CZŁOWIEK (tu też spersonifikowana istota duchowa etc.) |
CZŁOWIEK a WSZECHŚWIAT i ŚWIAT |
RZECZY a CZŁOWIEK |
człowiek |
'człowiek pozbawiony praw, qui legibus caret': |
(o pochodzeniu, narodowości): człowiek galilejski 'Galilejczyk, Galilaeus': |
'prosty, zwykły, pospolity człowiek, homo plebeius, humili loco natus': |
grecki człowiek |
Owa mierne położył jeś dni moje; ... Ale zaprawdę (verumtamen, Puł: a wszakoż) wszelika prozność prokni (omnis) człowiek żywący. Ale zaprawdę (verumtamen, Puł: a wszako) w obrazie przeszedł człowiek |
A on im odpowiedział rzekąc: A ktory człowiek miedzy wami, ktory by miał jednę owcę a by jemu wpadła w doł w sobotę, azaliby ją dzierżąc a nie podniosł? A wszako daleko lepszy jest człowiek niżli owca (quanto magis melior est homo ove Mat 12, 12) |
Pilat wiodł miłego Jesucrista witnicę (leg. w witnicę) i pytał jego, skądby był, coli by za człowiek był |
przysięgły, przysiężny człowiek |
'bezdzietny człowiek, qui liberis caret': |
Gdyby w naszem mieście człowiek... zwan ku prawu, a nie przydzie, a o to... skazan, a ten człowiek przyszedłby do jinnego miasta, co też w nim było niemieckie prawo, ... jako go mają ku prawu dobyć albo jako może sie tamo temu sprawić albo zbyć podług prawa? |
Będzieli człowiek zabit..., a nie jestli zaręczony człowiek, tego zapłata jest ośmnaćcie funtow |
Część moja jakoby nicseż przed tobą. Ale zaprawdę (verumtamen, Puł: a wszakoż) wszelika prozność prokni człowiek żywący. Ale zaprawdę (verumtamen, Puł: a wszako) w obrazie przeszedł człowiek a za dar sie troszcze |
Gdi vpadne (sc. człowiek), ne zarazy se (non collidetur), bo gospodzin podclada swoiø røkø |
Będzieli człowiek zabit i prawem przejdą, a nie je<s>tli zaręczony człowiek, tego zapłata jest dziesięć i oś[o]m funtow |
'przywykły do wygód, zniewieściały, mollis, delicatus, effeminatus': [człowiek rozkosznego żywota] |
Billibi (sc. człowiek)... garbowati albo slzawi, albo byelmo mayøczi na oczv..., nye przistøpy offyerowacz panv (si lippus, sc. fuerit, ... non accedet offerre hostias domino) |
To uznaie (sc. człowiek), kegdy sgresil v kake uremø sgresil, kilkocroch sgresil |
'człowiek prosty, nieokrzesany, niskiego stanu, homo rudis, humili loco natus': |
Gdy wszelki człowiek sam swej rzeczy drugdy nie może przewieść, przeto chcemy, aby każdy człowiek... przed sądem sobie rzecznika zrządził |
Będzieli człowiek zabit i prawem przejdą, a nie jestli zaręczony człowiek, tego zapłata jest ośmnaćcie funtow |
Gdyby człowiek miał na kogo świedziecz<ny> list o dług... a ten człowiek rzekłliby: Jam... ten dług zapłacił, a ten list wierząc[y] <jemu> przy niem zostawił (quod litteras sibi confidisset) |
Ysze byl sobye zostawyl (sc. ten człowiek) wolne panstwo swego gymyenya (quod... sibi excepit dominium et potestatem), poko on zyw |
Jeden człowiek... nawadzon panu łżywie, tako aż... pan... kazał ji jąć. Ten człowiek wołał sie na prawo,... iż sie chce jemu (sc. panu) przed prawem sprawić. To wszyćko mu nie pomogło, ale na tym zostawion |
<I>że gdy wszelki człowiek sam swej rzeczy drugdy nie może przewieść, przeto chcemy, aby każdy człowiek ktoregokoli stadła bądź przed sądem sobie rzecznika zrządził, cso by jego rzecz przewiodł |
'człowiek wykształcony, uczony, nauczyciel, człowiek z tytułem naukowym magistra, magister, doctor, praeceptor, vir doctus': |
nijeden człowiek |
niżadny (człowiek) |
Jenze (sc. człowiek grzeszny), ne pamøtaiø dobra uekuiego, obøzal sø tomu, csoz iesc uremennego |
A czwarthy (sc. człowiek) przyszedl przed gayny sząd y przypowyedzyal szye tesz k temu gymyenyu (locutus est eciam super debita viri pro debito suo) |
Billibi (sc. człowiek)... garbowati albo slzawi, albo byelmo mayøczi na oczv..., nye przistøpy offyerowacz panv (si gibbus..., non accedet offerre hostias domino) |
Iże gdy wszelki człowiek sam swej rzeczy drugdy nie może przewieść (quia cuilibet summa defensio non est neganda, Sul 23: iże każdemu... obronienie nie ma być zapr<z>ano), przeto chcemy, aby każdy człowiek ktoregokoli stadła bądź przed sądem sobie rzecznika zrządził |
Gdyby jeden człowiek żałował na drugiego o głowę, o ciężkie rany..., a ten człowiek nie byłby doma ani by tu oczwiście stał przy żałobie, może<li> tego człowieka natemmieście przyćwierdzić (proscribere, OrtMac 116, OrtRp 58, 4: przytwierdzić), <słowie> dać ji ku prawu trzykroć, a nie stanieli, skazać ji jako zbieglca? |
Sziw bødze (vivet, sc. człowiek) ieszcze do concza |
Wojtowstwo albo szołtystwo, co je człowiek dziedzin<ni>e kupi albo ma, [albo] spadnie albo odumiera (OrtBr VII 558: czso je człowiek w dziedzicstwo kupi albo ma, to spaduje i odmiera) jedno na męską rękę, bo żeńska twarz nie może sędzią być |
Jeden człowiek wianował swej żenie ośmdziesiąt grzywien na swym jidącem jimieniu oprocz sądu. Potym ten isty człowiek dał swej żenie przed gajonym sądem połowicę swego wszego jimienia, nie odwołając (OrtMac 131: nye odwoławając) ani wspominając pirwego dawania wiana |
(tylko w Biblii i jej interpretacjach) 'człowiek wybrany przez Boga do spełniania specjalnych funkcji, pomazaniec, homo, qui a deo electus praecipuo fungitur munere': |
Trzeci (sc. sługa) przyszedł i rzekł: «Krolu, mnę twoję, ktorążem wziął, chowałem ją obwinąwszy w rąbek, bom sie ciebie bał, iżeś człowiek osiągły albo przykry (quia homo austerus es Luc 19, 21): bierzesz, czegożeś nie położył a żniesz, czegoś nie siał». A krol jemu rzekł: Z twoich cię ust osądzam, sługo zły. Wiedziałeś, iżem ja człowiek osiągły (quod ego homo austerus sum Luc 19, 22) a biorę, czegom nie położył |
Pres ti dari milosc sina deuicego moze (sc. człowiek) otrimach |
Sam sebe (sc. człowiek) vspomene |
Zkarbi (sc. człowiek, thesaurizat) a ne we, komu sgromadzi ie |
Nye ymyal (sc. człowiek) gorayøczey mylosczy tako wyerney yako swøczy (caritatem ardentem et discretam sicut sancti) XV med. |
Ne tegodla Maria Magdolana gest szø ona bila grecha dopuscila, isbichom szø my gych tesze dopuscily, alle... ise... macz gø on (sc. człowiek)... f pokucze nasladouacz... A takes szø thy, greszniy clouecze, ne oddalag k milemv Xpoui nafrocicz |
Zkarbi (sc. człowiek), a ne we, komu zgromadzi ie (congregabit ea) |
Ktory człowiek na tem stoi, aby jego tłuszcze naśladowały, ten człowiek łacno zwady sprawi, bo tych ludzi wolą podług swej wolej może zjednać, jiż za nim na wszeliki dzień chodzą |
Gdisz... obyesson bødze (sc. człowiek) na szibyeniczi..., tegosz dnya pogrzebyon bødze, bo przekløøt *bøgem gest wszelki, ktosz viszi na drzewye (qui pendet in ligno) |
Uznaie (sc. człowiek), kegdy sgresil..., ktorimy grehi tuorcha suego na gnew pouabil |
Ktory człowiek na tem stoi, aby jego tłuszcze naśladowały, ten człowiek łacno swady sprawi |
Mali człowiek dzieci a jedny wyposażył albo wydał (priores primitius a se exposuit, OrtMac 54: gdyby człowiek dzieci jedny wyposażył albo wydał) |
Tho poleczyl (sc. ten człowiek)... szwemv opyekaldnykowy... opowyedacz przed wyszym wylozonym gayonym szandem |
Przyszedł jeden człowiek przed gajny sąd i wzdał drugiemu człowiekowi swe dziedzicstwo. W tenże sąd[u] przyszedł jiny człowiek i zapowiedział u tego pieniądze, co mu wzdano dziedzicstwo, coż mu je winowat, cso mu dziedzicstwo wzdał, słowie ten wzdawca |
Ktory człowiek to popełni, a miłość bożą ten odzierży |
Ktor[z]yż aczkolwie Bog jest i człowiek, a wszakoż nie dwa, ale jeden jest Krystus |
Teżci nas tuta dale naucza, abychom nasz żywot czysto i teże w świętości ch[w]owali. Alećby niektory człowiek miedzy nami tako rzekł: iże jać, dzie, nie mogę być święt |
Każdy człowiek... może i ima mieć swego przyprawcę... aliboż rzecznika (suum advocatum, ... seu prolocutorem) |
Radźce ani żadny człowiek ma sędzić przysiężnika... przez jego winy |
Błogosławiony człowiek, jegoż ty nauczysz, Gospodnie, i z twego zakona nauczysz ji. By ukojił jemu ote dniow złych, ażby u[o]kopan był grzesznemu doł (ut mitiges ei a diebus malis, donec fodiatur peccatori fovea) |
Człowiek, czso nawięcej miłuje, o to się boji nawięcej i lęka XV med. |
Więc jesci on to był przykazał, abyć wszeliki człowiek do tego to miasta do Betlehem przyszedł był a z sobą tę to dań przyniosł był, jażci jest ona rzymskiemu cesarzewi dać była miana |
Gdyby człowiek z jinej strony był, a nań by słyszeć, iż jest wyleganiec albo bękart |
Też się dawam winien Deo omnipotenti ze dwanaście członkow wiary świętej krześcijańskiej, aczbych też grzeszny człowiek... wierząc w czary... bluźnił naprzeciwo Bogu |
Ktory człowiek... konia albo wołu, albo krowę błędnie najdzie (invenerit vagabunde)... tegdy ot takiego konia błędnie nalezionego (vagabunde invento) onemu, kto ji nalazł, sześć groszy... zapłaci |
'człowiek ze stanu służebnego zajmujący się bobrami, castorum venator': |
A człowiek ten był sprawiedliwy a bojaźliwy (et homo iste iustus et timoratus Luc 2, 25) |
To błogosławieństwo człowiek otrzymawa, ktory w bojaźni boskiej sie kocha (sic benedicetur homo, qui timet dominum Psal 127, 4) |
Z rozkoszy cielestnych szkodę wielką bierze człowiek his enim epulis tota damnificatur hominis substantia XV med. |
Jako żenino jidące jimienie człowiek bierze albo może brać w swą obronę ('dzierżenie'), słowie tako, ażby to jimienie... jemu przyszło |
Umarł człowiek i zostawił po sobie siestrzynego syna... i też bratnego |
W bronieniu, w obleczeniu naszego człowieczeństwa nalezion jest jako człowiek habitu inventus ut homo (Phil 2, 7) XV med. |
Ktoryć człowiek... chce być w jego duszy tą to światłością oświecon |
Zwirchowany Bog, zwirchowany człowiek od dusze rozumne i człowieczego ciała sąc (ex anima rationali et humana carne subsistens, Puł: będąc, MW 112b: z dusze rozumnej... będący) |
Ktoryć człowiek chce do Boga przyć, tenci ma być święty, ale nie grzeszny ani teże klęty |
Ktory człowiek siedzi w prawie miesckiem, majdborskiem prawie, i tam bytem żył albo żywie (OrtMac 91: bytem mięszka), ten może swej żenie dać wiano |
Człowiek... chce być... oświecon |
Ktory jest człowiek, jenże chce żywota (quis est homo, qui vult vitam)? |
'człowiek będący na czyimś utrzymaniu (także członek rodziny), familiaris vel mercenarius, qui a domino alitur': |
Każdy człowiek może w gajonem sądzie swą żałobę odpuścić..., chocia ta żałoba jest... oświadczona albo przekonana |
obiektem człowiek i części ciała: |
Jeden człowiek sam sie był obiesił: co z nim mają uczynić, mająli ji chować, a jako albo gdzie ji pogrześć? |
Ale zaprawdę w obrazie przeszedł człowiek, a za dar sie troszcze (frustra conturbatur) |
Doskonały Bog, doskonały człowiek z (Fl i Puł: od) dusze rozumnej (ex anima rationali Ath 30) i z człowieczego ciała będący |
'człowiek przebiegły, homo versutus': |
'człowiek przebiegły, homo versutus': |
Gdyby jeden człowiek zatwierdzon w naszem prawie rok i dzień o głowę albo o rany, albo o cokolwie takiego (OrtMac 28: o co jinszego)..., możeli jego żona... osieść albo przedać jego stojące jimienie? |
Jimci człowiek jest piękniejszy, tymci jest w siercu gorszy, a przez to, gdyżci miły Jezu Kryst człowieka cudnie stworzy, tymci się rychle grzechu dopuści quas deus... honorauit maiorem pulcritudinem dando, magis excedunt contra Deum in peccando |
Też się dawam winien Deo omnipotenti ze dwanaście członkow wiary świętej krześcijańskiej, aczbych też grzeszny człowiek wstąpiłem, wierząc w czary, w gusła, we sny albo niektore żegnanie |
Naukę... dał, by się do Boga uciekał wszelki człowiek w potrzebach w swych, nie do czarownic przeklętych XV ex. |
Gdyby człowiek... dał... swej żenie... swe stojące jimienie..., a mająli sie kiedy jego bliższy przyrodzeni zamilczeć, a za wiele czasow, [przy] <po> jego żywocie albo [przy] <po> jego śmierci |
Wzowie oblubieńca żyrzec i rzekł mu: Wszelkny człowiek napirwej dobre wino dawa (omnis homo primum bonum vinum ponit Jo 2, 10), a gdy się spiją, tedy to, co podlejsze jest |
