| przy |
| przy tej pisowni nie można wyłączyć wymowy śpi-, cf. śpi- |
| Nye tylko ten przy Crista, yen przy, aby on byl Cristus, alye y ten szye krzyesczyanym bycz przy |
| przy tem zostać |
| Gdyby czlowyek... dal... szwey zenye... szwe stoyacze gymyenye..., mayaly szye kyedy yego blysszy przyrodzeny zamylczecz, a za wyelye czasow przy yego zywoczye albo przy yego szmyerczy |
| wskazuje zdarzenie, fakt, przy którym ktoś jest obecny jako świadek: przy czymś być 'być świadkiem czegoś, alicuius rei testem esse': |
| wskazuje osobę, w której obecności coś się dzieje: przy kimś 'w czyjejś obecności jako świadka, aliquo teste (sc. aliquid fit)': |
| wskazuje to, do czego się ma prawo, czym można rozporządzać: przy czymś (z)ostawić 'pozostawić komuś, co miał poprzednio, uznać za właściciela czegoś, aliquem in possessione alicuius rei relinquere, possessorem facere': |
| wskazuje grożącą za coś karę: przy szyi 'pod karą śmierci, morte proposita': |
| Przykazal (sc. Herod) Salome..., aby przy yego smyerczy wschytky (sc. Żydow nawielebniejsze syny) kazala zabycz, aby wschytka zyemya zydowska (omnis Iudaea), aczkolvye nyeradzy, byly (pro wyly) przyego (leg. przy jego) smyerczy |
| Tedy ma przy them zostacz podlug gych (sc. przysiężnych ludzi) wysznanya y przy thym tako, gdze ten czlowyek myal szwe tramy... przesz rok y dzen przesz prawnego nagabanya |
| Przykazal (sc. Herod) Salome..., aby przy yego smyerczy wschytky (sc. Żydow syny) kazala zabycz, aby wschytka zyemya zydowska, aczkolvye nyeradzy, byly (pro vyly, ut ita omnis Iudaea... plangeret) przyego (leg. przy jego) smyerczy |
| 'trunek wypijany przy zawarciu umowy o kupno i sprzedaż, zwyczaj picia trunku dla umocnienia tej umowy, vinum venditione emptioneque ad effectum adducta bibi solitum, mos combibendi propter firmationem eius modi contractus': |
| 'mieć ważność na przyszłość, valere, vim retinere': |
| 'przyczyna, powód, causa': |
| przy czasownikach (przy)słuszać, (przy)słuchać: |
| przy czymś: |
| przy kimś, czymś: |
| przy sobie |
| 4. wyraża pewną sytuację własnościową, posiadanie czegoś, prawo do rozporządzania czymś: a. wskazuje osobę uprawnioną do rozporządzania czymś: przy kimś (z)ostać '(po)zostać czyjąś własnością, in possessione alicuius rei manere': |
| przy sobie mieć: |
| przy czymś (z)ostać |
| 'stać przy kimś, przy czymś, alicui, alicui rei astare, assistere': |
| Jacom ya Jana sbil w karczmye na swem gymyenu przy glawcze (leg. przy ławce?) 1445 |
| przy czasownikach (przy)słuszać, (przy)słuchać, patrzyć z prawa: |
| 'pozostawić kogoś przy czymś, komuś coś, nie pozbawić kogoś czegoś, pozwolić coś zatrzymać, aliquid alicui relinquere, aliquem aliqua re non privare': |
| 'poręcz, gruba listwa drewniana lub kamienna przy schodach, przy moście, służąca do trzymania się przy przechodzeniu, zabezpieczająca przed spadnięciem, impedimentum, quo scalae, pontes inextremis partibus instruuntur, ne quis decidat, pluteus': |
| być przy służbie |
| pod szyją, przy szyi |
| W połączeniu wymiennym na wyrażenie z przyimkiem podczas 'tempore' i rzeczownikiem: |
| Chcąc ją (sc. Elżbietę) nawiedzić przy jej brzemienności..., weszła w dom Zacharjaszow |
| O wyenye a danynye. Zzona, gdi maazz vmrze, przy wyenye a danynye ostacz yma (uxor marito mortuo circa donationem et dotem remanebit) |
| Okruthnoscz szmyrczy posznacze: vy, czo yey nyzacz nye macze, przy skonanyv ya posznacze |
| Bog rzekl: Syn czloweczi przy<szedł niemocne> oszdrowicz XIV ex. |
| A tesz chczemy dzirzano bycz w dąmbyech lesznych albo w leszech wodnych, tho yest... przy kthorychkole wodach czekączych vroslych..., alye o dąbyech dąbrownych za kasdego sz nych porąbyącz gy pyąncz skoth zaplaczy (volumus esse tenendum..., de quercubus vero mericarum, quae merica vlg. dicitur dąbrowa, duos scotos quilibet ipsam incidens persolvat) |
| Takoż uczynił sie Archalaus markrabią, a grabią nigdy nie postał. Tegodla kiedy ji chcesz (rp. chczesch, leg. czciesz) margrabią (cum ergo eum legeris monarchum fuisse), rozumiej, iżeć był dziewięć lat przy tego ojcu podług domnimania pospolnego luda |
| Jako ya tho wem, ysch sza vrzadzyl Woyczech sz Czayk v pana Yana Janka y przy themem byly, kyedy sza sz nym rachowal za pol kopi y sza *szecz grossi 1480 |
| Ktho swyeczą przy zwadze w noczi zagassi a zathym kogo vranyą (qui occasionem procurat vulnerato per exstinctionem candelae), ma rannemv o rani bicz skazan |
| przyimek przy rzeczowniku i przy jego przydawce: |
| Yako gdim ya dobitek Woczechow zayal, tedi tego dnya iam bil asz do sluncza zaszcza przy dobitcze 1472 |
| Yakosmy przy tem bili, gdi Zegotha ranczyl kmecza Potra 1417 |
| 'przylegać, trzymać się mocno, adhaerere': |
| Mey sznamosczy nye yest tayemno, czvsch vyem to dobrze..., vschakosch zapravda (verumtamen ecce Luc 22, 21) rąką tego, ktory myą ymą sdradzycz albo podacz, yest se [m]mna przy stolye |
| Drvgy... brath... ono skazanye odwolawa, dokonawayącz abo chczącz dokonacz, yszby przy tem skazanyv nye byl (alter ipsorum accedens ad praesentiam iudicis allegat se condemnatum et ad eandem quaestionem tanquam illum, cuius intererat, non vocatum, Sul 38: wiwodzi szą wzgardzonym a kv they tho rzeczi, yako tego, gegosz szą thikalo bicz, nye weszwanego) |
| Obyeczalesz przy *mmye bycz a dzysz myą chczesch schamą zostavycz vyelykym (leg. w wielikim) vdrączenyv, bo vym, yze tve slovo zaszye ydz nye moze |
| Ktho swyeczą przy zwadze w noczi zagasi, a zathym kogo vranyą, ma rannemv o rani bicz skazan |
| Jacom przy tem bil, isz Lysszek kazal *pyssac lyst quitacią, yam gy szam roskasowa<ł> s Lyscową wolą 1420 |
| Item ecclesia habet ibi agros proprios et prata..., videlicet primum agrum lanei unius, circa domum plebanalem..., alium agrum dictum domiarek, trzi na *rzedzinach, tertium agrum cum prato przy lącze dicto, inter prata cmethonum et agros eorundem, versus villa Strzegowa protensum, qui cognominatur domiarek. Item ecclesia praefata... habet etiam decimam manipularem in Dluszecz de agris praedialibus na *rzedzinach, de primo videlicet agro, qui cognominatur domiarek, iacenti penes viam publicam Cracoviam versus a Pilcza eundo. Item etiam de alio agro domiarek dicto, iacenti penes rubetum, quod vocatur Jaskow kierz, similem habet decimam |
| Badzyely ktho obzalowan o glową albo o czyaszka raną, albo oczkolwyek gynnego, czo mu gydzye na szyyą albo na raką (OrtBr VI 380: czo mv gydze o szyyą albo na raka) za goracze rzeczy, a on nye yesth przy them, na thego mayą zalowacz przesz czalą nocz |
| Vstawyamy, aby zona... tylko przy them oprawyenyv, czso gest domowne albo w rzeczach zalezy w domownych, ostala (circa paraphernalia domestica remaneat) |
| Acz sobie wymowy (sc. powód) ktorą przyczyną przy zastawie malego abo wielikyego gymyenya, tedy ma-ly zastawą w myesczech (pro mnyeyszych) w pienyądzoch, tedy gemv sądzą przysądzy pyenyadzi dopelnycz (si pro minori pecunia res obligatas alienaverit, debitor per iudicem decernatur creditae pecuniae summam adimplere) |
| Ipsis (sc. hominibus)... precepit viginti duas arbores, apes in se continentes in melle expoliare al. przy lasbie et hoc idem mel in suam domum inducere (1426) |
| 'na przyszłość, in posterum': |
| 'ściąganie, zdejmowanie czegoś z siebie, actus aliquid exuendi, deponendi': zejmanie płaszczow 'obowiązek zdjęcia płaszczy przy składaniu przysięgi, actus pallium ab iurantibus in iudicio deponendi': |
| 'przywłaszczanie podstępem, oszustwem, fraus, actus aliquid fraude sibi arrogandi': |
| wprowadza zdanie włączne 'to jest, mianowicie, na przykład, ut, ut si': |
| Przy offyerovanyv oltarza... trzykrocz movyą: Agnus dei, yakoby tako: Barankv bozy, yen yes posnal oycza, slyvtvy szye nad namy |
| Wykladayącz naththo, aby thaka nyewyasta... przy wszisthkich... rzeczach... ostala, *wyewszy odzenye y konye male (demptis vestibus et equis parvis) w vasznosczy trzech grziwyen mąza *vmerlego |
| O sczepyech przy prowadzenyv kmyeczy (recedente cmetone) |
| O tem, yako myla matka boza napomynala boga oycza vschechmogączego o to, yze ono vesele, ktore myala przy począczyv svego szyna [...] |
| Wyano nye dano przed prawem, ale dano podlug tego naszego przypyszanego obyczaya, a ludzye, czo przy thym byly, drudzy szmarly, a drudzy szą zywy |
| Gymel szye wyklada odplata, bo tu przy szy<ę> welyko myloszerdzym sobe odplaczicz (qui sibi multipliciter gratiam retribui petit) |
| On byl b<iczowan i przy>byt na drzyewo (ipse fuit flagellatus et affixus ligno) XV med. |
| Jacosmy przy tem bili, gdy Wirzbantha Przeseczsky zaplacil spelna penąndze Micolayowy..., yaco yego list mowy a ne przedluszayącz 1418 |
| Yka (pro yako?) sye mayą (sc. tercjarze) myeczi przy mszy 1484 |
| Szaly (leg. są-li) czy przyszyaszny ludze od myasta postawyeny, aby myedzy sząszyady obeszrzely albo ogladaly myedznye (OrtBrRp 92, 2: myedzne sczyany) albo gynne krzywdy o bvdowanye myedzy sząszyady roszprawyaly, tedy ma przy thym zostacz podlug gych wysznanya |
| Syosthry przy plasczv mogą... myeczi albo y na szvkny kythlyk albo kyeczek plothna..., a tho przez *zsmarzczenya albo tez przez pynthovanya (absque ulla crispatura consutum) 1484 |
| 1. w wyrażeniach dotyczących miejsca, najczęściej przy czasownikach oznaczających ruch skierowany w sensie konkretnym i przenośnym 'ad, in, erga': a. przy czasownikach iść, przyjść, dowieść, uciec, posłać itp.: |
| Tedy wszdy y on, y dzyeczy yego zostaną przy szwem pelnem prawye, acz w gynym nyepoczesz<n>ym szyę nye przekonaly s prawa prawego (si aliter se cum criminalibus non obfuscaverunt nec obfuscant de forma iuris) |
