| rzecz |
| przestron(n)a rzecz (pełna), szyroka rzecz |
| rzecz, żałobę wznowić, wznowić żałobę |
| 'rozbieżność, sprzeczność, stwarzanie różnic, differentia, distantia, discrepantia, discrimen faciendi actus': |
| Chcząly opaw<s>czy myesczanye o myesczka rzecz (OrtMac 41: myeszka rzecz) szysskacz, czosz szą szwyathczyly w gaynem szandze |
| Przistøpyøøcz kaplani synowye Levi, ktoresz to gest zwolil pan bog twoy, aby slvzili y blogoslavili ymyenyv gego, ze wszitka rzecz gich slovi syø kona a wszelkø rzecz cistø albo nyecistø sødzicz mayø (quos elegerit..., ut ministrent ei... et ad verbum eorum omne negotium... iudicetur) |
| 'dysponowanie, rozporządzanie (rzeczą), facultas aliqua re utendi': |
| Posadzily syø dzen pyrvi *myeszocza dzesyøtego, pitaiøcz syø na takø rzecz (ut quaererent rem, 1471 MKJ V 52: aby pytaly na thaką rzecz) |
| Troyaka rzecz byla podobna, by krzczon od svyątego Yana... Trzeczya rzecz, aby dotknyenym svego *czyalo mocz odnovyenya dal vodam (ut tactu sui corporis vim regenerativam conferret aquis) |
| rzecz gwałtowna, nagła rzecz |
| My... thą ysta rzecz rozgodzimy, procz bysmy bili nyektorym nagabanym pylnym ogarnyeny, tedy szeszczy abo przynamnyey cztyrzem kv sadzy y podsadkowy poleczymy (adiungendis), ktorzy taką rzecz dzedzynną podlug sprawyedlywosczy rozgodzą |
| Sandza na sandze szedzancy vrząndnyka swego do gospodi oney paney s przecywniky gey ma posslacz, przed gymsze rzecz swoyą... rzecznykowi... polyeczi (delegabit, Dział 11: rzecz ma poleczycz swą) |
| 'w swej istocie, naturze, w rzeczywistości, in natura sua, re vera, reapse': |
| Gdyby nasz sądza... o ktorą rzecz osądzyl, ... przyiąwszy potem rzecz chczal osadzoną wztrączycz, tego nykt nye mosze vczinicz, to wyiawszy, aczby kto <o> wztecz do sądzey syą pvsczyl |
| Gdiby ktho o slodzeysthwo... byl przekonan..., alybo rzecz vkradlą lvbo gvalthem othyąthą (Dział 56: rzecz kradzoną abo gwaltem wzatą) wroczylby (vel rem furtivam seu violenter ablatam restituerit), then przeseczczywy ostan na wyeky |
| Mozely myasto szwą *pyączączą szwą rzecz szwyathczycz (causam propriam testificare, OrtMac 41: szwyaczycz) a szwym swyadecztwem swą rzecz szyszkącz? |
| licowany skutek, gorąca rzecz licowana, licowany uczynek |
| 'rzecz pochodząca z grabieży, res latrocinio ablata': |
| poszła rzecz na kogoś |
| zdać rzecz: |
| nagła rzecz |
| przestron(n)a rzecz |
| przewieść rzecz |
| zwirzchowaną rzecz uczynić |
| dziwna rzecz |
| wzdać rzecz na stratę i na zysk |
| głowna dziedzinna rzecz '?': |
| gorąca rzecz, gorący uczynek |
| rychła rzecz |
| 'orzeczenie, wyrok (sędziego), sententia (iudicis)': |
| mowna rzecz |
| potępna rzecz |
| droga rzecz |
| rzecz gorzka |
| jena rzecz |
| gorąca rzecz (licowana) |
| 'to, co budzi odrazę, zły uczynek, rzecz odrażająca, probrum, facinus turpe, id, ąuod taedio est, quod dedecori datur': |
| otrzymać rzecz, otrzymać w rzeczach wycięstwo |
| pomocna rzecz |
| rzecz wieść, wieść żałobę |
| wysłowić rzecz |
| szyroka rzecz |
| wzdać przę, rzecz itp. |
| Nedawno mą rzecz byla pothkala, abich barzo crasznø pannø mylowal ca 1428 |
| Dzeczi o dzedzynną rzecz, nye mayącz lyaath, pozwan[y]e, odzirzancz sobye do lyaath odpowyedzenya zawyeszenye, thych tho lyaath nye mogą w dawnoscz powodovi obrzeknącz, iano acz kthore przed zazwanym oczczowye gych alybo samy przedzirzely |
| Dzedzinnich rzecz sandzicz nye bandze mocz na dworze, alysch przed oblycznosczą krolową alybo namnyey szesczi riczerzow (in praesentia regis vel ad minus sex baronum) |
| Prawda – rzecz Kristowa, lezz (leg. łeż) – anticristowa |
| Mogaly kogo ku przyszyadze przyczysznacz, kyedy kto na kogo zalowal o dlug albo oczkolye bandcz o gyna rzecz |
| wymiennie rzecz za rzecz: |
| Przikazanye to to, ges to ya dzysz przikazvyø tobye, nye iest nad tobø ani daleko polozono, ani na nyebye postawyono... Ale gest tv rzecz wyelmi blisko (iuxta te est sermo valde), slowo w vsczech twich y w serczv twem |
| Kyedy komv szkazą przyszaga... <a ten, czo by myal nosycz przyszagą, nye bylby>... a powod by byl, chczącz przyszagy bracz od sampyerza, yako s prawa skazano, tedy sampyerz straczyl szwa rzecz |
| Pany Sboszkowa Brigisa vsdala szw (leg. swą) rzecz... przed prawem na stratą i na szy<s>k o *otszyszną, maczyer<z>yzną y *brathevyszną 1465 |
| Rzecz, czo szlusze w <g>roczkye prawo, tho ma besz odwloky szadzycz groczky szadzya, ale bądzyely ktho zarączon kv burgrabyemu sządw, then ma thamo k nyemu przydz |
| Iże mi wieliką rzecz uczynił, jen jest mocny a jego imię jest święte i chwalebne (sanctum atque gloriosum) |
| Dzeczy... do sząndow czągnyeny bywayą o dzedzynną rzecz (pueri... ad iudicia trahuntur super hereditaria quaestione) |
| Zapowyedayącz castellaanoom y wszystkym sąndzaam y podsandkoom, aby potheem przes pewnego powodv a wislowyoney rzecz<y> nye dawaly (Dział 17: wydawaly) kthorych pozwoow (quod... sine certo actore et causa expressa non dent aliquas citationes) |
| Bila prziszla rzecz bosza... przecyw wszemu zlemu, gesz bil vczinyl przed bogem, abi gy gnyewal swimy czini (contra omne malum, quod fecerat coram domino ad irritandum eum in operibus manuum suarum) |
| Iaco Adamowa iest za swim møzem, burgmistrzem poznanski a cosczanskim, nigdi ne othiednana iey rzecz z Grizinskim 1399 |
| Bandzely tho za dnya, szlowye przed noczą zalowano (fuerit non pernoctatum quaerulatum), tedy mogą tego szlomczą ozalowacz myrv (pro szlomczą myrv ozalowacz) o thą rzecz nazayvtrz |
| Aczkole w wyelich rzeczach rączoscz (celeritas, Dział 20: <r>ychla rzecz) chwalona bywa, a wszakosz ta gista rączoscz (celeritas, Dział 20: rychloscz) w sządzech a w rosprawyenyv rzeczy rostropnye nyegdi ma bicz powsczą[ga]gnyon[y]a |
| Stare radzcze... owynyly przed prawem gednego czlowyeka... a (pro o) gedna rzecz, ktorąsz przed pelna rada wysznal (coram pleno consilio fassus est) |
| Ale rzeklyby (leg. rzekłliby, sc. przysiężnik), ysz go kthora rzecz pylna zaszla albo mu zawadzyla (quod ipsum legale impedimentum impedisset),... thedy then przyszyasznyk szbyl thego besz szkody podlug prawa |
| Krystus schedl do Ierusalem y vypądzyl przedayące y kvpvyące, ktorasz rzecz mynye (pro myenyą), yze ynegdy szye nye stalo, lecz tey Vyelykey Noczy (quod numquam ab eo factum dicunt nisi in Pascha) |
| Gorącza gest rzecz, gdy kogo vfaczą, a on kogo byge albo dobyya (OrtMac 49: a on kogo byye albo dobywa) |
| Gorącza rzecz yesth, gdy kogo wchwacza, a on kogo byye albo dobywa (OrtKał 182: dobyya) |
| 'przedmiot objęty zakazem bożym, rzecz nietykalna pod karą, res sacrosanctae': |
| Wspominayø, ze gesz sam robotawal (memento, quod et tu servieris) w Egipcze, a przeto przikazvyø tobye, aby vcinil tø to rzecz |
| Przywyedzyeny sza trze przed gayny szad, czo szą yaczy w goraczych rzeczach o szmerthne rany y obwolany... y tha goracza rzecz przed szadem stogy, a czy yączczy obzalowany y fordrowany, szlowye prawem dobywany czyrpyecz podlug prawa |
| Talibus eloquiis, gl. argumentis domowamy, concluserunt, gl. sc. milites et custodes, id est intulerunt zamkly rzecz, Phariseis 1466 |
| Bo taka rzecz (sc. pokuszanie boga) mylosyerdza boszego nye obdzersza, ale wyøcey gnyew wzbudza a roznyewanye zanyecza (iram excitet et furorem accendat) |
| Iaco to swatczimi, iaco sz (rp. szø) Oganczinimi yednaczi ne doszla Potrkowa rzecz 1403 |
| Unus sol... tria in se habet vlg. troiakø rzecz w szobe yma ca 1420 |
| Wszdy na czwarthem wyeczv... stacz ma..., a gynko (alioquin) rzecz straczy |
| Nye o tø rzecz na Micolaiu... dobito..., ale o ginnø 1410 |
| Kako Olofernes roznyewaw syø prze takø rzecz (quemadmodum... iratus) |
| Wtenczas poydø synowye gego... a vszliszawszy tø przygodø, barzo syø rozgnyewaly (irati sunt valde), przeto ze tø rzecz vczynyl w Israhelu |
| Gescze *dvoye rzecz <może> bycz, czemv Pylath nye doczekal odpovyedzenya..., czo by pravda byla: pyrve przeto, bo... pravda navky na svyeczye byla zaczmyona a pravda zyvota osveya byla zgladzona, a pravda spravyedlyvosczy byla zastavyona, czvsch lakomstw (leg. łakomstwu) byla obvyązana |
| My thake skazanye sąndzey, gesz nye bilo kthorim odwolanym abo naganyenym zawyeszono (quae non fuit... suspensa), wykladamy poszle bycz w rzecz osądzoną |
| Dzeczi o dzedzynną rzecz, nye mayącz lyaath, pozwanye odzirzancz sobye do lyaath odpowyedzenya zawyeszenye thych tho lyaath nye mogą w dawnoscz powodovi obrzeknącz (pueri, induciati super aliquibus annis per iudicem, praescriptionem praedictorum annorum actori obicere non possunt) |
| Qualibus eloquis, gl. argumentis domowamy, concluserunt zamkly rzecz 1466 |
| Od pana bogacz ta rzecz possla (a domino egressus est sermo) |
| Nye naganyly na them myescze sąndzey, skazanye poydze w rzecz przeslą szkazanym (sententia transibit in rem iudicatam) |
