszły 1415 |
Jako ja s Marcinem, Piotrem... na szkodę Świętczynę nie zaprzali ani zatajili przywileja korzennego 1474 |
Jako Sędziwoj... Jasza kromie pana starościnego miru nie fordrował... ani go chował, kiedy Bieniakowi... pożegę (?) otpowiedział 1422 |
Przecz jeś przez mego wiedzenia uciekł ani jeś mi otpowiedział (cur... fugere voluisti nec indicare mihi), abych cię wyprowadził s radością? |
Człowiek Boga widzieć ani jego prawdy rozumieć nie może, jen jest w grzesze XV med. |
Język jego... nie rychły... ani momotliwy, ale wierny, prawdziwy a też roztropny (lingua... vera, iusta, provida fuit) |
Jan Jakka nie rozmiotał płotow... Marcinowi ani mu użytku godności odeszło, jako kopa 1466 |
Przysiężnikow świadectwo pod miescką pieczęcią o miescką rzecz nie może ostać ani sie godzi |
Jako csom jeździł s Janem... do Chełma... o dwa policzki, tamo mu (sc. Janowi) nie pomożono prawa, ani tamo rzekł... dwornik, iż ninie się nie dzieją roki ziemskie, ale mu proście prawa nie pomożono niczym nie odmawiając 1418 |
Ani będziecie golić brody (nec radetis barbam) |
Jako nie zabił sarny przed jego psy, ani jej jego psi gonili do jego wsi 1422 |
Nie ostawiaj mie, Gospodnie, Boże moj, ani odstąpaj (ne discesseris) ode mnie |
Ani {wy} teże boże imię w swoja usta darmo {nie} bierzcie (Ex 20, 7) |
Sędziwoj nie odwabiał czeladnika Stankowego, ani do niego słał podług prawa 1420 |
Jeden człowiek wianował swej żenie ośmdziesiąt grzywien na swym jidącem jimieniu oprocz sądu. Potym ten isty człowiek dał swej żenie przed gajonym sądem połowicę swego wszego jimienia, nie odwołając (OrtMac 131: nye odwoławając) ani wspominając pirwego dawania wiana |
Jeden człek wianował swej żenie ośmdziesiąt grzywien na swym jidącym jimieniu procz sądu. Potym ten człek dał swej żenie przed gajnym sądem połowicę swego wszego jimienia, nie odwoławając (OrtBrRp 95, 3: nye odwołając) ani wspominając pirzwszego dawania wiana |
Nie były (sc. oczy) barzo małe ani teże wielikie, ale były w umiar (medium tenentes) |
Jako Żydowka ślubił Przemiłowi... jego dzielnicę w Rogaczewie nie kupić ani w zastawę brać 1403 |
Jako pan Piotr... nigdy nie był opiekadlnikiem... swe świeści ani jej <w>wiodł we dwadzieścia grzywien i w sześć długu 1428 |
Mroczek nie m<iał> woza ani konia dać dziewce swojej, aliże na końc<u> swojej śmierci 1424 |
Iżem tego nie winowat nic, ocz mi Piotr... winę dał... wiardunku ani ośmi grzywien u apotekarza 1443 |
Ten w chierubim groźny... i we wszech mocach przyrodzonych ani[e] jednym rozumem ogarniony |
Synowie israhelszczy nie ufająć w kopije ani w strzelbę, ale gory bronią jich a pagorki je ogradzają (muniunt illos colles) |
Nie korzyszczęć ja w odzieniu ani w nawięcszem jimieniu |
'otwór w ścianie budynku mieszkalnego, przez który dostaje się do wnętrza światło, zwykle zaopatrzony w jakiś materiał przeźroczysty i odpowiednio zabezpieczony, fenestra': |
Te (sc. czapki) jeśḿ ja nie wziął ani mym wiedzenim w domu w mem była 1421 |
Uczyniły są się ćmy tako groźne..., że żądni nie uźrzał brata swego ani się ruszył z miasta [na miasto] (nec movit se de loco) |
Szyja była światła, nie tłusta a też nie chuda ani krzywa, ale okrągła a podniesiona (sed erat tornatile, decens et erectum) |
Iże Mikołaj Zatomski nie w[y]ziął pieniędzy Mikołajowych, ani jemu nie wadził płaceniu tych pieniędzy 1423 |
Bo żadny pokorny nie jest przez nędze, acz nics, ale śmiech s niego walają ani go dbają XV med. |
Yaco na ftore postawene... yego *dzloweka ne cowal ane (pro ani) go na ranki dal 1405 |
Ani wy teże boże imię w swoja usta darmo nie bierzcie |
Ustawiamy, aby interdykt trojdzienny... nie dzirżan ani chowan, by wielość ludzi... służby bożej nie oddalona a swego nie pozbawiona nabożeństwa (statuimus... quod interdictum triduanum... nullatenus debeat teneri et observari, ne pluralitas plebis... divinis officiis privetur et sua orbetur devotione) |
Rzadko mowił (sc. Jesus), ... a mowiłli kiedy, toć roztropnie, krasną mową. Nie rychły w słowie ani przykry (neque praeceps in verbis, neque durus) |
'ociąganie się, odwlekanie, zwłoka, mora, cunctatio': |
Nie uczynisz sobie obrazu rytego ani każdego podobieństwa (similitudinem), ktore jest w niebie s wirzchu |
Jakośm nie otnawiała ani przejednała nikogo o tę o trzecią część... Drzązgowa, co na mię Katarzyna żalowala, aż trzydzieści lat i trzy ominęła 1418 |
Tamo mi nie pomożono prawa, ani tamo rzekł r<z>ąca 1418 |
Ale kapłanow było mało ani mogli dostatcz<y>ć drzeć koży z dobytka obietnego (ut pelles holocaustorum detraherent) |
Jakom ja Małgorzacie... nie zabrał... rethe leporinum waty, siekiry ani pięć baranow 1470 |
Jako Hanusz nie podarł boru Miczkowa i księdza kantorowa ani go użytka ma 1405 |
Ja przez ciebie nic nie mogę ani chcę |
Nie ważmyż naszych uczynkow ani obliczajmy, ale zawżde żądajmy, bychom byli dostojni Bogu służyć XV med. |
Plecy miał miły Jesus nie bar szyrokie ani barzo wąskie |
Ani złączysz rękę swą, abyś rzekł za złośnikiem fałszywe świadecstwo (ut pro impio dicas falsum testimonium Ex 23, 1) XV p. post. |
Ubogiego ducha albo dusze jest ten..., jen się sam sobie ni wszem nie podoba ani chwali XV med. |