| (Marya) byla... barzo czysta..., bo przy nyey nyeczystota nygdy nye byla vydzyana (numquam enim foedi in ea quidquam visum est), kyedykolvyek v kolepcze... lyezala, nygdy szyą nye skalyala podlvg obyczaya dzyeczyączego |
| Dzedzyny thako przedane alybo thesz zastawyone, po przemynyenyv thych lath (elapsis annis praedictis), ... przy tych, kthorim szą przedany alybo tesz zastawyony, na wyeky ostaną thim vczynkem |
| 'przyrządzić, parare, apparare, facere': [jad przeprawić] |
| przy kimś: |
| Powoda nye moga przy<ci>sznacz ku przyszandze, nyszly tako, gdyby zalowal o dlug po vmarley rancze, czo gemv zostawyl albo odmarl (si... debitorius manserit) <j>ego oczecz |
| Vstawyamy, aby zona... tylko przy posagv a wyenye ostala, ale ynsze ymyenye... dzeczem albo bliszszim powynna byla szstąpicz y spvsczicz (teneatur resignare) |
| Syosthry przy plasczv mogą tez myeczi, albo y na szvkny, kythlyk albo kyeczek plothna byalego albo czarnego, a tho przez *zsmarzczenya albo tez przez pynthovanya (absque ulla crispatura consutum) 1484 |
| Ysze Marczin soltis ne pchnal Yacuba wosznego w ogen any go bil, alem bil przy tem, ysze od welkey nemoczy wpadl szam w ogen 1418 |
| Ktho bandze wybran prziszasznykyem, then przy <tem> szostawye (pro szostanye) poko zyw, nyszly gdyby gy przewynyly w czem (hic... in eo permanebit, si hoc non convicitavit) podlug prawa |
| 'nieobyczajny, niestosowny, nieprzyzwoity, niemoralny, inhonestus, impurus, impudicus, turpis, flagitiosus': |
| Przy mye tesz krothoszynszczy panowye pyszaly po prawo do Lwowa thymy szlowy |
| Dzyeczyatko Iesus ostal v kosczyelye, a ony o tem nycz nye vyedzyely, mnymayącz, aby on schedl v postpolstvye dzyeczynnem albo s przy<j>aczyelmy |
| Yako gdi sze swada stala medzy Sechnø a Marczynem, przy temem był, ysze Marczyn Sechne policzka ne dal 1417 |
| Gdy szye moya dvscha badzye dzyelycz szs czyalem mogym, angyol thedy... nyechay sthanye przy mnye |
| Swøti Jan [...]selym przeszpeczstwa na odpuszczene g<rzechow naszych, świ>adczi, isz bog rzekl: Syn czloweczi przy<szedł niemocne> oszdrowicz XIV ex. |
| Ysze tha pyeczancz[icz] yest Janowa Othuschskego przy lyscze Januschowem s Tarnowey 1444 |
| Zydovye... rzekly: Aza nyedobrze movymy, yzesz ty poganym (pro poganyn)... a dyabla masch v sobye? Odpovyedzyal myly Iesus y rzekl ym: Ya dyabla ny mam przy sobye (ego daemonium non habeo Jo 8, 49) |
| Gdysz nye sam sadza sadzy, ale y z gynszymy przy nyem na sądze syedzaczymy sądzy |
| Okruthnoscz szmyrczy posznacze..., przy skonanyv ya posznacze |
| Jaco Micolay... zayąl konye y s wosem na lącze przy sszenye 1420 |
| Vstawyamy..., aby przy tych tho myarach y mycze (circa easdem mensuras et pretia) szdrada nye dopvsczana |
| Yako moy oczecz nye ranczil panu Jandrzichowy za dwye copye groszszy szyrokich przy tey dwudzestu grzywen, ktore mu zaplaczil za Yądrzeya Gorskego 1423 |
| Iacosz tho Myoszeszow kyerz gorzal, a przy them szwa przirodnoszcz zelonoszcy yymąl, thak thy panno zosztalasz, yak anyol powedal XV p. post. |
| O sluschnosczyach, <ktore> mayą byczi baczony przy th<ych>, ktorzy mayą byczi przyączi w th<en> zakon (de receptione et conditionibus attendendis circa recipiendos) 1484 |
| Kako sye yma ymyecz byzkvp przy opyekanyv dvsz (circa curam animarum) XV med. |
| <U>stawiamy, aby pysarzowie przy sądowych rzeczach (quod scriptores iudiciorum, Sul 63: aby pysszarze sządowy), gdy wiodą swiathky, ktore badą pysacz, mayą wzącz schescz grosszy |
| przy tem |
| Yakom przy tem byl, ysze Mycolay... ne pobral gwaltem... pączy kony s plebanskego domu 1417 |
| 'trwać przy kimś a. przy czymś, być wiernym, alicui adhaerere, ab aliquo non deficere, fidelem esse': |
| 10. dzierżeć się 'utrzymywać łączność, trwać przy czymś a. przy kimś, haerere, adhaerere': a. konkretnie: |
| Syosthry przy plasczv mogą tez myeczi albo y na szvkny kythlyk albo kyeczek plothna byalego albo czarnego (cum chlamyde habeant guarnellum seu placentinum coloris albi vel nigri aut paludellum amplum de cannabo sive lino) 1484 |
| Jacosmy przy tem bili, kyedy possel przyyal ot pana Golskyego do pana Barthossa 1421 |
| Ktho bądzye wybran przyszyasznykyem, then przy them zosthanye, poko zyv, nyszly gdyby gye przewynyl |
| Powoda nye moga przy<ci>sznacz ku przyszandze, nyszly tako gdyby zalowal o dlug po vmarley rancze |
| przyszło k temu |
| 'uczynić gotowym, skłonnym do czegoś, życzliwym, przychylnym, paratum, pronum, benevolum reddere': |
| Pyenye Annyno, ktoresch pyala przy narodzenyv svey dzyevycze (canticum Annae, matris Mariae, in nativitate filiae suae) |
| 'przywrzeć, przyschnąć, przylepić się mocno, ad aliquid adhaerere': |
| V mne-t wissy... nossyk przy byedrzyczy XV p. pr. |
| wyraża silne uczuciowe wzruszenie, np. przy wezwaniu kogoś lub czegoś, przy prośbie, przerażeniu, boleści, gniewie 'o!, proh!': |
| B. niebezpośrednio przy rzeczowniku: a. nom.: orzeczenie w du.: |
| Gdykole... bartnik... nnie chciałby... albo... wymawiał się barci, ktorą przedtym sprawiał..., tegdy onemu panu... przy płaceniu miodu albo przy kiści (annuam solutionem mellis dicta kyscz) rzeczoną barć ma... wzdać |
| Szaly (leg. są-li) czy przyszyaszny ludze od myasta postaweny, aby myedzy sząszyady obeszrzely albo ogladaly myedznye (OrtBrRp 92, 2: myedzne sczyany) albo gynne krzywdy o bvdowanye myedzy sząszyady roszprawyaly, tedy ma przy thym zostacz podlug gych wysznanya |
| Gdykole... bartnik... nie chciałby... barci.... dzirżeć... u swego pana, tegdy onemu panu... przy płaceniu miodu albo przy kiści (AKPr V 248: illi domino... circa pagacionem et annuam solucionem, dictam kiść gl. saec. XVI: kić) rzeczoną barć ma...wzdać |
| Przy sobye go folgowaly ipsi observabant eum (factum est, cum intraret Jesus in domum cuiusdam principis Pharisaeorum sabbato manducare panem, et ipsi observabant eum Luc 14, 1) XV ex. |
| Tako na sroda obyeczal szye przy nych bycz |
| O sluchanyv msze y yka (pro yako) sye mayą myeczi przy mszy (de audienda missa et congregatione facienda) 1484 |
| Yakom przy tem byl, gdy yest woszny rany obliczyl Mycolayewy 1416 |
| wskazuje osobę, narzędzie, przedmiot, przy której pomocy, przy którego użyciu dokonuje się czynność: |
| To mą vczynycz przy sząszyedzech obapolnych y to gymyenye oszwyatczicz |
| Stryi albo kmothr... kv przysandze ma bicz przipvsczon, gdi przy myanowany[ch]v szwy<a>thkow przyrodzonoscz (consanguineitas) gemv nye byla obrzeczona |
| To tesz chczemy, gdy (si, Sul 30: aczbi) slvszebnyk przy dzeczkowanyv nyektorego zemyanyna s pacholky sądzey gwaltem we wsy... abo za granyczamy... bylby odbyth, tedi taky zemyanyn nam... przepadnye wyną pyathnadzescza |
| Ktho bądzye wybran przyszyasznykyem, then przy them zosthanye, poko zyw, nyszly gdyby [gye] przewynyl podlug prawa |
| Gdzye my movymy *nymye przy krzczye: Chczesz szye krzczycz (ubi nos dicimus: Vis baptizari)? A drudzy pytayą: Czo proszvsz (pro proszysz)? A na to maya odpovyedzyecz: Vyary proschą |
| 'osoba zaprzysiężona, zasiadająca w sądach prawa niemieckiego, ławnik, vir iuratus, qui iudiciis iuris Theutonici interest': |
| Vsthavya<my, aby ko>lzdego, kthoregokoliby <sie pr>zygodzylo w then zakon przy<jąć>, ... mayą pilnye rozpytaczi o vyerze 1484 |
| 'przysługiwać, należeć się, deberi': |
| Przy kazdem grzesze yad dyably czlovyeczemv serczv bądzye wlan, yze bolesczyą zasrosczy vschelkye sercze obvyąze |
| 'stawać przy kimś, przy czymś, alicui, alicui rei astare, assistere': |
| Gdyby geden czlowyek zalowal na drugyego o glową, o czyaszkye rany..., a ten czlowyek nye bylby doma any by thu oczwyscze stal przy zalobye, moze<li> tego czlowyeka nathemmyesczye przydzwyerdzycz (proscribere, OrtMac 116, OrtRp 58, 4: przythwerdzycz), <słowie> dacz gy kv prawu trzykrocz, a nye stanyely, zkazacz gy yako szbyeklczą? |
| 'przylgnąć, przykleić się, adhaerere, agglutinari': |
| 'przygotować, rozporządzić, pokierować, apparare, praecipere, regere': |
| Powoda nye moga przy<ci>sznacz ku przyszandze nyszly tako, gdyby zalowal o dlug po vmarley rancze, czo gemv zostawyl albo odmarl (OrtMac 103: odvmarl) <j>ego oczecz albo gego gyny przyrodzony przyyaczel |
| Tedyø (leg. tedy ją, sc. wodę) na røcze dayø, tu szø wøcz starsy posznayø, przy tem szø k stolu szadzayø. Za tho szø ma kasdy wszøcz, otlozywszy yedno swøcz (leg. swą-ć, sc. część ?) |
| Iako ktho swyeczą przy zwadze w noczi zagassi, a za thym kogo vranyą, ma rannemv o rani bicz skazan, tho rozwmyecz, gdi nye wyedzą tego, yest gen (pro gen yest) go ranyl |
| Alye o szvych zvolyenykoch nycz nye odpovyedzyal (sc. Jesus)... przeto, yze nyyednego przy ssobye ny myal |
| Gdisz tha gista placza (sc. trzynaćcie)... poth gynszim gymyenyem... vsnana gest bicz othnowyona, yasz vidzi szą przevyszszacz przerzeczoną placzą, a przetho przy them rownoscz (modum) vlozycz ządayącz, vstawylismi |
| <G>dysz przy sadzech wierny sądze nye maya myecz any baczycz gnyewow any lasky, any darow, gedno podlug prawdy y sprawiedlywosczy sądzycz, skazowacz |
| Kyedy pan dzedzyczny... kogo przed szwemy ludzmy... osządzy ku szmyerczy..., albo ysz szwe gymyenye straczy przy thym ystem prawye, szlowye, ysz mu gye odsządzą |
| Kthokole przedaną dzedzyną w oszmy lath, chczącz w nyey nyekthore prawo ymyecz, w sząth nye przywyedze othvolyvayącz (reclamando) alybo dzedzyną zastawyoną we trzydzesczy lath nye othkvpy..., dzedzyny thako przedane... przy tych, kthorim szą przedany..., na wyeky ostaną thim vczynkem |
| To yest pyrwscha rzecz albo s tego przysla, yze przy offyerovanyv oltarza (in immolatione altaris), czusch na mschy, trzykrocz movyą agnus dei |