| Pyrwey nysz wiszedl Ysayas... na pol syeny (mediam partem atrii), stala syø rzecz bosza k nyemv |
| Przyszyasznyk ma przydz ku gaynemu szadv besz przykazanya a... nye przyydzyely..., thedy moze woyth na nym zyszkacz szwą wyną... Ale rzeklyby (leg. rzekłliby), ysz go kthora rzecz pylna zaszla albo mv zawadzyla...., thedy then przyszyasznyk szbyl (OrtOssol 51, 2: tedyby... byl) thego besz szkody (absque damno manebit) |
| Mozely woyth besz gayonego sandv rok odlozycz do zayvtrzą, gdy szye stanye beszprawna rzecz przed polnoczą? |
| Gdysz woyth poczawszy rzecz w sządzye... bądzyely przyszyaszny woyth od szwego pana wynowan przed prawem, ysz they rzeczy... nye doszadzyl, szlowye nye dokonal..., thedy yest on uczynyl naprzeczyw szwey przyszyądze |
| Przyszla yedna nyewyastha przed gayny sząd y gyesth szwe gymyenye y szwą rzecz wszdala... A gdysz yusze tha nyewyastha tho vczynyla szdanye (OrtOssol 29, 1: danye, dum autem mulier praefata donum sic fecerat), poszla za masz y umarla |
| <J>an szalowal na Pyotra, ysz na gego dzedzynye przyszedwszy gest ploth wylamal... Tedy Pyotr odpowyedzal, isz Ian w tey ystey dzedzynye se mną we dnye y w noczy asz do dw (leg. dwu) lath myeszkal, mylczącz o ty yste ploty... Przeto my seszrzawszy lenywstwo (attendentes desidiam seu pigriciam, Sul 36: baczącz gnvszstwo alybo lenysstwo) Ianowo, przysądzylysmy Pyotrowy odydz dawnosczą dw (leg. dwu) lyath o taką rzecz |
| Przirodzeny... rzecz... posczygacz mayą podlug vlozenya prawnego (iuxta iuris formam, Dział 31: podlug prawa) |
| Mamy tez baczycz, yze szye trzykrocz modlyl (sc. Chrystus), bo troyąka rzecz[y] za nass odzyerzal, czvsch vyny odpusczenya (pro odpusczenye), mylosczy vczyeschenye a slavy dosczygnyenye |
| Anna... a Sara..., sliszøcz tø rzecz, poczølesta slzicz (lacrimatae sunt) |
| Ttanyely (pro stanyely) szye ktora nyevrzadną rzecz, o ktora by czynycz goracze prawo, to gesth sand (OrtMac 85: gorączy szad) |
| Wy tesz nyczyyą rzecz przed szyemszkym prawem mozeczye mowycz |
| Myenącz... nyesprawyedlywye skazanym bicz, nye nagany-ly nathemmyescze sąndzey (statim iudicem debet provocare, AKPr II 103. 196. 328. 391. 450, AKPr IV 88. 163. 411: naganycz), skazanye poydze w rzecz przeslą szkazanym |
| Skazanye sąndzey, gesz nye bilo kthorim odwolanym abo naganyenym zawyeszono (quae non fuit aliqua provocatione suspensa, AKPr II 20. 229. 357. 417. 486. 570, AKPr IV 29. 124. 193. 291. 373. 654: ne naganona, AKPr II 90. 130: ne nagonona), wykladamy poszle bycz w rzecz osądzoną |
| Dzedzinnich rzecz<y> sandzicz nye bandze mocz na dworze, alysch przed oblycznosczą krolową alybo namnyey (vel ad minus) szesczi riczerzow |
| 'sprawa, rzecz małej wagi, drobnostka, res parvi momenti, minor': |
| Nykt przez czygey woley czvdza rzecz ma dracz (pro bracz?, Sul 44: O glvpyem branyv rzeczy czvdzych) |
| Dzyevycza Marya, matka boza, przyvytala y (leg. ji 'go') mylosczyvye y począl<a> pytacz, yakoly szye rzecz myala o yey synye mylem |
| Daley pytalysczye nasz, gdy dobry czlowyek... przywyedze rzecz przed prawo prosto albo szwyathky (simpliciter aut testibus), czo gyesth yego mytho? |
| Gdysz ten ozalowany nye vffaczon na goraczey rzeczy y tesz przed thym o thą rzecz nye zaczwyerdzon y prosto nayn zalowano (simplici querela) przesz szwathkow |
| O thaką rzecz mogą sye do povyąthu svego bysskupa vczyecz albo do yego namyazthka 1484 |
| Richlo napelny syø rzecz (profecto... veniet sermo), iøsz mowyl |
| A za yutra manna przyszla, yako rossa w *okoly gich. A gdisz bila przykryla wyrzch szemye, z<ya>wyla sze gest na puszczy *drobnø rzecz (apparuit in solitudine minutum), yako kosmate, ku podobyenstwu szrzonowy na szemy |
| Prze tø rzecz nye chcyal syø pan slyvtowacz (noluit... propitiari) |
| Prze ktorø rzecz prosysz (pro qua re postulas)? |
| Gdyby clek... kv praw (leg. prawu) nye stal, a przetho by ozalowano o glową, o mąszką raną (OrtBrRp 94, 4: czyaszkye rany) albo o gynna neszprawna rzecz, ... trzebaly na thego nathychmyast doszwyączy<ć>? |
| Nyewyasta mązzatha (mulier maritata)... w dzeszancz lyath <ma> rzecz począcz o... dzedzyną |
| 'danina miodowa na rzecz księcia, później także na rzecz właściciela gruntu, na którym były barcie, vectigal, quod principi (postea etiam domino terrae) melle solvebatur': |
| Acz ktora (sc. dawność) byla... przesla, nyszly napyrwey (primo) kv sąndv o thą rzecz byli wyszwany |
| Ale genø tø rzecz zatayl ocyecz moy przede mnø |
| Ale chczalyby (leg. chciał-li-by) wasz pan kogo *vwynycz o gyna rzecz..., temv <ma> dacz dzen przed szye (OrtMac 57: przed szyą)... a ma gemv oszadzycz szwych szyeman zemszkye prawo (huic... pro huiusmodi conditione coram se mandet et virum suum et statuere debet sibi ius sui viri) |
| Acz ho wąnczszą rzecz... pozwan gest, rok za trzy nyedzelye gym ma bicz nasznamyonan alybo daan (terminus trium septimanarum eisdem assignetur) |
| Prze ktorø rzecz myenylesz yø sobye *syostrzø (quam ob causam dixisti esse sororem tuam)? |
| Dzeczi o dzedzynną rzecz nye mayącz lyaath pozwan[y]e, odzirzancz sobye do lyaath odpowyedzenya zawyeszenye, thych tho lyaath nye mogą w dawnoscz powodovi obrzeknącz, iano acz kthore przed zazwanym oczczowye gych alybo samy przedzirzely |
| Gyeden rzecznyk... przyganyl naszemu gyednemu poszpolnemu poszlowy rzekacz: Nye gyeszthesz thako dobry yako my, bo nam daya boze czyalo, a wam nye daya, poszlom, a thesz nyczyyey rzeczy przed szyemszkym prawem nye mozeczye mowycz (OrtBrRp 41, 1: wy tesz nyczyyą rzecz przed szyemszkym prawem mozeczye mowycz), yako my mowymy |
| Heredes... de Cozarzow luerunt penam sex scotorum judicio, quia przekasily rzecz stando in controversia 1452 |
| zaprzeczając zdanie główne i poboczne, zastępuje bezwyjątkowe twierdzenie: |
| <Pie>nczorakø rzecz XIV ex. |
| A ye sz mnogø twarzø czudnø a bødze mecz røkø brudnø, ana tesz ma k nemu rzecz obludnø |
| Rzekla... Marya:... Yako szyna moga myecz, o mązu nycz nye kcza wyedzyecz. Angyol gye odpowyedzyal: Nyechay thego, goszpodze, duch czya szwyathy navyedzy, yen tha wszythka rzecz obrzadzy XV p. post. |
| Abi uczynyona bila maszcz kadzydlna, rzecz woney przechodney (pro przechøtney, thymiama suavissimum) |
| Thego thesz nyeczestnego wyrzekami, gen thayemnye slodzege a sbyescze przechowiwa a sz nymy dzely rzecz<y> slye nabite |
| Nedawno mą rzecz byla pothkala, abich barzo crasznø pannø mylowal ca 1428 |
| Dico humanum (Rom 6, 19) povyądam vam *lathwya a lekką rzecz, kthora mozeczye sznoszycz ca 1500 |
| Viwyedzesz møza y zonø, ktorzisz sø takø nyegodnø rzecz vczinili (qui rem sceleratissimam perpetrarunt), kv wrotom myasta twego y bødø kamyenim obrzvczeni |
| Gdyby czlowyek byl radzczą y przyszagl, a gyego przyyaczyelowy by szye nyeyaka rzecz albo przydczą gemv przygodzyla, a then radcza by odstąpyl radzecz y prawa..., a przystapyl sz bronya... ku swemv przyyaczyelowy,... czo ten za to ma czyrpyecz? |
| Moy myly panye, nye przepusczay mye wlyczky (leg. w uliczki?) zatraczenya, alye my rzecz: Owo ya thwoye zbawyenye |
| Ony (sc. opawszczy mieszczanie) przynyeszly takye swyadeczsthwo, [w] kthorem szyą nye szostaly (OrtMac 42: kthorym szye nye osthaly), tedy... tym straczyly szwa rzecz |
| O them tho miloserdzu, choscy gest ge Xpc ku svøthemu Ganu mal bil, dwogøcz rzecz... macze rosumecz |
| Ma przyszancz, ysz byl tako daleko, ysz ne mogl pyrwey *przydcz za szwe gymyenye odpowyedacz albo acz tesz gego rzecz pylna nye wszczyagla |
| Tha my rzecz barszo nyemyla, yszesz mya tako postraszyla |
| A wszakoz Byenya them sobye nycz nye popravy, czo pyrvey myąl dzyelacz, o gedną rzecz tho bądzye dzyelyal, o [d]dvye abo o trzy XV ex. |
| Jacom bil na ssandze ot Sczepana... a Janowø stronø rzecz sszø ne dokonala, a przeto gim dalesm do Poznana do ssandu 1408 |
| Nedawno mą rzecz byla pothkala, abich barzo crasznø pannø mylowal ca 1428 |
| My o taką rzecz skazalysmy Ianowy dwiemanacze swyathky nyepodeszrzanymy (bonis, Sul 52: dobrymy) odydz |
| nadane imię w nom. a. w instr. rzeczownika a. przymiotnika: |
| Powod zzalobą alybo rzecz pozwaneemv na pyszmye dacz alybo dobrzee maa vilozicz (debito modo exponere vel in scriptis tradere teneatur, Dział 15: aby... szalobą... poloszyl na lyscze pozewnem) |
| Pan Hinczka otpouedzal ot szebe hy od dzeczi, isze to gest stara rzecz, nerad bich o to otpouedzal 1395 |
| Nyedobrø rzecz czynysz, szalonø robotøø kaszysz sze (stulto labore consumeris) y ty, y lud ten, ktory gest s tobøø |
| 2. 'pozostający w sprzeczności z uznanymi zasadami, qui contra leges solitas fit': a. 'sprzeczny z prawem, bezprawny, legibus repugnans, legibus contrarius': |
| Ktos bi kole poyøl szostrø *swyø... a opatrzilbi gaynbø gey, a ona opatrzilabi ganbø bratowø, *nyeslvsnyø iesta rzecz vcinila (nefariam rem operati sunt) |