Zginie na darmo usile wasze (consumetur in cassum labor vester), nie wyda ziemia płodu swego ani jabłoń jabłek |
Raczy dać, aby w ten dzień... ku żadnemu nie skłonilibysmy sie śmiertelnemu grzechowi ani <w> ktorą wbieglibysmy szkodę śmierci |
Ani żadnymi grozami błędnymi z prawdy zwiedzion nec aliquo errore (pro terrore) devio seductus ca 1455 |
'przecinanie, rozcinanie, scissura': |
'przedstawiciele ludności chłopskiej, zamieszkałej na terenie opola, którzy brali udział przy rozgraniczaniu posiadłości ziemskich, cmethonum, qui unum opole incolebant, legati, ad bonorum fines constituendos convocati': |
Miłosierdny Gospodzin... nie na wieki gniwać sie będzie ani na wieki grozić sie będzie (neque in aeternum comminabitur) |
Nie zabijaj ręką nikojego, ani rzeczenim (Dek V 1. 4: rzeczą, 2: rzeczy) słowa złego |
Opiekaldnik może dobrze opiekaldniczstwo spuścić... przeto, iż nie może ani umie twardych i trudnych rzeczy oprawić (OrtMac 112: oprawiać) |
Bociem to jest prawdziwa... wiara, a kto nie jest w jej towarzystwie, nie będzie wdzięczny ani w łasce przed oblicznością nawyszego Pana (nemo in conspectu altissimi acceptus redditur, nemo gratiosus occurrit) 1484 |
Jakom ja w Ondrzejowie ogrodzie samowtor nie tłukł gruszk ani jich brał 1427 |
Jakom ja połcia mięsa w folwarku non recepi ani z pługa żelaz zbił, lemięsza i kroja chądziebna rzeczą 1486 |
Pogniatamci kanoniki, proboszcze, sufragany, ani mam o to przygany |
Nie będziesz osoczcą ani rzeptający o ludziech (non eris criminator nec susurro in populo) |
Iż pan Andrzej... dziedzinę Łącsko wydzierżał trzydzieści lat spokojnie, a nikt go w tem prawem nie nagabał ani nigdy s jego ręki na jinną rękęą weszła 1420 |
Jako pani Hanka... nie przedała więcej zapusta... po swem mężu, jedno za dwie grzywnie, ani go rozdała, wyjąwszy to, cso go dała swym kmieciem pogorzałym 1416 |
Ani sie zlutują nad matką opuściałą wszwego wesela |
(o wodzie, de aqua dicitur) 'pochłaniać, zalewać, zatapiać, demergere': |
Gdy będzie niewiasta darowana... od ('przez') swego męża, to nie ma być liczono w dział ani za niewiesckie rzeczy..., co jej przydzie, k temu słusza, nie ma tego daru dla jej od[b]yć podług prawa |
ani zaiste: |
Jako Adam... nie wziął konia na... drodze..., ale ji wziął w swem zapuście i ten mu kmieć zasię ukradł ani go w kłodę sadzał 1418 |
Iże ani Iwanow dziad, ani ociec nie był kalenny ani hordyniec 1443 |
Wianowanie (pro wy[a]mowienie) (donum et exceptionem, OrtOssol 96, 2: wymowienie) nie ma mocy ani sie może ostać |
Nie w mocy konia będzie imieć wolą ani w ściążkach (Puł: w <p>iszczeloch) męż<o>wych (nec in tibiis viri) lubić sie będzie jemu |
Nie szukaj pomsty ani wspomieniesz krzywoty (iniuriae) mieszczan twych |
Currus non habuit hakow ani barkow 1455 |
Brwi jej były... nie barzo kosmate ani długie a też ku sobie nad nos nie barzo zeszłe, ale sie były ścisły (fuerunt bene stricta) jeden włos na drugi |
Ani widzian będzie ktokoli (quispiam) po wszej gorze |
Abyście wy teże nie kradli... ani ktorego człowieka zabili |
Synowie israhelszczy nie ufająć w kopije ani w strzelbę, ale gory bronią jich a pagorki je ogradzają, przeto radzi na wirzch<ach> osadzają się |
Jakom ja nie miał ani ludzie moi śladu we młynie w K<si>ąskiem w sobotni dzień po nieszporzech 1436 |
'wyrok, postanowienie sądowe, orzeczenie, skazanie, iudicis sententia, iudicium, decretum': |
'nakładać jakieś zobowiązania, zobowiązywać do czegoś (z tytułu gry), aliquem ad aliquid obligare (in ludendo)': |
Jako kiedy mię Jaszek obesłał panicem, hiżbych mu wrocił... człowieka rzeczonego Mikołaja..., w ty czasy u m[p]ne nie był osiadł ani moj był 1436 |
Ani osilca (oppressor) taki, lubo wieśny pan, jich wściągnąć śmiej |
<U>stawiamy, aby nijeden sędzia ani starosta sądy czyniący niżadnego męża o ktorąkoli rzecz nie zdał kromie strony sąpierce |
Gdy wojt albo przysiężnicy siedzą ku prawu a sądu nie gają (iudicium non banniunt) ani żadny sąd z stara obyczaja gaili (nec aliquid iudicium... bannierunt), ale tako przez gajonego sądu (OrtMac 59: przez gajnego sądu) przed nimi sie prawowano |
Bracia nie mają chodzić(i) na niepoczliwe gody... ani na ktore marności... A wiłam albo kuglarzom i jinym jigrcom (histrionibus)... nie mają nic dawać(i) 1484 |
Nie będziesz osoczcą (criminator) ani rzeptający o ludziech |
Nie odstąpił ani ostał cielcow złotych (non recessit nec dereliquit vitulos aureos) |
Głowę jego (sc. koziełka) i s nogami, i z droby seżrzecie..., ani jego cso ostawicie aż do jutra, ale cso by było ostałego (quid residuum fuerit), w ogniu seżżecie |
'pozwolić być dalej w jakimś stanie, aliquem in aliqua condicione esse sinere, relinquere': |
Iż oćciec bacząc..., cso jemu synowie przez wzięcie jimienia uczynili jim nie tbał ani chciał dopomoc, kiedy je na jimieniu schodzić widział |
Padniemy na Filistyny w nocy a wybijemy je..., ani jenego męża z nich ostawimy (nec relinquamus ex eis virum) |
Kości jego nie stłuczecie ani jego cso ostawicie aż do jutra (nec remanebit quidquam ex eo usque mane) |
Ysze pan Stanislaw... szastawyl schubą, thobolą, deką... pane Margorzecze..., any thych rzeczy schowala, oth nego pobrawschy thedy, kyedy zabith 1432 |