| 'przed kimś, przy kimś, w obecności czyjejś, coram aliquo, aliquo praesente': |
| Aby thaka nyewyasta... przy wszisthkich ginszich ktorichkole rzeczach, ktore by gey w wyenye bily (in dote et dotalitio ipsius fuerint),... ostala |
| Kmyecz, ... nye bądze mocz <z> oney szwey roley, alysz yą vykopa, *szobye rvszicz, ale vikopawszy (sc. rolą), moze vczinycz, vczinywszy, czso zemske prawo... poząda... przy yego rvszanyv, tho gest vysczv (circa suam motionem) |
| Vstawyamy, aby zona... przy wszisthkich... rzeczach, ktore by gey w wyenye bily, pospolv y s konnymy vosznyky, gymysz czasv mąza swego vaszana by<ła> (quibus tempore mariti sui vehebatur), ostala |
| Interit multum, dawsne (pro divusne) loquatur an heros..., mercatorne vaga, cultorne virentis agelli, Conchus an Assirius, Thebis, nutritus, gl. fotus, conseruatus, in Agris (pro Argis) przy vasznoczy myescza onego XV ex. |
| Aby thaka nyewyasta... przy wszisthkich ginszich... rzeczach... ostala, wyewszy... konye male w vasznosczy (in valore) trzech grziwyen mąza vmerlego |
| Kako sye yma ymyecz byzkvp przy opyekanyv dvsz (circa curam animarum) XV med. |
| Jaco przy tem bili, kedi Mycolay y Wocech... dawaly penadze Dorotygey za dobitek y sza domowe rzecy 1421 |
| Archelaus... pochoval svego (pro yego)... podlug przykazanya Herodowa, nycz ny opvsczayącz svyeczkye kraszy y vyelyebnosczy (nihil regii ornatus in funeris pompa praetermittens) ktora<s>ch by byla przy pogrzebyech krolyewskych |
| Kv othlozenyv szkodnego nalogv..., ysz zona po szmyrczy mąza, na stholczv wdowskem (in sede viduali)... ostan[y]ącz, po mązv wszisthko gymyenye trzymala..., vstawyamy, aby zona, gdy mąsz vmrze, tylko przy posagv a wyenye ostala |
| Item ecclesia habet ibi agros proprios et prata..., videlicet primum agrum lanei unius, circa domum plebanalem in longum et latum protensum, alium agrum dictum domiarek, trzi na rzedzinach, tertium agrum cum prato przy lącze dicto |
| Vstawyamy, aby zona kedy mąsz vmrze, tylko przy them oprawyenyv, czso gest domowne (circa paraphernalia domestica)..., ostala |
| Przetho Nikel... Jacobum... yąl, yz kaplan nan volal gwaltu tedi, kedi go ranil, y przy tem gy gwalcze yøl 1418 |
| Tu szø wøcz starsy posznayø, przy tem szø k stolu szadzayø |
| Gdyby przyszyasznyk nycz gynnego nye przeszthąpyl... a wy byszcze proszyly tho, yszby wasz przy prawye zoszthawyly, thegodla nye myelyby go w yaczthwo szadzacz (in captivitatem mittere non deberent, OrtOssol 40, 2: wszadzicz) podlug prawa |
| Vstawyamy, aby zona... tylko przy them oprawyenyv, czso gest domowne..., ostala, viyąwszy scarb, yako szą pyenyądze, ... wszisthka harnasz albo bron (omnibus armis... exceptis) |
| 1. w wyrażeniach dotyczących miejsca, najczęściej przy wyrazach oznaczających ruch skierowany w sensie konkretnym i przenośnym 'ad, in': a. przy czasownikach iść, przyjść, przystąpić, przywieść, pójść, uciec, posłać itp. i znaczeniowo zbliżonych rzeczownikach: |
| 2. w wyrażeniach dotyczących uwzględnienia kogoś, czegoś: a. przy czasownikach rzec, mołwić, odpowiedzieć, wołać, prosić itp., przy rzeczownikach prośba, pytanie: |
| Panye boze, bødzeszly przy mnye... a dasz my chleb ku pokarmu (ad vescendum)..., bødzesz my... moy bog |
| Pyrwym obyczayem znacz bylo dzirzano, ysz przes czassow y godzyn rosdnosczi y roszdzalv sandzee sandi sąndzily (iudicia exercebantur, Dział 12: ysze any godziny any czasv trzymano przy sadzech) |
| użycia specjalne: sędzić litkup, mohorycz 'stwierdzać przy udziale litkupników, że umowa została zawarta zgodnie z prawem, testibus, qui litkupnicy vocabantur, praesentibus statuere contractum secundum leges fectum esse': |
| ostać przy kimś, u kogoś, w kimś, z kimś: (o ludziach): |
| 'dowieść swojej słuszności przed sądem, utrzymać się przy swym roszczeniu a. odeprzeć roszczenia przeciwnika procesowego, ius suum in iudicio postulare, causam obtinere, petitionem adversarii in iudicio refutare': |
| Grzal szye Pyotr, bo zapomnyavschy mylosczy gorącza, ostydwschy, przy ku mylosczy *vsvego svyata, aby szvoy zyvoth schoval |
| To gymyenye mvszy przy raczczach zostacz na myesczkye polepszenye (pro civitatis utilitate) |
| *Megy lystha thecho dopusczamy a pothwirczamy... a przy thym szu byly naszy * vyczny slavethny panoszye 1498 |
| 'przywrócić zdrowie, uzdrowić, aliquem sanum facere, alicui sanitatem restituere': |
| Navroczyvschy szye yescze k tym slovom, ktore szye dzyaly przy tey zalobye albo na pomavyanyv Iesucrista |
| Chczemy dzirzano bycz o dąmbyech lesznych albo w leszech wodnych (in silvis aquaticis), tho yest... przy... wodach czekączych vroslych |
| Ysze Marczin... ne pchnal Yacuba... w ogen, ... alem bil przy tem, ysze od welkey nemoczy wpadl szam w ogen 1418 |
| Gyedna nyewyastha... vrodzyla dzyeczyą a tho myeny..., ysz tho dzyeczyą bylo zywo, asz ye krzczono... dla nagley szmyerczy... w komorze, gdzye tho bylo w thayemnyczy przy vrodzenyv, yako yest obyczay |
| A tesz chczemy dzirzano bycz o dąmbyech lesznych... przy kthorychkole wodach czekączych vroslych a porąbyonych |
| Jakom przy tem bil, kedy *Pøtr et Michael... wsekly *kmøthowicza 1424 |
| Powoda nye moga przy<ci>sznacz ku przyszandze, nyszly tako (nisi in tali condicione) gdyby zalowal o dlug po vmarley rancze |
| Vproszy my laską y odpvsczenye... grzechom, a nawyacze przy skonanyv zywotha mego (in hora mortis meae) |
| Wykladayącz naththo, aby thaka nyewyasta... przy wszisthkich... rzeczach, ktore by gey w wyenye bily, pospolv y s konnymy vosznyky (una cum equis vectigalibus)... ostala |
| Yakom przy tem byl, kyedy yest Sy[e]luester scupyl sø s Pyotrem y s gyego matkø, ysz mu myal wsdacz ve *trrechdzestach grzywyen groszow przed starostø 1417 |
| Aby thaka nyewyasta... przy wszisthkich ginszich... rzeczach, ktore by gey w wyenye bily, ... ostala, *wyewszy odzenye y konye male..., yesz w rowną cząscz panyey sz dzeczmy szpascz mayą skutecznye (cadere debebunt cum effectu) |
| Rozvmey, yzecz byl (sc. Archalaus) dzyevyącz lyat przy tego oyczv podlug domnymanya pospolnego lyvda y tesch podlug yego slavy (secundum sui iactantiam), ktorasz szye stavyl yszby myal bycz krolem podlvg obyetnycze czeszarskey |
| V mne-t wissy... nossyk przy byedrzyczy XV p. pr. |
| O sluschnosczyach <ktore> mayą byczi baczony przy th<ych>, ktorzy mayą byczi przyączi w th<en> zakon (de... condicionibus attendendis circa recipiendos) 1484 |
| Jaco ten lyst, czsso my gy Mycolay... poslal, tegom ya nye roscasowal anym przy tem bil, kyedy pyssan, y tegodlam go ne wząl 1422 |
| Gdyby przyszasznyk przeczywko raczczam nycz gynego przestapyl, gedno tho, czo mowyl waszą rzecz, a wy bysczye proszyly to, yszby wasz przy prawye szostawyono, tegodla (eatenus) nye myelyby go wszadzicz w yaczthwo podlug prawa |
| Bo wylyczywszy (enumerans, sc. Ambroży) dobrothy, ktore vczynyl myly Iesus przy plyemyenyv czlovyeczem, tez to rzekl |
| Mymo tho wszdi strona, kthora nye stala a trzykrocz zwana, acz przy poslednyey godzynye polvdnya, gdi sąndza yakobi chczaal wstacz (quasi surgere volente, Dział 13: od stolcza wstacz), wthoore trzykrocz zawolanaa nye dbacz bandze przistampycz, thedi skazana bącz |
| Gdy pasterze w nocy paśli, stanął przy nich anioł spasny, którzy widząc iasność boską, bali się boiaźnią ciężką XV p. pr. |
| Yakosmy przy tem bili, gdi Derska wrøczila y[g]sz Woslawem za wzdanye zplachcza w Czelmowe 1418 |
| Jako przy tem bili, gdy pan Pasek wszyøl pyøcz grzyven gr<oszy> penødzy Micolayewych s Szyrznik wyssey, nysly prawo myal 1417 |
| Tedyø (leg. tedy ją, sc. wodę) na røcze dayø, tu szø wøcz starsy posznayø, przy tem szø k stolu szadzayø, za tho szø ma kasdy wszøcz, otlozywszy yedno swøcz (leg. swą-ć, sc. część?) |
| potykać się 'mylić się przy wymawianiu roty przysięgi, in verbis iurisiurandi pronuntiandis errare': |
| Jakom przy thym byl, eze thaka tha rzecz smavyana 1461 |
| V wody szø poczina czescz, drzewey nisz gdi szødø gestcz, tedyø (leg. tedy ją) na røcze dayø, tu szø wøcz starsy posznayø, przy tem szø k stolu szadzayø |
| Gdy kthori kmyecz na lesze... wolą przymye, nye bądze mocz oney szwey roley, alysz yą vykopa, szobye rvszicz, ale vikopawszy moze vczinycz, ... czso zemske prawo albo oney dzedzyny poząda a vicząga (secundum quod ius... exquirit et exposcit, war. deposcit) przy yego rvszanyv |
| Acz sobie wymowy (Sul 32: gdi... wymową przilozy) ktorą przyczyną (si condicionem creditor apposuerit) przy zastawie malego abo wielikyego gymyenya |
| Dwa thowarzysza albo zaky vczona (duo scolares) przy dworze darowal yeden drugyego sz dobrey wolyey |
| Jaco Micolay... zayąl konye y s wosem na lącze przy sszenye, ale nye w lesse, a trawa na wosze lezala 1420 |
| Iszeszmy przy tem bily, gdy Domyenyk s prawa dan myasto potkomorzego na granycze myedzy Parzenczewem a myedzy Ranczkem, tedy gy Michal a Mycolay proszno pusczyly a wstampyly na potkomorzego, vyyawschy sze s prawa przyyaczelsky 1434 |
| Kyedy (pro tedy) vyschla svada (orta est... seditio), ktora szye przy novych rzeczach poczyna |
| 'głośny, krótki dźwięk powstający przy uderzaniu czymś w twardy przedmiot lub przy jego łamaniu, sonitus vehementior, brevis, qui fit ab aliqua re duro instrumento percussa vel fracta, fragor, fremitus': |
| Vstawyamy, aby... sząszedzy they tho dzedzyny przes przedawczą gey... byli poszwany, aby bily oczwyscze przy gey vkazowanyv (quod illi ostensioni intersint) |
| 'zapewne jakaś metalowa ozdoba przy uździe końskiej, drgająca i dźwięcząca przy ruchu, fortasse ornamentum quoddam ferreum frenis equi additum, quod tremit et sonat': |