ojciec czeladny, matka czeladna, człowiek czeladny, rycerz czeladny |
Ja czyrw jeśm (sum vermis), a nie człowiek, przekora ludzska i odrzucenie ludzskie |
'człowiek świecki, nieposiadający święceń duchownych, laicus, homo saecularis': |
'człowiek, homo': |
'człowiek, homo, hominis imago': |
'człowiekowi właściwy, człowieczeństwu swoisty, hominis proprius, humanus': |
'człowiek, homo': |
Tedy więc naprzeciw jemu niżadny człowiek nie jestci on wyszedł był |
człowiek czeladny |
człowiek grzeszny |
zły człowiek |
Wtenczas Mikołaj był moj człowiek, kiedy ji Paszek wściągnął na prawo 1391 |
człowiek odkłonny |
I czynił (Fl: uczynił) jeśm sie jako człowiek niesłyszący (et factus sum sicut homo non audiens) |
W czem człowiek nie otpoczywa, w tem mu trwać nie ldza abo nie może XV med. |
Ale zaprawdę w obrazie przeszedł człowiek a za dar (frustra) sie troszcze |
'sprawcą zabójstwa człowiek: |
sprawcą zabójstwa człowiek: |
Gdyby człowiek miał oczkolwiek przysięgać a nie wyrzecze przysięgi, jako ją rozkazano, słowie iżby zamylił albo w niej zabłądził (si... lapsus fuerit in iuramento balbutio vel impedimento), możeli sie sam sobą... podeprzeć? |
Cokolwie by ten człowiek przeciw Bogu albo przeciw ludu zaczynił, słucha jego nie ruszać..., bo widzimy, iżeć... jego wszytki działa nie są złe, ale barzo użyteczne |
Jeden człowiek... wzdał swej żenie połowicę wszego swego jimienia... tako, iż on sobie tego wszego jimienia wymowił i zadzierżał (reservando, OrtMac 133: dzierżał) albo zostawił państwo, poko on żyw czynić i niechać, co on chciał |
Człowiek... może swej żenie dać, co chce, wiana albo wianować, albo darować na swem stojącym albo niestojącym jimieniu |
Gdyby przysięgły człowiek widział kogo raniąc ('ranionego') barzo. Gdyby radźca widział albo przysiężnik..., iż kogo zabito, uraniono albo cokolwiek jinnego bezprawnego komukolwiek bądź uczyniono |
Człowiek, cso nawięcej miłuje, o to się boji nawięcej i lęka XV med. |
Jenże jakokoli Bog jest i człowiek, nie dwa wżdy, ale jeden jest Krystus. Jeden zajiście (Puł: ale jeden, MW 113a: jeden zaprawdę) nie obrocenim bożstwa w ciało (unus autem non conversione divinitatis in carne), ale przyjęcim człowieczstwa u Boga |
Co Wojciecha zaszedł człowiek pro equo furtivo vel furato, tego Wojciech zań nie zapłacił 1389 |
Będzieli człowiek ożałowan o głowę... albo oczkolwiek jinnego niesprawnego, co sie zaszło przez noc (quod pernoctatum est), na tego mają... żałować |
'drwal, człowiek trudniący się wyrębem drzew, qui arbores caedit': |
'rębacz, drwal, człowiek trudniący się wyrębem drzew, qui arbores caedit': |
'człowiek zgrabny, ładny, dobry, homo bellus': |
Ktoryć człowiek ty to dary jest stracił, szukajże jich mylościwie a siercem skruszon<y>m i k temu nabożn<y>m |
'człowiek, jego działanie, homo eiusque actiones': |
'człowiek zobowiązany do pomocy przy polowaniu, zwanym kłoda, qui in venatione, dicta kłoda, ministrare debet' (?): |
'człowiek pobożny, żyjący zgodnie z przepisami religijnymi, vir pius, religiosus': |
'człowiek rozrzutny, trwoniący pieniądze, homo prodigus, qui rem suam perdit': |
Ktory jest człowiek, jenże chce żywota, miłuje dni widzieć dobre (diligit dies videre bonos)? |
'człowiek wykonujący pewną pracę za wynagrodzeniem, najemnik, robotnik, mercennarius, operarius': |
'człowiek nabyty na własność, za zapłatą, niewolnik kupiony, servus emptus': |
'człowiek wykonujący pewną pracę za wynagrodzeniem, najemnik, mercennarius, operarius': |
Umrzeli człowiek a zostawi po sobie rowno dwoje dzieci rodne (qui sibi coequales sunt natione OrtMac 89, OrtRp 43, 3: rownorodne) |
Człowiek może swe dziedzicstwo i jimienie dobrze dobyte przed prawem oddać |
Pisalismy wam, iż człowiek może dać swe jimienie dobyte, jidące i niejidące, gdzie... chce |
Gdyby ten człowiek był gość, co to jimienie (OrtMac 121: tego jimienia) dobył..., nauczcie nas |
Jako cso jest Stach, człowiek moj, do Gostynia szedł ote mnie do pana Bartosza, na tego człowieka moj włodarz imieniem mym roku w Gostyniu nie brał 1419 |
Chof rzeczono jest zamknie<nie> albo względni (Coph conclusio vel aspice), bo takież jest w rozumie, bo człowiek zamczony ima sie oględać i szkody sie duchownej wiarować |
(człowiek) dobrej, szczęśliwej pamięci (o zmarłym) |
Gdyż pojmie człowiek żonę..., a ona nie najdzie miłości przed jego oczyma..., napisze list rozwodny (libellum repudii)... i puści ją z swego domu |
Możeli ten człowiek, co list świadeczny nań mają..., przysiąc samotrzeć, iż zapłacił ten dług, tedy on tego długu będzie prozen |
'człowiek, który nie zapomina, pamięta, qui non obliviscitur, qui memoria tenet': |
Zmylił-li człowiek przysięgę, może... wtore albo trzecie, albo jilekroć będzie jemu potrzebizna przysięgać, aż przysięże, jako rozkazano |
Wielkokroć się to przygadza, jim ci człowiek jest piękniejszy, tymci jest w siercu gorszy frequenter, que pulcriores sunt corpore, turpiores sunt mente |
Gdyby człowiek miał oczkolwiek przysięgać a nie wyrzecze przysięgi, jako ją rozkazano, słowie iżby zamylił albo w niej zabłądził (si... lapsus fuerit in iuramento balbutio), możeli sie sam sobą... podeprzeć |
Gdy będzie ktory człowiek ożałowan o rozboj albo o pożegę (pro praeda seu incendio)..., tego mają zawołać ku prawu |
Gdyż ten człowiek przyszedł zdrow przed gajny sąd i z zdrowego zamyślenia (mente deliberata, OrtOssol 78, 4: z dobrego namyślenia) mnie dług wyznał |
Oko, jim tu sąc człowiek Boga może widzieć, jest nasz rozum, jen dojela słuńcem niebieskim nie jest oświecon, nics dusznego nie widzi, jeno jako kotka w nocy, to jest na świecskie rzeczy XV med. |
Gdyby ktory człowiek w dalekich cudzych ziemiach był *et przyszedłby daleko po roce i po dniu i dokaże tego, i<ż> tak daleko był |
'człowiek małej wartości, mało znaczący, wzgardzony, homo humilis, despectus': |
Bo Bog nie przeczy jako jiny człowiek ani jako syn człowieczy ku gniewiwości się zapala (neque... ad iracundiam inflammabitur) |
'człowiek, który stracił pamięć, homo qui memoriam amisit': |
'człowiek zatwardziały w grzechu, uparty w złych myślach, w złym działaniu, homo obstinatus, pertinax in malo': |
Gdyby człowiek ożałowan o głowę albo o śmiertne (OrtOssol 13, 4: śmiertelne) rany (pro... vulneribus monomochalibus) |
Gdy ten człowiek temu jego (sc. wojta) powiedzeniu nie chce wierzyć..., tedy to zapowiadanie (arrestatio, OrtOssol 40, 3: zapowiedzenie) wojtowskie nie ma mocy |
Kiedykoli... niektory człowiek... ślachcica, na obliczu abo na ręku, albo na jinych mieśćcoch ranami znamienitymi (manifestis vulneribus) uraniłby, tegdy za każdą ranę (pro... vulnere) trzy grzywny... rannemu ma zapłacić, a za koliżdą... ranę zakrytą (pro... vulnere cooperto) połtory grzywny... zapłacić ma |
Ale bezprawny człowiek jest rozmajity... Jini są bezprawni ludzie, ktorzy są w prawie zapowiedziani (qui in uno iudicio proscriptus est, OrtMac 30: ktorzy... zapowiedziani), ci mogą w jinem prawie dać albo przedać swe jimienie |
Alećby niektory człowiek miedzy nami tako rzekł, iże jać, dzie, nie mogę być święt. A toć zaprawdę jest słowo szalone! |
Gdyż jeśm ja ten to dar stracił, tedyć ja nie chcę czynić wole boże. A zaprawdę nie masz ty tego uczynić tegodla, iże ktoryć człowiek ty to dary jest stracił, szukajże jich miłościwie |
Iżci on (sc. Kryst) niebo i ziemię oświeca. A zaprawdęćby ten to człowiek był bar-zo grzeszny, jenże by on ot te to światłości nie był oświecon w jego duszy |
Jako oko człowiecze zaproszone albo zatulone widzieć nie może, tako człowiek Boga widzieć ani jego prawdy rozumieć nie może, jen jest w grzesze XV med. |
Matko, pirwy człowiek rozgniewał mego ojca, iże wyciągnął rękę ku jego jabłku |
Nie jestli ktory człowiek, co przyszedł do waszej ziemie, dokonan (OrtMac 27: dokonały), aby był wyleganiec, coż jemu to wymawiano, ... tedy mogą jego przyjaciele... przysięgą ukazać, iż jest z małżeństwa urodzon |
Nie jest... człowiek... dokonały, aby był wyleganiec, coż jemu to wymawiano (OrtKał 181: wymawiano)... tedy mają jego przyrodzeni... przysięgę udziałać i ukazać, iż jest z[a] mał<ż>eństwa urodzon |
'stary, wiarogodny miejscowy człowiek powoływany do pomocy przy dokonywaniu wizji sądowej, senex fide dignus et probus, omnibus notus, qui ad rei praesentis cognitionem iudiciariam testis vocabatur': |
Jeden człowiek zabił swą żonę i przyniosł swego rozgrzeszenia ukazanie (obtinuit absolutionem), list |
Jako oko człowiecze zaproszone albo zatulone widzieć nie może, tako człowiek Boga widzieć... nie może, jen jest w grzesze XV med. |
'człowiek znający łacinę, umiejący czytać i pisać, z reguły należący lub pretendujący do stanu duchownego, kleryk, homo linguam Latinam callens, litteratus, qui semper fere ecclesiastici ordinis fuit aut futurus erat': |
'człowiek przynależny do książęcej ludności służebnej, trudniącej się wyrobem łagwi czy też warzeniem piwa i syceniem miodu dla dworu książęcego, unus e colonis ducis propriis, qui lagenis conficiendis vel cervisiae mellique ad aulae usus coquendis operam dabant': |
'człowiek żyjący cudzym kosztem, darmozjad, qui alieno sumptu vivit, parasitus': |
'człowiek żyjący cudzym kosztem, darmozjad, qui alieno sumptu vivit, parasitus': |
Człowiek rozkosznego żywota... zawidzieć będzie bratu swemu (invidebit fratri suo) |
K niemuż gdaż człowiek grzeszny rozpamię<taję grzechy> zstąpi, toczu sam siebie wspomienie, z tajnego sirca <strumienie gor>skich słez za grzechy wylije |
Ten człowiek, co łajał (OrtMac 108: ktory łaje) ten ortel, ma pokupić... każdemu przysiężnikowi trzydzieści szelągow |
'człowiek łakomy i żarłoczny, homo avidus edendi, gulosus': |
Brat nie odkupi, odkupi człowiek i nie da Bogu łaskania swego (non dabit deo placationem suam) |
Jozef jako stary... człowiek natychmiast wpadnie w niemoc, iże jemu już idzie ku śmierci |
Gdy będzie człowiek zatwierdzon w jednem mieście a zbieży do drugiego miasta (venerit in aliam civitatem) |
Ale baczcie, iżeć noc jest, łatwiej sie może człowiek omylić i możecie jąć niektorego prawego miasto jego |
Od początka świata nie jest słychano, aby kto otworzył jego oczy, ktory sie ślep urodził, jedno iżby ten człowiek od Boga był (nisi esset hic a deo Jo 9, 33) |
A poki jest wola boża, Poty człowiek praw niezboża |
Gdy ten umarły człowiek zdrow stał przed gajnym sądem i dopytał sie pierwej ortelem (OrtBrRp 63, 3: i dopytał sie pirwej ortela), możeli swe zarobione jimienie dać, komu chce? Na to ortel jemu wyrzeczono |
A jakokoli to grzeszny człowiek uczyni, tako nagle sirce jego jemu doradzi, iżby grzecha ostał |
'człowiek naruszający prawo itp., legis violator': |
A poki jest wola boża, Poty człowiek praw niezboża |
'człowiek wykonujący pewną pracę, robotnik, operarius': |
'człowiek trudniący się sprzedażą soli, kupiec solny, qui sal vendit': |
'ten, kto oszukuje, postępuje podstępnie, człowiek nieuczciwy, nierzetelny, deceptor, fraudator, veterator, circumscriptor': |
Gdyż ten człowiek przyszedł zdrow przed gajny sąd i z zdrowego zamyślenia (mente deliberata, OrtOssol 78, 4: z dobrego namyślenia) mnie dług wyznał |
Czego żądasz od bliznego, by mu zasię życzył tego... Ktory człowiek to gdy zdzierży, żywot wieczny ten odzierży ca 1450 |
Człowiek jeno cso w niej jest, widzi, ale Bog, ten w sierce patrzy (dominus autem intuetur cor) |
'osoba wiary publicznej, człowiek godny zaufania, pełniący z polecenia sądu określoną funkcję (odbiór przysięgi, zeznań świadków, dokonanie wizji) w danej sprawie, cui vulgo fides habetur, quem iudices in causis diiudicandis certa quaedam negotia peragere iubent': |
'osoba wiary publicznej, człowiek godny zaufania, pełniący z polecenia sądu określoną funkcję (odbiór przysięgi, zeznań świadków, dokonanie wizji) w danej sprawie, cui vulgo fides habetur, quem iudices in causis diiudicandis certa quaedam negotia peragere iubent': |
'człowiek wyłysiały, łysy, bez włosów na głowie, homo calvus': |