| Sødzi me, bosze, y obezrzy rzecz moiø od luda neswøtego (de gente non sancta), od czloweka zlego y lsciwego oteymi me |
| Wdowa thakeesz w szesczi lyath rzecz pocznye..., a tho wszytko czassv pokoya a sgodi myesczye ma thylko, alye czassu walecznego nykake (alias non) |
| Jaco Jan, kedi Micolay... sządal ot Dobrogosta na Micolaya prawa, ysz tich ran ne przymowal na szą, y ne chczal s nym prawa pomocz, rzekącz, ysze to moya rzecz yest 1418 |
| Pan Hinczka otpouedzal ot szebe hy od dzeczi, isze to gest stara rzecz, ne rad bich o to otpouedzal y dzeczi, niszlibich sczal schal sbicz (leg. chciał żal zbyć) podlug szemszkego praua 1395 |
| O dlug... sampyerz... pozwani, rzecz straczi nye staw..., a powod przedanya hy oddalenya bandze myal mocznoscz (habebit facultatem) |
| Taka rzecz mylosyerdza boszego nye obdzersza (non est iste sermo, qui misericordiam provocet) |
| Sødzi me, bosze, y obezrzy rzecz moiø (discerne causam meam, Puł: rozgodz przę moyę) od luda neswøtego |
| *Czwortha rzecz alybo przitcza... gest tha, kedi prawem przekonany a szkazani doszycz wczynycz, knąbrnosczą sz szandv odydze, stronye zyskaley nye doszycz vczynyv abo nye obrąnczyv (actori cautione fideiussoria non praestita) |
| Ktho swą rzecz v sząszada alybo w gynego kogokolye zastaw gwalthem, nye prawwyąncz (leg. prawując) szą, weszmye, z wyną szecz grzywyen ma yą wroczycz zaszą gemv, gey zyskvyąnczemv |
| Wyobraza mowna rzecz depingitur verbositas XV p. post. |
| <S>wyrzchowanego boga laska, gensze... koneczna moc vszmerzil gesc, w forme [...] obynyono gesc. Druga rzecz gesc, isze [...] <obi>nyony wszistki rzeczi w formø sluszeb<ną> XIV ex. |
| Bo movyącz kv pravdzye, kto taką rzecz slyschal: Cztyrzy dny lezal vmarly v grobye a on y (leg. ji 'go') skrzeszyl |
| Aczbi na thegosz zaloba syąn dzyala (si contra eundem querela sit deposita) o thakąn rzecz,... na przisyąngą samowthor ma bicz skazan |
| Na trzeczem rokv nye stanye-ly (sc. pozwany), rzecz straczy a oth zaloby othpadnye (causam perdat et ab acione cedat) |
| Pothem przydą Mykolay... wszdrvszyl a wsznowyl tą tho zalobą (reficat et innovat eandem quaestionem, Dział 29: chczal tą rzecz wzrvszycz a o nyą czynycz) |
| Chczemy, aby acz ktho w sządze nyemyeczskego prawa... polozyl zalobą (Dział 32: bądze nany szalowal), szamperzs tam giste o drvgą rzecz thakąsz... w rosprzą zalowacz nye bąndze mocz (reconvenire non poterit, war. non poterit querulare) |
| Vtore przeto nye odpovyedzyal, aby vkazal smyerne czyrpyenye, bo są yemv dvoyą rzecz przymyenyaly |
| Prosa przestroną rzecz wyrsew rzeczą plynye (prosa incipit, versu labitur Prol VII) |
| Pakli nowø rzecz vcini pan, zebi *otworzocz zemya vsta swa polknølabi ge (ut... deglutiat eos) |
| Gdyby czlowyek byl rayczą y przyszyagl, a yego przyyaczyelowy thaka szye rzecz, yako przypyszana (ut praescriptum), przygodzyla |
| Ye sz mnogø twarzø czudnø, a bødze mecz røkø brudnø, ana tesz ma k nemu rzecz obludnø |
| Wdowa thakeesz w szesczi lyath rzecz pocznye alybo pothem smvdą prawo straczy kv *dzedzynya, yasz ktho spokoynye thyle dzirzal |
| Nye bąndą szą mocz prawem nyemyeczskym obronycz (non poterint se tueri), alye prawem polskym mayą othpowyedzecz o thą rzecz |
| Pany albo dzevicza pozywayąncza albo pozwana przed sąndzą alybo vrzandnikem rzecznykowy, gemv gey lyvbo (cui placet), rzecz szwą moze poleczicz |
| Wstawyamy, aby oththychmyaasth kaszdi, ... o rzecz przyrodzonego alybo czeledzyna lyvbo slvgy swego do sąndv przycz nye szmyaal (quisquam... propter causam consanguinei vel cuiuslibet familiaris aut servitoris ad iudicium venire non preasumat) |
| Sluchay thego, gospodze, duch cze szwąthy nawyedzy, gen thą rzecz wschycką obrządzy XV med. |
| Dzeczi, o dzedzynną rzecz nye mayącz lyaath pozwan[y]e, odz<i>rzancz sobye do lyaath odpowyedzenya zawyeszenye, thych tho lyaath nye mogą w dawnoscz powodovi obrzeknącz (actori obicere non possunt) |
| Gotowem do sødu, ezez ne mal przisøcz przed sødem o tø rzecz 1400 |
| Tedy my o taką rzecz... pastyrzowy skazalysmy przysyąndz (iurare), yako owcza w wyesz wegnal |
| Mozely tesz woyth o gedne[i] taką rzecz wzancz przysza[sz]gą? |
| Chcząly opaw<sz>czy myesczanye o myesczka rzecz szysskacz, czosz szą szwyathczyly w gaynem szandze... przysząsznym swyadeczthwem |
| Aczbi kto polyeczyl blysznemu swemu osla... y wszelkye dobitczyøø k stroszy, a vmarlobi..., a szadny bi tego nye wydzyal, prawo przyszyøszne bødzye w poszrzodku (ius iurandum erit in medio), ysze nye szczyøgnøøl røky na rzecz blysznego swego |
| Ale bądzyely ktho o taką rzecz obzalowan prosztho przesz obwolanya (OrtBrRp 71, 3: przesz wolanyą) przed *szwyedszkym szadem, ten to odyydze szam szwa rąka a raczcze nycz tego nye maya sządzycz |
| Acz ktho w sządze nyemyeczskego prawa przecywko <sąprzowi> swą... polozyl zalobą, szamperzs tam giste o drvgą rzecz thakąsz alybo rowną w rosprzą zalowacz nye bąndze mocz (ut... reconvenire non poterit) |
| Wszitka rzecz gich (sc. kapłanow) slovi syø kona (ad verbum eorum omne negotium) |
| Gdyby czlowyek byl radzczą..., a gyego przyyaczyelowy by szye nyeyaka rzecz albo przydczą gemv przygodzyla, a then radcza by odstąpyl radzecz y prawa..., a przystapyl sz bronya... ku swemv przyyaczyelowy..., czo ten za to ma czyrpyecz? |
| Gdy dobry czlowyek... przywyedze rzecz przed prawo (ut causas ad iudicium deducat) prosto albo szwyathky, czo gyesth yego mytho? |
| Ay przeto rzecz<n>ycze, prziwolana *nassye (advocata nostra), *tchwe *mylosrdne oczy k nam *obracz! |
| Przysząsznykow szwyadeczthwo pod myeszczka pyeczaczą o myesczka rzecz nye moze ostacz |
| Gdyby... sząndza... skazowalby przecywko kthorey stronye gynszey, yą skazvyącz o nyekthorą rzecz... w sząnd wwyedzoną, a przetho strona skazana do wyszszego byla otheszwala (propter hoc pars damnata ad superiorem appellat, Dział 2: tedy strona vcząszona odzowie syą kv wysszemv stolv),... sząndza, oth kogo othzywayą..., pyrwey nye chcze any ma swego bronycz skazanya, alysz pirwey przes stroną otheszwalą (per partem) trzy grzywny... gemv bądą dany |
| Yze o podrapyenye dzeszanczini... albo o kthorąkole rzecz gyną rostropną (pro causa qualicumque rationabili) thaki drapyeszcza... ma clyanth bycz |
| Adamowa iest za swim møzem burgmistrzem poznanskim a cosczanskim, nigdi ne othiednana iey rzecz z Grizinskim, ale Grizinski przed panem Sødziw<o>iem poznal, ize cztirzista grziwen wzøl, yey opekadlnikem bil 1399 |
| Yza tho nye yest sromothnyeyscha rzecz, yze on nass vyączey nyzly szyebye myloval, bo nye dbayącz yąstwa szvego odmavya za nas, aby nam nycz nye czynyly |
| Kthokolye przygodnye... vmrze, za thego zaloba glowna nye ma bicz czynyona (quaestio capitis non debet intentari), a gdze wąnthpyenye gest o mązzoboystwye, ... blyszszy... o glową rzecz konacz bandą |
| Talibus eloquys concluserunt, zamkly rzecz, gl. sc. milites, Phariseis, qui quasi confusi nil potuere loqui, est argumentum, quod non soluunt Pharisei, protinus argentum soluit, gl. concludit, id est sgodlo zaplacza, odmyką, et instat, gl. obicit, sc. argumentum, id est zastawya szyą, ei 1466 |
| Rzecz osząndzona z bratheem starszym, w osząndzenye poszla y s mlodym thako, ysz gey mlodi brath nye bąndze mocz othnowycz (iunior ipsam non poterit suscitare) |
| Powod zzalobą alybo rzecz pozwaneemv na pyszmye dacz alybo dobrzee maa vilozicz kv gey othpowyedzenyv (ad respondendum eidem quaestioni) |
| Vszylstwo dzevyczaam czynączy... prawem polskym mayą othpowyedzecz o thą rzecz (iure Polonico tenentur respondere) |
| Tedi pan Hinczka otpouedzal ot szebe hy od dzeczi, isze to gest stara rzecz, nerad bich o to otpouedzal 1395 |
| Przydzely przed wasz o ktora rzecz ortelą naycz, czego wy nye mozecze odprawycz (OrtMac 128: oprawycz) albo naycz, ocz do nasz poszlecze, naydzem wam ortel podlug waszego pyssanyą |
| 'chciwy cudzego, zamierzony na nieuczciwy zysk, alieni cupidus, ad lucrum fraude partum pertinens': korzys(t)na rzecz 'czyn dokonany z myślą o nieuczciwym zysku, postępek złodziejski, kradzież, rabunek, fraus, furtum, iniuria': |
| Przysząsznykow szwyadeczthwo pod myeszczka pyeczaczą o myesczka rzecz nye moze ostacz any szye godzy |
| My thake skazanye sąndzey, gesz nye bilo kthorim odwolanym abo naganyenym zawyeszono (quae non fuit aliqua provocatione suspensa), wykladamy poszle bycz w rzecz osądzoną |
| Wdowa... w szesczi lyath rzecz pocznye, alybo pothem smvdą prawo straczy (vidua infra sex annos... quaestionem inchoabit) |
| Dzedzinnich rzecz sandzicz nye bandze mocz na dworze, alysch przed oblycznosczą krolową (nisi in praesentia regis) |
| Podeymyely szye dobry czlowyek rzecz mowycz |