| Jakom ya przy them byl, kedy Jan Kath<uszy> przeproszil za yey *czøcz trzemynaczcze kopa<mi> 1409 |
| Yakom przy them bil, gedi Stanyek yancza wypusczyl s clodi 1424 |
| Bog rzekl: Syn czloweczi przy<szedł niemocne> oszdrowicz XIV ex. |
| Day scząscze, zdrowye, panye, przy szmyerczy dobre skonanye XV med. |
| O myla matko, ten yest byl przy mem narodzenyv y vchovanyv, yvsz vydzyal moye dny asz dotychmyast |
| Emilium circa ludum, przy syrmyerstwe onego szyrmyerza, faber (sc. laborat) imus XV ex. |
| Emilium circa ludum, przy syrmyerstwe onego szyrmyerza, faber (sc. laborat) imus XV ex. |
| 'stosowanie przymusu, narzucanie przykrych obowiązków, ciężarów itp., ciemiężenie, też cierpienie, udręka, actus aliquem cogendi, opprimendi, vexandi, alicui molesta officia imponendi': |
| Yacom przy tem bil, kyedy szye wysnal Chebda Woythkowy o szyedmy grzywyen o kon[yn] 1417 |
| Jacosmy przy tem byli, kyedy ludze opatowy... yąly yey (sc. Hanki) pastuchą y wsdzely mv powross na sszyą 1422 |
| 'litkup - trunek wypijany przy zawarciu umowy o kupno i sprzedaż, zwyczaj picia trunku dla umocnienia tej umowy, vinum venditione emptioneque ad effectum adducta bibi solitum, mos combibendi propter firmationem eius modi contractus': |
| Vstąpywschy svyąthy Pyotr na vodą z lodzyczye y chodzyl po morzv, chodzącz po morzv przy Iesvcrisczye, dozryavszy (rp. vzryavszy) vyatr sylny, lyekl szye |
| Vstawyamy, aby zona... tylko przy them oprawyenyv, czso gest domowne..., ostała, viyąwszy scarb, yako szą pyenyądze, szrzebro..., gesz (quae) wszisthko dzeczem ma szą dostacz |
| Prze troyakye zyavenye svyątosczy dzyen ten troyakyem *ymyąnyem vezvan. Napyrve y (sc. ji 'go') myenya Epyfanya, yesz szye stalo przez gvyazdą..., vtore zową *Teophonya, yesz szye stalo przy krzsczye bozem, trzeczye slowo Bethffanya po greczkv od tego, czo szye stalo na svaczbye (Bethphaniam <vocantes> eam, quae in nuptiis) |
| Yakosmy przy tem bili, gdi Zegotha ranczyl kmecza Potra, yako sze ne poddal gbotu pod dzyesancz grzywen, ale czso by prawo skasalo 1417 |
| Szvyąthy Yan chczącz napelnycz vschytko, czo szye stalo przy mącze mylego Iesucrista, vypyszal zaprzenye szvyatego Pyotra v Annascha y v Kayphascha prze kroczenye pospolu |
| Prze troyakye zyavenye svyątosczy (pro svyatlosczy) dzyen ten (sc. oświecenia Jezukrystusowego) troyakyem ymyąnyem vezvan. Napyrve y (leg. ji ‚go’) myenya Epyfanya, yesz szye stalo przez gvyazdą..., vtore zową *Teophonya (Theophaniam <vocantes> eam, quae in baptismo, quasi a Deo, id est a Patre factam), yesz szye stalo przy krzsczye bozem |
| emfatycznie przy pytaniu niezależnym: |
| I. spójnik: wprowadza zdanie: 1. celowe 'aby, ut' a. przy wspólnym podmiocie zdania celowego i nadrzędnego: |
| przy różnym podmiocie zdania celowego i nadrzędnego: |
| 1. przy czasowniku: a. 'bardzo, mocno, magnopere, multum, valde': |
| 2. przy przymiotniku: a. 'bardzo, multum, valde': |
| przy przysłówku: 'bardzo, valde, sane': |
| Jakosmy przy tem byli i sądzili, gdy miał Mikołaj Laurencio dać na ten rok trzy grzywny. Nie dał-li-by na ten <ro>k, tedy by miał otstępić d<z>iesiąci grzywien, csosmy przysądzili 1399 |
| Tako nam Bog pomoży, jako prawie bylismy przy tem, kiegdy Prędota dajał list Jacobo, a on go nie ściał wziąć 1396 |
| 'boży, dei, divinus' (tylko przy rzeczownikach abstrakcyjnych): |
| 'dei, divinus': 1. przy rzeczownikach konkretnych: a. o ludziach: |
| przy rzeczownikach abstrakcyjnych: |
| Tako nam Bog pomoży, jako prawie bylismy przy tem, kiegdy Prędota dajał list Jacobo 1396 |
| Na rocech wielikich... przy bronnych ślachatnych mężoch (praesentibus strenuis nobilibusque dominis)... ustawiamy |
| 'osad powstający w korytku z wodą przy ostrzeniu narzędzi na brusie, limus, qui ex cote imo in labro in aqua subsidit, cum ferrum acuitur': |
| I. spójnik: wprowadza zdanie: 1. celowe 'by, aby, ut' a. przy wspólnym podmiocie zdania celowego i nadrzędnego: |
| przy różnym podmiocie zdania celowego i nadrzędnego: |
| przy podmiocie nieżywotnym: |
| 'stół, przy którym się jada, ad quem cibi sumuntur': |
| 'być przy czymś, stykać się z czymś': |
| Jakosmy przy tem byli, gdzie Maciek dał Lenartowej dwa policzki 1399 |
| 3. w określeniu miary: a. z użyciem pozytiwu daleko jako przysłówka stopnia przy przymiotniku w pozytiwie i komparatiwie 'wiele, bardzo, multum, multo': |
| (w przekładach z łaciny) wskazuje środek, narzędzie itp., przy którego użyciu, pomocy dokonuje się akcja (zazwyczaj wyrażeniu przyimkowemu z czegoś odpowiada dzisiejszy instr. czymś): |
| wskazuje sprawcę czynności (przy stronie biernej) 'przez, ab (aliquo)': |
| Cso Janek wciągnął Wojciechowi konie, to je wciągnął przy Przezprawowie chroście 1403 |
| przy podawaniu znaczenia: |
| przy podawaniu znaczenia: |
| Jakosmy przy tem byli i na wiecu siedzieli, i do słuńca zachoda czekali, kiedy ksiądz opat (Kopytka ku prawu wołać kazał) 1428–30 |
| 'wykonywać przy pomocy form pewne przedmioty z wosku lub metalu, odlewać, fundere (res e cera vel metallo)': |
| 'płynna czarna farba używana przy pisaniu, atramentum': |
| 'unosić się w powietrzu, zwłaszcza przy pomocy skrzydeł, volare, volitare': |
| 'unoszenie się w powietrzu przy pomocy skrzydeł, actus pennis volandi': |
| Jakom przy tem był, iż Maciej nie miał Sędziwoja pozbywać laty o ręko<je>mstwo 1391 |
| wskazuje narzędzie, środek itp., przy którego użyciu dokonuje się akcja (zazwyczaj wyrażeniu przyimkowemu z czymś odpowiada dzisiejszy instr. czymś): |
| wskazuje czynnik wspomagający 'przy pomocy, za pomocą, iuvante aliquo, aliqua re': |
| Jakom ja przy tem był, eże Szczepan nie wyręczył u Junoszej Wawrzyńcowa bydła w jinszem dłudze, jeno w ziemskiem prawie 1427 |
| 'zająć, (zajmować) miejsce przy stole jadalnym, jeść posiłek, ucztować, mensae assidere, cenare': |
| 13. (o zawieraniu małżeństwa) a. wskazuje kobietę, której przy pójściu za mąż rodzina daje posag: |
| 'przy kuciu konia wbicie gwoździa przez zrogowaciałą osłonę kopyta w żywe ciało, actus clavum equo calceando in carnem vivam infigendi': |
| osoba zabezpieczająca właściciela ziemi, przy wytyczaniu granic, od pretensji ze strony osób trzecich, is qui limitibus constitutis possessorem terrae a cuiusvis vindiciis tueri tenetur': |
| 'pozostać dalej w posiadaniu czegoś, utrzymać, zatrzymać przy sobie, reservare (apud se), retinere, servare': |
| 'zapłacić jako pierwszą część należności (głównie przy umowach kupna-sprzedaży), dać w charakterze zadatku, zaliczki, arrabonem dare, primam pensionem alicuius rei emptae solvere': |
| Jako Tomkow ociec kupił partem na wieki przy jej oćczyźnie i zadał połtory grzywny 1386 |
| Jakom przy tem był, dzie Wirzbięta zrządził i z Jaktorem o starą łąkę i pieniądze na nię zadał 1396 |
| 'część należności (głównie przy umowach kupna-sprzedaży) wpłacana przed ostatecznym wywiązaniem się z umowy, zaliczka, arrabo, pensio prima, pecuniae pars in antecessum data': |
| 'część należności (głównie przy umowach kupna-sprzedaży) wpłacana przed ostatecznym wywiązaniem się z umowy, zaliczka, arrabo, prima pensio in antecessum data': |
| Jakom był przy tem d<zi>ele, iże jego żadną zajął zagrodę 1391 |
| 'zagrodzenie na rzece, uniemożliwiające rybom ucieczkę przy spuszczaniu wody ze stawu, saepes flumini obiecta piscium capiendorum causa': |
| Jakom przy tem był, gdy Mikołaj ręczył u Maćka konie, a na ten dzień jich nie postawił 1404 |
| Jakosmy przy tym byli... i ręczylismy, jako Andryczka u Stachny część dziedziny kupił 1415 |
| 'kwota płacona przez nabywcę dodatkowo przy akcie kupna–sprzedaży, pecunia, quae ab emptore insuper solvebatur': |
| 'człowiek zobowiązany do pomocy przy polowaniu, zwanym kłoda, qui in venatione, dicta kłoda, ministrare debet' (?): |
| robić czymś 'przy pomocy czegoś, aliqua re': |
| 'przy pomocy czegoś, aliqua re': |
| Ktore stoły Pabijan robił Stanisła<w>owi, ty są przy Pabijanie 1419 |
| Hanek był przy tem i liczył pieniądze Ruclowi jedennaćcie grzywien 1399 |
| Jakośm przy tem był, iż Piotrek dobył na Staszku cztyr grzywien za chąśbę 1387 |
| Iże żona... przy... jimieniu wyprawnem, to jest czso zależy w kamieniu, w pierłach,... miałaby ostać |
| A przetosz temu myastu zdzaly sø (sc. Abraham i Abimelech) Bersabee, bosta tu oba przyssyøgla a zalubyla sobye (inierunt foedus) przi tey studnyczi |
| Gdyby kthory myal vkazacz szwoge rodzyną (suam nationem seu legitimitatem, OrtMac 49: szwoy rod) albo malzenszkye stadlo, temv moze kaszdy przyrodzony gego przyyaczel... pomocz przygacz |
| 'rodzaj włóczni z hakiem przy grocie, genus quoddam hastae, cuius spiculum unco instructum est': |
| Jakom przy tem byli, eż Jakusz przybieżał na Embrychowę gospodę z dobytym mieczem i siekł nań gwałtem 1421 |
| Jakosmy przy tem byli, kiegdy Maciej zapłacił Bieniakowi trzy grzywny dwie niedzieli przed rokiem 1411 |
| 'zagrodzenie przy kuźni, w którym kuto płochliwe konie, locus saeptus prope officinam ferrariam, ubi equi timidi soleis ferreis instruebantur': |
| <J>akom przy tem był, iż Mikołaj ślubił mi list <wro>cić, iż jim sie żałuje 1390 |
| Jakom przy tem byli, kiedy Hejnich... z Dzietrzychem umowił rok na piątek, a nie na sobotę 1404 |
| A nye doczyøgnye Ysaak tich slow wymawacz, a Iacob winydze, owa przygedze Ezau (vix Isaac sermonem impleverat et egresso Jacob foras, venit Esau) |
| 'dokument zawierający wyrok sądowy przyznający komuś prawo do czegoś, litterae, quibus iudicii sententia alicui aliquid adiudicans, conscribitur': |