Gdy umrze człowiek... a ma po sobie dziada albo pradziada..., a ma też oćcowic albo macierzynic co dzieci (habuerit etiam sui patris fratrem at matris fratrem, OrtBrRp 71, 3–4: jima też oćcowych i macierzyźninych dzieci), ktory z tych mają odzierżeć... jimienie? |
Gdy umrze człowiek... a ma po sobie dziada albo przedziada..., a jima też oćcowych i macierzyźninych dzieci (habuerit etiam sui patris fratrem et matris fratrem, OrtMac 96: ma też oćcowych albo macierzynych co dzieci), ktory z tych mają odzierżeć... jimienie? |
Tedy ten człowiek jest krzywoprzysiężca a stracił swe prawo i cześć a nie ma żadnego prawa |
Azali nadzieję masz w lasce trcianej a złamania ejipskiego, na niejże to wzlegnieli człowiek, zetrze się (comminutus) i wnidzie w jego rękę? |
Będzieli człowiek zabit i prawem przejdą..., tego zapłata jest ośmnaćcie funtow |
'osoba, jednostka ludzka, człowiek, homo': |
Gdy człowiek z dowierzenia swym dzieciom i żenie wybierze z dobrej wolej opiekadlnika..., powinienli ten opiekadlnik sprawić długi tych dzieci? |
Ktory człowiek siedzi w prawie miesckiem, majdborskiem prawie (OrtMac 91: majdborskim) |
Jenże jakokoli Bog jest i człowiek (licet deus sit et homo), nie dwa wżdy, ale jeden jest Krystus |
A jakokoli to grzeszny człowiek uczyni, tako nagle sirce jego jemu doradzi, iżby grzecha ostał, swojich grzechow sirdecznie żałował |
Jeden człowiek... wołał: Ceter! trzykroć, słowie: Niestojcie na mego morderza, jiż mego przyjaciela zgładził z świata z żywota ku śmierci (qui amicum meum de vita ad mortem offecit) |
'człowiek dorosły, lecz słaby a. niewinny jak dziecko, homo adultus, qui sicut infans culpa carens et innocens est': |
'człowiek napędzający zwierzynę w czasie łowów, pomocnik myśliwych, venatorum minister, qui feras fugat' (?): |
Zaprawdęć by ten to człowiek mało zgrzeszył, iże gdyżciby się on na to rozmyślił, iżbyć on w krotkie chwili umrzeć musił |
Oto ja, człowiek twoj, przystępuję do syna twego jako niemocny do lekarza pewnego XV ex. |
Człowiek, jenże by ślub uczynił a ślubiłby Bogu duszę swą, pod zgodzenim da wypłatę (sub aestimatione dabit pretium) |
Czcienie albo przykład o gorczycznym ziarnu... Czemu podobno jest krolewstwo niebieskie...? Podobno jest ku ziarnu gorczycznemu (grano sinapis Luc 13, 19, sim. ib. 340), ktore ziarno wziąwszy człowiek i wsieje na swym ogrodzie |
Gdyby człowiek osądzon na śmierć z prawa a krolewska albo [o] jinna gwałtowna ręka odjęła go od śmierci albo jakokolwiek (OrtBrRp 72, 2: kakokoli) odproszon, jako tego człowieka mają dalej puścić albo dzierżeć? |
(u Żydow) 'człowiek przeznaczony do służby świątynnej, lewita, homo rebus divinis in aede sacra faciendis destinatus, Levita': |
Gdyż zgrzeszy człowiek... a obieszon będzie na szybienicy, nie ostanie jego marcha (cadaver) na drzewie |
Ktoryć człowiek ty to dary jest stracił, szukajże jich miłościwie..., a tako więc je ty nadziesz przez świętą spowiedź |
'człowiek natchniony przez Boga, przepowiadający rzeczy przyszłe lub przekazujący wolę bożą, propheta': |
'pyszałek, samochwał, człowiek chełpliwy, zarozumiały, próżny, homo gloriosus, superbia tumens': |
Dalej pytaliście nas: Gdy dobry człowiek... przywiedzie rzecz przed prawo prosto albo świadki (simpliciter aut testibus), co jest jego myto? |
Uczynił jeśm sie jako człowiek przez pomocy miedzy martwymi wolen (inter mortuos liber) |
Namylił-li (OrtMac 95: zamylił-li) człowiek przysięgę, może dobrze sam albo człowiekiem sie podeprzeć, słowie wtore albo trzecie |
mazany 'pomazaniec, człowiek uroczyście namaszczony na godność kapłańską, monarszą, homo oleo consecrato unctus (de sacerdote, rege)': |
'człowiek miłosierny, litościwy, homo misericors, placabilis': [tu o Bogu] |
'człowiek, mężczyzna, homo, vir': |
Aleć ja naprzeciw temu nics nie mowię, iże ktoryć człowiek ma on wiele dzieci a na służbęć je on wyrządzi |
Też się dawam winien Deo omnipotenti..., aczbych też grzeszny człowiek... bluźnił naprzeciwo Bogu... a naprzeciwo powietrzu |
Człowiek aczby spał z żoną słączenim siemienia (coitu seminis), jeż to by była dziewka..., ale wypłatą nie wypłacona..., bita będzieta oba |
'człowiek przynależący do książęcej ludności służebnej, zobowiązanej do wykonywania tzw. naroku, nomen colonorum ducis, ad quorum curam labores Polonice narok vocati pertinebant': |
'człowiek postępujący źle, niegodziwie, przestępca, malefactor, maleficus': |
'człowiek pełen mądrości, wiedzy, uczony, myśliciel, filozof, sapiens, philosophus': |
drugi (sc. człowiek) 'ktoś inny, alius quidam, alius quivis': |
'człowiek dokonujący czynów przemocy, gwałtu, bezprawia, gwałciciel, łupieżca, ciemiężca, violator, qui vim infert': |
'człowiek trudniący się wymianą pieniędzy, ciągnący z tej wymiany zyski, nummularius, mensarius': |
Baraba jest gorszy człowiek wszwego ('wszego') świata, bo jest... mężabojca, zdrajca, złodziej |
Bo Bog nie przeci (non... comminabitur, Biblia taborska: nepřieti) jako jiny człowiek |
Jimci człowiek jest piękniejszy, tymci jest w siercu gorszy que pulcriores sunt corpore, turpiores sunt mente |
'człowiek trudniący się rąbaniem czy obróbką drzewa, homo qui ligna caedit vel asciat': |
Błogosławiony człowiek, jegoż ty nauczysz (quem tu erudieris, Puł: nauczasz), Gospodnie, i z twego zakona nauczysz ji |
Jeden człowiek w naszym mieście nawadzon panu łżywie (OrtMac 141: osoczon ku panu krzywie), tako aż sie pan nań rozgniewał i kazał ji jąć |
Czso jest człowiek, iż ji pomnisz, albo syn człowieczy, iże ji nawiedzasz (quoniam visitas eum)? |
'człowiek noszący czy też dający do noszenia nawęzy, tj. amulety, homo qui monilia quaedam, vi magica praedita vel ipse portabat, vel aliis portanda dabat': |
'człowiek pozbawiony wolności, homo libertate privatus: a. zatrzymany, uwięziony przez pokrzywdzonego lub instancję sądową, więzień, ab actore aut iudice detentus, captus, vinctus': |
'bardzo długi, longissimus, (o człowieku) 'bardzo wysoki, homo procerissima statura': |
Tedy rzekł on człowiek: Jam pirwszy niżli wy |
Droga ku grzechu jest niektore upadnienie, ktoremże człowiek upadnie od przednich rzeczy ku poślednim |
Święty jeden... mieni wszytki csnoty, podług jegoż słowa człowiek słunie sprawiedliwy XV med. |
pir(z)wy człowiek, ociec |
Gospodnie, co jest człowiek, iżeś zjawił sie jemu, albo syn człowieczy, iż ji za nieco masz (quia reputas eum, Fl: imasz) |
'człowiek cierpiący nędzę, biedak, ubogi, pauper, inops': |
'człowiek cierpiący nędzę, niedostatek, ubóstwo, biedak, ubogi, nieszczęśliwy, homo pauper, inops, miser': |
'człowiek podły, nikczemny, homo improbus, malus': |
Nie jest Bog jako człowiek, by łgał, ani jako syn człowieczy, by się mienił (nec ut filius hominis, ut mutetur) |
Gdy umrze człowiek... a ma po sobie dziada albo przedziada (OrtMac 96: pradziada) bądź po oćcu bądź po macierzy |
'psychiczna strona człowieka, duch, dusza, myśl, anima vel animus, mens, spiritus': |
Człowiek, jako siano dni jego, jako kwiet polny, tako otekwcie. Bo duch przejdzie (pertransibit, Puł: przedzie) w niem i nie ostanie |
'człowiek niedouczony, powierzchownie wykształcony, homo non satis eruditus, qui leviter tantum litteras attigit': |
Nam naukę... dał, by się do Boga uciekał wszelki człowiek w potrzebach w swych, nie do czarownic przeklętych XV ex. |
Człowiek, jenże by przeklinał swego Boga (qui maledixerit deo suo), poniesie grzech swoj |
'istota żywa, człowiek a. zwierzę, homo vel quodcumque animal': |
Naprzeciw jemu niżadny człowiek nie jestci on wyszedł był |
Ja, grzeszny człowiek, kaję sie Oćcu... i tobie, otcze duchowny, mych wszech grzechow, com sie jich dopuścił... mą pięcią (a. piącią) rozumu |
'człowiek trudniący sie drobnym handlem, straganiarz, kramarz, qui minutatim merces suas vendit, tabernarius': |
Acz ktory człowiek byłby do sądu pozwan a on by prze brata swego w ziemi niebycie przed sędzią odmawia<ł> otpowiedać (et ipse propter absentiam fratris sui respondere coram iudice recusaverit) |
Człowiek, jenże by ślub uczynił..., pod zgodzenim da wypłatę, byłliby samiec ode dwunaście lat aż do szećdziesiąt lat (si fuerit masculus a vigesimo anno usque ad sexagesimum annum), da pięćdziesiąt rublow śrebra |
Jeden poczesny człowiek u nas mieszkanim (OrtBrRp 32, 1: nasz mieszczanin) umarł |
'człowiek sprawujący władzę, zwierzchnik, zarządzający, qui aliquid administrat, regit, cuius imperio paretur': |
Możeli człowiek przysięgając odeprzeć swą przysięgę sam..., kiedy zmyli |
'cielesność, strona fizyczna (człowieka), hominis natura corporalis': |
Jest przeto wiara prawa, bychom wierzeli i znali (ut... confiteamur, MW 112a: abysmy... wyznawali), iż Pan nasz Jezus Krystus Boży Syn, Bog i człowiek jest |
Gdyby... ten człowiek nie znając (nec... reverans, OrtMac 34: nie szonując) książęcia ani panow... wyrzekł[y]by niektore... sromotne słowa |
Ja grzeszny człowiek kaję sie... grzechow, com sie jich dopuścił... przemowienim |
Ktoryć człowiek miedzy nami chce być... oświecon, prosiż ty... dzisia Krysta |
'człowiek niedbały, nieposłuszny, zuchwały, homo neglegens, contumax': |
Kiedykoli... niektory człowiek... drugiego człowieka... ranami znamienitymi (publicis et manifestis vulneribus) uraniłby, tegdy za każdą ranę trzy grzywny... rannemu ma zapłacić, a za koliżdą... ranę zakrytą połtory grzywny... zaplaczicz ma |
Jeden człowiek zabił swą żonę i przyniosł swego rozgrzeszenia... list, i[sz] zjednał sie z jej przyrodzonymi przyjacielmi, i[sz] krolewę i krola przenalazł i ma tego list |
Tym wołanim pobudzili i rozgorz[sz]yli wszytek lud, iże pochwatając kamienie, błoto <a> drwa, czym kto mogł i rzucali na miłego Jesukrysta i upluskali ji silno, i było niedobrze znać, by był człowiek |
Jeden człowiek... zostawił po sobie niedorosłą (OrtMac 25: nierosłą) albo co nie ma lat dziewkę |
Ty zaprawdę człowiek jednej myśli, wodz moj i znaniec moj (notus meus) |
'człowiek słabej wiary, słabo wierzący, nieufny, sceptyczny, homo haud certa fide, incredulus': |
'człowiek niewierzący, bezbożnik, qui religionem Christianam non profitetur, infidelis': |
Prawda, eże niegdy człowiek ma tłoczyć, jako może, kaliżdą omowę o sobie i o jinem XV med. |
Gdyby człowiek był radźcą i przysiągł, a jego przyjacielowi by sie niejaka rzecz albo przytcza jemu przygodziła, a ten radca by odstąpił radziec i prawa..., a przystąpił z bronią... ku swemu przyjacielowi,... co ten za to ma cirpieć? |
'człowiek należący do królewskiej ludności służebnej, zamieszkałej w kilkunastu wsiach ziemi halickiej i lwowskiej, homo servitute quadam regi obligatus, quales fuerunt incolae quindecim pagorum terrae Haliciensis et Leopoliensis': |
Gdyż urodzi człowiek syna nieposłusznego i niekarnego (protervum), jenże nie posłucha przykazania otcowa ani macierzyna |
Ma-li człowiek dzieci..., umarłli, tedy mają pirwej wziąć, co jim dał, a co wyszej tego zostanie (quod superius manet), z tym jimienim mają sie dzielić rowno |
Jeden poczesny człowiek... umarł a zostawił po sobie (OrtOssol 32, 1: zostawił) swą prawą dziewkę i brata rodzonego |
Gdyżci ktory człowiek z swym nieprzyjacielem chce się walczyć, tedyć więc on z siebie długie odzienie zdruci tegodla, iżbyć mu ono nie wadziło |
'ktoś bliżej nieokreślony, choć wiadomy mówiącemu, pewien człowiek, quidam': |
Moj miły Panie Boże, proszę ja dzisia, grzeszny człowiek, twego miłosierdzia, aby mi ty raczył moję grzeszną duszę twym miłosierdzim oświecić |
'człowiek litościwy, miłosierny, homo misericors': |
Alećby niektory człowiek... tako rzekł, iże jać, dzie, nie mogę być święt |
Ja jeśm rzekł w przestąpieniu (in excessu, Puł: w wystąpieniu) mojem: Wszelki człowiek łeż |
'człowiek dokonujący przestępstwa, przekraczający przepisy, prawo itp., qui contra aliquid delinquit, qui leges, praecepta neglegit': |
K niemuż (sc. piekłu) gdaż człowiek grzeszny... zstąpi |
Ktoryć człowiek ty to dary jest stracił, szukajże jich miłościwie a siercem skruszon<y>m |