| To yest pyrwscha rzecz albo s tego przysla, yze przy offyerovanyv oltarza (in immolatione altaris), czusch na mschy, trzykrocz movyą agnus dei |
| My... thą ysta rzecz rozgodzimy, procz bysmy bili nyektorym nagabanym pylnym ogarnyeny (nisi aliquo impedimento essemus praepediti, Sul 24: nyszly bychoom nyekthorą przekazą byli przegabany) |
| Pakli bødzesz nasz chczecz ogloszycz (prodere) a tø to rzecz na yafwno vinyescz, czisczi bødzem od tey przysyøgy |
| Bo naostrzili sø iako mecz iøziki swoie, naczøgnøli sø løczisco, rzecz gorzkø (intenderunt arcum, rem amaram), bichø strzelaly w taiemnosci nepokalanego |
| Mozely wyoth besz gayonego sandv rok odbozycz (pro odlozycz) do zayvtrzą, gdy szye stanye beszprawna rzecz przed polnoczą? |
| Bandzely... nyewyasta obwynyoną o ktorą taką rzecz, szlowye o myarą gedzyenyą albo pyczą, albo o vagą (pro causa, quae... libram... pertineret), albo o lokyecz, tho mayą raczcze szandzycz |
| Iaco o tho, czso zalowal Wyssoczin kmecz na Dzerska, bi bral o gego rzecz iego rankoymø, o to gy pothwarza 1392 |
| Mal gego rzecz oprauacz tako dlugo, iakoby Micolay sczal 1393 |
| Moze czlowyek swa rzecz albo gymyenye (bona, OrtMac 55: szwe rzeczy albo gymyenye) w dludze zastawycz |
| rzeczy wonne, wonne rzeczy |
| Mąka nye czini mączennyka, ale rzecz, o yąsz czirpy XV med. |
| rzecz dziedziczna, dziedzinna, dziedzinna rzecz |
| rzecz złodziejstwa, korzystna rzecz |
| Ten szye moze zaszyą k zwemu gymyenyv czyagnacz, ale <ma przysiąc>, ysz byl tako daleko, ysz nye mogl pyrwey przydz o szwe gymyenye opowyadacz albo acz go tesz kthora pylna rzecz [nye] wczyagnąla (si ipsum legale impedimentum nocuisset, OrtOssol 88, 2: wszczyagla) |
| Isz Micolay dal dwa srzebcza Sczepanoui a on mal gego rzecz oprauacz tako dlugo, iako by Micolay *sczal 1393 |
| Przydzyely przed nasz o kthorakolwyek rzecz ortel naydz, czego wy nye mozeczye oprawycz (OrtBrRp 93, 3: odprawycz),... naydzyem wam ortel podlug waszego pyszanya |
| Mozely woyth besz gayonego sandv rok odlozycz da zayvtrzą, gdy szye stanye beszprawna rzecz przed polnoczą, ysz kogo zabya... albo oczkoly takyego, ocz by myano goraczy sand sa[n]dzycz albo gaycz |
| Kthora rzecz ma bycz goracza |
| Kako ma przyszancz (sc. powod) szam-ly, samo-ly-trzecz... o dlug albo o gyną kthorąkoly (OrtMac 103: kthora) rzecz bancz? |
| <U>stawiamy, aby nygeden sądza any starosta sądy czynyączy nyszadnego masza o ktorakoly rzecz nye zdal kromye strony sąpyercze |
| Czeszarz wschlyschawschy ych rzecz, dal ym navyelyebnyeysche Rzymyany..., by szyą przed tymy sządzyly (partibus prosequendi copiam dedit) |
| Aczlyby sapyercza (actor) na pyrwem rocze sam abo przez posla swego nye stal, tedy rzecz, o ktorą pozwal, straczy z wyną syedm grzywien |
| Gysz (sc. dzieci) lath... nye mayącz, othpowyedzecz w prawye na rzecz nye mogą any mayą, yakokole o latha gim bylo obeszrzano, yako tho parobkom do pyączinaczcze a dzewkam do dwunaczcze lath wlicznye (inclusive), aby w then tho czasz nye powinny bily *othpowyedzacz |
| Receperunt... ad concordandum dominus castellanus Sanocensis et dominus Georgius Mathiaszouicz... Chabri fuit nuncius ex parte domini Iohannis et dominus Leonardus... imposuit al. wloszyl sze w tø rzecz ex parte domini castellani 1444 |
| A takoz ku krolevstw duchovnemv dvoyaka rzecz yest potrzebna: pyrve przeto, yzby pravda sluchana, vtore, yzby pravda przyątha |
| Pakli bødzesz nasz chczecz ogloszycz a tø to rzecz na yafwno vinyescz (et sermonem istum proferre in medium), czisczi bødzem od tey przysyøgy |
| Pakli bødzesz nasz chczecz ogloszycz, a tø to rzecz na yafwno vinyescz (sermonem istum proferre in medium), czisczi bødzem od... przysyøgy |
| Czwirdząncz szą nyesprawyedlywye skazanym bicz, nye nagany-ly nathemmyescze (statim) sąndzey, skazanye poydze w rzecz przeslą szkazanym |
| Esz Andreas y yego oczecz od dwunaczczye lyath ne byl w dzerszenyv wirzb, o yesz sye rzecz wodzi 1401 |
| wielgie rzeczy, przytcze wielgie |
| Ize vczinil mnye wyelike (quia fecit mihi magna Luc 1, 49, MacDod 32: wyelyka, R XXV 266: velykye rzyeczy, EwZam 289: rzeczy vyelge, Rozm 53: vyelyka rzecz), ienzie moczen y swiate ymyø iego |
| Gdyby ktho vczynyl naglą rzecz nad szyrothą..., mozely woyth... fordrowącz..., albo mozely w them fordrowanyv tego tesz zarączycz albo zączwyrdzycz (utrum... mancipare possit, OrtMac 73, OrtRp 34, 3: zathwyerdzycz)? |
| Gdy woyth woldruge o glową, o czyaszkye rany albo o ktorakoly beszprawna rzecz syrothna (criminale orphanorum hominum), czo szą [cz] stalo nyewyescze, slowye ysz gey mazą... zabya |
| Od pana bogacz ta rzecz possla y nye mozemicz nyczs bez gego woley (extra placitum eius) vczynycz gynego |
| Ale bandze<li> ktho o taką rzecz prosto ozalowąn przesz wolanyą (sine clamore, OrtMac 96: przesz obwolanya), to gest przed szwyeczkym szandem |
| Tedy Mykolay vpusczyl szwoge prawo y straczyl szwa rzecz naprzeczywko mnye (extunc Nicolaus suam causam ammisit) |
| Gdyby... sząndza vrządny... skazowalby (si ... sententiaverit) przecywko kthorey stronye gynszey, yą skazvyącz o nyekthorą rzecz dzedzynną (ipsum condemnando super hereditate) |
| Tha my rzecz barszo nyemyla, yszesz mya tako postraszyla |
| Alye dzyvna rzecz, skąd ym to przyslo, yze movyly, by szye on krolyem czynyl, a on ych krolyem bycz nye chczyal |
| Przyszla gedna nyewyastą przed gayony szand <i> yest swe gymyenye y szwa rzecz wszdala y vstanowyla (quae bona sua et causam confirmavit et donavit, OrtMac 26: gyesth... usthawyla, OrtOssol 11, 3: vstawyla) |
| Gedna nyewyastą przed gayonym sądem swe gymyenye y swa rzecz wsdala y vstawyla (bona sua et causam confirmavit et donavit, OrtMac 26: gyesth... usthawyla, OrtOssol 29, 1: vstanowyla) |
| Isz mal (sc. Habdanczek) prziwescz pana Hinczkø do Krobe... y mala sze tam rzecz dokonacz 1400 |
| Manifestum factum lyczowany skvtek uel gorącza rzecz lyczowana |
| Wstawyami, abi kedi ktho... pozwan bi byl obyczayem przerzeczonym, thedi powod... rzecz pozwaneemv... dobrzee maa vilozicz (cum aliquis... fuerit... evocatus, actor... quaestionem... tradere teneatur) |
| Ale szą-ly blyszy przyyaczele, tedy nye moze (sc. opiekaldnik) stoyącze gymyenye przedacz przesz woley thych tho dzyeczy a thedy ma tha rzecz przedluszona bycz do lath thych tho dzyeczy |
| <P>yotr postawyl syą (agebat, Sul 40: zalowal) naprzeczyw Ianowy sadzy o rzecz, ktorą przed nym myal abo czynyl |
| Tha my rzecz barszo nyemyla, yszesz mya tako postraszyla |
| My thake skazanye sąndzey, gesz nye bilo kthorim odwolanym... zawyeszono, ... wykladamy poszle bycz w rzecz osądzoną (transivisse in rem iudicatam, Dział 29: vstawylysmy mocz myecz) |
| Nye mogą szye prawowacz o beszprawne rzeczy w wyaszany *casz, [...] tego [...] uwyazan[y]e czaszy (dies feriati, OrtOssol 86, 2: nje moze szye prawowacz o beszprawne rzeczy wyąszany, leg. w wiązany, czassz, czo szą stalo v otworzony czasz, ale vczynyly kto ktora nyesprawna rzecz wyazany, leg. w wiązany, czasz, tego nye bronyą wyąszane czassy) |
| Bandzely przyszaszny woyth od szwego pana wynowan (inculpatus)..., jsz to thą rzecz chczacz nye doszadzyl (leg. dosądził) |
| Ale chczalyby (leg. chciał-li-by) wasz pan kogo vwynycz (OrtMac 57: obzalowacz) o gyna rzecz (aliquem inculpare in aliis causis) |
| Ale chczalyby (leg. chciał-li-by) wasz pan kogo *vwynycz o gyna rzecz... tako, czosz by <nie> szluszala (OrtMac 57: czo by szluszalo) przed gego burgrabyą (quod ad burgravii officium non spectat) |
| Daley, goraczą rzecz, czso szlvszcha w groczkye prawo |
| Szamperzs... swą... rzecz przeth sądzą podobnym, gdi bąndze chczal, posczygacz bądze (agitabit) |
| Gdyby przyszasznyk przeczywko raczczam nycz gynego przestapyl, gedno tho, czo mowyl waszą rzecz, a wy bysczye proszyly to, yszby wasz przy prawye szostawyono, tegodla (eatenus) nye myelyby go wszadzicz w yaczthwo podlug prawa |
| Kto taką rzecz slyschal? Cztyrzy dny lezal vmarly v grobye, a on y (leg. ji 'go') skrzeszyl |
| Aczbi kto polyeczyl blysznemu swemu... dobitczøø k stroszy, a vmarlobi..., prawo przyszyøszne bødzye w poszrzodku (in medio), ysze nye szczyøgnøøl røky na rzecz blysznego swego |
| <P>yotr postawyl syą naprzeczyw Ianowy sadzy o rzecz, ktorą przed nym myal..., ale zdanye Ianowo aczkole wspyrayącz syą przal, a sądzey nye naganyl (quando ipsam, sc. sententiam, tulit, eundem iudicem non provocavit), tedy... skazanye Ianowo sądzey vstawylysmy mocz myecz |
| Wspomynaycze na rzecz (mementote sermonis), yøsz to przikazal gest wam Moyzesz |
| Chczem, aby wiedzano..., ocz ma bycz skazana (sc. wina siedmnadziesiąt): ... gdy... kogo sadownye o ktorą rzecz zdadzą y skazą dosycz vczynycz, a ten to wzgardzy dosycz vczinicz..., wspornye od sądv odygdze (de iudicio per suam rebellionem discesserit, Sul 31: sz sandv swą knąbrnosczą bi ssczedl) |