| Gdyby kthory czlowyek w dalekych, czudzych szyemyach byl, a *przyszyedlby daleko po rocze y po dnyv, y dokaze thego, y<ż> thak daleko byl |
| 'świadek kupna (sprzedaży) biorący udział w litkupie, niekiedy też pośredniczący przy tymże kupnie (sprzedaży), testis emptionis (venditionis), qui combibendo emptione facta interfuit, interdum etiam cocio': |
| Dokąd ya ydą, vy nye vyczye, nye mozeczye przydz (quo ego vado, vos non potestis venire Jo 13, 33) |
| Jako przy tem był, jegdy Jakub zapłacał cztyrzy grzywny Piotraszowi... rękojemstwa, coż jemu był ręczył za posag na ostatni rok i wszytek mu posag <z> pełna zapłacił 1416 |
| Jakom przy tem był, eże ku Mikołajowej ręce ręczono Mikołajewi pieniądze i one mi obsyłał, ano się mu zapłata nie chciała stać 1402 |
| Jakom przy tem był, gdy Święchna wzięła z pełna zapłatę dziedziny, jąż wiecznie zaprzedała 1411 |
| Jekom ja nie syłał ludzi na młocenie żyta... hi samem przy tem nie był w jimieniu, ktore d<z>irży w zapłacie 1456 |
| Jakosmy przy tem byli, gdy Mikołaj nie uczynił zapłaty Dorothe<i> na święty Wojciech 1404 |
| Zaplatanye comissuram (mammotrekt kapitulny: zaplatu; nemo autem immittit commissuram panni rudis in vestimentum vetus Mat 9, 16; Rozm 295; nykt nye moze przynydz plata sprostnego svkna) ca 1470 |
| 'specjalny chód konia, przy którym stawia on jednocześnie dwie prawe nogi, a potem dwie lewe, equi gresssus, qui pedibus dextris sinistrisque duobus simul ingreditur': |
| 'przedmiot, przy pomocy którego dokonuje się losowania, los, sors': |
| Jakosmy przy tem byli, kiedy Szczepan, woźny, zdał rok zawity Dorocie s Kachną na pirzwe poroczki po wojnie 1415 |
| Jakosmy przy tem byli, kiedy [kedi] Piotrek... mowę miał cum Johanne, tedy nie puścił prozno Jana tego zapowiedzenia (war. ib.: tej zapowiedzi) przedania dziedziny Grzybna 1417 |
| z określeniami wskazującymi, kogo dotyczy gniew (wyłącznie przy passivum): komuś: |
| 'stary, wiarogodny miejscowy człowiek powoływany do pomocy przy dokonywaniu wizji sądowej, senex fide dignus et probus, omnibus notus, qui ad rei praesentis cognitionem iudiciariam testis vocabatur': |
| 'sposób czy zasady obowiązujące przy przekazywaniu majątku w zastaw, mos pignerationis': |
| Jakom przy tem był, gdy Dobiesław przedał Boguszyno Januszewi i wytrzymał lata zastawna mimo trzydzieści lat 1403 |
| 'osoba zobowiązana do zabezpieczenia nabywcy ziemi, przy wytyczaniu granic, od pretensji ze strony osób trzecich, qui terrae emptorem, dum fines constituuntur, a cuiusvis vindiciis tueri tenetur': |
| (o koniu, de equo) 'taki który przy biegu zawadza tylnymi nogami o przednie, mający przednie nogi otarte przez nogi tylne, qui currens pedibus posterioribus anteriores offendit': |
| Dorothea... debet vlg. doliczać unum testem... contra Adam... Forma iuramenti: ... Jako ja przy tem był, eże Adam winowat Dorotce za pięć kop posagu 1409 |
| 'zachować przy sobie (przeważnie bezprawnie), przywłaszczyć sobie, nie pozwolić komuś skorzystać, detinere, occupare, praeter ius penes se retinere': |
| 'zachowanie przy sobie, przywłaszczenie, occupatio, possessio illicita': |
| 'umocować, zaczepić, przytwierdzić coś a. kogoś, tak aby wisiało, suspendere, pendere': |
| z określeniami nazywającymi środek, przy pomocy którego się uwalnia: przez kogoś: |
| 1. o istotach żywych 'iść, udawać się, przemieszczać się, ire, se conferre, pergere, vadere, similia', przy czym często można dziś podstawić czasownik przedrostkowy, niedokonany lub dokonany: 'przychodzić, odchodzić, wchodzić, przyjść, odejść, pójść etc., venire, abire, intrare, egredi, similia': a. bez określeń lub z określeniami wyrażonymi bez użycia form deklinacyjnych: |
| Jako przy tem byli, kiedy... Jura z Staszkiem rozprawiali, iże Woczech i Wirzbięta nie ręczyli Staszkowi 1414 |
| 1. (o istotach żywych) 'zacząć iść, ruszyć w drogę, udać się, przemieścić się, przy czym często można dziś podstawić czasownik przedrostkowy przyjść, odejść itd., wyjątkowo niedokonany chodzić, incipere ire, proficisci, se conferre': a. bez określeń lub z określeniami wyrażonymi bez użycia form deklinacyjnych: |
| (o istotach żywych) 'zacząć iść, ruszyć w drogę, udać się, przemieścić się, przy czym często można dziś podstawić czasownik przedrostkowy przyjść, odejść itd., wyjątkowo niedokonany chodzić, incipere ire, proficisci, se conferre': b. z określeniami wyrażonymi z użyciem form deklinacyjnych: aa. gen. do kogoś, czegoś: |
| Jacosm<y> przy tem byli, iże Piotr przyjał w sołtysza rolą, a kmiecia puścił przecz 1387 |
| Gunolt przysiągł i ze świedki naprzecziw Szczepanowi, podkomorzemu z przyzwolenia po strugę Pobożenica, a strugę, iż do rzeki Narwie 1428 |
| Jakom przy tym był, kiedy Janusz... dał Wasylowi dwadzieścia grzywien i połczwarty za swą siostrą posagu 1411 |
| Jakom przy tem był, kdzie Dzirżek ręczył Sędziwojewi za Margorzetę połdziesięty grzyw<n>y 1401 |
| Przyszyasznyk ma przydz ku gaynemu szadv besz przykazanya a... nye przyydzyely..., thedy moze woyth na nym zyszkacz szwą wyną... Ale rzeklyby (leg. rzekłliby), ysz go kthora rzecz pylna zaszla albo mv zawadzyla...., thedy then przyszyasznyk szbyl (OrtOssol 51, 2: tedyby... byl) thego besz szkody (absque damno manebit) |
| 'pozostać przy życiu, przeżyć, supervivere, superstitem esse': |
| Day mnye, aby... thwa dobra krewy myala przydz kv vzdrowyenyv moyey dvsche, ku polyepschenyv dobrych zbythkow y kv vczwyerdzenyv czaley przeszpyecznosczy |
| 'czynsz, renta pieniężna wypłacona na rzecz pana feudalnego od roli, zagrody etc. (przy zastawianiu dóbr liczona jako procent od pożyczonej sumy), pensio, quae domino feodali de agro, praedio etc. solvebatur': |
| 'przy użyciu wody doprowadzić bieliznę, odzież do stanu czystości, lintea lavare': |
| Jakom przy tem był, kiedy wzdano Piotrowi i kazałem się [a] na list pisać 1400 |
| Jakom przy tem był, jako Maciej odgroził mię, iżem nie dał Maciejewi pieniędzy na dobro 1391 |
| przy nomina loci: |
| położenie blisko czegoś 'przy, ad, circa': |
| 'ściąganie czegoś z siebie, actus aliquid exuendi, deponendi': zejmowanie płaszczow 'obowiązek zdejmowania płaszczy przy składaniu przysięgi, actus pallium ab iurantibus in iudicio deponendi': |
| II. przysłówek zaimkowy względny: wyraża funkcję porównawczą wprowadzonej przez siebie treści, nadając jej charakter określenia lub zdania porównawczego: A. w zdaniu pojedynczym (przy czym niektóre określenia można uważać za eliptyczne równoważniki zdań): 1. wprowadza porównania i pokrewne (pochodne) określenia: a. co do jakości, sposobu, postaci, miary i stopnia '(taki) jak, tamquam, quasi, sicut, velut (sensu: talis qualis)': |
| Jakosmy przy tem byli, jako Przedsława Witowi Gorzuchowo w opiekanie jemu dała 1397 |
| 1. 'tyle ile trzeba, w sam raz, dostatecznie, satis, sufficienter': a. przy czasowniku: |
| przy przymiotniku: |
| 2. 'niemało, wiele, obficie, satis, multum, copiose, abunde': a. przy czasowniku: |
| przy przymiotniku i przysłówku: 'bardzo, satis, valde, admodum': |
| 'przyjście na jedno miejsce, spotkanie się z kimś, conventio, congressus': |
| Jakośm przy tem był, iż woźny prawie wyznał miedzy Parzenczewskimi a miedzy Kotowiecskimi 1404 |
| coll. 'wewnętrzne części łodygi lnu, odpadające przy międleniu, też ogólnie źdźbła, pokruszone słomki, interiores partes caulis lini, quae tundendo decidunt, etiam generaliter festucae, culmi contusi': |
| Jakom przy tem był, gdy Święchna wzięła z pełna zapłatę dziedziny, jąż wiecznie zaprzedała 1411 |
| 'dosięgać do czegoś, przytykać, graniczyć, contingere, attingere, imminere': |
| 'umieścić jedno przy drugim, przyłączyć, złączyć, conectere, iungere': [o tkaninach] |
| II. przysłówek zaimkowy względny: wyraża funkcję porównawczą wprowadzanej przez siebie treści, nadając jej charakter określenia lub zdania porównawczego, ale tylko w przybliżeniu warunkowo: A. w zdaniu pojedynczym (przy czym niektóre określenia można uważać za eliptyczne równoważniki zdań): 1. wprowadza porównania i pokrewne (pochodne) określenia: a. co do jakości, sposobu, postaci i stopnia '(tak) jakby, quemadmodum, tamquam, quasi, velut, instar (z gen.)': |
| Woźny ot pełnych świadkow (a plenis testibus) grosz, a ot jenego świadka <poł grosza> przy przysiędze wziąć ma |
| Ani przebywać będzie przy tobie zgłobliwy (malignus, Puł: złościwy) |
| Pothem thi tho stroni... w nas... za sząn y sza swoge namyastky zgodnye (concorditer) przyswalyayancz spusczyli... iako w iadnacza |
| Ze zgodnego przyzwolenia (de unanimi consensu) prełatow i rycer<z>ow naszych taki urząd... chcemy... być chowany |
| 'toń, przy której kończy się połów siecią, aquae profundioris, qua pisces retibus capi solent, pars finalis': |
| 'krótkie włókna lnu lub konopi pozostające przy czesaniu przędziwa, stuppa lintea vel cannabina': |
| Aczliby panna abo dzewka przyzwolyla syą wzącz a potem s tym w malszenstwo wstąpyla, czso yą zgwalczyl (filia... raptori consenciens et se procurans recipi a raptore, Sul 58: dzewka... drapyeszczy przyswolącz abo szą wszącz przycynyącz oth drapyeszcze), rodzyna gey posagv nye da |
| wyrażenia przysłówkowe: na dół (przy oznaczaniu kierunku ruchu): |
| 'położna, kobieta pomagająca przy porodzie, obstetrix': |
| 'położna, kobieta pomagająca przy porodzie, obstetrix': |
| 'odchodzące przy topieniu srebra i złota zanieczyszczenia, lithargyrium': |
| 'rana zadana koniowi przy niewłaściwym podkuwaniu, equum calceatu vulnerare (sensu subst.)': |
| Dzewka przes woley porodzyczelow drapyeszczy przyswolącz abo szą wszącz przycynyącz oth drapyeszcze... poszag straczycz ma (filia omnino sine voluntate parentum raptori consentiens vel se procurans rapi a raptore... nihilominus dotem amittat) |