'człowiek ukochany, umiłowany, miły, ulubieniec, wybraniec, homo amatus, dilectus, alicui carus, acceptus': |
'człowiek zamiłowany w czymś, amator, zwolennik, amator, amans, studiosus, fautor': |
Będzieli człowiek mieć dwie żenie, jedną miłą a drugą niemiłą (odiosam) i urodzi s niej syny, i byłliby syn niemiłej (odiosae) pirworodzeniec, i chciałby otciec zboże miedzy syny rozdzielić, nie będzie moc uczynić syna miłej pirworodzonym a wyszszej mieć niżli syna niemiłej (odiosae), ale syna niemiłej (odiosae) przyzna pirworodzonym i da jemu... dwa działy |
Bo tegdy Bog nie spuszczał dżdża na ziemię a człowiek nie był, jeż to by działał ziemię (qui operaretur terram) |
'człowiek zrozpaczony, pozbawiony nadziei, homo desperatus, exspes': ['ten, który stracił nadzieję w Panu, desperatus, Maria Karpluk, Słownik staropolskiej terminologii chrześcijańskiej, Kraków 2001. s. 349] |
'człowiek trwający uporczywie w złym, zatwardziały w grzechu, homo in malo perseverans, obstinatus': |
Jozef jako stary a bar-zo w robocie człowiek natychmiast wpadnie w niemoc, iże jemu już idzie ku śmierci |
'człowiek nie obrzezany, homo non circumsectus': |
Wynidzie człowiek na działo swe a ku działaniu (Puł: na skutę) swemu aż do wieczora (exibit homo ad opus suum et ad operationem suam usque ad vesperum) |
'człowiek nienormalnie małego wzrostu, homo statura perquam humili, pumilio, nanus': |
Gdyby gość albo niepewny człowiek dobył czyjego jimienia, a tego by doma nie było |
'człowiek naruszający istniejący stan rzeczy, buntownik, qui aliquem statum rerum mutare vult, seditionis auctor': |
'człowiek cechujący się brakiem pokory, uszanowania, homo non demissus, non humilis, superbus': |
Gdyż ten obwiniony człowiek poddał <się> ... na wyznanie swych parobkow... a oni przed pełną radą nań wyznali, iż on kazał brać to siano, już on był przewyciężon (victus et lucratus fuit) i mogli nad nim jego prawo jako nad złodzie<je>m uczynić |
Ktoryć człowiek ty to dary jest stracił, szukajże jich miłościwie..., a tako więc je ty nadziesz przez świętą spowiedź a teże przez dostojną pokutę |
'człowiek wszczynający kłótnie, czy też niepotulny, niepokorny, homo litigiosus, vel arrogans, pertinax': |
Był człowiek posłany od Boga, chtoremu miono było Jan (cui nomen erat Joannes Jo 1, 6) |
Jeden człowiek żałował na drugiego, iż mu winowat dług na wymowiony czas, to jest na dzień nieprzewłoczony |
Gdyby ktory człowiek rzekł przed dziedzicznym pa[a]nem o rajcach mowiąc, aby nie byli prawdziwi |
Nebulo, sc. eodem more decoctor, scura polizacz mis abo łakomy człowiek XV p. post. |
Jeden człowiek... zostawił nierosłą (OrtBrRp 28, 4: niedorosłą) albo co nie ma lat dziewkę |
'człowiek ograniczony, głupi, homo stultus, ineptus': |
'człowiek wykształcony, uczony, nauczyciel, magister, doctor praeceptor, vir doctus': |
'człowiek przemądrzały, chytrus i obłudnik, homo gloriosus et fallax, callidus, versutus': |
Wyleganiec albo przezprawny (illegittimus, OrtMac 29: bezprawny) człowiek, albo dzieci jich mogą swe jimienie dać <i> przedać |
A człowiek gdy we czci był, nie rozumiał, jest przypodoban kobyłam nierozumnym (comparatus est iumentis insipientibus, Puł: źwierzętom nierozumnym, sim. Fl i Puł 48, 21) |
'człowiek nie dorównujący stanem, urodzeniem, niższy pod względem społecznym, humiliore loco natus': |
'człowiek niedouczony, powierzchownie wykształcony, homo non satis eruditus, qui leviter tantum litteras attigit': |
'katechumen, człowiek przygotowujący się do przyjęcia chrztu, catechumenus': |
'jeden z czterech pierwiastków, z których rzekomo miał się składać wszechświat i człowiek, żywioł, elementum': |
Gdyby jeden człowiek żałował na drugiego o głowę, o ciężką ranę albo ocz jinnego niesprawnego |
[Mają] <Są>li ci przysiężni ludzie od miasta k temu postawieni, aby miedzy sąsiady obeźrzeli... miedzne ściany albo jine krzywdy o budowanie miedzy sąsiady rozprawili, tedy ma przy tem zostać (tunc circa id stare debet) podług jich wyznania i przy tym tako, gdzie ten człowiek miał swe tramy i [w]sklep |
Jeden człowiek przywiodł drugiego... przed gajony sąd, a na drodze wiodąc ji wołał: Ceter! trzykroć, słowie niestojcie (OrtMac 138: niestocie) na mego morderza |
'człowiek nie należący do stanu szlacheckiego, homo ignobilis, non nobili genere natus': |
'człowiek młócący zboże, młocek, qui frumentum terit, spicas fustibus tundit': |
'człowiek młócący zboże, qui frumentum terit, spicas fustibus tundit': |
Kościoł jego jako człowiek nieślachetny (sicut homo ignobilis) |
'człowiek nieuczony, nie umiejący, nie znający się na rzeczy, homo indoctus, imperitus': |
Takoć was niechaj mnima wszelki człowiek sic vos existimet homo (I Cor 4, 1) XV med. |
'człowiek bez grzechu, homo culpa carens': |
'człowiek nie posiadający wolności, pozostający w całkowitej zależności i władzy swego właściciela, servus, homo non liber': |
Człowiek z siemienia Aaronowa... nie będzie jeść tego, coż jest poświęcono mnie, dojąd jest niezdrow (donec sanetur) |
Zły jest człowiek, ktory nie przyjaje swemu ciału (quia turpis est pars, quae suo non congruit universo, Sul 21: iże skarada jest część, jaż się z swym pospolstwem nie zgadza) |
'żaden człowiek, żadna osoba, nemo': a. w zdaniu obecna druga negacja: |
'nikt, żaden człowiek, żadna osoba, nemo': a. w zdaniu obecna druga negacja: |
'nikt, żaden człowiek, żadna osoba, nemo': |
'nikt, żaden człowiek, żadna osoba, nemo': |
Ktory jest człowiek, jenże żyw jest, a nie uźrzy śmierci, wytargnie duszę swoję z ręki niskości (de manu inferi, Puł: z ręki piekła)? |
niżadny człowiek |
Przydąc jeden człowiek przed prawo rzekł |
'flisak, człowiek trudniący się spławianiem tratw, operarius qui ligna per flumen demittit': |
Gdyby on człowiek zajsię do domu przyszedł (dummodo... reveniret) |
Człowiek, ktory umrze przez syna, ku dziewce dziedzictwo jego przydzie (transibit) |
Jesci on to był przykazał, abyć wszeliki człowiek... do Betlehem przyszedł |
Wiedzże takie, eżeć niżadny człowiek k nim przyć nie może, jeno aliż siedm śmiertnych grzechow zzuje z siebie a zwlecze XV med. |
'człowiek nowy w pewnym środowisku, jeszcze do niego nie przystosowany, rażący w swym środowisku, prostak, homo novus, tiro, item homo rusticus, rudis, incultus': |
'człowiek, który przyjął nową wiarę, proselytus, neophytus': |
'człowiek nowy w danym środowisku, niedawno przybyły, homo novus, qui recens in aliquem locum venit': |
'człowiek, który przyjął nową wiarę, proselytus, qui aliam fidem amplexus est': |
'człowiek, który przyjął nową wiarę, proselytus, neophytus': |
Rzekł jest człowiek, ktoregoż obciemniono jest oko (cuius obturatus est oculus) |
Panie Boże, proszę ja dzisia, grzeszny człowiek, twego miłosierdzia |
Ktory jest człowiek, jenże pojął sobie żonę a jeszcze nie obcował s nią (non accepit eam), jidzi i wroć się do swego domu |
'człowiek nie należący do pewnej wspólnoty, zwłaszcza rodowej, występujący najczęściej jako świadek sądowy, szczególnie przy naganie szlachectwa, a także w sprawach dotyczących wychodźstwa kmieci, homo, qui ad aliam familiam pertinebat, qui frequentissime testis in iudicio erat': |
'człowiek (rzadziej ludzie) nie należący do pewnej wspólnoty, mianowicie rodowej, występujący jako świadek sądowy w sprawach dotyczących wychodźstwa kmieci, homo (etiam homines) qui ad aliam familiam pertinebat atque testis in iudicio erat': |
Acz ktory człowiek dziedzinę swą w pieniądzach drugiemu... zastawił, ot czasu dzisiejszego (a tempore constitutionis hodiernae) ta zastawa... będzie trwała |
'człowiek osobliwy, dziwaczny, homo insolitus': |
'człowiek chcący oglądać dziwy, ciekawski widz, mirabilium curiosus': |
Gdyby... człowiek... zwan ku prawu a nie przydzie, a o to ochtowan, słowie bantowan albo skazan..., jako go mają ku prawu dobyć? |
'jeden z czterech pierwiastków, z których rzekomo miał się składać wszechświat i człowiek, żywioł, elementum': |
Tegodla eż człowiek będzie zatwierdzon ku prawu o przerzeczone rzeczy, a nie mogą się panowie sprawnie podjąć tego jimienia, ale to ma jego żona... osieść |
'reszta pozostała odciętej ręki a. człowiek z odciętą ręką, manus trunca vel homo manu trunca': |
Gdaż człowiek... sam siebie wspomienie, ... i to uznaje, kiegdy zgrzeszył, w kakie wrzemię zgrzeszył, kilkokroć zgrzeszył |
Człowiek z siemienia twego..., jenże by miał pokalanie, nie będzie ofierować chlebow Bogu, ... byłliby... kiławy (herniosus), ... nie przystąpi ofierować <obiaty> Panu |
Ustawiamy..., iże kilekolikroć... niektory człowiek na drugiem człowiecze... niektorej summy pieniędzy... nie wierzyłby, tegdy powod albo zyskujący (actor) słowo ot słowa na summę pieniędzy... przysięgać ma |
Wiedzże takie, eżeć niżadny człowiek k nim przyć nie może, jeno aliż siedm śmiertnych grzechow zzuje z siebie a zwlecze XV med. |
Ten umarły człowiek zostawił po sobie długi, a ty długi fordrowali (OrtMac 87: fołdrowali) albo prawili pospołu tych dzieci opiekaldnicy i mąż tej żony, tych dzieci oćczym |
Alećby niektory człowiek miedzy nami mogł tako rzec |
Potym umarł ten raniony człowiek, a gdy r<z>ecznik miał fordrować tego umarłego człeka, wziął pieniądze od strony i odstąpił fołdrowania |
Dixit..., quod esset fortylny człowiek 1468 |
'człowiek ogrywający kogoś w grze hazardowej, is qui aliquem ludo vincit': |
'człowiek zbytnio oddany miłostkom, kobieciarz, rozpustnik, vir moribus levior, procus': |
Aleć ja naprzeciw temu nics nie mowię, iże ktoryć człowiek ma on wiele dzieci a na służbęć je on wyrządzi, więcci oni bywają ślachetni a dobrych obyczajow napełnieni |
'człowiek nieżyczliwy, nieprzyjazny, zawistny, homo malevolus, invidus': |
'człowiek pozbawiony wolności, homo libertate privatus': a. 'pojmany na wojnie, jeniec, in bello captus, captivus': |
Każdy człowiek może w gajonem sądzie swą żałobę odpuścić (nemo... suam querelam, war.: propositionem, dimittere potest, OrtMac 56: żałobę opuścić), co sie poczęła w gajonem sądzie |
Sirotny człowiek ciężko uraniony..., tego fołdrował wojt... prze jego sirotstwo i ostrzegł to w fołdrowaniu, uwyszyła-li-by <się> boleść, aby też mogł uwyszyć żałobę (si dolor altiaret, ut etiam querela altiaretur) |
Każdy człowiek może w gajonem sądzie swą żałobę odpuścić, co sie poczęła w gajonem sądzie, chocia ta żałoba jest [wzdzięczna] uświadczona albo przekonana (nisi querela fuerit decisa et producta, OrtMac 56: przekonana) |
Ale będzieli taki człowiek prosto bez żałowania (absque clamore, OrtOssol 64, 1: bez wołania) obżałowan, tedy jest on bliszy odyć sam swą ręką |
'człowiek skłonny do narzekania, skory do kłótni, homo queribundus, querulus': |
Sed semetipsum exinaniuit, fformam serui accipiens, in similitudinem hominum factus, habitu, gl. habitus hic est suscepcio humane nature, inventus ut homo w obleczeniu naszego człowieczeństwa nalezion jest jako człowiek (Phil 2, 7) XV med. |
Ten człowiek..., ktory mi się obligował pod tem prawem V<aszej> M<iłości>, iż mi miał zapłacić na święty Szymon cztery złote..., tu mi się nie usprawiedliwił, gdzie się przed Waszą Milość obligował, iż mi miał zapłacić na święty Szymon XV ex. |
A zaprawdęć by ten to człowiek mało zgrzeszył, iże gdyżciby się on na to rozmyślił, iżbyć on w krotkie chwili umrzeć musił |
Który{ć} człowiek miedzy nami chce być w jego duszy tą to światłością oświecon |
Iże ktoryć człowiek ty dary jest stracił, szukajże jich miłościwie |
Ty zaprawdę, człowiek jednej myśli (homo unanimis, Puł.: ty, człowiecze jeden se mną), wodz moj i znaniec moj |
A tako więc jesci on to był przykazał, abyć wszeliki człowiek... z sobą tę to dań przyniosł był |
'człowiek wolny, ale bez ziemi, nieosiadły, najmujący się do służby, homo liber, domini famulus, qui nullum possidebat agrum neque certo quodam habitabat loco': |
Gdyby człowiek był rajcą i przysiągł, a jego przyjacielowi taka sie rzecz, jako przypisana (ut praescriptum), przygodziła |