Jiż (sc. dzieci) lat... nie mając, otpowiedzieć w prawie na rzecz nie mogą ani mają, jakokole o lata jim było obeźrzano, jako to parobkom do pięcinaćcie a dziewkam do dwunaćcie lat wlicznie (inclusive), aby w ten to czas nie powinny były otpowiedać |
Nos jego był ni mając żadnego niestatku, bo... nie był barzo długi ani krotki, a w czas mało, okrągły, to jest schylony (sed ad modum debitum parum aquilinus) |
Włosy na jego powiekach nie były barzo miąsze ani barzo schylone (non densi nec convexi) |
Wszytki moje słowa prawdziwe a nic w nich nie jest schylonego ani przewrotnego |
Non leuabit gens contra gentem gladium, nec exercebuntur vltra ad prelium, ani sie kusić dalej będą ku boju (Is 2, 4) XV med. |
Jigrając kostki na pożyczki (ludens taxillos ad praestam), ... nie powinien wicięscy ku dosyćuczynieniu ani go moc będzie upominać |
Jedno mu (sc. człowiekowi) drzewo zakazał (sc. Bog), by go owszejki nie ruszał ani się na nie pokuszał |
'przesłuchiwanie, badanie, wypytywanie, quaestio': |
Nie będziesz łajać głuchemu ani przed ślepym (coram caeco) położysz urazu |
Ustawiamy, aby ku miestcu słuchania rzeczy... nie podług dostojności person ani podług wielkości albo mniejszoci rzeczy, ale podług oczrzedzi się prawujących (sed secundum ordinem litigantium, Dział 12: ale podług urzędu pozywających) tylko powod a sampierz... wysłuchani a otprawieni mają być |
A gdyż tego pojadł, nawrociła się dusza jego weń i okrzeźwiał (refocillatus est), bo był nie jadł chleba ani wody pił za trzy dni a za trzy nocy |
'plac obozowania lub bitwy, locus quo castra ponuntur vel pugna committitur': |
Chcemy, aby przerzeczone księgi wielkiego wieca i dzieje pod zamkiem trzech kluczow ottychmiast chowany, ktorych kluczow sędzia jeden a drugi podsędek... mają mieć i chować ani słusza jenemu przez drugich przerzeczony zamek otworzyć (clausuram praedictam aperire) |
Iże Jaszek Radło s Janem nie umawiali ani ślubowali za swą bracią o wojtowstwo skocskie, by go o to nie mieli, Jana, gabać 1403 |
Jako mnie ten kmieć, Wociech... nie dał owce dzielnie, ani wiem o jego rozdzieleniu 1427 |
Jsze Jandrey... ne ranil... Jandrzeya any mu wlosil pasza na ssyyą 1421 |
O ktore znamienia dęba przeciosani Mikołaj na Szczepana żałował, tego mu hon nie przeciosał ani włożył nowego znamienia siłą 1455 |
Jakom ja Stachny... nie bił, nie deptał ani włoczył w stawie..., anim jej do przerębli wlokł siłą gwałtem 1467 |
Jenże (sc. kapłan) pirwe ofieruje za grzech zakręciw głowę jego <...>, tako żeby się gardła dzierżała ani owszem (et non penitus, MPKJ V 21: nie owszem) jej urwać |
(jako cecha Boga oraz poszczególnych osób Trójcy Świętej i ich atrybutów, proprietas dei atque singularum personarum s. trinitatis rerumque ad eas pertinentium) 'niemający początku ani końca, aeternus, infinitus': |
Jako Jan nie zbił... Mathiam... ani jemu zadał dwu ranu sieczonu 1470 |
O tej ciąży sołtysz [ni<c>s] nie wiedział, aby była w dziedzinie, ani jej w domu miał 1424 |
Jako Marcin Mrokowski nie wydał zbroje kopijniczej... czeladnikowi memu Piotrowi... ani czeladnik moj w niej jeździł 1498 |
We wszytkiej sukni nie był nijeden szew, ani żadnego krajania było w niej znać. Jeszcze Jesus nie mowił (cum adhuc infantulus esset), kiedy była jemu <suknią> uczyniła |
(jako cecha Boga oraz poszczególnych osób Trójcy Świętej i ich atrybutów, proprietas dei atque singularum personarum s. trinitatis rerumque ad eas pertinentium) 'niemający początku ani końca, aeternus, infinitus': |
(jako cecha Boga oraz poszczególnych osób Trójcy Świętej i ich atrybutów, proprietas dei atque singularum personarum s. trinitatis rerumque ad eas pertinentium) 'nie mający początku ani końca, aeternus, infinitus': |
Jakom ja nie ręczył ręką ani usty za list Ciemie, co pomawia na czterdziseści grzywien groszy Więceńcewi 1424 |
Eże Mikołaj ognia nie wniosł ani jego wniesienim Mścichnie sad pogorzał 1437 |
Eże Mikołaj ognia nie wniosł ani jego wniesienim Mścichnie sad pogorzał 1437 |
Jako... nie pobrano Piotrowi krawcewi... sukna chąziebn[i]ą rzeczą... ani do niego (sc. Michała) w dom wniesiono 1424 |
Nie umrą oćcowie za syny ani synowie za oćce (non morientur patres pro filiis), ale każdy w swem grzesze ma umrzeć (morietur) |
Nie bojcie się... krola asyrskiego ani wszego sebrania, jeż s nim jest, bo s nami jest wielim więcej niżli s nim (multo enim plures, sc. bellatores, nobiscum sunt quam cum illo) |
'składać fałszywe zeznanie, testimonium falsum praestare': |
Ci cirpią przeciwność, jiż swej dobre wolej nie odmienią ani umysłu otstąpią XV med. |
Iż Marcin... Jakuba... nie bił ani w ogień miotał, ale [mu sie w ten czas] sie sam ot wielgiego wrzoda w ogień wrzucił 1418 |
Jakom ja nie zaorał ani zasiekł w Borzyszewie wwiązaniu w Syrominie 1414 |
Iże mię pozew w domu nie zastał ani o nim wiem 1441 |
Gdyby mać jego kurwą mianował a nie otezwał ani doświadczył, cso mowił, w takąż winę skazujemy ji być upadłym (in similem poenam ipsum decrevimus incidisse, Dział 40: rowną winę jako o pirwe ma pokupić) |
Przeto wy nie możecie świadczyć tym jednym człowiekiem ani z pomocą tego przysiężnego pisarza to zapowiedanie z prawa |