| 'znak osoby bądź instytucji wyciśnięty na wosku i umieszczony przy dokumencie, akcie, liście itp., też forma do wyciskania znaku, signum cuiusdam hominis vel societatis in cera impressum, quod documentis, epistulis etc. adiungitur, signum in cera imprimendum': |
| 'uprzeć się przy czymś, zażądać, instare, postulare': |
| 'naczynie metalowe do nalewania płynów, najczęściej służące do polewania rąk przy myciu, vas e metallo factum, quo aqua in manus lavandas infundebatur': |
| Jakom posłem był od Dobrogosta do Grzymka przed ujednanim, iżby przy niem stał o wrożdy i o zapłacenie, czso by tamo przyjaciele naleźli 1401 |
| 'wykonać przy pomocy formy przedmiot z roztopionego metalu, odlać, aliquid e metallo liquefacto formare': |
| 'lunatyk, chodzący przy miesiącu (księżycu), lunaticus': |
| 'osłona palca używana przy szyciu, naparstek, tegumentum digitale': |
| pl. tantum 'najlżejsze cząstki mąki osiadające przy przemiale na ścianach młyna, farinae pulvis tenuissimus, qui in parietibus molae considit': |
| 'wykonywać przy pomocy formy przedmioty z roztopionego metalu, odlewać, res e metallo liquefacto fingere': |
| 'wykonać przy pomocy formy przedmiot z roztopionego metalu, odlać, aliquid e metallo liquefacto formare': |
| Jakosmy przy tem byli, iże Bar wykupił membranę ot Bolika, an ('a on') mimo to bierze s niego przeprawne pieniądze 1400 |
| powoływanie się na kogoś, coś, najczęściej na Boga (przy proszeniu, przysięganiu, dawaniu, wypełnianiu czegoś): |
| czynnik wspomagający 'przy pomocy, za pomocą, alicuis rei uxilio, aliqua re': |
| Iżesmy byli przy tem, kiedy Jan karczmarz stawiał trzy kmiotowice prze<d> wojta abo przed jego żonę 1434 |
| 'powinność ludności wieśniaczej stróżowania przy żeremiach bobrowych, officium custodiendi loca, quibus castores nutriebantur, cmetonibus, impositum': |
| (przy przeczeniu) 'ani jeden, żaden, ne unus quidem, nullus': |
| 4. złota piana b. 'odchodzące przy topieniu złota zanieczyszczenia, lithargyrium': |
| Jakom przy tem był, iże Lutek nie ranił Tomisła<w>owe żony ani prze<d> jego mocą wyszedł z swego domu, ot swych użytkow 1398 |
| Jaco pany Poszna<ń>ska, cz<y>nacz dosycz prawu naszadzenya, poszadzila <mię> przeciff Janowy s Dambrowi, a on mya przyacz ne chczal rzekacz, ys nyesd ('nie jest') s tego powyatu a tesz my ne yesd oszald (pro oszadl) 1430 |
| Z przyzwolenia, rady i wolej jenostajnej wszech i koliżdych naszych stołecznikow... ustawilismy |
| Jako ja przy tem był, kiedy Tomkowi oćec obiecał część dać, jegdy sie ożeni 1425 |
| Jakom przy tem był, jegdy Mikołaj miał podstolemu wrocić swey żony list wianny 1403 |
| 'osłona rękojeści przy mieczu, sztylecie itp., rękojeść, manubrium, capulus': |
| 'jakaś choroba, którą leczono przy pomocy mierzenia ciała lub określonych jego części, morbus quidam': |
| 'część lasu, w której polowano na zwierzynę przy pomocy sieci, silvae pars, ubi ferae retibus captantur': |
| (przy czasownikach ruchu) 'z przodu, poprzedzając, ante, prae': |
| Dawność gdy minie, dopiro kupca o granice kłopotać się nie lękają, acz kakole przy przedawaniu (venditioni) oblicznie byli |
| Jakosm ya nye wnosl slych pyenyandzy na dobre a nye sfalschowal dobrey monety crolyewskey slą monetą anysm szą k tim pyenyandzom przysnal, czso wnyeszony do Posznanya sle pyenyandze 1435 |
| 'służący do mierzenia, używany przy mierzeniu, ad metiendum aptus': |
| uwydatnia brak rozpoczęcia, trwania lub zakończenia czynności 'dotąd, do tej chwili, etiam tum, adhuc (przy czynności zaprzeczonej: nondum)': |
| 'jeść (leżąc na sposób rzymski przy stole), cenare, accumbere': |
| 'zróżnicowanie, pomieszanie (języków przy budowie wieży Babel), confusio, turbatio': |
| 'leczenie pewnych chorób przy pomocy mierzenia ciała lub określonych jego części (rodzaj czarów), morborum curatio, a magis, quae (qui) corpus aegri vel partes eius quasdam commetiebantur, facta': |
| przy czasownikach przybliżać się, przyłożyć, przyłączyć się: |
| przy czasownikach skłonić, schylić, podnieść itp.: |
| przy czasownikach wrócić, obrócić, nawrócić: |
| przy czasownikach brać, wziąć, przyjąć itp.: |
| przy czasowniku być: |
| przy czasownikach garnąć się, przytulić itp.: |
| 2. w wyrażeniach dotyczących uwzględnienia kogoś, czegoś: a. przy czasownikach rzec, mówić, odpowiedzieć itp.: |
| przy czasownikach żądać, czuć, mieć wolą itp., rzeczownikach żądza, wola: |
| przy czasowniku pomagać: |
| przy czasownikach przyrównać, uczynić podobnym: |
| przy czasownikach pobudzić się, poduścić, poruszyć się: |
| 'przy tym, na to, ad hoc': |
| 'gra w kostki, przy której przegrywającego szarpano za włosy, ludus aleae, in quo eius, qui victus est, capilli vellebantur': |
| Jakosmy przy tem byli, gdy pan Zygmunt kładł pieniądze, s pełna piętdziesiąt grzywien groszy szyrokich a piętdziesiąt grzywien pospolitych 1425 |
| 'specjalny gatunek żywicy a. mieszanina żywicy i ziół, spalane przy obrzędach religijnych dla uzyskania wonnego dymu, resinae certum quoddam genus vel resina cum herbis mixta, quae inter caerimonias sacras incenditur fumi odorati eliciendi causa': |
| 'naczynie do palenia kadzidła przy obrzędach religijnych dla uzyskania wonnego dymu, trybularz, vas in quo tus inter caerimonias sacras incenditur fumi odorati eliciendi causa, turibulum': |
| Kako Iozephovem gosczyem przyn[y]oszyl chleb (quod Jesus multiplicavit panes) |
| 'słowa, formuła wymawiana przy odczynianiu uroków, carmen, quod in incantatione tollenda pronuntiari solet': |
| pl. tantum 'plewki niektórych zbóż, zwłaszcza prosa, odpadające przy obtłukiwaniu ziarna na kaszę, apluda panici, tenuissimae paleae panici pinsiti': |
| 'nietwardy, poddający się przy ucisku, też puszysty, delikatny, mollis, non durus, tener': |
| Jakom przy tem był, gdy Szyman kazał swym ludziem znamionać VII znamion granicznych 1410 |
| 'przynależny przeoryszy, qui coenobii antistitae est': |
| Krew yego... przyde na nasz y na szyny naszye, czusz yako nad nyedowyarky XV p. post. |
| 'uprzedzenie, wcześniejsze niż przy zwyczajnym biegu rzeczy wykonanie pewnej czynności, actus aliquid anticipandi': |
| Gdyby czlowyek byl radzczą y przyszagl, a gyego przyyaczyelowy by szye nyeyaka rzecz albo przydczą gemv przygodzyla, a then radcza by odstąpyl radzecz y prawa..., a przystapyl sz bronya... ku swemv przyyaczyelowy,... czo ten za to ma czyrpyecz? |
| 'pozostawać przy życiu po czyjejś śmierci, superstitem esse, alicui superesse': |
| 'zostać przy życiu, ocaleć, przetrwać, permanere, remanere, subsistere': |
| 'dowieść swojej słuszności przed sądem, utrzymać się przy swoim roszczeniu lub odeprzeć roszczenia przeciwnika procesowego, ius suum in iudicio probare, causam obtinere, petitionem adversarii in iudicio refutare': |
| 'pozostawić kogoś przy czymś, coś komuś, nie pozbawić kogoś czegoś, zezwolić coś zatrzymać, aliquid alicui relinquere, aliquem aliqua re non privare': |
| przy prawie, podle prawa: |
| 'powinność polegająca na braniu udziału przy tworzeniu przesieki, pieniężny ekwiwalent tej powinności, officium excidendi silvam, ut locus ad defendendum aptus vel via muniatur, etiam pecunia pro hoc officio non praestito sol, venda': |
| Przy tem jemu nie wziął cztyrzy grzywny i wierdunka, kamień wełny 1406 |
| Ku twojej sprawiedliwości czynieniu wszytki nasze aby szły wymowy i zrządzany by były myśli i uczynki przez tego, jenże ma przyć sędzić żywe i martwe |
| Jakom przy tem był, dzie Wirzbięta srządził i z Jaktorem a starą łąkę i pieniądze na nię zadał 1396 |
| Svyathy Ieronym nalasl v zydovskych kxyągach pyecznasczye znamyon pyeczynasczye dnyow przed sadnym dnyem, alye yedenly po drugym ma przydz czyly przestąpvyącz czasch albo przeze dny, albo dalyey, tego nye vymynyl (utrum continui futuri sint dies illi, an interpolatim, non expressit) |
| 'kapłan pełniący swoje obowiązki przy małym kościele, kaplicy, presbyter, ecclesiae minoris vel capellae praepositus': |
| Ma przyszancz, ysz byl tako daleko, ysz ne mogl pyrwey *przydcz za szwe gymyenye odpowyedacz albo acz tesz gego rzecz pylna nye wszczyagla |
| Jakom był przy tem d<zi>ele, iże jego żadną zajął zagrodę 1391 |
| Poyąlczyem zona, a przetocz (et ideo Luc 14, 20) przydz nye mogą |
| Jakom przy tem był, iż Mikołaj ślubił Kras(z)ce i jej dzieciem za sześć grzywien 1391 |
| Consenti mi, amena puella przy<z>wol mi, namilsza |
| Svyathy Ieronym nalasl v zydovskych kxyągach pyecznasczye znamyon pyeczynasczye dnyow przed sadnym dnyem, alye yedenly po drugym ma przydz, czyly przestąpvyącz czasch albo przeze dny, albo dalyey (sed utrum continui futuri sint dies illi, an interpolatim), tego nye vymynyl |
| powoływanie się na kogoś, coś, najczęściej na Boga (przy proszeniu, przysięganiu, dawaniu, wypełnianiu czegoś): |
| 'pośrednik, rozjemca przy podziale majątku, qui rem hereditariam dividit vel divisionis arbiter est': |
| 'opłata przy podziale majątku lub też ekwiwalent pieniężny za robociznę pańszczyźnianą, pecunia, quae pro hereditatis divisione solvebatur, seu pecunia quam kmetho domino solvebat, qui, quam ei debuit, operam neglexit': |
| 'odmówienie przez kupującego przyjęcia dostarczonego przedmiotu transakcji przy tzw. kupnie dostawnym, actus rem emptam non accipiendi': |
| 'mienie nieruchome, nieruchomość, głównie ziemia, może też mienie ruchome, uznane z jakiegoś powodu za nie podlegające naruszeniu i obwarowane szczególnymi prawami przy dziedziczeniu i posiadaniu, bona immobilia, praecipue fundus, fortasse etiam res mobiles, quae nec violari, nec occupari possunt, de quibus et hereditate accipiendis et possidendis peculiari quadam cautum est lege': |