| Slisz wszitka slowa Senacheribowa, gen poslal, abi potøpnø (MPKJRp V 33v:*pothąpnyą) rzecz mowyl (ut exprobraret) nam przecyw bogu zywemv |
| Nedawno mą rzecz byla pothkala, abich barzo crasznø pannø mylowal ca 1428 |
| Swą sporą abo rzecz (suem litem aut causam) przeth sądzą podobnym... posczygacz bądze |
| Gdy woyth woldruge o glową, o czyaszkye rany albo o ktorakoly beszprawna rzecz... a then owynyony stanye ku prawu gothow odpowyedacz..., mvszyly woyth thy przyszagy wzancz, a mozely takyemv myrv wzlomczy (pacis fractori, OrtMac 125: zlomczy myru) odpusczycz, aby szye sz nym szgednal |
| A yesthlyby potrzebno, o thaką rzecz mogą sye do povyąthu svego bysskupa vczyecz (si facultas affuerit episcopi dioecesani consilio in hac parte) 1484 |
| Jakom przy thym byl, eze thaka tha rzecz smavyana 1461 |
| Kto poymye zonø brata swego, zapowyedzanø rzecz czini a sromotø brata swego wzyawya (turpitudinem fratris sui revelavit) |
| Rzecz straczi (sc. powod) do samprza *stoyątego |
| Powtarzacz rzecz pyrzwa redicere ca 1455 |
| Alye o dlug... pozwani, rzecz straczi nye staw na trzeczyem rokv |
| Vywolanye pozewne ma vczynycz... themv, przeczywko komv rzecz szą ma wyescz..., namyenywszy gemv pewny rok kv stanyv (assignato sibi certo termino comparendi) |
| Jaco Jacub y Wilczek ne bil przi tem, kedi opole... wsdalo *swo rzecz cztirzem wibranczem przed woznim 1404 |
| Tedi pan Hinczka otpouedzal ot szebe hy od dzeczi, isze to gest stara rzecz, nerad bich o to otpouedzal 1395 |
| Myenyl, yzby nye vyedzyal ych falschyvey y chytrey rady, alye szalona rzecz vymovyacz, czo ssam bog pomovyl |
| Pakli bødzesz nasz chczecz ogloszycz a tø to rzecz na yafwno vinyescz (sermonem istum proferre in medium) |
| Przykazalesz, aby yedna rzecz <z drugiej> myala vynydz (ut quaevis res ex altera prodiret) |
| Kto... szwyathky ma sprawnye k themv szwyadeczstwu przyszancz, aczby... nye chczely szwyathczycz, a czo o tho przepadly, a straczy-ly szwa rzecz ten, czo ge mą postawycz, doyad gych s prawem dobywą, a gdy gych prawem nye przyczysznye (OrtMac 101: a gdy gych prawem dobądzye), aby szwyathczyly, albo czo o tho gest za prawo? |
| Gorącza rzecz yesth, gdy kogo wchwacza, a on kogo byye..., albo gdy naydą kradzyesz albo roszboy w yego domu..., nyszlyby thakye male rzeczy albo drobne byly, ysz gye mozono oknem wrzuczycz |
| Kyedy mnych na konyv szkacze, nye veszrzalby na nalepsze kolacze, vmasze szya yako vylą a wszdy mv tha rzecz barszo myla |
| Nyewyasta..., mayącza... prawo kv nyekthorey dzedzynye, w dzeszancz lyath rzecz <ma> począcz o thą tho dzedzyną. Omyąszka-ly thako, ysz przepusczi kogo thą dzedzyną przes thylky czas spokoyne dzirzeecz, ode wszego prawa gey odpadlą szø ma posznacz |
| Gdysz rzecz szamego czlowyeka gest, moze<li> on sząm szobye szwyathczicz (an sibi ipsi testificare debeat)? |
| Wozni z lystem pozewnym, w gem rzecz, o kthori pozew szą dzege[y], ma bicz wirzeczona (cum littera citatoria, in qua praemittitur causa), kgdi kv pozywanyv przigedze, za wyną panową wyesznyczow clopothacz nye ma |
| Gdim bil vsliszal takø rzecz, rozdarlem plascz swoy... a wiskublem wlosy (evelli capillos) glowi mey y brodi mey y syedzalem truchlen |
| Od szwyadecztwa przyszasznykom o ktorakoly bancz rzecz, szlowye szepszelink (memoriale vel recognicio, OrtMac 102: *szepszelnyk), mayą dacz geden szelag drobnych poszpolythych pyenadzy |
| W kthorych lyeczyech mayą ono (sc. dziecię) sządzycz o goracza rzecz, gdyby w nyey za goracza vchyczono (pro facto manifesto, si in eo deprehensus fuerit, OrtOssol 67, 3: wphaczono)? |
| Micolay zaloval na Sulka, na gednacza, w to slowo: Eszesz nam[i] visnal zaclat, a tisz nigdy nam gednaczem ne postal o tø rzecz XV in. |
| Gdyby ktho vczynyl naglą rzecz nad szyrothą (si quis enormitatis in viro orphano... gesserit) |
| 'podatek płacony przez miasta na rzecz panującego (szos królewski), też podatek płacony przez mieszczan na rzecz miasta (szos miejski), też ogólnie każdy podatek, danina miejska, vectigal ab oppidorum incolis regi vel oppido pendi solitum, etiam omne vectigal, quo oppidani obligati erant': |
| 'podatek płacony przez miasta na rzecz panującego (szos królewski), też podatek płacony przez mieszczan na rzecz miasta (szos miejski), też ogólnie każdy podatek, danina miejska, vectigal ab oppidorum incolis regi vel oppido pendi solitum, etiam omne vectigal, quo oppidani obligati erant': (o stosunkach niepolskich): |
| Gdisz bila przykryla (sc. manna) wyrzch szemye, z<ja>wyla sze gest na puszczy *drobnø rzecz yako kosmate ku podobyenstwu szrzonowy (in similitudinem pruinae) na szemy |
| Taka rzecz mylosyerdza boszego nye obdzersza, ale wyøcey gnyew wzbudza (iram excitet) a roznyewanye zanyecza |
| wzdanie rzeczy |
| Drogą rzecz speciosam (si congregaverint aurum et argentum, et omnem rem speciosam III Esdr 4, 18) 1471 |
| 4. tytuł grzecznościowy, dawany, titulus, qui urbanitatis gratia dabatur: a. wysoko postawionym osobom (panującemu, dostojnikom, możnowładcom), viris nobilibus (regi, optimatibus): |
| Począl yego pytacz o troyaką rzecz: napyrvey spytal yego, *ktory by navką ludu daval |
| Mozely powod wthore na sampyerzą thąsz rzecz zalowacz, szlowye gdyby przyszagy nayn nye dokonal..., albo czso gesth prawo? |
| Gdy woyth foldruge o glowa, czyaszkye rany albo o ktorakoly bezprawą (ib. 91, 1, OrtMac 124: beszprawna) rzecz syrothną (criminalis orphanorum hominum) |
| Mozely woyth besz gayonego sandv rok odlozycz do zayvtrzą, gdy szye stanye beszprawna rzecz przed polnoczą, ysz kogo zabya..., albo oczkoly (pro czokoly) takyego, ocz by myano goraczy sand sa[n]dzycz..., aby za yvtrza (mane, OrtMac130: za yutrą) wynowaczcza kv prawu wol<a>no |
| rzecz za pieniądze: |
| pieniądze za rzecz 'zapłacić, solvere': |
| Acz gesz lepszi Balacha, sina Sefor, krolya Moabskego, bo (błędnie za czeskie anebo 'albo') rzecz moszesz iszesz syø wadzil s Israhelem y walczil przecyw gemu (nisi forte melior es Balac... aut docere potes, quod iurgatus sit contra Israel)? |
| Trojaka rzecz krola m<ocniejszego po>kazuje: ustawiczne wiciężstwo, mocne <włodycz>stwo, wielikie bogatstwo |
| 'uczucie wstrętu a. rzecz wstrętna, taedium, fastidium': |
| Baczy, czemu wymienia Judasza, iże stał s nimi? K temu rzecz *taką, iże miły Kristus pytał ich niejako nie wiedząc... Tego dla święty Jan przywodzi bycie Judaszowo osobne, bo mogłby niekto rzec, iże nie jest to nijeden dziw, iże Cristus nie poznał *nijednego czeladnikow |
| 'rzecz brana przez wierzyciela dla zaspokojenia należnej pretensji, zastaw przymusowy, res a creditore occupata debiti loco, pignus': |
| 'rzecz brana przez wierzyciela dla zaspokojenia należnej pretensji, zastaw przymusowy, res a creditore occupata debiti loco, pignus': |
| 'rzecz dziwna, monstrum': |
| 'cudzy, stanowiący własność kogoś innego, alienus, alterius': imienie, zboże, rzecz, las, wół, żona etc.: |
| pieniądze jako zapłatę za rzecz a. czynność: |
| rzecz czeladna |
| 'opłata na rzecz sędziego, honorarium iudici salutum': |
| 'renta pieniężna wypłacana na rzecz pana feudalnego od roli, zagrody, młyna etc., census, tributum': |
| wskazuje osobę a. rzecz, której dotyczy działanie: |
| 'rodzaj daniny albo podatku uiszczanego przez użytkownika lasu na rzecz pana feudalnego, vectigalis pensionisve genus, quod ab iis, qui silvae fructus percipiebant, domino feodali solvebatur': |
| 'na rzecz kogoś, dla kogoś, alicui seu alicuius commodo (aliquid facere)': |
| 'rzecz dobra, dobry uczynek, dobrodziejstwo, res bona, factum honestum, beneficium, donum': |
| 'rzecz dobra, dobry uczynek, dobrodziejstwo, res bona, honeste facta, beneficium': |
| 'wydać rzecz, osobę za poręczeniem, per sponsionem aliquam rem, aliquem dare': |
| 'wszczynać postępowanie sądowe przeciw sprawcy złapanemu na gorącym uczynku, np. zająć rzecz skradzioną celem przedłożenia sądowi w charakterze dowodu, zatrzymać kogoś na gorącym uczynku, sprawdzić naocznie (o woźnym sądowym), litem alicui in re recenti deprehenso intendere, e. g. furtum occupare, aliquem in re recenti deprehendere, de qua agitur, oculis perlustrare (dicitur de ministeriali iudicii)': |
| 'opłata uiszczana przez kmiecia na rzecz pana feudalnego zamiast wykoszenia pańskiej łąki, solutio, quae domino feudali a cmethone vice prati demetendi dabatur' (?): |
| 'praca pańszczyźniana na rzecz pana feudalnego, opera serva domino feodali praestita': |
| 'być zobowiązanym do pracy pańszczyźnianej na rzecz pana feudalnego, opera serva domino feodali obligatum esse': |
| 'opłata na rzecz sądu, uiszczana przez stronę wygrywającą, pecunia, quae ab eo, qui causam obtinet, iudicio solvitur': |
| imieć rzecz [przed sędzią] |
| 'należący się panu, przysługujący panu, składany na rzecz pana, qui domino debetur, qui domino datur': |