'występujący w pełnej liczbie, nie wyłączając nikogo ani niczego, każdy z wielu istniejących, każdy bez wyjątku, każdy możliwy, omnis, cunctus, unusquisque': |
'występujący w pełnej liczbie, nie wyłączając nikogo ani niczego, każdy z wielu istniejących, każdy bez wyjątku, każdy możliwy, omnis, cunctus, unusquisque': |
'występujący w pełnej liczbie, nie wyłączając nikogo ani niczego, każdy z wielu istniejących, każdy bez wyjątku, każdy możliwy, omnis, cunctus, unusquisque': |
Jakom ja Żbiejcie siły nie uczynił, wywiodł z tańca, ani pomocnikiem był 1404 |
Odpowiedział miły Jesus: ... Aczlibych was pytał, nie odpowiecie mi ani mię już wolno puścicie (neque dimittetis Luc 22, 68) |
On (sc. dłużnik) to jimienie swe ode mnie nigdy nie wyzwolił ani ja jemu nigdy jego wolno nie wypuścił (numquam liberum dimisi, OrtMac 106: nigdy... nie spuścił) |
Nie podług dostojności person ani podług wielkości alibo mniejszoci rzeczy (nec secundum maioritatem vel minoritatem causarum), ale podług oczrzedzi się prawujących... powod a sampierz... wysłuchani a otprawieni *mają być |
Ani rękojmia... będzie moc być za dług upominan (nec fideiussor... poterit de debito admoneri) |
Mylczal any kyedi go vpomyal (pro vpomnyal a. vpomynal?, admonuit, Dział 25: nye gest nygdy nagabal) yanim slowem o plothi przerzeczone |
i tak, ani tak |
Wołali są (clamaverunt, Puł: wołali) ani był, jenż by zbawiony uczynił |
Ani wołać będą w gardle (Puł: gardłem) swojem (non clamabunt in gutture suo) |
Jakom ja ottąd, jako pozwy wyszły, nie uprzedała nics skotu ani bydła nisi quantum recognoscet 1425 |
Jakom ni<e> wzięła dwustu owiec... ani u mnie Piotrasz... ostawił swego skarbu piącidziesiąt grzywien 1414 |
Ani cso opuścili z przykazania krolowa tako kapłani, jako sługi kościelne, ze wszego, cso jim był przykazał, a w strożach skarbowych (in custodiis thesaurorum) |
Nie będziesz łajać głuchemu ani przed ślepym położysz urazu (offendiculum) |
Tako Jesus każe szwem lwom, aby sie wrocili na puszczą a przykazał im, aby nijednego człowieka nie skazili ani urazić śmieli (quod hominem nullum molestarent) |
Jako Piotr... nie zastąpił drogi dobrowolnej w Szyroćcu na ulicy Stanisławowi... ani nań wirciochem uderzył 1471 |
Rękojmia... nie ma... ktore szkody czynić nie zapłaconemu we skazę (aliqua damna facere non solventis in destructionem, Dział 64: nie ma jemu stać na szkodzie ani na skazie) |
'poręka, poręczenie, danie rękojmi, fideiussio, sponsio, vadimonium faciendi actus': |
Nie pożądaj żony bliższego ani takież (Dek I 6. 3: takie) rzeczy jego |
Eze Maczey... nye zachowal w domu swogym... zlodzeyow... any... do drugich zlodzeyow... wyprawyl na skazanye, zbycze, oczyancze, ranyenye *Stanislaowich czlonkow XV p. post. |
O ranę siną i nadętą..., gdzie kości nie są stłuczony albo skażony ani skora rozerwana, XXX szelągow mają dać za pokup |
Jakom ja nie wrzucił sie gwałtem... w d<z>ierżawę Michała[la]... anim przyciskał kmieci jego ku robocie..., anim jich sądził, ani win skazował na nie 1498 |
Jeko ślachetny Paweł... nie jest zdraćca... ani skaźca pańskiej i żadnej parsony 1481 |
Ofierować będzie dwie garlicy... i da je kapłanowi, jenże pirwe ofieruje za grzech zakręciw głowę jego <...>, tako żeby się gardła dzierżała ani owszem jej urwać (et non penitus abrumpatur) |
Jako Jędrzych nie jimował Święcha ani mu pieniędzy z mieszkiem urwał gwałtem 1415 |
Stało się, gdyż usłyszał Sanabalach..., iżem udziałał mur ani w niem ostawiono nijenego skażenia (interruptio) |
Też nie był (sc. Jozef) żądny ani skąpy przednie (nec tenax, neque cupidus fuit, nec avarus), ale szczodry, milościwy |
Jako mi pan Janusz... nie opowiedał, kiedy Pięta człowieka panu Przybysławowi wracał, ani mi go dał 1427 |
Iż gdyby kto o złodziejstwo... w sądzie był przekonan..., ten przezeczciwy ostań na wieki, ani jemu jawny mają być porty ktorych czci (nec eidem portae pateant dignitatum) |
'przepowiadanie, wróżenie, dar jasnowidzenia, dar wieszczenia, divinatio, vaticinatio, praesagium': |
Mimo to... anjoł wnidzie na ciasne miejsce, gdzież na prawicę ani na lewicę może się skłonić (nec ad dexteram, nec ad sinistram poterat deviare) |
Kiedy pan wsi... swoję wieśniankę usilstwem zgwałci..., nie tylko porodziciele osilonej niewiasty, ale też i wszystcy wieśnice... ktoregole czasu wyścia wolną moc mają mieć ani osilca taki... jich wściągnąć śmiej alibo w czem skłopotać (nec opressor huiusmodi... ipsos detinere audeat, seu in aliquo molestare) |
Gościa nie usmęcaj (non contristabis Ex 22, 21) ani gnębi XV p. post. |
'przekroczyć uprawnienia, przykazania, przepisy, prawa, leges, praecepta violare': |
Teże wy krzywo nie przysięgajcie ani wy teże boże imię w swoja usta darmo nie bierzcie (Ex 20, 7)! |
Ani słowa proźniego z ust kiedy wypuścił (sc. Jezus) |
'zabezpieczyć zobowiązanie ustnie, nie na piśmie, verbis quibusdam prolatis, non conscriptis, obligationem confirmare': |
Ani tedy jemu to słusza uczynić, aliż tako bogatego w miasto siebie kmiecia ustanowi alibo ostawi (nisi aeque divitem loco sui cmethonem constituat et dimittat, Dział 62: aliż miasto siebie tako bogatego posadzi) |
'zatrzymać w ruchu, w działaniu, aliquam rem moventem, aliquem aliquid agentem retinere, reprimere': |