'człowiek, który obmawia, źle, nieprzyjaźnie wyraża się o bliźnich, oszczerca, calumniator': |
'człowiek, który obmawia, źle, nieprzyjaźnie wyraża się o bliźnich, oszczerca, criminator, calumniator': |
'człowiek myślący o czymś, troszczący się o coś, tu: stróż, qui de aliqua re cogitat, hic: tutor': |
Człowiek może swe dziedzicstwo... przed prawem oddać, jele personam chce po jednym drugiemu |
Gdy umrze człowiek... a ma po sobie dziada |
Jeden poczesny człowiek... umarł a zostawił po sobie swą dziewkę i brata |
Każdy człowiek... może... mieć swego przyprawcę, prokuratora aliboż rzecznika i piercę (suum advocatum, procuratorem seu prolocutorem, Dział 11: rzecznika) |
Kiedykoli... niektory człowiek... ślachcica, na obliczu abo na ręku, albo na jinych mieśćcoch (in aliis locis)... uraniłby, tegdy... trzy grzywny... ma zapłacić |
Ale zaprawdę w obrazie przeszedł człowiek (in imagine pertransit homo), a za dar sie troszcze |
'jeden z czterech pierwiastków, z których rzekomo miał się składać wszechświat i człowiek, elementum': |
K niemuż, gdaż człowiek grzeszny rozpamię<taję grzechy> zstąpi, toczu sam siebie wspomienie, z tajnego sirca <strumienie gor>skich słez za grzechy wylije |
Acz się przygodzi, gdy niektory człowiek pozwaw drugiego do sądu będzie nań żałował (item contingit, quod quandocumque aliquis homo evocat alium ad iudicium et de ipso querulatur), kako żyto jego... wypasł, ta żałoba ma być sądzona ku winie po polsku rzeczonej pięćdziesiąt |
Gdyby kto mowił o rajcach przed dziedzicznym panem. Pytaliście nas o prawo tymi słowy: Gdyby ktory człowiek rzekł przed dziedzicznem pa[a]nem o rajcach mowiąc, aby nie byli prawdziwi..., co ten za to przepadł? |
Miłosierdzie jest miłość serdeczna a czysta, jąż człowiek każdemu chce dobrze jako sobie, i uczyni, gdykole a gdziekoli może XV med. |
Jim ci człowiek jest piękniejszy, tym ci jest w siercu gorszy. A przez to gdyż ci miły Jezu Kryst człowieka cudnie stworzy, tym ci się rychle grzechu dopuści |
'człowiek służący w wojsku za wynagrodzeniem, pobierający żołd, miles mercennarius': |
Jenże jakokoli Bog jest i człowiek, nie dwa wżdy, ale jeden jest Krystus. Jeden zajiście nie obrocenim bożstwa w ciało (unus autem non conversione divinitatis in carne), ale przyjęcim człowieczstwa w Boga |
Człowiek, co przysiągł przed radźcami (iurat in cruce coram consulibus), iż prawie szosował od swego jimienia |
Ten człowiek..., ktory mi się obligował..., iż mi miał zapłacić... cztery złote..., gdzie ja, moj łaskawy panie, przysłałem na złożony czas..., tu mi się nie usprawiedliwił... A tak ja wierzę, iż W<asza> M<iłość> raczy mi uczynić sprawiedliwość jako moj pan, moj łaskawy XV ex. |
Możeli człowiek przysięgając odeprzeć swą przysiegę sam albo jinnym człowiekiem, kiedy zmyli |
Miłosierdzie jest miłość serdeczna a czysta, jąż człowiek każdemu chce dobrze jako sobie, i uczyni, gdykole a gdziekoli może XV med. |
Ten człowiek..., ktory mi się obligował..., iż mi miał zapłacić na święty Szymon cztery złote..., gdzie ja... przysłałem na złożony czas..., gdzie ja przysłałem syna swojego, tu mi się nie usprawiedliwił XV ex. |
Możeli ten człowiek..., ukazać, słowie przysłać (OrtMac 99: przysiąc) samotrzeć, iż zapłacił ten dług |
I mowił jest Pan ku Mojżeszowi licem w lice, jako obwykł (sicut solet) <mowić> człowiek ku przyjacielu swemu |
Przystąpi (accedet) człowiek ku siercu wysokiemu, i powyszon będzie Bog |
Człowiek..., jenże by miał pokalanie, nie będzie ofierować chlebow Bogu swemu ani przystąpi (nec accedet) k służbie jego |
Oto ja, człowiek barzo złosny, przystępuję do ciała świętego Boga w Trojcy jedynego XV ex. |
'żarłok, pijak, człowiek jedzący i pijący dużo, ponad miarę, nieumiarkowany w jedzeniu i piciu, homo edax, gulosus': |
'brzydota, ohyda czy człowiek obrzydliwy, budzący wstręt, deformitas, foeditas (nisi homo turpis, foedus)': |
żyw(i)ący 'istota żywa, zwłaszcza człowiek, animans, imprimis homo': |
Ktory człowiek siedzi w prawie miesckiem... i tam bytem żył albo żywie (possessionatus est vel mansionem agens, OrtMac 91: bytem mięszka), ten może swej żenie dać wiano |
Gdyby człowiek był radźcą..., a jego przyjacielowi by sie niejaka rzecz albo przytcza jemu przygodziła, a ten radca by odstąpił radziec i prawa..., a przystąpił z bronią... ku swemu przyjacielowi..., co ten za to ma cirpieć? |
'człowiek, mężczyzna należący do narodu izraelskiego i wyznający religię mojżeszową, Hebraeus, Iudaeus, vir gentis Israeliticae, religionis Mosaicae': |
A zaprawdęć by ten to człowiek był bar-zo grzeszny, jenże by on ot te to światłości nie był oświecon |
'człowiek oddany komuś, czemuś, stronnik, zwolennik, qui alicui deditus est, fautor': [tu: o wyznawcach religijnych] |
Człowiek z siemienia twego poczeladnik twoj (homo de semine tuo per familias), jenże by miał pokalanie, nie będzie ofierować chlebow Bogu |
'człowiek przynależny do ludności służebnej, zajmujący się hodowlą koni książęcych famulus, qui ducis equos educandos curat': |
'według pojęć starożytnych i średniowiecznych jeden z czterech elementów, z których miał się składać człowiek i wszystko co żyje, secundum antiquos et mediaevales unum e quattuor principiis rerum, e quibus homines omniaque animantia componi ferebantur': |
Gdy dobry człowiek... przywiedzie rzecz przed prawo (ut causas ad iudicium deducat) prosto albo świadki, co jest jego myto? |
Zastanieli ktory człowiek swe rzeczy wzięte... u Żyda ktorego, ten Żyd nie może prawem odbronić, ale krześcijan może je odzierżeć przysiągwszy na krzyżu |
Chcemy, aby... człowiek o... gwałt... byłby pozwan, tedy nań dobrym świadeczstwem ma być dokonan. Paknięli to nie będzie, tedy włosną ręką przysiągwszy sam odbędzie (se valeat expurgare, Sul 33: ma się moc oczyścić) |
Gdyby ktory człowiek rzekł... o rajcach mowiąc, aby nie byli prawdziwi..., co ten za to przepadł? A gdyby tego przał, jako to nań rada ma być, albo jako on tego ma odbywać i praw być podług prawa? |
Człowiek może swe dziedzicstwo i jimienie dobrze dobyte przed prawem oddać (OrtMac 76: dać) |
Człowiek jeden wielebny poszedł w dalekie krolewstwo przyjąć sobie krolewstwo i przywrocić (accipere sibi regnum et reverti Luc 19, 12) |
Oddali człowiek swe jimienie za żywota... a nie odwołałliby tego dawania za żywota, teg<d>y po jego śmierci to odawanie (OrtBrRp 88, 4: oddawanie) ma stać w swej mocy |
Zamyliłli człowiek przysięgę, może dobrze sam... sie odeprzeć (OrtBrRp 71, 1: podeprzeć), słowie wtore,... albo jilekroć będzie jemu potrzebizna przysięgać,... aż przysięże, jako rozkazano |
'człowiek przynależny do jednostki organizacyjnej ludności zależnej, zwanej pstre sto, unus e subditis hominibus, qui pstre sto appellabantur': |
Gdyby człowiek osądzon na śmierć z prawa a (?) krolewska albo [o] jinna gwałtowna ręka odjęła go od śmierci albo jakokolwiek odproszon, jako tego człowieka mają dalej puścić albo dzierżeć? |
Romiej bił się jako dobry człowiek podlug jego szyku, a jego odjechanim nie stała <się> szkoda panu Komorowskie<mu> 1443 |
Brat nie odkupi, odkupi człowiek i nie da Bogu łaskania swego, a myto odkupienia (pretium redemptionis, Puł: otkupienia, sim. ca 1420 R XXIV 84) dusze swej i robić będzie na wieki |
Człowiek, jako siano dni jego, jako kwiet polny, tako otek[t]wcie (efflorebit, Puł: zakwcie) |
2. 'człowiek, homo, vir': a. jako jednostka liczona: |
'człowiek, na którym popełniono lub będzie popełnione zabójstwo, caput (de homine interfecto vel quem quis interficere parat)': |
'człowiek zajmujący pierwsze miejsce, główna osoba, naczelnik, caput, dux, princeps, praefectus': |
'człowiek żyjący z pobudek religijnych w odosobnieniu, eremita': |
'człowiek żyjący z pobudek religijnych w odosobnieniu, eremita': |
S[ł]ołtystwo, czso je człowiek w dziedzicstwo kupi albo ma, to spaduje i odmiera (OrtMac 75: odumiera) na męską t[a]warz ('mężczyznę') |
Ja grzeszni człowiek kaję sie oćcu... mych wszech grzechow, com sie jich dopuścił... mą pięcią rozumu (Spow 1: w pięci zmysłoch, 3. 4: z pięci zmysłow, 7: pięcią zmysły) |
hypocor. 'rozum, tu: człowiek mądry (o Adamie), mens, ratio, hoc loco: homo sapiens (de Adam)': |
'człowiek odlewający bądź obsługujący działa, qui tormenta bellica ex fuso aere conficit, vel qui tormenta bellica curat': |
Swirchowany Bog, swirchowany człowiek od dusze rozumne (ex anima rationali, Puł, MW 112b: rozumnej) i człowieczego ciała sąc |
(tylko w Biblii i jej interpretacjach) 'człowiek wybrany przez Boga do spełniania specjalnych funkcji, pomazaniec, homo, qui a Deo electus praecipuo fungitur munere': |
Tedy odpowiedział ten ożałowany człowiek pytając tak (requirendo sic) |
Czyli może jeszcze ten człowiek k swemu jimieniu pytać (OrtMac 142: sie pytać) i fołdrować <i> dzierżeć (an vir... se ad hereditatem suam vice versa trahere et tenere possit)? |
Jako może człowiek narodzić się, gdy jest stary? Izali może w żywot matki swojej na wtore wnić i odnarodzić się (numqiud potest in ventrem matris suae iterato introire et renasci Jo 3, 4)? |
Gdyż pojmie człowiek żonę..., a ona nie najdzie miłości przed jego oczyma..., napisze list rozwodny (libellum repudii, 1471 MPKJ V 30: rozwodne) i da w rękę jej, i puści ją z swego domu |
'człowiek zagniewany, homo iratus': |
Dostojnie mi sie widzi, by ten człowiek nam przeciwny od naszego odpisan kraja |
'człowiek gnuśny, leń, leniuch, segnis': |
W czem człowiek nie otpoczywa, w tem mu trwać nie ldza abo nie może XV med. |
Gdyby człowiek osądzon na śmierć z prawa a krolewska... ręka odjęła go od śmierci albo jakokolwiek odproszon |
Umrzeli człowiek a zostawi po sobie rownorodne dzieci (qui, sc. pueri, sibi coaequales sunt natione, OrtOssol 67, 1: rowno dwoje dzieci rodne) |
Prawda, eże niegdy człowiek ma tłoczyć, jako może, kaliżdą omowę o sobie i o jinem XV med. |
Człowiek Boga widzieć ani jego prawdy rozumieć nie może, jen jest w grzesze XV med. |
Tedy ma przy tem zostać podług jich (sc. przysiężnych ludzi) wyznania i przy tym tako, gdzie ten człowiek miał swe tramy... przez rok i dzień przez prawnego nagabania |
'mieszkaniec państwa, człowiek osiadły na terytorium podległym pewnej władzy, incola civitatis, qui in terra alicuius imperio subiecta habitat, subditus': |
'mieszkaniec państwa, człowiek osiadły na terytorium podległym pewnej władzy, incola civitatis, qui in terra alicuius imperio subiecta habitat, subditus': |
Gdy[by] dobry człowiek... podejmuje się (OrtOssol 28, 2: podejmie sie) przed prawem ludzskiej rzeczy oprawiać..., co jest jego myto? |
Gdyby człowiek miał... przysięgać, a nie wyrzecze przysięgi, jako ją rozkazano..., możeli sie sam sobą albo człowiekiem podeprzeć (OrtRp 46, 2: utrum se istius relevare, podeprzeć, possit), słowie wtore przysiąc? |
Ale będzieli taki człowiek prosto bez wołania (simpliciter absque clamore) ożałowan |
Każdy człowiek może w gajonem sądzie swą żałobę odpuścić (OrtMac 56: opuścić) |
Ale ja czyrw jeśm, a nie człowiek, przekora ludzska i odrzucenie ludzskie (abiectio plebis, Puł: wyrzucenie z zbora) |
'człowiek wolny, ale bez ziemi, nieosiadły, pozostający w służbie zamożniejszej szlachty, homo liber, qui tamen neque agri quidquam possidet nec certo loco habitat, sed hic illic nobilibus inservit': |
Jest<li> o to odsądzony człowiek też co radźcam przepadł albo mali jim też co przepaść, czyli nie ma? |
'człowiek wolny, ale bez ziemi, nieosiadły, pozostający w służbie zamożniejszej szlachty, homo liber, qui tamen neque agri quidquam possidet nec certo loco habitat, sed hic illic nobilibus inservit': |
'człowiek wolny ale bez ziemi, nieosiadły, pozostający w służbie zamożniejszej szlachty, homo liber, qui tamen neque agri quidquam possidet nec certo loco habitat, sed hic illic nobilibus inservit': |
(obiektem docelowym człowiek i wewnętrzne części ciała): |