| 'odróżnić jedną rzecz od drugiej, rozpoznać, aliquid ab aliqua re discernere, cognoscere': |
| 'kara na rzecz rady miejskiej, pecunia, quae a multato senatui urbano solvebatur': |
| 'zastawić coś na takich warunkach, że po upływie umówionego czasu rzecz zastawiona przejdzie na własność wierzyciela, pignus dare ea condicione, ut temporis spatio constituto res ad creditorem transeat': |
| 'zabezpieczyć w procesie nabywcę lub rzecz nabytą od pretensji osób trzecich, emptorem vel rem emptam a cuiusvis vindiciis tueri': |
| 'robotnik pracujący w żupie solnej na rzecz księcia lub osoby czy instytucji przez niego uprawnionej, operarius, qui in salina principi vel eis, quibus a principe ius effodiendi datum est, salem effodit': |
| 'miła, przyjemna rzecz, res blanda, grata': |
| Iściec drugich, ktorych się domnima, że s nim byli (quos secum in eadem, invasione fore crediderit), o tę rzecz nie ma gabać |
| 'kara sądowa na rzecz wierzyciela, multa, quae creditori adiudicatur': |
| łażący zwierz, chrobak, łażąca rzecz |
| 'rzecz zdobyta przemocą lub rabunkiem, łup, zdobycz, praeda, spolia': |
| 'czynsz, renta pieniężna wypłacona na rzecz pana feudalnego od roli, zagrody etc. (przy zastawianiu dóbr liczona jako procent od pożyczonej sumy), pensio, quae domino feodali de agro, praedio etc. solvebatur': |
| 'rzecz zdobyta przemocą lub rabunkiem, zdobycz wojenna, nieprawa korzyść, spolium, exuviae': |
| 'zdobycz wojenna, łup, rzecz zrabowana, exuviae, spolium': |
| 'powinności lennicze na rzecz feudała, zależność lennicza, vasalli status ac condicio, qui patrono subiectus fuit': |
| prosta rzecz |
| 'rodzaj rocznej daniny uiszczanej przez wiernych na rzecz parafii (zapewne zobowiązującej proboszcza do odprawiania mszy), tributum ecclesiasticum parochis pro missis celebrandis solvi solitum': |
| 'na rzecz, na korzyść, alicui': |
| rzecz złościwa |
| 'rzecz trudna do zrozumienia, zagadka, aenigma, ambages': |
| 'na czyjąś, korzyść, na rzecz kogoś, cum utilitate alicuius, pro aliquo': |
| 'rzecz należąca do bielizny stołowej, zapewne obrus, serweta, linteum, quo mensa tegitur' (tylko z fleksją łac.): |
| 'na rzecz, na korzyść, cum utilitate alicuius, pro aliquo': |
| zła mołwa, rzecz słowa złego, złe słowo |
| 'na czyjąś korzyść, na rzecz kogoś, cum utilitate alicuius, pro aliquo': |
| oznacza rzecz przyporządkowaną pod względem ważności: |
| oznacza rzecz podporządkowaną pod względem ważności 'pierwej niż, priusquam': |
| zaimek rzeczowny przeczący, wyłączający istnienie czegokolwiek 'żadna rzecz, żadna część czegoś, nihil, alicuius rei pars nulla': |
| zaimek rzeczowny przeczący ograniczający wartość, znaczenie czegoś 'rzecz bez znaczenia, bez wartości, nieważna, mało warta, nihil, res quae nihili est': |
| zaimek rzeczowny przeczący, wyłączający istnienie czegokolwiek 'żadna rzecz, żadna część czegoś, nihil, alicuius rei pars nulla': |
| zaimek rzeczowny przeczący, ograniczający wartość, znaczenie czegoś 'rzecz bez znaczenia, bez wartości, nieważna, mało warta, nihil, res quae nihili est': za nic(z)se imieć 'lekceważyć, pro nihilo habere': |
| zaimek rzeczowny przeczący, wyłączający istnienie czegokolwiek 'żadna rzecz, żadna część czegoś, nihil, alicuius rei pars nulla': |
| zaimek rzeczowny przeczący, wyłączający istnienie czegokolwiek 'żadna rzecz, żadna część czegoś, nihil, alicuius rei pars nulla': |
| zaimek rzeczowny przeczący, ograniczający wartość, znaczenie czegoś 'rzecz bez znaczenia, bez wartości, nieważna, mało warta, nihil, res quae nihili est': |
| 'pole, które chłop miał obowiązek uprawiać na rzecz pana, też sam obowiązek uprawy owego pola, agri pars quaedam, ad praedii possessorem pertinens, quam colonus colere cogebatur vel ipse coloni agrum illum colentis labor': |
| rzecz przeszła |
| 'danina na rzecz papieża, świętopietrze, vectigal, quod papae solvebatur, denarius sancti Petri qui vocabatur': |
| 'zapisać, zabezpieczyć określoną sumę na rzecz żony, wianować, certam quandam pecuniam uxori per litteras obligare': |
| 'opłata uiszczana na rzecz woźnego za czynności egzekucyjne, pecunia, quae in usum praeconis multae annumeratur, solvenda': |
| 'opłata sądowa wpłacana przez godzące się strony na rzecz sołtysa, pecunia a partibus concordiam ineuntibus sculteto vici solvi solita': |
| 'rzecz wykonana, dzieło, res, quae agitur, efficitur, quod factum est, opus': |
| 'rzecz lub pieniądze sądownie wygrane, res aliqua vel pecunia iudicum sententia alicui addicta': |
| przygodna rzecz |
| przygodna rzecz |
| 'nieoddanie, niezrzeczenie się własności na czyjąś rzecz, alienatio, neglecta, alicuius rei translatio in alium non facta': |
| 'danina płacona od uprawnej ziemi na rzecz pana feudalnego, vectigal quoddam, quod domino terrae solvebatur': |
| dubium 'opłata składana przy zamążpójściu przez panny na rzecz panującego, tributum, quod nuptiarum occasione a virginibus principi solvi solebat' (?): |
| 'nowość, rzecz nowa, nowe zjawisko, novum, res nova': |
| 'łup, zdobycz wojenna, rzecz zdobyta przemocą lub rabunkiem, praeda, spolium': |
| Aleczby nektory clouek medzy na<m>y mogl tako rzecz |
| 'miara powierzchni, wielkości zależnej od okolicy, najczęściej około 56 arów, tej wielkości teren, który chłop winien był uprawić na rzecz pana feudalnego, też sama powinność uprawy, agri pars certae cuiusdam mensurae, cuius magnitudo variis regionibus varia, iugerum, quam partem ad praedii possessorem pertinentem colonus colere cogebatur vel ipse coloni agrum illum colentis labor': |
| Item ze w *rzeczach sandovich otprawyanyu richloscz ma bicz wsczyąngana, tegodlya vstawyami |
| 'opłata na rzecz Kościoła od każdego pługa ziemi, pretium, quod Ecclasiae a quoquo terrae aratro (cf. supra 2.) solvebatur': |
| Mogl myly Cristus rzecz oną przymovą pospolnego luda: Pravda przebya glovą, a dobry vczynek schyyą lamye |
| 'zapłata za rzecz lub pracę, wynagrodzenie, cena, wartość, pretium rei vel operae, merces, solutio': |
| 'opłata na rzecz właściciela gruntu, na którym pasło się bezprawnie czyjeś bydło i zostało zajęte, multa, quae solvebatur ei, qui pecus alienum in agro suo deprehendit': |
| 'zmieniać, przekształcać, przemieniać jedną rzecz w inną, mutare, convertere': |
| 'danina, płacona na rzecz księcia, wymierzana w zależności od wielkości posiadanej przez chłopa ziemi, określanej przy pomocy radła, tj. dającej się zaorać w umownym czasie jednym radłem, vectigal, quod colonus a certa quadam agri mensura (quae radło dicebatur) duci solvebat': |
| 'opłata na rzecz sędziego, uiszczana przez stronę wygrywającą, pecunia, quae ab eo, qui causam obtinet, iudici solvitur': |
| 'opłata na rzecz sędziego, uiszczana przez stronę wygrywającą, pecunia, quae ab eo, qui causam obtinet, iudici solvitur': |
| 'rzecz godna nagany, res vituperanda': |
| Maczey ne pobil Tworkowich swini ani ganssy chansebnø *rzecze 1392 |
| 'opłata uiszczana na Rusi na rzecz władzy przeprowadzającej rozwód, pecunia, quae in Ruthenia magistratui matrimonium dirimenti solvebatur': |
| 'działać w sądzie jako strona procesowa, prowadzić rzecz w sądzie, agere (lege), continuare (causam in iudicio)': |
| wskazuje to (osobę, rzecz, działanie, stan), od czego odłącza, oddziela, broni sprawca czynności 'od, ab': |
| 1. 'miejsce, gdzie się jakaś rzecz kończy, najdalszy odcinek, granica, alicuius rei finis, pars extrema, terminus': a. 'czubek , wierzchołek, ostrze, acumen, alicuius rei pars extrema, spiculum': |
| 'okolicznościowy podarek na rzecz pana feudalnego lub wójta składany przez ludność miejską lub chłopską, donum, quod incolae oppidorum vel pagorum domino feodali vel sculteto dare solebant': |
| 'obrońca, ten co odbiera rzecz skradzioną, porwaną, defensor, qui furtum repetit': |
| określa osobę (w jej zastępstwie rzecz), pod której władzę ktoś się dostaje, prawo, które ktoś przyjmuje jako obowiązujące: |
| 'odszkodowanie za zabójstwo (zwykle z opłatą na rzecz pana feudalnego), multa pro capite constituta ac solvenda (imprimis domino)': |
| 'danina na rzecz pana feudalnego z okazji uroczystego święta, tributum, quod domino festi sollemnioris occasione solvebatur': |
| 'danina na rzecz pana feudalnego z okazji uroczystych świąt, tributum, quod domino sollemniorum festorum occasione praestari solebat' |
| 'odciąć, cięciem oddzielić jedną rzecz od drugiej, abscidere, amputare': |
| 'odbierać rzecz przekazaną w inne ręce przez właściciela, rem a possessore alicui traditam ex pacto vindicare' (?): |
| 'datek na rzecz kościoła i duchowieństwa, stips quae ecclesiae ac sacerdotibus dabatur': |
| 'rodzaj powinności chłopskiej na rzecz pana, servitus quaedam, qua cmethones domino obligati erant': |