Po wszytki dni, dojąd będzie żyw syn Isaj na świecie, nie ustanowisz się ty (non stabilieris tu) ani krolewstwo twe |
Jako mu karczmarki jego nie wygnali ani jej wrębow pobrali 1427 |
'rzucić ziarno w ziemię celem wyhodowania rośliny i uzyskania z niej plonów, semen demittere in terram plantae educendae causa': |
Ani osilca taki lubo wieśny pan jich (sc. kmieci, villae dominus)... śmiej... w czem skłopotać |
Jakoż to towarzysze rzemiesła krawieckiego nie posieleni ani też przypędzeni, ale dobrowolnie przyszedszy... jedną wolą prosili mistrzow swoich 1491 |
Jakom ja u paniej Poznańskiej dwu płaszczu nie wziął... aniśm jich skrajał na swą czeladź, ani tego użytku mam 1432 |
Iże Jarkembold zabiw Dobrogosta, nie wrocił sie zasię do niego ani mu dał ran czternaście 1423 |
Heże Mikołaj... Janowego domu nie skradł ani sześcinaćcie kop w moj dom wniosł 1459 |
Iże Tomek... z Mikołajem... nie wyjeli z domu Mikołajowa... ani się zasię wrocili w dom Mikolajow 1444 |
Ani... jemu to słusza uczynić, aliż... role swoje... posiane... ostawi, a tu więc dopiro (et tunc demum, Dział 62: toż) wynić ma być przepuszczon |
Jako Andrzej s Janem nie ukradli s Wychnina domu krowy chąsiebną rzeczą ani jej chyż wybrali i skrow<u> pobrali 1406 |
Iżem nie rozbił skrzynie we młynie... ani zakazał kmieciom, by nie byli posłuszni Marcina 1445 |
Ci istni (sc. saducei) barzo skrzętni byli (hi severi nimis erant) ani mied<z>y sobą towarzyszn[n]i |
Jako Jan... nie był Janow sługa ani pospolity chlebojedźca 1419 |
Iże Dzierżek... nie biegał na ziemię krole[s]wstwa polskiego... ani jej szkodził 1428 |
Ktoraż to wiara nie będzie nigdy złamana (nullis unquam concutiendum turbinibus) ani stłuczona żadnymi przeciwnymi nawałnościami 1484 |
Jakom ja gwałtem siekirą nie wyrąbił... zapusty... anim tamo rolej orał, ani tatarki siał 1472 |
Nie korzyszczęć ja w odzieniu ani w nawięcszem jimieniu |
Krew jego (sc. Jesukrysta) przyrodzona nigdy sie w nim nie przeminiła... ani [v]ktore boleści wrzodowe (morbi molestias) w nim poruszyła |
Jako Więceńc nie kazał wziąć człowieka zabitego do wsi ani sie zamowił z Mikołajem o tego człowieka w postwolstwie stać 1426 |
'mający słodki smak, nie gorzki ani kwaśny, dulcis': |
Nie patrzy na jego oblicze ani na postawy jego wysokości (altitudinem staturae eius) |
Też radźce ani żadny człowiek ma zsadzić przysiężnika prze jiny urząd przez jego winy (absque causa legitima) |
A gdyby nie chciał na wyprawę wojny jechać, tedy jimienia ma zstępić swemu bratu... A gdyby tego nie chciał uczynić ani wojny postępić (si neutrum facere curaverint), tedy to jimienie tych duchownych na naszę pracą przypisujemy |
Iż Marcin... Jakuba... nie bił ani w ogień miotał, ale [mu sie w ten czas] sie sam ot wielgiego wrzoda w ogień wrzucił 1418 |
Iż Marcin... Jakuba woźnego nie bił ani w ogień miotał, ale [mu sie w ten czas] sie sam ot wielgiego wrzoda w ogień wrzucił 1418 |
Co ten człowiek swem dzieciom dał a w gajnym sądzie... utwierdzono, przeciw temu nie może rzec jego pani ani może wrzucić (hoc ipsius uxor contradicere non potest neque vacuum facere) |
Jako pan Bartosz... tych ludzi, co jego stryka zabili, nie pożądał w kłodę wsadzenia, ani jich w kłodę wsadzał 1427 |
Iż starosty ziem naszych... rzeczy ktorekole, jeż k nim też nie słuchają ani uznany są przysłuchać (quae minime ad eosdem dinoscuntur pertinere), sądzą |
Nie uszczwałem twego psa ani od mego poszczwania śmierci ma 1423 |
Jako Michał nie poszkodził w cisiech ani w dębiech Jakuszowi 1399 |
Już więcej z ciebie poszłych synow ani dziewek nie uźrzymy na ziemi (ex te non videamus filium aut filiam super terram), ganiebna mężobojca swych mężow! |
Tedy Isaak lęknie się a jimie się wielmi dziwować ani chciał temu uwierzyć (ultra quam credi potest admirans) |
Iże Andrzej nie jest przyczyna ku śmierci Piotrowej... ani jest winowat tego obwinienia księżego 1464 |
Quomodo fiat istud, angele dei, quam virum non cognosco, id est nec propono cognoscere ani chcę uznać (Luc 1, 34, Rozm 50: nie poznam) XV p. post. |
Krystus urownał swe odpowiedzenie, iże sie nie zaprzał krolem być ani sie takim krolem uznał, ktorego by krolewstwo mniemano z tego świata |
'wyjść na jaw, apparere, manifestum fieri': |
Jako Piotr[t] był Mikołajewym Cieciradowym sołtyszem i poszedł, i prowadził się s jego dziedziny, nie postąpiwszy jego użytkow ani uprawizny 1412 |
'spełnianie obowiązków urzędowych, sprawowanie jakiegoś urzędu, świadczenie powinności wobec zwierzchnika, actus munere aliquo fungendi, domino suo officia praestandi': |
Ani pośmiewajcie sie (irrideant) mnie nieprzyjaciele moji |
Eże Jakub nie wykopał ani wyrąbił pczoł Sasinowi 1447 |
Pożyczysz li ubogiemu, co z tobą żywe, pieniędzy, nie wykrtęczysz jich na nim (non urgebis eum quasi exactor Ex 22, 25) ani lify od niego weźmi XV p. post. |
Abychom nie dawali dziewek swych ludu ziemskiemu ani jich dziewek snębić za nasze syny (ut... filias eorum non acciperemus filiis nostris) |
'wiązka zżętego zboża (wyjątkowo innych roślin), często jako świadczenie w naturze na rzecz pana feudalnego, manipulus frumenti demessi (rarissime alterius plantae), saepe ut tributum domino feodali solutum': |