| 'krążek gliniany, kamienny lub metalowy, nakładany na wrzeciono dla jego obciążenia przy przędzeniu, orbiculus lapideus aut ferreus fusi onerandi causa impositus': |
| 'krążek gliniany, kamienny lub metalowy, nakładany na wrzeciono dla jego obciążenia przy przędzeniu, orbiculus lapideus aut ferreus fusi onerandi causa impositus': |
| Jan posłał dwanaćcie pługow, przy każdem płudze dwa człowieki 1404 |
| Dwa żaki służyły przy dworze (curiae servierunt) |
| Jakom Wolbrama, Dobiesława, Wyszemira tako rozdzielił, iż Wyszemir miał przy macierzy ostać 1407 |
| Jako Jędrzej nie płacił swej siestrze Jafroszce przy trzech leciech trzy grzywien płatu o<t> trzydziesiąt grzywien posagu 1400 |
| 'wybijać ziarna z kłosów (przeważnie przy pomocy cepów), spicas fustibus tundere, frumentum terere': |
| 'odpady otrzymywane przy produkcji piwa, słodziny, używane jako pokarm dla zwierząt domowych, furfures hordeacei, quibus animalia domestica pascebantur': |
| w określonym kierunku, do oznaczonego celu, przy czym dziś można przeważnie podstawić przedrostkowy czasownik dokonany 'przynieść, zanieść, dostarczyć, doręczyć, attulisse, apportavisse': |
| Jako są przy tem byli, eże Staszek Wociechowi dał dzień pirwy, drugi, trzeci ku rozdzieleniu tej dziedziny, a on k temu nie był 1399 |
| przyczynić się 'pomóc, współdziałać, iuvare, auxilio venire, una cum aliquo agere': |
| (u zwierzęcia) 'część nogi przedniej przy tułowiu, łopatka, armus scapula animalium': |
| 'dopłacić zwłaszcza przy obrocie nieruchomościami, pecuniam quandam additamenti nomine solvere (imprimis cum bona, quae moveri non possunt, veneunt emunturque)': |
| 'dopłata, zwłaszcza przy obrocie nieruchomościami, pecunia, quae additamenti nomine solvenda erat, imprimis cum bona immobilia venibant emebanturque': |
| 'przyznać przy podziale, impertiri': |
| 'trzymać się czegoś, trwać przy czymś, alicui rei adhaerere, ab aliqua re non deficere': |
| Przetho ktho gest przyszasznykyem..., ten moze... naycz ortel... a przymaly gy przesz przyszagy albo przesz przygany (absque contradictione, OrtMac 110: besz przyszyągy) za prawo, tedy ten ortel ma myecz mocz |
| corruptum pro przysiąc: |
| 'osoba towarzysząca sędziemu przy wykonywaniu jego obowiązków, qui iuduci adest, assesor': |
| Przyszedllyby kthory maszczyszna tego zabythego przyrodzony acz po rokv y dnyv, gdy vkaze podlug prawa, ysz nye mogl pyrzwey przydz przed nyewolnoszczyą, themu ma woyth thy py<e>nyadze... dacz |
| Iż Piotrasz stawiał się na ten rok, jako miał, ano go nie chciano przyjąć 1400 |
| Przyźrzy (aspice), Boże, i weźrzy w oblicze pomazańca twego! |
| Przygadza szą, ysze sz nyektorich zywotha robothnego a przisrzenya dobrego (ex... bona procuratione) nyedbaly, ... domow szwogych... oprawyacz nye dbayączy, domy oprawyone... prawem sobye chczą odzyrzecz |
| Jakosmy byli przy tem, kiedy pan kaliski posłał (Kotkę) Piotrka (?) do Mikołaja..., aby przyszedł ku prawu 1400 |
| *Otcza nas..., przidzi (Ojcz 5–7: przycz) twe crolestwo! |
| użycia specjalne: przyć na uznanie 'stać się znanym, notum fieri': |
| przy(j)dący 'mający nadejść, przyszły, qui veniet, futurus': |
| 'zdarzyć się, przytrafić się, alicui accidere': |
| przyć ku myśli |
| Jako ja przy tem był, Jakub W<oj>ciechowi przywolił część u mnie kupić, a nie miał mu przykażać (war. ib.: przekażać) 1419 |
| 'mieć, mieć przy sobie, z sobą, na sobie, secum portare, secum ferre, habere': |
| dubium 'opłata składana przy zamążpójściu przez panny na rzecz panującego, tributum, quod nuptiarum occasione a virginibus principi solvi solebat' (?): |
| 'położyć się na czymś, przy czymś, recumbere in aliqua re, ad aliquam rem': |
| Iże Tyfan nie był przy czeladzi pana podsędkowej, kiedy ją Staszek... starosta łapał, ani o tem wiedział, ani rzekł, by dan[y]a zwięzić podsędkowa czeladź 1427 |
| Żona, kiedy mąż umrze (marito mortuo)..., przy wszystkiem dobrze... miałaby ostać |
| Jakom przy tem był, iż Maciej nie miał Sędziwogium pozbywać laty o ręko<je>mstwo 1391 |
| Jako Kusz nie był przy tem, kiedy dan list Lamprachtowi ani kiedy pisan 1403 |
| określa narzędzia, środki, przy pomocy których odbywa się akcja: |
| 'jeden i drugi, liczebnik zbiorowy na oznaczenie dwóch osób, przedmiotów itp., niekoniecznie tego samego rodzaju, ambo, uterque': A. bezpośrednio przy rzeczowniku (w kolejności przypadków liczonego rzeczownika): a. nom.: rzeczownik w du.: |
| (o konopiach i lnie) 'trzymać w wodzie aż do zagnicia celem łatwiejszego oddzielenia włókna przy międleniu, (de cannabi et lino) macerare, aqua immergere': |
| Iako Jędrzej nie płacił swej siestrze Jafroszce przy trzech leciech trzy grzywien płatu o<d> trzydziesiąt grzywien posagu 1400 |
| 'człowiek nie należący do pewnej wspólnoty, zwłaszcza rodowej, występujący najczęściej jako świadek sądowy, szczególnie przy naganie szlachectwa, a także w sprawach dotyczących wychodźstwa kmieci, homo, qui ad aliam familiam pertinebat, qui frequentissime testis in iudicio erat': |
| 'szczątkowa instytucja prawa ziemskiego polegająca na powoływaniu w określonych zwyczajowo wypadkach, np. przy naganie szlachectwa, grupy świadków o nieposzlakowanej opinii, z dawien dawna osiadłych w danej okolicy, iuris terrestris, quod dicebatur, iustitutum, quod saeculo XV iam fere dessit, quo certus quidam testium numerus hominum proborum diutiusque eodem loco commorantium ad certas quasdam causas diiudicandas, e.g. cum alicuius origo nobilis in dubium vocabatur, convocari solet': |
| Jakom przy tem był, eże cso Szczepan dał Błażkowi rany, to mu je dał za jego początkiem 1398 |
| Jako przy tem byli, kiedy w Poznaniu w grodzie, na wielkiem domu, kiedyż Jura z Staszkiem rozprawiali, iże Wociech i Wirzbięta nie ręczyli Staszkowi za to, iżby Jura nie miał dajać pieniędzy 1414 |
| 'mienie ruchome i nieruchome lub pieniądze przysądzone w postępowaniu sądowym, to co zostało przyznane wyrokiem sądowym, bona mobilia et immobilia vel pecunia iudicum sententia alicui addicta': |
| Jako Helżka przy tem była z swym synem, kiedy kopce suty, i to przylubiła 1400 |
| 'litkup, zwyczaj picia trunku przy zawarciu umowy o kupno, sprzedaż, wymianę itp., celem jej umocnienia, mos potum combibendi propter firmationem venditionis emptionisque': |
| Iżem był prawą niemocą niemocen od Boga złożoną tedy, kiedym miał przysięgi słuchać... o dwa woły i o klusię 1434 |
| Jakom przy tem był, kiedy Dobiesz Zadora kupił dwie płosie w Zadorach u Więcsława 1410 |
| Jakośm przy tem był, gdzie Barto<lo>meus obiecał Dzirżce dwoje odzienie 1391 |
| Dwa żaki (duo scholares, OrtMac 59: dwa towarzysza albo żaki uczona) służyły przy dworze a jeden darował drugiego zbroję |
| Gdy mistrze czynią żałomsze za dusze... na suche dni, tedy wszyscy towarzysze mają być przy tych to żałomszach 1491 |
| 'być na mszy, być obecnym przy odprawianiu mszy, missae adesse, missam audire': |
| Jakom przy tem był, eż kmiecie... wyznali przede mną, że panowie dziedzicski zapowiedzieli jim, aby Mikołajewi... pozwu nie powiedzieli 1420 |
| Przy<y>dze do nasz mily Xpt |
| 'zawinąć, przybić do brzegu, appelere (navem) ad terram': |
| 'ciepła woda przyrządzona do kąpieli (np. przy zabiegach chirurgicznych), aqua calida ad lavandum comparata': |
| Saltem przymannyey (pro przynamnyey) XV ex. |
| (przy oznaczeniach kolejności, hierarchii itp.) wskazuje punkt odniesienia kolejności, hierarchii itp.: |
| 'danina, płacona na rzecz księcia, wymierzana w zależności od wielkości posiadanej przez chłopa ziemi, określanej przy pomocy radła, tj. dającej się zaorać w umownym czasie jednym radłem, vectigal, quod colonus a certa quadam agri mensura (quae radło dicebatur) duci solvebat': |
| 'właściwość, cecha, quod alicuius rei proprium est, alicuius rei natura': [kierz ... przyrodność zieloności jimiał] |
| Jakom przy tem był, kiegdy Jaszkowy koń wzięt w pobiciu 1410 |
| 'skupiać się przy kimś, chronić się u kogoś, se conferre ad aliquem, refugium quaerere, sectari aliquem': |
| Jakosmy przy tym byli [y] jednaczmi, kdy Heduigis wyznała Świętochnie część w Przetocznie 1400 |
| 'słup, pal stosowany przy budowie mostu, pila pontis': |
| Ysze cząstokrocz przygadza szą, ysze sz nyektorich zywotha robothnego a przisrzenya dobrego nyedbaly, smudny a w rostropnosczy rospvsczeny (ceteri vero ipsum neglegentes et in ratione dissoluti) domow szwogych... oprawyacz nye dbayączy, domy oprawyone... chczą odzyrzecz |
| Przirosly (war. lub.: *przyloszly) accrescens (filius accrescens Ioseph, filius accrescens et decorus aspectu Gen 49, 22) 1471 |
| O ktorą obrębę Paszek na Ondrzeja żałowa<ł>, przy tej sie jest nie ostał 1422 |
| 'naznaczyć przy pomocy znaków wyciętych na drzewach lub specjalnych palach, aliquid per signa arboribus vel palis incisa significare': |
| Jakom ja przy tem był, Jarosław obręczał Zyndramowi ziemskie prawo za kmiecia 1427 |
| Posza<r>czy sø przyrseszeny (Puł: przytknyeny) opocze sødze gych (absorpti sunt iuncti petrae iudices eorum) |
| Jakom ja przy tem był, o ktore obronienie Klimont swego winowaćca żałował na Śmirdzigrochy, tego jemu obronili pod zakładem 1428 |
| 'rodzaj sieci, zapewne do łowienia ryb przy brzegu, rete quoddam, fortasse ad pisces ad ripam captandos aptum': |
| przeciwnika treści przysięgi, osobę, na której szkodę wychodzi przysięga: naprzeciw(ko) komuś: |
| 'przysięga przy równoczesnym położeniu dwóch palców prawej ręki na krucyfiksie, ius iurandum duobus digitis dextrae manus in effigie Christi cruci affixi positis datum': |