| 'opłata z ogrodów, tj. małych działek roli, uiszczana na rzecz pana feudalnego przez bezpośrednich posiadaczy, czyli ogrodników, vectigal agrorum parvorum, quod possessores eorum domino feodali solvebant': |
| 'rzecz gorzka, o piekącym smaku, amarum, acerbum': |
| 'to, na czym się coś opiera, to, co rzecz drugą podtrzymuje, filar, podstawa, fultura, fulcimentum, columna': |
| 'rzecz zrabowana, praeda': |
| Bocz ffarao ma rzecz na syni izrahelskye (dicturusque est... super filiis Israel): Vczysznyeny søø w szemy |
| 'danina na rzecz panującego płacona od duszy, tj. od osoby, pogłówne, tributum, quod ab uno homine vel capite regi solvebatur' ( ?): |
| dobra rzecz |
| dworna rzecz |
| krzywa rzecz |
| pochlebująca rzecz |
| domowa rzecz, domowe, pospolite, pożytne rzeczy, rzeczy domow(n)e, gospodarskie |
| nieczysta rzecz |
| pieniężna rzecz |
| pomocna rzecz |
| łażąca rzecz |
| 'danina uiszczana na rzecz panującego od ilości posiadanych wołów, tributum, quod a bubus regi solvebatur': |
| 'danina uiszczana na rzecz panującego od dworu, czyli gospodarstwa chłopskiego, tributum, quod a rustico, qui praedium possidebat, regi solvi debebat': |
| 'danina uiszczana na rzecz panującego od dworu, czyli gospodarstwa chłopskiego, tributum, quod a rustico, qui praedium possidebat, regi solvi debebat': |
| 'mający związek z dworem (gospodarstwem chłopskim), ad praedium rustici pertinens': baran podworowy, (krowa) podworowa 'danina składana na rzecz panującego, w postaci barana, krowy, tzw. podworowe, aries et vacca, quae tributi loco regi vel principi dabantur': |
| 'rzecz ukradziona, res furto ablata': |
| 'opłata na rzecz pana feudalnego od sprzedaży tkanin, tributum, quod a pannis vendendis feodali domino solvebatur': |
| 'potajemnie przywłaszczać sobie cudzą rzecz, kraść, furari, furtum facere': |
| Trojaka rzecz krola m<ocniejszego po>kazuje: ustawiczne wiciężstwo, mocne <włodycz>stwo, wielikie bogatstwo |
| zła rzecz |
| [rzecz nieprawdziwa] |
| bezprawna, niesprawna, nie(u)rządna rzecz |
| Sicut post divisionem Johannes se non intromisit in sculteciam... modo violenti et forti, nec sua re, *rzeczo, ipsam amisit seu per perdit 1391 |
| 'jakaś danina lub posługa ludności chłopskiej na rzecz panującego, tributum vel ministerium, quibus rustici regi obligati erant': |
| 'jakaś danina lub posługa ludności chłopskiej na rzecz panującego, tributum vel servitus, quibus rustici regi obligati erant': |
| (na Rusi Czerwonej) 'danina na rzecz panującego uiszczana od zagrody czyli dymu, tzw. podymne, tributum, guod ab eo, qui domum possidet, regi solvi debebat': |
| 'danina na rzecz panującego uiszczana od zagrody czyli dymu, tributum, quod ab eo, qui domum possidet, regi solvi debebat': |
| 'danina na rzecz panującego uiszczana od zagrody czyli dymu, tzw. podymne, tributum, guod ab eo, qui domum possidet, regi solvi debebat': |
| (na Rusi Czerwonej) 'danina na rzecz panującego uiszczana od zagrody czyli dymu, tzw. podymne, tributum, quod ab eo, qui domum possidet, regi solvi debebat': |
| (na Rusi Czerwonej) 'danina na rzecz panującego uiszczana od zagrody czyli dymu, tzw. podymne, tributum, quod ab eo, qui domum possidet, rego solvi debebat': |
| Czemv szya thako sz rzeczv vczekasz? |
| 'opłata składana na rzecz panującego przy powtórnym zamążpójściu wdowy stanu chłopskiego czy też własność wdowy, pecunia, quam vidua parentibus rusticis nata iterum nubens regi solvere debebat vel etiam res viduae propria': |
| 'zapis na rzecz żony, dokonany przez męża, wiano, rzadziej wyposażenie córki, id quod uxori a marito legatur, item dos filiae data': |
| 'bliżej nie znany rodzaj powinności na rzecz księcia, munus quoddam iuris ducalis': |
| 'przekazywać komuś mienie, rezygnować z mienia na czyjąś rzecz, bona alicui possidenda tradere, alienare': |
| 'zapisać, zabezpieczyć określoną sumę na majątku na rzecz żony, dzieci, wyposażyć, wywianować, aliquam pecuniae summam alicui (uxori, liberis) legare, cavere': |
| 'przekazać komuś mienie, zrezygnować z mienia na czyjąś rzecz, bona alicui possidenda tradere, alienare': |
| 'danina na rzecz panującego płacona od głowy, tj. od osoby, tributum, quod ab uno homine vel capite regi solvebatur': |
| 'danina na rzecz panującego płacona od głowy, tj. od osoby, tributum, quod ab uno homine vel capite regi solvebatur': |
| 'danina na rzecz panującego płacona od głowy, tj. od osoby, tributum quod ab uno homine vel capite regi solvebatur': |
| (podmiotem rzecz, zjawisko fizyczne lub pojęcie abstrakcyjne, subiectum est res concreta vel abstracta) 'przeniknąć, wedrzeć się, rozprzestrzenić się, też nastać, intrare, inire, advenire, subire': |
| 'to, co budzi odrazę, obrzydliwy czyn, grzech, obrzydliwa rzecz, ąuod turpe est, quod taedium parit': |
| wyraz wyróżniający osobę (rzecz, pojęcie) nazwaną rzeczownikiem lub zaimkiem, spośród innych, występując wraz z rzeczownikiem lub zaimkiem, podkreśla go, zwraca nań szczególniejszą uwagę: |
| 'prawdopodobnie obowiązek wysiewania przez chłopa określonej ilości zboża na rzecz pana, fortasse officium frumenti domino serendi rusticis impositum': |
| w pl. kuny 'danina na Rusi płacona przez popów na rzecz władyki pierwotnie skórkami kun, vectigal, quod olim in Russia a parochis episcopo pellibus mustelarum pendebatur': |
| 'opłata na rzecz pana feudalnego (zapewne uiszczana za dziewczynę wychodzącą za mąż do innej wsi), tributum domino feodali pendi solitum (fortasse a puella, quae in alterius vicum nubebat)': |
| 'robotnik zatrudniony w żupie solnej, pracujący na rzecz księcia lub osoby czy instytucji przez niego uprawnionej, operarius, qui in salifodina salem effodit ad usum alicuius hominis privati vel societatis, quibus ius effodiendi a principe concessum est': |
| Isz Staszeg ne pomogl prawa Januszewi o tø szrecz (leg. rzecz), iaco s nym vmowil 1395 |
| 'czynsz, renta pieniężna wypłacona na rzecz pana feudalnego od roli, zagrody, tributum, domino feodali a praedio solutum': |
| 'obowiązek świadczenia robocizny przez chłopów na rzecz pana w okresie cięższych i pilniejszych robót, iuris feodalis onus, quo coloni a domino vocati ad graviores quosdam atque urgentiores labores adesse cogebantur': |
| wiel(i)ka (rzecz) |
| 'bliżej nieokreślony rodzaj powinności na rzecz pana, ciążący na chłopach, servitus quaedam, qua rustici domino obligati erant': |
| 'opłata na rzecz sądu, uiszczana przez stronę wygrywającą, pecunia, quae ab eo, qui causam obtinet, iudicio solvitur': |
| (o chłopach, de colonis) 'siedzący na tzw. wolniźnie, zwolniony na pewien czas ze świadczeń na rzecz właściciela dóbr, qui a muneribus domino solvendis ad tempus liberabatur': |
| 'użytkowany przez chłopa, który na pewien czas zwolniony jest z wszelkich świadczeń na rzecz dworu, a colono, qui ad tempus a muneribus domino praestandis levabatur, cultus': |
| (na Rusi Czerwonej) 'danina na rzecz panującego uiszczana od radła. czyli ziemi uprawianej jednym zaprzęgiem, vectigal, quod ab agro uno iugo aratro solvebatur': |
| 'jakaś opłata na rzecz pana feudalnego lub wójta, może od domu miejskiego, census quidam domino feodali vel advocato fortasse a domo urbana solutus': |
| 'rodzaj daniny płaconej przez mieszczan na rzecz panującego, genus vectigalis, quod oppidani regi solvere dedebant': |
| 'rzecz przez kogoś dokonana, uczynek, quod aliquis fecit, facinus' (?): |
| poruszać (rzecz) |
| 'rodzaj daniny płaconej przez mieszczan na rzecz panującego, genus vectigalis, quod oppidani regi solvere debebant': |
| 'oddawać rzecz wcześniej otrzymaną, restituere aliquid prius receptum': |
| 'rzecz ukradziona, res furto ablata': |
| 'zwrócić publicznie rzecz ukradzioną przez przychwyconego na gorącym uczynku, furtum deprehensum in publico restituere': |
| 'rzecz tajna, ukryta, tajemnica, res occulta, abdita, mysterium': |
| 'rzecz tajna, tajemnica, res occulta, mysterium': |
| 'kara na rzecz rady miejskiej, poena, quae a multato senatui urbano solvebatur': |
| 'osoba a. rzecz dobra, sprawiająca przyjemność, rozkosz, przyprawiająca o miłe doznania, homo vel res voluptatem afferens': |
| 'świadczenie uiszczane w soli przez producenta soli na rzecz panującego, vectigal, quod sale regi a slinatore solvebatur': |
| ~ Dopuszczalna też jest rekonstrukcja rzecz. wsłunie 'ebur'. [Wydawcy Mamotrektów odczytują wyraz hasłowy jako wsłunie.] |
| Czo ten czlowyek szwem dzyeczyom dal a w gaynym szadzye... vthwerdzono, przeczyw themu nye moze rzecz yego pany any moze wrzvczycz (hoc ipsius uxor contradicere non potest neque vacuum facere) |
| Daley, goracze rzeczy (pro goracza rzecz), czo sluszą ną (OrtMac 54: szlusze w) groczszkye prawo (burggravii iudicium fit vel est) |
| 'czynsz płacony przez kmiecia na rzecz pana feudalnego, vectigal, quod cmetho domino feodali solvebat': |