Prz<e>to nie wstają niemiłościwi w sądzie (non resurgent impii in iudicio) ani grzesznicy w radzie prawych |
Człowieka nijednego nie potępił ani potępiał (sc. Jozef, nullum hominem condemnare consuevit) |
wraz z chlebem jako symbol utrzymywania, żywienia: |
'pasek tkaniny lub skóry służący do wiązania, corrigia, taenia texta vel coriacea, qua aliquid ligatur': |
Ale kapłani a lud ać nie chodzą przez granice ani wstępują ku Panu (nec ascendant ad dominum) |
Jakom ja Mikołajewi nie pot[k]łukł zamkow ani skrzynie złupał..., przyszedw na jego dom gwałtem 1457 |
Zapowiedamy..., aby dziewki w dziedzinach, co *jest puścina rzeczony, nie wstępowały (quod... in hereditatibus... non succedant, Dział 54: aby żadna dziewka w puścinę nie wpadała) ani namiestniczkami były |
Jen nie jest cich a potulen..., ten nie ma żałości. Dalej, kto nie jest ubog duchem, nie może być cich ani potulen XV med. |
'przyjąć czyjeś zabezpieczenie zobowiązania, porękę, fideiussionem recipere': |
Jako czo na mia zalowal Sandzywoy Nyewerszky o pothfwirdzenye copczew oczu gego, tego mu nye snam anymu (leg. anim mu) rzekl oczczu gego myedzy Wirzbnem a myedzy Myechoczyny 1435 |
Panie, nie jest powyszono sierce moje ani wznieśle jesta (Puł: wznyeslesta) sie oczy moje (neque elati sunt oculi mei) |
Komornicy albo urzędnicy tako posadzeni nie mają niżliby włostne swe rzeczy mowić ani ku mowieniu rzeczy z sądu się wznosić (ad procurandum se de iudicio levare) |
'ponownie wszcząć odroczone z różnych powodów postępowanie sądowe, litem dilatam iterum ad iudicem ferre': |
Wiedz, moja namilejsza panno, iże aczkoliciem ja od ciebie daleko, a wszakoż wżgim nie była ani będzie nad cię jina miła ca 1428 |
'występujący w pełnej liczbie, nie wyłączając nikogo ani niczego, każdy z wielu istniejących, każdy bez wyjątku, każdy możliwy, omnis, cunctus, unusquisque': |
Potrzebno jest... zapowiedzieć, aby jidący z wojny... sprawując swe rzeczy (in propriis negotiis ordinandis), ... sobie strawy... nie mają brać ani ktorego gwałtu czynić |
'oświadczenie, wypowiedzenie swojego zdania, actus dicendi, existimandi': |
Tamo nie niemocy ani tamo może kto od starości umrzeć, tamo od lenistwa nikt nie sprochna (nec acedia quisquam contabescit) |
Prze<d> Twą świętą miłością nie masz nic tajemnego ani skrytego w siercu człowieka wszelknego |
Towarzysze rzemiesła krawieckiego, nie posieleni ani też przypędzeni, ... prosili mistrzow swoich..., aby jem mistrzowie raczyliby podług ich żądze i też ich wole od nich żądanie napełnić 1491 |
w połączeniach a też, ani też, i też(e): |
Nie jest święty,jakoż jest Gospodzin ani też (neque enim I Reg 2, 2) jest jiny kromie ciebie |
'wypuścić, odprowadzić wodę ze stawu (dla łatwiejszego wybrania ryb), aquam e piscina emittere (piscium facilius excipiendorum causa)': |
Ale, bych ci nie przedłużył ani teskności uczynił, patrzy obiecada mego |
Wiedz, moja namilejsza panno, iże aczkoliciem ja od ciebie daleko, a wszakoż wżgim nie była ani będzie nad cię jina miła ca 1428 |
Jidący na wojnę na łąkach ani we wsi stać mają (stationes facere non debent), jano na polu |
Miedzy złymi ludźmi a dobrymi, jako świat stoji, zgoda nigdy nie była ani będzie XV med. |
Ale ty nie stoją prawu ani zapowiedzi dbają, puścił jeś misisti robora ultra 1425 |
(o owocach, de fructibus) 'przez uderzanie strącać, decutere': |
Kiedy pan wsi... wieśniankę usilstwem zgwałci..., wieśnice... wyścia wolną moc mają mieć, ani osilca... jich wściągnąć śmiej (nec oppressor... ipsos detinere audeat) |
Zbiegowie złodziejstwa się dopuściwszy, ... wżdy o dowinienie mają odpowiedzieć w prawie..., ani potem w powyszszeniu czci (in sublimitate honoris bonis) drugim mogą być przyrownani |
'nieruchomość objęta w posiadanie, bona immobilia ab aliquo possessa': |
Jako pan Piotr... nigdy nie był opiekadlnikiem paniej Margarzaty... ani jej <w>wiodł we dwadzieścia grzywien i w sześć długu 1428 |
'wejść w posiadanie nieruchomości, possessionem rerum immobilium accipere': |
wwięzować się 'wchodzić w posiadanie nieruchomości, possessionem rerum immobilium accipere': |
Iż prze niewdzięczność przez dzieci oćcu uczynioną a prze poniżenie stadła (propter depressionem status sui), iż oćciec bacząc wyszsze, cso jemu synowie przez wzięcie jimienia uczynili, jim nie tbał ani chciał dopomoc, kiedy je na jimieniu schodzić widział, a takoż miedzy oboją stroną mirziączka a gniew pochodzi |
[...] dwu koniu ot złodzieja nie wziął, ani ot nich wziął poziemczyzny 1482 |
Jako Rawa... w księżej puszczej podle swojich stanow w swem znamieniu sieci ani stępic na źwierz nie stawia[m] 1471 |
Iże ksiądz Miroszek nie przekopał ani wody spuścił s jeziora pana Gardzininego, jedno jako z stara dawno była 1424 |
Ta suknia nigdy sie nie pogorszyła ani od starości gniła (non viluit consumpta vetustate) |
Ten list dobyty wyszedł[d] tako: Piotr ani dziewka ne pozywaj mimo trzy lata 1403 |
Jako Andrzej z Janem nie ukradli z Wichnina domu krowy chąsiebną rzeczą ani jej chyż wybrali 1406 |
Jako tę grzywnę, csom zapłaciła, tę-m dała pożyczoną, ani za jeden posag 1410 |
Jako Maciek nie kradł s Plewkami... ani s nimi pożywal kradzionych rzeczy 1427 |
Nie raczcie się strachować (noli timere) ani czego bać |