'człowiek wprowadzający zamieszanie, niepokój, wichrzyciel, homo turbulentus, seditiosus': |
Ktoryć człowiek weń wierzy, tenci będzie wezwan ku wiekuje światłości |
Jako Mirek był Staszkow człowiek, kiedi ji wsadzał w kłodę 1403 |
(miejscem człowiek a. zwierzę, jego wnętrze i wewnętrzne części ciała): |
Ten człowiek zbiegł ani nie uczyniw dosyć podle prawa, nie osądziwszy podla ziemskiego układu 1432–7 |
Zastanieli ktory człowiek swe rzeczy u ktorego Żyda, co mu są ukradziony..., może je odzierżeć, przysią<g>wszy na krzyżu |
Podejmieli sie dobry człowiek rzecz mowić |
Chof rzeczono jest zamknie albo względni, bo takież jest w rozumie, bo człowiek zamczony ima sie oględać (quia conclusus debet circumspicere) i szkody sie duchownej warować |
'człowiek z kosą, kosiarz, homo falce instructus': |
'człowiek zajmujący się uprawą ogrodu, hortulanus, qui hortum colit': |
Ktory człowiek czyni wolą otca mego, tenci przydzie do krolewstwa niebieskiego |
'pierwszy człowiek, Adam, primus homo, Adam': |
Ja, grzeszny człowiek, kaję sie... tobie, otcze (Spow 4. 5: ojcze) duchowny (Spow 3. 6: kapłanie), mych wszech grzechow |
Wszelkny człowiek napirwej dobre wino dawa, a gdy się spiją, tedy to, co podlejsze jest (Rozm 209: co podlejsze ma; quod deterius est Jo 2, 10) |
'człowiek mający nadzór nad rurami wodnymi, dozorca wodociągu, qui fistulas aquarias curat, aquarius': |
Gdy człowiek zastawi jeden drugiemu rolą, dom... przed sądem a zapiszą to jemu listem przysiężniczem pod[ług] <jich> pieczęci<ą> (OrtMac 99: pod jich pieczęcią), ktory z nich ma lepszą tej rolej albo domu obronę? |
Gdyby człowiek, mąż albo żona, nalezion nie-w-małżeństwie (i. e. w niemałżeństwie, in adulterio) |
'człowiek okrutny, srogi, bezlitosny, homo crudelis, saevus': |
'człowiek wielkich rozmiarów, homo ingentis corporis, gigas': |
A przezto gdyżci ktory człowiek z swym nieprzyjacielem chce się walczyć, tedyć więc on z siebie długie odzienie zdruci tegodla, iżbyć mu ono nie wadziło |
'człowiek mieszkający w miejscowości znacznie od siedziby sądu odległej a. mieszkaniec miasta niemający prawa miejskiego, qui a sede iudicii longius habitat vel qui in urbe habitat nec in urbis iure est': |
Człowiek z wojtowskiej wsi z jedną niewiastą z Opawy przed nimi, siedzącą radą, o pieniądze (sc. się zobowiązał), a brali sie na jich wyznanie, tako to ma być jiszczono, jako siedząca rada wyznała |
Człowiek ty grzechy pełniący Bogu jest bar-zo śmierdzący ca 1450 |
Nie postrobion bądź człowiek (non confortetur homo, Puł: nie posilon bądź) |
A przezto gdyżci ktory człowiek z swym nieprzyjacielem chce się walczyć, tedyć więc on z siebie długie odzienie zdruci |
'wojownik, ten, kto wojuje, walczy, bije się, też człowiek dzielny w boju, bitny, bellator, qui bellat, pugnat, de aliqua re dimicat, etiam homo in pugna fortis, bellicosus': |
'ten, kto wojuje, walczy, bije się, też człowiek dzielny w boju, bitny, qui bellat, pugnat, dimicat, etiam homo in pugna fortis': |
Człowiek ma tłoczyć, jako może, kaliżdą omowę o sobie i o jinem XV med. |
'człowiek, który obmawia, źle, nieprzyjaźnie wyraża się o bliźnich, oszczerca, criminator, calumniator': |
Baczcie, iżeć noc jest, łatwiej sie może człowiek omylić i możecie jąć niektorego prawego miasto jego z jego uczennikow |
'jako narząd mowy, też przenośnie mowa, to, co się mówi, człowiek mówiący, instrumentum loquendi, etiam translate sermo, oratio, quod dicitur, homo loquens': |
(człowiek) nieobrzezanych warg |
Gdyż podług pisma nauki wszelki człowiek w młodości jest podobniejszy ku złemu (sit pronior ad malum) |
Gdy człowiek cirpiał rok i dzień..., aż woda z rynny <jego sąsiada> ciekła przez jego dom (si vir sui vicini tectum et canale aquatile domus seu postici per domum suam vel posticum fluentem haberet) |
Ten człowiek będący Waszej Miłości poddany, na imię Gregiel, postrzygacz stary XV ex. |
Człowiek ma tłoczyć, jako może, kaliżdą omowę o sobie i o jinem, a to nie prze się, ale prze ony, jiż by mogli, jego słuchając, polepszyć się XV med. |
Tego człowieka <jął> burgrabia przez jego rzeczy odmiany, słowie iż nie chcącą rzeczą ten człowiek zobowiązał sie w jęctwie list, słowie ukazać od miasta Frydborku |
'człowiek, który ma nad czymś zleconą pieczę, stróż, dozorca, custos, curator': |
Wszczedł jest człowiek... uźrzenia prostego a ważnego, ... w mowie ważny, [a] roztropny a rzadki i umierny (aspectum habens simplicem et maturum..., in colloquio gravis, rarus et modestus) XV med. |
Jeden człowiek... przyszedł do miasta, tego człowieka <jął> burgrabi prze jego rzeczy odmianę, słowie iż mieszał rzeczą (occasione permutationis suae loquelae) |
Może człowiek swą rzecz albo jimienie (bona, OrtMac 55: swe rzeczy albo jimienie) w dłudze zastawić |
A tako więc jesci on to był przykazał, abyć wszeliki człowiek... do Betlehem przyszedł był a z sobą tę to dań przyniosł był, jażci jest ona rzymskiemu cesarzewi dać była miana |
'człowiek grożący, rzucający pogróżki, qui alicui minatur se aliquid vindicaturum seu postulaturum': |
(człowiek) podworzyczny |
(człowiek) podworzyszczny |
'człowiek trudniący się jakimś rzemiosłem, rękodzielnik, opifex, artifex': |
Przeklęty człowiek, ktory uczyni rycie a dęte, ganiebność [była] Bogu, działo rąk rzemięślnikowych (opus manuum artificum) |
'człowiek, homo': |
Ten człowiek..., ktory mi się obligował..., iż mi miał zapłacić..., gdzie ja, moj łaskawy panie, przysłałem na złożony czas, ... gdzie ja przysłałem syna swojego, tu mi się nie usprawiedliwił XV ex. |
Cso jest człowiek, iż ji pomnisz...? sławą i czcią koronował jeś ji (gloria et honore coronasti eum) |
Jako sie może człowiek narodzić będąc star, ależby mogł zasie wnić w żywot (in ventrem... iterato introire Jo 3, 4) swojej matki i narodzić sie? |
Człowiek microcosmus 1437 |
Błogosławiony człowiek, jegoż ty nauczysz, Gospodnie, i z twego zakona nauczysz ji (de lege tua docueris eum) |
człowiek grzeszny |
'człowiek dokonujący gwałtów, czynów przemocy, bezprawia, violator, raptor, qui vim vel stuprum infert': |
'człowiek zajmujący się sadem, qui pomarium curat': |
Iże gdy Got<art> [...] sadzał na Jana młynarza prawo, <te>dy jego człowiek był 1415 |
'człowiek należący do królewskiej ludności służebnej, zamieszkałej w kilkunastu wsiach ziemi halickiej i lwowskiej, homo servitute quadam regi obligatus, quales fuerunt incolae quindecim pagorum terrae Haliciensis et Leopoliensis': |
<G>dy ubogi człowiek pozowie bogatego o gwałt, tedy bogaty o gwałt przez świadki ma się oczyścić abo podług obyczaja gwałtownego (Sul 50: podług gwałtu dostojności) rowną winą ma być skaran (iuxta violentiae qualitatem debita poena est multandus) |
Gdyby człowiek osądzon z prawa na śmierć, a krolewska albo jina gwałtowna ręka odjęł<a> go od śmierci albo kakokoli odproszon, kako tego człowieka dalej mają puścić albo dzierżeć?... Co jest prawo? |
'człowiek pochodzenia czy wyznania ormiańskiego, Armenus': |
'człowiek lubujący się w rozlewie krwi, homo atrox, crudelis': |
Ten człowiek jest krzywoprzysiężca a stracił swe prawo i cześć |
I był człowiek z faryzeuszow, Nikodem imieniem, książę żydowskie (princeps Judaeorum Jo 3, 1) |
Człowiek grzeszny... to uznaje, kiegdy zgrzeszył..., kilkokroć zgrzeszył, ktorymi grzechy tworca swego na gniew powabił |
Gdy człowiek zbieży z miasta, ktorykolwiek pirwej z żałobą... jimienie zastanie, ten pirwej weźmie za swoj dług |
Przystąpi człowiek ku siercu wysokiemu (ad cor altum) i powyszon będzie Bog |
Ktoryć człowiek weń wierzy, tenci będzie wezwan ku wiekuje światłości krolewstwa niebieskiego |
Człowiek... przypodoban jest ku źwierzętom nierozumnym (comparatus est iumentis insipientibus) |
'człowiek trudniący się wyrobem saletry, qui nitrum conficit': |
Był jeden człowiek ociec czeladny, ktory osadziwszy winnicę (qui plantavit vineam) i ogrodził ją płotem... a osadziwszy (locavit Mat 21, 33) ją oraczom i poszedł precz |
'człowiek bez ziemi, nieosiadły, najmujący się do służby, sługa, homo liber, domini famulus, qui nullum possidebat agrum, neque certo quodam habitabat loco': |
Gdyż zgrzeszy człowiek tym, prze jeż to śmierci będzie osądzon (adiudicatus morti), [a] obieszon będzie na szybienicy |
'człowiek pakujący i transportujący bagaże książęce, qui ducis sarcinas colligat ac transportat': |
Ktorykolwi<e>k mieszczanin ku dworu przymila się a zjedna, i<ż> miesckie prawo... złomią, tego mogą radźce ożałować... A zjednałliby to ktory przysiężny człowiek a wyznali to przed osiadłą radą, tedy ten przestąpił swą przysięgę |
osiędziony (o człowieku) 'opętany, daemoniacus': |
'człowiek kryjący się po kątach, aby podsłuchiwać i potajemnie donosić, zausznik, donosiciel, qui latens sermones sublegit et alicui clam refert, delator, susurrator: |
'człowiek bez ziemi, nieosiadły, najmujący się do służby, sługa, homo liber, domini famulus, qui nullum possidebat agrum neque certo quodam habitabat loco': |
'człowiek wolny, ale bez ziemi, nieosiadły, najmujący się do służby, homo liber, domini famulus, qui nullum possidebat agrum neque certo quodam habitabat loco': |
Potem miły Jesus począł mowić k temu człowiek<u>, ktory jest był ślep i ku drugiem Żydom rzekąc: "Jam przyszedł na ten świat ku sądowi, aby ci, ktorzy nie widzą, widzieli, a ktorzy widzą, by ślepi byli" (ut, qui non vident, videant et qui vident, caeci fiant Jo 9, 39)... Jesus rzekł im (sc. licemiernikom): "Byście byli ślepi, ni mielibyście grzecha, ale ninie mowicie, iże widziemy" (quia videmus Jo 9, 41) |
Sędzi sirocie (iudicare pupillo)..., iżby więcej nie śmiał wyszyć sie człowiek na ziemi |
Ten człowiek nie znając... panow, co są przysłani osobno (OrtMac 35: osobnie) od krola prze mieskie dobre |
Osoczon jeden człowiek panu po krzywdzie i niewinnie |
'właściciel huty lub człowiek pracujący w hucie (szklanej), officinae vitri possessor seu operarius': |
Dzisia Bog człowiek uczynion jest, jen przedtym był, ostał, a cso nie było, wziął (id, quod fuit, permansit, et quod non erat, assumpsit) XV in. |
'handlarz, człowiek trudniący się handlem, mercator, negotiator': |
Jeden człowiek sam sie obiesił, <co z nim> mają uczynić, mająli ji schować (OrtMac 129: chować), a kako albo gdzie pogrześć ji (an ipsum sepellire debeant et ubi vel quid cum eo esset faciendum)? |
Kaf wykłada sie schylony (incurvatus), bo człowiek ustały wielikim wycięstwem żąda sie wschylić |
Ktory człowiek chce czynić wolą Otca Niebieskiego, tenci ma mieć wiarę krześcijańską, a nie telko skutkiem, ale teże i siercem |
Quo castior homo in hoc mundo iżci jimci człowiek na tem to świecie jest [...] żywota, tanto propinquior, milsy, deo et quanto inmundior, tanto... deo remocior |
(człowiek, miasto, ziemia) imieniem, na imię |
Ten człowiek... na imię Gregijel XV ex. |
Sirotny człowiek ciężko uraniony... tego fołdrował wojt przez swego... rzecznika, prze jego sirotstwo i ostrzegł to w fołdrowaniu, uwyszyłaliby <się> boleść, aby też mogł uwyszyć żałobę |
Będzielić mocny ktory człowiek sczyści (numerare) proch na ziemi, takież będzielić mocny twoje siemię sczyści (numerare) |
Będzieli miedzy wami człowiek, jenże by nocnym snem był pokalan (qui nocturno pollutus sit somnio), wynidzie z stanow |
A jakokoli to grzeszny człowiek uczyni, tako nagle sirce jego jemu doradzi, iżby grzecha ostał |
Przystąpi człowiek ku siercu (Puł: ku siercu) wysokiemu (ad cor altum) i powyszon będzie Bog |
Miłosierdzie jest miłość serdeczna a czysta, jąż człowiek każdemu chce dobrze jako sobie XV med. |
'(człowiek) należący do królewskiej ludności służebnej, homo servitute quadam regi obligatus': |
To błogosławieństwo człowiek otrzymawa (ecce sic benedicetur homo Psal 127, 4), ktory w bojaźni boskiej sie kocha |
I rzecze człowiek: Acz zaiste jest owoc (fructus) prawemu, zaiste jest Bog sądząc je na ziemi |
Nebulo, gl. sc. eodem modo decoctor, scura polizacz mis abo łakomy człowiek XV p. post. |