| Ze w *rzeczach sandovich otprawyanyu richloscz ma bicz wsczyąngana, tegodlya vstawyami (ideo statuimus) |
| (dopełnieniem rzecz ruchoma) 'potajemnie przywłaszczyć sobie, ukraść, furari, furto clam auferre': |
| (dopełnieniem rzecz nieruchoma) 'ograbić, złupić (dom), spoliare, expilare': |
| 'rzecz wydzielająca przykrą woń, qui male olet', tu przenośnie: 'grzech, peccatum': |
| 'wiązka zżętego zboża (wyjątkowo innych roślin), często jako świadczenie w naturze na rzecz pana feudalnego, manipulus frumenti demessi (rarissime alterius plantae), saepe ut tributum domino feodali solutum': |
| 'powinność świadczona przez rataja na rzecz pana feudalnego, tributum, quod cmetho rataj dictus domino feodali solvere debebat': |
| Ktho gy chcze layacz ortel, ten ma stoyacz tako rzecz: ... Proszą tego przyszasznyka wstacz (petat scabinum surgere), czo ten ortel *wyrzegl, kthoremv ya layą. Tedy woyth mą themv przyszasznykowy kazacz wstacz (surgere) |
| 'interes, sprawa, rzecz do załatwienia, negotium, res aliqua obeunda': |
| 'interes, sprawa, rzecz do załatwienia, negotium, res aliqua abeunda': |
| 'rzecz do załatwienia, interes, res facienda, negotium': |
| 'obowiązek świadczenia robocizny przez chłopów na rzecz pana w okresie cięższych i pilniejszych robót, iuris feodalis onus, quo coloni domino vocati ad graviores quosdam atque urgentiores labores adesse cogebantur': |
| Cv they to gyerdze, szlowye nyewyesczkym raczczam (pro rzeczam), slvszayą czynyone szlotho y szrebro (argentum contextum) |
| 'obowiązek świadczenia robocizny przez chłopów na rzecz pana w okresie cięższych i pilniejszych robót, iuris feodalis onus, quo coloni a domino vocati ad graviores quosdam atque urgentiores labores adesse cogebantur': |
| 'danina płacona w Wielkim Księstwie Litewskim na rzecz księcia, pecunia, quae in Lituania duci solvebatur': |
| 'dniówka odrabiana przez chłopów na rzecz pana na zasadzie powinności w okresie cięższych i pilniejszych robót, labor unius diei tempore graviorum atque urgentiorum laborum colonis a domino impositus': |
| (na Rusi Czerwonej) 'danina w postaci wołu, składana na rzecz pana od gopodarstwa kmiecego, vectigal, quod in Russia a cmethonibus pro agro possidendo bove solvebatur': |
| (na Rusi Czerwonej) 'danina w postaci wołu, składana na rzecz pana od gospodarstwa kmiecego, vectigal, quod in Russia a cmethonibus pro agro possidendo bove solvebatur': |
| 'danina uiszczana na rzecz panującego od ilości posiadanych wołów, tributum, quod a bubus regi solvebatur': |
| (na Rusi Czerwonej) 'danina w postaci wołu, składana na rzecz pana od gospodarstwa kmiecego, vectigal, quod in Russia a cmethonibus pro agro possidendo bove solvebatur': |
| (na Rusi Czerwonej) 'danina w postaci wołu, składana na rzecz pana od gospodarstwa kmiecego, vectigal, quod in Russia a cmethonibus pro agro possidendo bove solvebatur' : |
| 'na mocy wyroku sądowego stracić coś na rzecz kogoś, sententia iudicum aliquid alicui concedere': |
| 'uwolnić nabywcę lub rzecz nabytą od roszczeń osób trzecich, zastąpić nabywcę w procesie z powodu roszczeń osób trzecich, emptorem vel rem emptam in iudicio a cuiusvis vindiciis liberare, loco emptoris coram iudice de vindiciis alicuius respondere': a. człowieka: |
| rzecz: |
| 1. 'czynić, sporządzać coś, aliquid facere, conficere' : a. dopełnieniem rzecz. konkretny: |
| dopełnieniem rzecz. abstrakcyjny: |
| 'opłata uiszczana na rzecz miasta przez tragarzy roznoszących beczki z piwem z browarów do domów, pecunia, quam qui dolia cerevsiae in domos portabant, oppido solvere debebant': |
| 'opłata uiszczana na rzecz miasta przez tragarzy roznoszących beczki z piwem z browarów do domów, pecunia quam qui dolia cerevisiae in domos portabant, oppido solvere debebant': |
| 'rodzaj daniny na rzecz plebana, vectigal plebano solvi solitum': |
| 'opłata na rzecz sądu uiszczana przez stroną wygrywającą, pamiętne, pecunia, quae ab eo, qui causam obtinet, iudicio solvitur, memoriale': |
| 'opłata na rzecz sądu uiszczana przez stronę wygrywającą, pamiętne, pecunia, quae ab eo, qui causam obtinet, iudicio solvitur, memoriale' : |
| 'opłata na rzecz sądu uiszczona przez stronę wygrywającą, pamiętne, pecunia, quae ab eo, qui causam obtinet iudicio solvitur, memoriale': |
| (podmiotem rzecz, zjawisko fizyczne lub pojęcie abstrakcyjne, subiectum est res vel quod in natura fit, vel abstractum) 'wydobyć się skądś, wydostać się na zewnątrz, pojawić się, zacząć się, exire, egredi, prodire, oriri': |
| 'potajemnie przywłaszczyć sobie cudzą rzecz, aliquid alicui furtim auferre': |
| 'opłata na rzecz sądu, uiszczana przez stronę wygrywającą, pecunia, quae ab eo, qui causam obtinet, iudicio solvitur': |
| 'podawać za rzecz pewną, za prawdę, stwierdzać, aliquid certum, verum declarare, dicere, asserere': |
| 'wykupić nieruchomość lub rzecz zajętą lub zastawioną, pignus redimere': |
| 'zabezpieczyć nabywcę lub rzecz nabytą od pretensji osób trzecich, emptorem rei alienatae vel rem alienatam a cuiusvis vindiciis tueri': kogoś: |
| wymienia osobę, ze względu na którą się coś dzieje, włączoną w jakąś czynność prawną jako poręczyciel, świadek itp. 'wobec kogoś, na rzecz kogoś, coram aliquo, alicui commodo': |
| Podeymyely szyą dobry czlowyek rzecz mowycz za wyrzeczone mytho, maya yemu zaplaczycz |
| 'opłata na rzecz pana feudalnego, uiszczana za dziewczynę wychodzącą za mąż, tributum domino feodali pendi solitum a puella, quae nubebat': |
| corruptum, może pro szos 'podatek płacony przez miasta na rzecz panującego (szos królewski), vectigal ad urbium incolis regi pendi solitum': |
| 'obowiązkowe prace świadczone przez poddanych na rzecz pana feudalnego, opera, qua subditi domino feodali obligati erant': |
| 'zastawić coś na takich warunkach, że po upływie umówionego czasu rzecz zastawiona przejdzie na własność wierzyciela, pignus dare ea condicione, ut temporis spatio constituto res ad creditorem transeat': |
| 'uwolnić nabywcę lub rzecz nabytą od roszczeń osób trzecich, zastąpić nabywcę w procesie z powodu roszczeń osób trzecich, emptorem vel rem emptam in iudicio a cuiusvis vindiciis liberare, loco emptoris coram iudice de vindiciis alicuius respondere': |
| 'rzecz wykonana, przedmiot, quod confectum est, res, opus': |
| W bratnich rzeczy (pro rzeczach) ne korzysci, boszø miloscz tako wgisczy (Dek III 16. 17. 22. 24. 25: gyschczy, III 28: w bozey kaszny gy vgisczy, III 11. 13: szysczy) |
| 'oddać, zwrócić rzecz pożyczoną, dzierżawioną, rem mutuatam, locatam reddere': |
| 'zwolnienie od ciężarów na rzecz pana feudalnego, a tributis domino feodali solvendis vacuum esse (sensu subst.)': |
| 'cierpienie, przykrości albo powinności, świadczenia, ciężary, szczególnie ludności wiejskiej, na rzecz panów feudalnych, passio, molestia vel onera subditis a dominis feudalibus imposita': |
| 'rzecz święta, świętość, przedmiot związany z kultem, sacrum, res ad dei cultum pertinens': |
| 'danina płacona na rzecz Stolicy Apostolskiej, tributum, quod Sedi Apostolicae solvebatur': |
| 'rzecz pochodząca z rabunku, rozboju, łup, praeda latrocinii, spolium': |
| podmiotem mówiącym rzeczownik głos, rzecz, słowo itp.: |
| (w Wielkim Księstwie Litewskim, in Magno Ducatu Lithuaniae) 'danina na rzecz ciwuna w postaci miodu, tributum, quod melle tivuno solvebatur': |
| 'świadczenie na rzecz księdza z tytułu święcenia potraw, tributum quod sacerdoti ciborum aspergendorum causa a cmetonibus solvebatur': |
| 'obowiązek opłaty za wypas bydła, składanej na rzecz właściciela majątku, pretium bonorum terrestrium possessori pro armentis pascendis solvi solitum': |
| 'danina na rzecz panującego uiszczana od zagrody, czyli dymu, tributum, quod ab eo, qui domum possidet, regi solvi debebat': |
| 'danina na rzecz panującego uiszczana od zagrody, czyli dymu, tributum, quod ab eo, qui domum possidet, regi solvi debebat': |
| 'danina składana przez chłopów na rzecz pana, tu w miodzie, tributum, quod hic melle a colonis domino solvebatur': |
| 'powinności na rzecz pana, ea quae domino debentur': |
| Prze trojaką rzecz sirca nasza słusza nam ugotować: prze nasze winowatstwo, prze potrzebnistwo a prze gospodarza tego dostojeństwo XIV med. |
| 'suma pieniężna zasądzona na rzecz strony, która wygrała proces, pecunia parti, quae causam obtinuit, adiudicata': |
| 'danina w postaci skórek sobolowych, składana przez kmieci na rzecz pana, tributum quod pellibus zibellinis domino terrae a colonis solvebatur': |
| Gdykoleby potem chczal nye stoyączy na rokv pyrwszym zdanye sądowe odnawyacz abo wzdzyracz, tedy gemv ma bycz vloszono wieczne mylczenye (cuilibet ... volenti eandem sententiam arguere... sit interdicta potestas) a rzecz sadem zdaną w swey moczy ma stacz |