Jako Niemir nie miał nigdy dziecięcia w opiekaniu ani mu stracił czterdzieści grzywien 1420 |
Jakom nie pobi<ł> Michałowi gęsi... ani jich ote mnie stradze |
Ktoraż to wiara nie będzie nigdy złamana ani stłuczona żadnymi przeciwnymi nawałnościami (nullis quassandum fluctibus tempestatum) 1484 |
Iż Marcin... Jakuba... nie bił ani w ogień miotał, ale sie sam ot wielgiego wrzoda w ogień wrzucił i sam sie stłukł 1418 |
'budynek w gospodarstwie wiejskim, służący do przechowywania niewymłóconego zboża i słomy, horreum': |
Jako m[y]nie ten kmieć, Wociech s Koszkowa, nie dał owce dzielnie..., ani s mą wolą wyciągnął s dziedziny 1427 |
Slutujcie się nad nimi, boć są nie złapali jich (sc. dziewek) synowie Benijaminowi prawem bojownym ani wicięskim (iure bellantium atque victorum) |
Jakom nie wziął czynszu domini Nicolai... ani żyta wymłocił, tako dobrego jako dwadzieścia grzywien 1432 |
To wymowienie nie ma mocy (exceptionem non habere potestatem) ani się może ostać |
Jako Paszek nie strącił tej ośmi grzywien pieniędzy długu ani mi jich zapłacił 1412 |
Bociem to jest prawdziwa a wierna wiara, a kto nie jest w jej towarzystwie (absque cuius consorcio), nie będzie wdzięczny ani w łasce przed oblicznością... Boga 1484 |
Ci istni (sc. Saducei) barzo skrzętni byli ani mied<z>y sobą towarzyszn[n]i (hi severi nimis erant nec etiam inter se sociale) |
Gdy[by] Żydowie... ścirzpią prze dwie lecie swego dłużnika... do sądu nie pozywając, tedy... tylko na jiścinie a na lifie... mają dosyć imieć, ani przez ten to list zastawny <mogą zastawcę> skutnie upominać (neque... poterint obligantem effectualiter ammonere, Dział 38: a on list zapisny nijednej mocy dalej mieć nie może) |
'oddanie kogoś w ręce nieprzyjaciela, ujawnienie miejsca czyjegoś pobytu, zdradzenie kogoś, traditio, proditio': |
Jakom nie kupił u Michała kobyły... anim je wydławiał (war. ib.: udławiał), ani ote mnie śmierci ma 1420 |
Iż kiedy Piotrek zajął trzodę s Krzyżanowa, tedy mleka nie wydojił ot krow... ani kazał wydojić 1416 |
Jako pani Febronija nie miała Adama... w swej mocy w swej stroży, ani s jej strożej wyszedł 1412 |
Auaricia jest nieurządna ani umierna żądza ku wszem rzeczam tego świata ca 1450 |
Od tego dnia więcej w sędzie mąki nie ubywało ani w olejniku oleja nie umniejszało <się> (lecythus olei non est imminutus) |
Jako moj synowiec rodzony... nie wyszetszy s mego domu... ani zabił gwałtem Andrzejowego człowieka... w jego domu na pościeli we śpiączki 1471 |
Jaco pan Sdunowsky lysta nye ma... any gego wkaszowal przeth paniczem 1427 |
A kiedy sie pościcie, nie bądźcie <jako> licemiernicy smętni, boć oni ukażują (exterminant Mat 6, 16, MamKal 261: ukazują, MamLub: wysuszają, błądzą, pomorzaja) swoje oblicze, aby widziani od ludu, iże sie poszczą |
Jako ta część.., ta mu (sc. Biernatowi) za służbę nie dana ani je lat wydzierżal podług ziemskiego układu 1421 |
Częstokroć duchowni w oćczyźnie mieszkają, praw ani ukonow krolestwa naszego podług ziemian a ślachty naszej nie postępując (debita nobis et nostro regno servicia in facienda expedicione subtrahere consueverunt, Sul 23: powinne nam... służby wojenne odejmać obykli) |
Tu będąc gościem nie ukuszał chleba (non gustavit panem) ani się wody napił prze grzechy ludzskie |
Nie przydzie krolewstwo niebieskie podług waszej nadzieje, ani też kto rzecze: «Owa tu jest Krystus albo ondzie» (ecce hic aut ecce illic Luc 17, 21) |
Jako Jęd<r>zej nie ułapił sokoła ani żdżył 1424 |
Nie była ani będzie nad cie jina miła ca 1428 |
Iże Jaszek Radło s Janem nie umawiali ani ślubowali za swą bracią o wojtowstwo 1403 |
Cirzpiał jeśm nędzę a mroz czując, a nie śpiąc ani mnie sen kiedy umdlił (fugiebat somnus ab oculis meis) |
'dokument zawierający jakieś zobowiązania, litterae, quibus obligatio quaedam continebatur' (?): |
Przeto wam dawamy na świadomie (notum facimus) ze wszech kapłanow i nauczonych..., aby nie mieli mocy brać myta... ani urokow na nich |
Eze Maczey... nye zachowal w domu swogym... zlodzeyow... any *ingich nayąl, any do domu do Trzaski do drugich zlodzeyow... wyprawyl na skazanye, zbycze, oczyancze... *Stanislaowich czlonkow XV p. post. |
'dokument zawierający jakieś zobowiązania, litterae, quibus obligatio quaedam continebatur': |
Rzekł jest (sc. Laban) ku Jakobowi: ... Przecz jeś przez mego wiedzenia uciekł ani jeś mi otpowiedział, abych cię wyprowadził (ut prosequerer te) s radością |
On (sc. dłużnik) to jimienie swe ode mnie nigdy nie wyzwolił ani ja jemu nigdy jego wolno nie wypuścił (numquam dimisi, OrtMac 106: nie spuścił) |
Ani korzenia wypuścił radicatus (neque plantatus, neque satus, neque radicatus in terra truncus eorum, sc. iudicum terrae, Is 40, 24) ca 1470 |
Jako mnie Jan nie dał okien wyrębić ani drzwi czynić, aliżby izba była gotowa 1429 |
Iże Szczepan nie miał Ocie wyprawić stryjewizny ani u niego wziął sześci grzywien i sześcinacie skot 1417 |
Iż Szczepan Tomy dwojcy nie sadzał w kłodę i dwojcy nie wysadzał ani mu miecza gwałtem wziął 1420 |
Jakom ja nie będąc opiekun Święchnin, wdowy Wojtkowej..., gdy ani mię posłała do kancelaryjej ku wysłuchaniu wzdania jmienia na Lipnikach..., anim przywileja na to jmienie nie wziąłem 1471 |