Człowiek... jako kwiet polny (tamquam flos agri), tako otekwcie |
'stary wiarygodny miejscowy człowiek powoływany do pomocy przy postępowaniu dowodowym, senex fide dignus et probus, omnibus notus, qui ad quaestionem iudiciarium habendam testis vocabatur': |
Człowiek nie był, jeż to (qui) by działał ziemię |
A zaprawdęć by ten to człowiek był barzo grzeszny, jenże by on ot te to światłości nie był oświecon w jego duszy |
Iże ktoryć człowiek weń wierzy, tenci będzie wezwan ku wiekuje światłości krolewstwa niebieskiego |
Homo habens caritatem... non inflatur człowiek mający miłosierdzie... nie wielbi sie, nie podnosi sie nad bliźniego (I Cor 13, 4, GlKazB II 51: nie nadyma sie) XV med. |
'człowiek pomazany oliwą na znak podniesienia go do wyższej godności, qui oleo unctus est in honoribus promovendi gratia': |
Wszczedł jest człowiek w ziemi żydowskiej..., oblicze mający wielebne XV med. |
Człowiek aczby spał z żoną słączenim siemienia (coitu seminis), jeż to by była dziewka... wypłatą nie wypłacona, ... bita będzieta oba |
Cso jest człowiek, iż ji pomnisz (quod memor es eius)? |
'człowiek, który pomaga, pomocnik, qui auxilium fert, adiutor' (?): |
Umarł jeden człowiek i zostawił po sobie sirotnego syna (OrtOssol 57, 4: siestrnego syna) |
'Boże zrządzenie, postanowienie, na które człowiek nie ma wpływu, voluntas Dei': |
Ubacz grzechow siedm być... Człowiek ty grzechy pełniący Bogu jest barzo śmierdzący ca 1450 |
Możeli człowiek zarobione albo jine swe jimienie odkazać albo oddać po swej śmierci, słowie testament z tego uczynić na swej śmiertelnej (OrtMac 80: śmiertnej) pościelej? |
Gdy człowiek by ożałowan o głowę albo o śmiertelne (OrtOssol 42, 3: o śmiertne) rany (pro vulneribus monomochalibus) |
Ktory człowiek czyni wolą otca mego, tenci przydzie do krolewstwa niebieskiego |
Co człowiek zabit pana Więceńcew, to nie s mą wolą ani radą 1397 |
Bo człowiek upadł w grzech przez pychę (cecidit per superbiam) |
człowiek upadniony |
Jeden człowiek w naszem mieście upewnion |
Tym wołanim pobudzili i rozgorz[sz]yli wszytek lud, iże pochwatając kamienie, błoto a drwa, czym kto mogł i rzucali na miłego Jesukrysta i upluskali ji silno, i było niedobrze znać, by był człowiek |
Uczynił jeśm sie jako człowiek przez pomocy, miedzy martwymi wolen (inter mortuos liber) |
'człowiek dopuszczony do sekretów, wtajemniczony, zaufany, qui arcanorum particeps, conscius factus est, fidelis': |
Umarł człowiek i zostawił po sobie siestrnego (OrtMac 73: siestrzynego) syna (sororis filium), co <jemu> była <siostra> od jednego oćca i od jednej macierze |
Ktory by człowiek tego (sc. złamania reguły) sie pokusił albo śmiał skosztować swą uporą (si quis autem hoc attemptare praesumerit), ma to pewnie wiedzieć..., iże wpadnie taki... w gniew Boga wszechmogącego 1484 |
Umarł człowiek i zostawił po sobie siestrzynego (OrtOssol 57, 4: siestrnego) syna (sororis filium), co jemu była siostra od jednego ojca i od jednej macierze |
Ktory człowiek to popełni, żywot wieczny jest odzierży |
Gdy... człowiek złodziejstwo... popełniłby (si... perpetraret)..., tegdy w jego część dziedziny pan książę wwięzać <się> ma |
Gdyż ten człowiek zostawił sobie moc <i> państwo swego jimienia, gdy je popisał (OrtOssol 97, 2: zapisał) i dał wszego połowicę swej żenie |
Chcąc on to ot nie przewiedzieć, iże narodzilić się ktory człowiek na świecie taki, coż być on był nad n<i>m mocniejszy |
'człowiek pracujący w woskobojni, faber, qui ceram e favis exprimebat': |
'człowiek należący do bliżej nieznanej grupy książęcej ludności służebnej, homo servitute quadam duci obligatus': |
Ty zaprawdę, człowiek jednej myśli, wodz (dux) moj i znaniec moj |
Gdyby ktory człowiek miał wojtowstwo (ib. 16, 4: wojtostwo) dziedzinne (advocatiam, OrtMac 73: dziedziczne) w mieście w prawie miesckiem, ktorego wojtowstwa używa z młynow, z czynszow |
Jozef jako stary a barzo w robocie człowiek natychmiast wpadnie w niemoc |
Człowiek a człowiek urodził sie w niej (natus est in ea) |
'człowiek chłopskiego pochodzenia, qui cmethonibus natus est': |
Ktoryć człowiek ty to dary jest stracił, szukajże jich miłościwie..., a tako więc je ty nadziesz |
Tu był człowiek, ktory miał rękę uschłą (manum habens aridam Mat 12, 10) |
Też się dawam winien Deo omnipotenti..., aczbych też grzeszny człowiek ustąpiłem, wierząc w czary |
Opuści człowiek oćca swego i mać swą a będzie k żenie swej skłonion (adhaerebit uxori suae), a będzieta dwa w jednem ciele |
Kako żenino jimienie jidące człowiek... może brać w swą obronę, słowie tako, aczby (OrtMac 87: tako ażby) to po jej śmierci jemu przyszło |
Tedy więc chciałci jest on (sc. cesarz) to był przewiedzieć, wieleć jest on... ludzi pod sobą miał był, a tako więc jestci on... to był przykazał, abyć wszeliki człowiek ... do Betlehem przyszedł był |
Człowiek jeden był osiędzion... zastępy złych duchow... Ten przydąc ku Jesukrystusowi i dał jemu chwałę. Tako ona siła złych duchow jęli wołać (sed... exclamavit) |
'człowiek wysłany z jakąś wiadomością, w jakiejś sprawie, niekiedy publicznej, posłaniec, wysłannik, legatus, nuntius': |
Przyszedł jeden człowiek do wojta, prosząc posła (praeconem) na zapowiedanie jimienia swego dłużnika |
Przed każdem piątkiem ma mowić... Credo, a za to otrzyma takowy człowiek dwanaście darow od Pana Boga ca 1500 |
Aczkoli nie woli cirpi... człowiek, a wszakoż niechać cirpi dla... osądzenia bożego o grzech, jenże nas na to potoczył w nędzej chwały wiecznej, acz skromno będziem cirpieć (Rom 8, 20) XV med. |
Ktoryć człowiek ty to dary jest stracił, szukajże jich miłościwie a siercem skruszon<y>m i k temu nabożn<y>m |
Ktoryć człowiek ty to dary jest stracił, szukajże jich miłościwie..., a tako więc je ty nadziesz |
Chciał{ci} jest on (sc. cesarz) to {był} przewiedzieć, wieleć jest on... ludzi pod sobą miał był, a {tako więc jesci on to był przykazał}, abyć wszeliki człowiek... do Betlehem przyszedł {był} |
Zaprawdę ty jeś z jego zwolenikow, bo cię twa mowa zjawia (loquela tua manifestum te facit Mat 26, 73), bo jeś galilejski człowiek |
Wynidzie człowiek na działo swe i na skutę swoję (exibit homo ad opus suum et ad operationem suam, Fl: ku działaniu swemu) aż do wieczora |
Aleć ja naprzeciw temu nics nie mowię, iże ktoryć człowiek ma on wiele dzieci a na służbęć je on wyrządzi, więcci oni bywają ślachetni a dobrych obyczajow napełnieni |
Gdy człowiek cirpiał rok i dzień i daleko więcej (die et anno et tam longe, donec moreretur), aż woda z rynny <jego sąsiada> ciekła przez jego dom |
Człowiek jeden szedł z Jerusalem do Jerycha, tedy uderzyli nań zbojce (et incidit in latrones Luc 10, 30) |
Jako Maciej był Nakiel<s>kich człowiek tedy, kiedy ji Kusz pobrał 1396 |
Gdyż ten człowiek... jego zapowiedzi nie chce wierzyć..., tedy zapowiedzenie wojtowskie nie ma mocy |
Ustawiamy, eż gdyby ktole dobrej sławętności sąc (bonae famae, Dział 20: nieporuszony swej czci człowiek), o... gwałty był pozwan, powod powinien bądź, cso wiedzie, doświa[s]dczyć |
Iże narodzili{ć} się ktory człowiek na świecie {taki}, coż być on był nad n<i>m mocniejszy, więcszy i mędrszy? |
(w wierzeniach ludowych, in opinione populi) 'człowiek mogący się przemienić w wilka, homo, qui in lupum mutari potest': |
(w wierzeniach ludowych, in opinione populi) 'człowiek mogący się przemienić w wilka, homo, qui in lupum mutari potest': |
'jeden z czterech pierwiastków, z których rzekomo miał się składać wszechświat i człowiek, żywioł, unum e quattuor principiis rerum, elementum': |
Też radźce ani żadny człowiek ma zsadzić przysiężnika prze jiny urząd przez jego winy (absque causa legitima) |
Gdyby człowiek zaćwierdzon, słowie gdyby ku prawu nie stał, a przeto by winion (OrtMac 130: by ożałowano) o głowę (si... firmati fuerint pro homicido) i o ciężkie rany |
Co ten człowiek swem dzieciom dał a w gajnym sądzie... utwierdzono, przeciw temu nie może rzec jego pani ani może wrzucić (hoc ipsius uxor contradicere non potest neque vacuum facere) |
Jako Mirek był Staszkow człowiek, kiedy ji wsadzał w kłodę 1403 |
Cokolwie by ten człowiek przeciw Bogu albo przeciw ludu zaczynił, słucha jego nie ruszać |
Człowiek..., w jegoż jeśm pwał, jenże jadł chleby moje, uwieliczył na mię zdradę(magnificavit super me supplantationem, Puł: wieliką jest uczynił na mię obłudę) |
Ku tej zapowiedzi milczał ten winowaty człowiek (vir debitorius) |
Podług jegoż słowa człowiek słunie sprawiedliwy a dobry przez dobre a sprawiedne uczynki XV med. |
'człowiek złośliwy, obmówca, homo malignus, calumniator, detractor': |
Sirotny człowiek ciężko uraniony..., tego fołdrował wojt... i ostrzegł to w fołdrowaniu, uwyszyłaliby <się> (OrtMac 123: wyznałliby) boleść, aby też mogł uwyszyć (OrtMac 123: wyznać) żałobę (si dolor se altiaret, ut eciam querela altiaretur) |
Aleć ja naprzeciw temu nics nie mowię, iże ktoryć człowiek ma on wiele dzieci a na służbęć je on wyrządzi |
Też podobno krolewstwo niebieskie ziarnu gorczycznemu, ktore człowiek wziąwszy wsi<e>je na swej roli (seminavit in agro suo Mat 13, 31) |
Ale ja jako głuchy nie słyszał jeśm (non audiebam)..., uczynił jeśm sie jako człowiek nie słyszący (non audiens) |
Gdyby ktory człowiek miał wojtowstwo dziedzinne w mieście..., ktorego wojtowstwa używa (OrtMac 73: pożywa) z młynow, z czynszow (quam utifrueret cum censibus et molendinis) procz win |
Gdyby człowiek z jinej strony był, a nań by słyszeć, iż jest wyleganiec |
Człowiek..., jenże by był trędowat albo cirpiąc wylanie siemienia (patiens fluxum seminis), nie będzie jeść tego, coż jest poświęcono mnie |
K niemuż gdaż człowiek grzeszny... zstąpi, toczu sam siebie wspomienie, z tajnego sirca <strumienie gor>skich słez... wylije |
'człowiek przynależny do książęcej ludności służebnej, zajmującej się strzeżeniem gniazd sokolich, łowami na młode sokoły i udziałem w polowaniu z sokołami, unus servorum ducis, quorum officium fuit nidos falconum curare, teneros falcones capere et venationibus falconiis interesse': |
poświęcony (w Biblii) 'człowiek szczególnym sposobem poświęcony Bogu, nazirejczyk, homo deo dicatus, Nasireus': |
(w Biblii) 'człowiek szczególnym sposobem poświęcony Bogu, nazirejczyk, homo deo dicatus, Nasiraeus': |
Uczynił jeśm sie jako człowiek przez pomocy miedzy martwymi wolen, jako ranieni spiąc (dormientes) w grobiech, jichże nie jest pamięcien więcej |
Też się dawam winien Deo omnipotenti ze dwanaście członkow wiary świętej krześcijańskiej, aczbych też grzeszny człowiek wstąpiłem (Spow 1: iżeśmy zgrzeszyli we dwunaćcie, członkow chrześcijańskiej wiary, iżeśmy niegdy w niej <wąt>pieli), wierząc w czary |
Wojtowstwo albo sz[ł]ołtystwo, cso je człowiek w dziedzicstwo kupi albo ma, to spaduje i odmiera (heredant) na męską t[a]warz |
Ktory jest człowiek straszywy a sierca straszywego, jidzi a wroci się do domu swego, aby nie wstraszył sierc bracie swe (ne pavere faciat corda fratrum suorum) |
Aczkoli nie po woli cirpi... człowiek, a wszakoż niechać cirpi dla sprawiedli[g]wego osądzenia bożego o grzech, jenże nas na to potoczył w nadziei chwały wiecznej (Rom 8, 20) XV med. |
(o człowieku, de homine) 'pojawić się, apparere, adesse': |
'człowiek przynależny do książęcej ludności służebnej, może zajmujący się wyrobem naczyń drewnianych zwanych spądami, unus e colonis ducis propriis, qui fortasse in vasis ligneis, qui spądy vocabantur, conficiendis occupabatur': |
Wszelkny człowiek napirwej dobre wino dawa, a gdy się spiją (cum inebrati fuerint Jo 2, 10), tedy to, co podlejesze jest |
Dzisia Bog człowiek uczynion jest, jen przed tym był ostał, a cso nie było (sc. ciało), wziął (id, quod fuit, permansit, et quod non erat, assumpsit) XV in. |
Gdyby [ten] człowiek upewnion, słowie dano mu mir przyć i odyć swe sprawić i przedać wolno (mansionem suam... intra et extra trahi, gl. id est dare et vendere, posse) |
Gdy człowiek... swym dzieciam i żenie wybierze... opiekaldnika..., powinienli ten opiekaldnik sprawić długi (debita emovere) tych dzieci i tej paniej, a mali albo możeli sobie wziąć zysk albo urobek za swoj trud? |
Człowiek słunie sprawiedliwy a dobry przez dobre a sprawiedne uczynki XV med. |
Człowiek słunie sprawiedliwy a dobry przez dobre a sprawiedne uczynki XV med. |
Przystąpi człowiek ku siercu wysokiemu, i wzniesion będzie (exaltabitur, Fl: powyszon będzie) Bog |
Pomdleć kazał jeś... duszę *moję, a wszakoż za dar troszcze sie wszeliki człowiek (verumtamen vane conturbatur omnis homo) |
{Tako więc jesci on to był przykazał}, abyć wszeliki człowiek... do Betlehem przyszedł {był} (Luc 2, 3) |
Ktoryć człowiek chce do Boga przyć, tenci ma być święty |
Ktory człowiek chce czynić wolą otca niebieskiego, tenci ma mieć wiarę krześcijańską, a nie telko skutkiem, ale teże i siercem |
Gdyby mieszczanin... przysz<e>dł w wojtow dom... a ten człowiek... wyrzekł[y]by niektore ni<e>rządne, sromotne słowa łając |
Jako w ten czas Mikołaj był moj człowiek, kiedy ji Paszek wściągnął na prawo 1391 |
Raczcie wiedzieć, iże ten człowiek, pan Mikołaj Stary, nic nie krzyw, ktorego Bienia powciąga XV ex. |
Człowiek..., ktoryż bydli u was (apud vos) |
Tedy rzekł on człowiek: Jam pirwszy (sc. zapowiedział) niżli wy (quam vos, OrtMac 45: nyszly thy)... Tedy rzekł wojt: Jam ji pirwej zapowiedział niżli wy |
Przeciw temu rzekł jeden człowiek..., co... wybran dzieciom i tej paniej w opiekaldnika (qui pro tutela electus est pueris, OrtMac 82: wybran... opiekadlnikiem) |
'człowiek stary, w podeszłym wieku, homo aetate provectus, senex': |
Gdy człowiek zbieży z miasta, ktorykolwiek pirwej z żałobą... jimienie zastanie, ten pirwej weźmie za swoj dług, a potym drugi..., a potym trzeci, a tako kożdy..., poko jimienia stawa (tamdiu quantum de bonis profugi superesse poterit) |
'katechumen, człowiek przygotowujący się do przyjęcia chrztu, catechumenus': [przygotowujący się do przyjęcia chrztu, błogosławieństwa znakiem krzyża, catechumenus]; |
'człowiek zły, bezbożny, malus, impius': |
'człowiek wolny, ale bez ziemi, nieosiadły, służący u zamożniejszej szlachty, homo liber, qui tamen neque agri quidquam possidet nec certo loco habitat, sed hic illic nobilibus inservit': |
Gdyż ma rozgrzeszenie od rzymskiego stolca (a sede apostolica Romana)..., na to ten człowiek przyszedł zasię k swemu prawu |
Nie jestli ktory człowiek... dokonan, aby był wyleganiec, coż jemu to wymawiano (vituperat aliquis... ipsius nationem), poko był żyw |
Jeden człowiek żałował na drugiego, iż mu winowat dług na wymieniony (OrtOssol 102, 1: wymowiony) czas albo dzień (ad diem certum) nieprzewłocznie |
A wszakoż za dar troszcze sie (vane conturbatur) wszeliki człowiek |
Iże ktoryć człowiek weń wierzy, tenci będzie wezwan ku wiekuje światłości krolewstwa niebieskiego |
Niepodeźrany dobry człowiek może swego nieoddzielonego syna tako ożałowanego przysięgą wyjąć (potest... iustificationem iuvare) |
Wynidzie człowiek na działo swe (exibit homo ad opus suum) a ku działaniu swemu (ad operationem suam, Puł: na skutę swoję) aż do wieczora |
'człowiek chory, słaby czy też szaleniec, obłąkaniec, homo aeger, infirmus aut insanus, furiosus': |
Dostojnie mi sie widzi, by ten człowiek nam przeciwny od naszego odpisan kraja |
Każdy człowiek ma w sobie siedmdziesiąt cztyrzysta i dwa członki |
Błogosławiony człowiek, jegoż ty nauczysz, Gospodnie, i z twego zakona nauczysz ji, by ukojił jemu (ut mitiges ei) ote dniow złych |
Był jeden człowiek, ... ktory osadziwszy winnicę i ogrodził ją płotem, a ukopawszy w niej lisicę (fodit in ea torcular Mat 21, 33) i uczynił wieżę |
Oko, jim tu sąc, człowiek Boga może widzieć, jest nasz rozum XV med. |
'człowiek a. ludzie pełniący straż, custos aut custodes': |
'człowiek wolny, ale bez ziemi, nieosiadły, pozostający w służbie zamożniejszej szlachty, homo liber, qui tamen neque agri quidquam possidet nec certo loco habitat, sed hic illic nobilibus inservit': |
'to, co zostało stworzone, powołane do istnienia, stworzenie, człowiek, zwierzę, quod creatum, vita donatum est, animal, homo, bestia': |
Wszczedł jest człowiek... w mowie ważny a roztropny, a rzadki i umierny (in colloquio... modestus) XV med. |
Ktory człowiek chce czynić wolą otca niebieskiego, tenci ma mieć wiarę krześcijańską, a nie telko skutkiem, ale teże i siercem |
Iż ci wielkokroć się to przygadza, jimci człowiek jest piękniejszy, tymci jest w siercu gorszy, a przezto gdyż ci miły Jezu Kryst człowieka cudnie stworzy, tymci się rychle grzechu dopuści |
Gdyżby człowiek miał na kogo świadectwo albo świadeczny list (iudicii banniti litteras, OrtOssol 73, 3: świedziecz<ny> list) o dług z gajnego sądu |
Gdyby człowiek miał na kogo świedziecz<ny> list (iudicii banniti litteras, ib. 18, 4: świadeczny list, Ort Mac 99: świadectwo albo swiadeczny list) o dług z zagajonego sądu |
Jestli człowiek dłużen a wydzie s miasta na ziemię, to jest iże sie wyrwie (OrtMac 58: sie wiaruje) z tego prawa, w ktorem siedzi (transfert se de civitate ad provinciam in aliud iudicium), aby jego doma nie zastano w jego prawie |
Iże ktoryć człowiek ma on wiele dzieci a na służbęć je on wyrządzi, więcci oni bywają ślachetni a dobrych obyczajow napełnieni |
Podejmieli się dobry człowiek mowić za wyrzeczone myto, mają jemu zapłacić |
'człowiek kopiący studnie, studniarz, puteorum fossor, putearius': |
'istota ludzka, człowiek, homo': |
'to, co zostało powołane do istnienia, człowiek, zwierzę, quod creatum est, homo, animal': |
Ale ja czyrw jeśm, a nie człowiek, przekora ludzka i wyrzucenie z zbora (abiectio plebis, Fl: odrzucenie ludzskie) |
Jako ten człowiek nie wyszedł dobrowolnie ode mnie [pana Tomisława wysiedziaw], wysiedziawszy ziemski układ, będąc w mojem dzierżeniu, i wysiedział rok kromie gabania 1438 |
Gdy juże człowiek wyprożni się ot grzechow a juże nie ma... swarow na swej myśli..., temuć błogo XV med. |
Umarł jeden człowiek i zostawił po sobie sirotnego syna |
2. (w tekstach z Biblii lub pozostających pod jej wpływem) 'członek tej samej grupy ludzi uznawanej za wspólnotę, unus hominum, qui in communitate quaddam vivunt': a. ogólnoludzką, plemienną, rodową, in communitate gentis: aa. 'człowiek, potomstwo, homo, progenies': |
'człowiek uzbrojony, zbrojny, homo armatus': |
'człowiek zaprawiony do walki na broń sieczną, qui ferro pugnare didicit': |
Nam naukę w tem słowie dał, by się do Boga uciekał wszelki człowiek w potrzebach w swych XV ex. |
Iże skarada jest część (turpis est pars, Dział 8: zły jest człowiek), jaż sie z swym pospolstwem nie zgadza, ustawiamy |
'pisarz, człowiek wykształcony, scriptor, vir eruditus': |
Quia et ipsa creatura liberabitur a seruitute corrvpcionis bo człowiecze przyrodzenie wyzwolono będzie od służby, wyzbawiono będzie i wyzwolono (R XXV 165: boć człowiek wyzwolon, wyzbawion będzie, R XXII 358: wyzwolono będzie) od ciała śmiertelnego służby (Rom 8, 21) XV ex. |
Tedy rzekł ten człowiek przed radą: Wyzna-li na mie parobek i rataj, abych kazał brać to siano, chcę ja to cirpieć... Tedy wyznali albo wyznajali (recognoverunt, OrtMac 38: wyznali) nań przed radą jego parobcy |
Jako m<i> ten człowiek sbiegł ani nie uczyniw dosyć podle prawa, nie osadziwszy podla ziemskiego układu 1432 |
Tedy więc naprzeciw jemu niżadny człowiek nie jestci on wyszedł był, abyć mu on ktorą cześć był uczynił |
Jest przeto wiara prawa, abysmy wierzyli i wyznawali (ut credamus et confiteamur Ath 28, Fl i Puł: bychom... znali), iże Pan nasz Iesus Krystus, Boży Syn, Bog i człowiek jest |
Człowiek rozkosznego żywota miedzy wami i nieczysty barzo zawidzieć będzie bratu swemu... a nie uda (ne det) mięsa synow swych, jeż to sam je |
Gdy człowiek ujedzie albo zbieży (extrahit quis de civitate) |
Wszczedł jest człowiek... uźrzenia prostego a ważnego (aspectum habens simplicem et maturum), oczu żołtu a czystu XV med. |
'człowiek zapalający świece, czuwający nad oświetleniem, qui candelas accendendas curat': |
Ale ten człowiek naucza, iżby nasza służba albo święcenie kościelne było marne (sacra nostra abolenda et vana) |
święty 'człowiek święty, homo sanctus': |
Każdy człowiek może w gajonem sądzie swą żałobę odpuścić, co się poczęła w gajonem sądzie, chocia ta żałoba jest wzdzięczna oświadczona albo przekonana (nisi querela fuerit decisa et producta) |
'człowiek zezowaty, limis oculis spectans, paetus': |
Kiedyż to jest, iże człowiek w sobotę przyjmuje (accipit Jo 7, 23) obrzezanie, aby zakon Mojżeszow nie był poruszon |
Romiej biłl sie jako dobry człowiek podług jego szyku a jego odjechanim nie stała szkoda panu Komorowskie<mu> 1443 |
Obwiniony człowiek poddał sie na wyznanie swych parobkow i rataja o sw<o>j żywot |
Smiłuj sie nade mną, Boże, bo podeptał (conculcavit) mie człowiek |
Pytaliście nas i pisalismy wam, iż człowiek może dać swe jimienie..., gdzie albo komu chce |
Ten człowiek... nie wyszedł z paniej Jachninej domu 1411 |
Prawda, eże niegdy człowiek ma tłoczyć, jako może, kaliżdą omowę o sobie i o jinem XV med. |
'człowiek pozbawiony wolności, pojmany w niewolę, captivus, qui in carcere vi detinetur': |
Sędzi sirocie i cichemu, iżby więcej nie śmiał wyszyć (Puł: wyszszyć) sie człowiek na ziemi (ut non apponat ultra magnificare se homo super terram) |
Ktory jest człowiek, jen żyw jest a nie uźrzy śmierci (non videbit mortem)? |
Gdy człowiek ma świadczyć bądź o głowę (testificare debet pro homicidio), bądź o dług |
K niemuż gdaż człowiek grzeszny rozpamię<taję grzechy> zstąpi, toczu sam siebie wspomienie, z tajnego sirca <strumienie gor>skich słez za grzechy wylije |
Coż uczynim z Jesusem, jen... jest człowiek niewinny? |
Abyć wszeliki człowiek... z sobą tę to dań przyniosł był |
'człowiek manifestacyjnie, na pokaz pobożny, dewot, superstitiosae pietatis ostentator, vir nimis religiosus': |
'człowiek często przygnębiony, zatroskany czy gwałtownik, awanturnik, homo saepe demissus, providus seu vehemens, litigiosus': |
'człowiek trudniący się handlem, mercator, negotiator': |
'człowiek odrażający, wywołujący wstręt, pogardę, też szalony, homo foedus, aversabilis, fastidiosus, furens': |
'człowiek najmujący się do pracy na pewien czas za umówioną zapłatę, mercennarius, mercede conductus': |
Gdyż ten człowiek przyszedł zdrow przed gajony sąd i z dobrego namyślenia (mente deliberata, OrtMac 106: z zdrowego zamyślenia) mnie dług wyznał..., azali już moje zastawienie albo cso mnie zastawiono ma... moc mieć? |
Kto jest taki człowiek, iż on z prawem ortel strofuje..., ten może ku przysiężnikom siedzieć w ławicy i ortel wyrzec na swe prawo, acz on prawy<mi ortelmi sobie pirwej dokonał> nieszkodliwie (si ipse hoc iustis sententiis prius optinet sibi indemnabiliter), chocia on ku prawu nie przysiągł |
Bo acz będę ja ninie cirpieć człowiek śmiertelny, ale zmartwychwstanę Bog oświcony na wiek wiekom nieum<i>rający (ego quia patiar homo nunc mortalis, surgamque glorificatus Deus immortalis) |
Jeden człowiek wianował swej żenie ośmdziesiąt grzywien na swym jidącem jimieniu oprocz (OrtMac 131: procz) sądu (absque iudicio) |
'człowiek niemoralny, homo improbus, inhonestus': |
'człowiek komuś posłuszny, uległy, tu pogardliwie o hipokrycie, który żyje grzesznie i występnie, homo oboediens, obsequens, hic contemptim de hypocrita, qui peccanter et flagitiose vivit': |
Bo Bog nie przeczy (non... comminabitur, Biblia taborska: nepřieti) jako jiny człowiek |
'człowiek niemający rozumu, głupiec, nierozsądnie postępujący, stultus, qui temere agit': |
Podobno jest (sc. krolewstwo niebieskie) ku ziarnu gorczycznemu, ktore ziarno wziąwszy człowiek i wsieje na swym ogrodzie a rostąc uczyni sie drzewo wielikie, iże ptacy niebieszczy przyletując (ib. 340: przylecąc, veniant Mat 13, 32) i odpoczywają na[d] jego odroślach (et volucres coeli requieverunt in ramis eius Luc 13, 19) |