Iż oćciec bacząc wyszsze (superiora advertens), cso jemu synowie przez wzięcie jimienia uczynili jim nie tbał ani chciał dopomoc |
Nie otbił szable jako dwadzieścia gr<oszy> ani jej u siebie mamy 1471 |
Iże pan chorąże nie wziął dwustu grzywien wiana po swej żenie ani szat 1434 |
'skromny, pokorny, niemający wygórowanego mniemania o sobie, demissus, non multum sibi tribuens': |
Też nie był (sc. Jozef) szczodry ani skąpy (nec tenax neque cupidus fuit) |
Nie bierzy nadaremno jimienia Bożego ani z obyczaja twego bierzy jimienia mojego, by cię Bog uchował ode wszego złego |
Nye mayą ny na kogo przyszącz any szwyadeczstwa wzącz, ale bąndze<li> vfaczon (OrtMac 31: badzyely uchwaczon) w gorączey rzeczi (nisi deprehensus fuerit in facto manifesto) |
Język jego (sc. Jesusa), umowny a wielebne mowi, nie rychły, nie kłokietliwy, nie szepietliwy ani momotliwy (lingua fuit... non promptula vel garrula... non fuitque balbutiens) |
Yacom ya Szbeycze sily ne vczinil <ani> wiwodl sz thancza, any pomocznikem bil 1404 |
Utniesz rękę jej (sc. żenie), ani się uchylisz k niej (nec flecteris super eam) żadną miłością |
Jakom ja młyna nie uciął samodziesiąt gwałtem ani młynarza zbił 1450 |
Przebywacze tego miaśca przysięgą, jako winowaćca jąć nie mogli ani jemu przyczyny ucieczenia dali (nec occasionem effugiendi dederunt) |
Kiedy mać Mathie et Jacobi wzdawała część swą Grecie i kiedy list sądowy jej wywoławan, tedy jest Mathias et Jacobus w Brześciu ani w Kujawach byli 1420 |
'zadośćuczynić, zaspokoić czyjeś roszczenie, pretensję, zastosować się do wyroku sądowego, wypełnić zobowiązania, alicui aliquid petenti satisfacere, sententiam iudicis observare, promissa solvere': |
My... sędzić nie mamy... ani ktorego człowieka potępić, aliż sądem przekonanego alibo wolnie wyznanego (nisi convictum iudicio vel confessum) |
Jakom ja nye porambil granicze sculskyey Janowi... any drugyey besz vrząndu vdzalal 1451 |
Jakom ya nye vrenil czlovyeka Marczina... anin (pro anim) go chromego vdzelal na nodze 1468 |
Krew jego (sc. Jesukrysta) przyrodzona nigdy sie w nim nie przeminiła ani sie kiedy ugnieła (sanguis non computruit nec se corrumpebat) |
Jakom ja tobie nie zgnał służebnika twego... z imienia twego ani tym segnanim uszły tobie owoce... z gajow, z lasa, z łąk ważności, jako dwie kopie groszy 1478 |
To są ci, jiż są wyszli z więzienia z Tebnala... a nie mogli ukazać (indicare) domow oćcow swych ani swego plemienia |
'prawda, poznanie prawdy, veritas, cognitio veritatis': |
W tych pieniądzach Sędziwoj... trzymał Ludomie, ani go wzdał, aliż s p[i]ełna wybrał ty jiste sto kop 1428 |
Any gest, gen by svkal (Puł: yen by dobywal) dvsze mogey (qui requirat animam meam) |
Nie będzie świrbiało ani będzie dropano tunc gaudes defricacione XV med. |
Tegodla pytał ich wtore...: „Kogo szukacie?”, bo jego też ani po mowie poznali, bo ich słuch i wzrok wzdzierżał |
Ani słuchali onego słowa, ktore mowi święty Dawid w żołtarzu |
Jakom ja gwałtem nie wziął... miecza ani pięci szypow 1468 |
Uźrzawszy Noemi, iże... Rut była się uparła s nią jić, więcej jej nie broniła ani się wrocić zasię radziła (adversari noluit nec ad suos ultra reditum persuadere) |
Jakom ja nie wziął skrzynki z rzeczami jej... ani wie<ń>ca poczestnego jej zbawił |
A też ich przeto nie jęli, iż nikogo jinego nie dbali ani na kogo jinego patrzyli, jedno miłego Jesukrysta |
I mowił jest Pan ku Mojżeszowi rzekąc: „Pokolenia Lewi nie liczy ani kładź sumy jich z synmi israelskimi (neque pones summam eorum cum filiis Israel) |
Jako ne yego kasznyą... desky Raphalowi pobrani... any thych desk poszithek yma 1426 |
Pokolenia Lewi nie liczy ani kładź sumy jich (neque pones summam eorum) z synmi israelskimi |
Pakli ani tak ch<ci>eć będziecie przyjąć kaźń mą (quod si nec sic volueritis recipere disciplinam)..., i ja przeciwko wam pojdę w przeciwność |
Plecy miał miły Jesus nie barz szyrokie ani barzo wąskie, ale maluczko nachylony a rowny |
'żaden, ani jeden, nullus': |
Mogąli z namity (appretiatis hominibus) świadczyć i przysięgać bądź o pieniądze albo o głowę..., czyli mogą je odrzucić, aby nie świadczyli ani przysięgali? |
'brak prawa do posiadania, zawiadywania majątkiem, ius possidendi rem non concessum, potestas rem curandi non data': |
Paknięliby kto przeciwko temu ustawieniu niedbale uczynił, tym prawem nieważno bądź pozyskanie (ipso iure non valeat evictio) ani ku ktorej zapłacie... przekonany powinien będzie przekonawcy |
Csom pisał rok miedzy Daronią a Janem Kosą (a. Kozą), tom pisał sprawiedliwie podług prawa pisarskiego, nie dla żadnego przemycenia ani żadnej stronie nadłożenia, ale iż mi dwie stronie kazale 1429 |
Jakom nidy tego posła słał, co ten rok rozglądał, ani ma wola była 1424 |
Zdrowa, Matko szczęstna, Matuchno boża... Jenkoli cię zachowa, tego twe skrzydło schowa k wieczne radości. Smutek jego nie nagaba, ani piekła ogląda, komuć raczy sprzeć (a. sprzeci) 1409 |
Ubogiego ducha albo dusze jest ten,... jen się sam sobie ni wszem nie podoba ani chwali, ale się nizacz na wszem ma [się] przed Bogiem jako żebrak przed krolem, upotulając się siercem i mową, i uczynkiem XV med. |
Przyjęcie ciała i krwie ... nie bądź mi na sąd ani na potępienie 1424 |