| 'odbierać przysięgę, być obecnym przy przysiędze, adigere aliquem ad ius iurandum, iure iurando assistere': |
| 'dochód czerpany z opłat uiszczanych przy przysiędze, pecunia, quam qui ius iurandum dabant, solvebant': |
| Jakom przy tem był, gdzie Jaszek ślubił Wociechowi za szkodę 1388 |
| wprowadza zdanie przydawkowe 'gdziekolwiek, dokądkolwiek, quocumque': |
| 'opłata pobierana przy składaniu przysięgi, pecunia, quam qui ius iurandum dabant, solvebant': |
| Z przyzwolenia, rady i wolej... wszech i koliżdych naszych stołecznikow (voluntate unanimi dignitariorum nostrorum)..., ustawilismy |
| Jakosmy przy tem byli, iże Szczedrzyk osadził ławicę abo sąd i wołał sołtysza ku prawu 1400 |
| 'jak należy, godzi się, przystoi, ut decet': |
| 'oddalona część gospodarstwa rolnego poza wymierzonym łanem, grunt przyległy, należący dodatkowo do gospodarstwa, nadwyżka ziemi, powstała przy jej podziale na łany, ager cultus, qui a laneo mensurato longe abest, loca circumiacentia quae ad fundum pertinent': |
| 'zastać kogoś przy popełnianiu złego uczynku, aliquem in scelere deprehendere': |
| 'rzemieślnik zatrudniony w cegielni przy żumpie, operarius, qui in fovea aquosa officinae laterariae laborat': |
| 'przy pomocy woźnego sądowego stwierdzić poniesione szkody, damna parti illata per ministerialem statuere': |
| 'być obecnym przy czymś, uczestniczyć w czymś, alicui rei interesse, alicuius rei participem esse': |
| 'przystań, miejsce przy brzegu rzeki lub jeziora, gdzie się łodzie zatrzymują, locus, ubi lintres ad terram appelluntur' (?): |
| 'przy pomocy woźnego sądowego stwierdzać poniesione szkody, damna parti illata per ministerialem statuere': |
| 'miejsce przy brzegu rzeki lub jeziora, gdzie się łodzie zatrzymują, locus, ubi lintres ad terram appelluntur': |
| 'pozostawać uparcie przy czymś, wiązać się z czymś, alicui rei adhaerescere, ab aliqua re non deficere, non desciscere, cum aliqua re se coniungere': |
| 'sień, pomieszczenie przy wejściu, też dach nad nim, atrium, item tectum vestibulum': |
| 'masa powstająca z zanieczyszczeń przy wytapianiu metalu, też drobne cząsteczki żelaza odskakujące podczas kucia go młotem, scoria vel scobis': |
| 'zdarzenie, przypadek, traf (szczęśliwy lub nieszczęśliwy), zrządzenie losu, okoliczność, quod evenit, contingit, fatum, casus, circumstantia': |
| 'przypadek, okoliczność (w sensie prawnym), casus iudicialis': |
| Stanislaus kmeto de Zborczyce prorogavit terminum primum... contra Stephanum de ibidem pro eo, quia sepiens sepem circa ortum suum fixit in ipsius agro XL palos et tres vlg. przytki 1428 |
| 'zbliżyć coś do czegoś aż do zetknięcia, przyłożyć, aliquid alicui rei admovere, applicare, apponere': |
| Pozarczy sø przytknyeny (iuncti, Fl: przyrseszeny) opocze sędzye gych |
| Alye czemv Cayfaschovy nye odpovyedzyal, kyedy yego spytal, yesly on syn bozy, slowy przemyenyalymy (pro przemyenelymy 'przeminęłymi'), rzekącz: Tysz povyedzyal, alye Pylatovy przytrzconymy, rzekącz: Ty movysch (Jo 18, 37) |
| 'cząstki potrawy, które przy gotowaniu przylgnęły do ścian naczynia, czy też wysmażony kawałek słoniny, cibi particulae, quae inter coquendum parieti vasis adhaeserunt vel pars lardi frixi': |
| wskazuje wykonawcę czynności (przy stronie biernej i rzeczowniku odsłownym) 'przez, ab': |
| 'żyła, z której puszczano krew przy bólu głowy, vena, quae in capitis dolore incidebatur': |
| Mozely ten woyth szynkowacz... a mozely yemu thego myastho bronycz... albo nye, albo na kthory konyecz tho ma przydz podlug prawa? |
| 'pozostawiać przy życiu, aliquem vivum relinquere, salvare': |
| 'pozostać przy życiu, przeżyć, supervivere': |
| do czyjegoś żywota, przy, w (czyimś) żywocie, za (czyjegoś zdrowego) żywota |
| 'opłata składana urzędnikowi przy objęciu urzędu, pecunia, quam quis magistratum iniens solvebat': |
| 'odchodzące przy topieniu srebra i złota zanieczyszczenia, lithargyrium': |
| 'wykarmić piersią, karmiąc piersią utrzymać przy życiu, infantem lactare': |
| 'schowek przy domu zbudowany z gliny lub wykopany w glinie, locus quidam ad res asservandas prope domum in terra fossus aut e terra factus': |
| 'robotnik zatrudniony przy odciąganiu, usuwaniu urobku w kopalni, odtaczający bałwany soli do komór składowych, operarius, qui salis moles in salis fodinis in cellas volvit ac condit': |
| 'osoba wyznaczona przez sąd (np. woźny), asystująca przy składaniu przysięgi, homo quidam (e. gr. praeco) a iudicibus destinatus, ut ius iurandum praestantibus adsit': |
| 'robotnik zatrudniony przy pracach ziemnych, wykopowych, fossor': |
| In villam... Zagosdzye, quam Michael tenebit more obligatorio usque ad plenariam agnicionem al. ku pospolnemv przysnanyu (sc. puerorum) 1472 |
| corruptum pro przyznanie: 'wyraz uznania, pochwała, laus, laudatio': |
| Dzewka... drapyeszczy przyswolącz (raptori consentiens, Dział 55: aczliby... przyzwolyla sya wzącz)... wszdy poszag straczycz ma |
| Jakom ja nie przyzwolił memu synu u Stanisława konie kupić 1436 |
| Gdyż będziecie żąć nasienia wasza, nie przyżynajcie przy samej ziemi (non secabitis eam usque ad solum) |
| Jakom przy tem był, jako Maciej odgroził mię, iżem nie dał Maciejewi pieniędzy na dobro 1391 |
| Wstøpil (sc. Krystus) na nebosza, sedzy na prawyczy boga oczcza wszemogøczego, odyød (inde, Wierzę 1: othyødze, 5. 14a. 16: odiądze, 4. 6: zyąd, 3: skandse, 8: skød, 13: odkąd, 7. 17. 18: stąd) przydz[e] yma sød<z>ycz szywe y martwe |
| określa przedmiot, przy którym się coś umieszcza: |
| Jakosmy przy tem byli, kiedy Elżbieta wykupiła u Gniewomira poł wolwarka i pieniądze-smy odliczali 1397 |
| (o liczeniu pieniędzy przy kupnie): |
| Jakosm<y> przy tem byli, kdzież podał Maciejewi et jego bratu Mikołajewi Mikołaj Dąbrowski gdzieby jała <z> swymi końmi i przysięgła 1399 |
| Jakom przy tym był, iż <si>e Przybysław podał szkody płacić Żydom za Falkana 1393 |
| 'nocne czuwanie przy zmarłym, vigiliae nocturnae ad mortui lectum actae': |
| 'odstępować od czegoś, nie trwać przy czymś, aliqua re abstinere, in aliqua re non perseverare': [tu o pokoju] |
| Pyta ye przysvoleną requirit eius consensum 1456 |
| 'dotyczący gnoju, stercoralis, qui stercus attinet': dzień gnojowy 'dzień, w którym kmiecie byli zobowiązani do pracy dla pana przy wywożeniu czy rozrzucaniu gnoju, dies, quo coloni domino servire atque per eius campum stercus sternere debebant': |
| Jako przy tem byli, kiedy Sara ślubiła wyprawić Krzczona s tego rękojemstwa, podług ziemskiego prawa 1398 |
| Kalsdego, choscy na gego gody przyde omnes, qui ad eius nupcias intrauerunt |
| Jakom przy tem był, gdy Staszek żądał odpuszczenia u Warpęsa, a on mu dał 1403 |
| Jakosmy przy tem byli, kiedy Janek otpuścił paść na swej dziedzinie Paszkowi 1391 |
| Grzal szye Pyotr, bo zapomnyavschy mylosczy gorącza ostydwschy przy ku mylosczy *vsvego svyata |
| Jakośm przy tem był, gdzie Barto<lo>meus obiecał Dzirżce dwoje odzienie 1391 |
| Nye mayacz na szobye cznoth odzyenya angyelskyego, yako thu przyslucha przydz przed pana thako mocznego? |
| Ani przebywać będzie przy tobie zgłobliwy, ani przebywać będą nieprawi (neque habitabit iuxta te malignus, neque permanebunt iniusti) |
| przy podmiocie nie będącym człowiekiem 'objąć, ogarnąć, pomieścić w sobie, capere, continere, habere': |
| Gdy mistrze czynią żałomsze za dusze... na suche dni, tedy wszyscy towarzysze mają być przy tych to żałomszach i na ofiarę z mistrzmi mają ić 1491 |
| 'ubiec kogoś przy kupnie, liceri, alteri emptori aliquid praeripere': |
| 'ten, co ubiegł drugiego przy kupnie, emptor qui alteri emptori aliquid praeripuit': |
| 'ten, co ubiegł drugiego przy kupnie, emptor qui alteri emptori aliquid praeripuit': |
| Vy mnymaczye, aby messyasch, czvsz kristus, ktory ma przydz albo przychodzączy yest, yszby byl czysty y pravy czlovyek (vos putatis christum futurum purum hominem) |
| w określeniach miejsca 'obok, w pobliżu, przy, koło, iuxta, circa, prope, praeter': |
| (najczęściej w dosłownym przekładzie z łaciny) wskazuje narzędzie, środek itp., przy którego użyciu dokonuje się akcja (zazwyczaj wyrażeniu lokatywnemu w czymś odpowiada dzisiejszy instr. czymś): |
| A gdyż uźrzy krola <...> na słopieniu w przychodzie a książęta i zastępy przy niem i wszytek lud..., radując się a trąbiąc..., i rozdarszy rucho swe rzekła: „Okłamanie, okłamanie!” (insidiae, insidiae)! |
| 'poza oczy, pod nieobecność, nie przy kimś, clam aliquo, aliquo absente': |
| (w przekładach z łaciny) wskazuje wykonawcę czynności (przy stronie biernej i zwrotnej) 'przez, ab (aliquo)': |
| II. przyimek: z gen. rzeczownika lub zaimka wyraża: 1. stosunki przestrzenne 'dookoła, wokół, ze wszystkich stron, w pobliżu czegoś, przy czymś, circum, circa, undique, iuxta, ad aliquid': |
| Iacosz tho Moyszeszow kyerz gorzal, a przy them szwa przirodnoszcz zelonoszcy yymąl XV med. |
| Jakosmy przy tem byli, kiedy Mścigniew rzekł panie Ubyszce, rzeknęć to słowo, iż ci będzie gorzeć wirzch głowy 1397 |
| 'drewniana prowizoryczna konstrukcja, pomocna przy wykonywaniu różnych robót, zwłaszcza w budownictwie, tabulatum': |
| 'duchowieństwo przy kościele, clerici ad certam quandam ecclesiam pertinentes': |
| 'olej poświęcony, używany przez chrześcijan przy udzielaniu niektórych sakramentów, oleum consecratum, chrisma': [o oleju używanym podczas Namaszczenia Chorych] |
| 'pozostający w związku z Gospodzinem-Bogiem, jemu przynależny, od niego zależny, boży, boski, ad deum pertinens, divinus': a. przy rzeczownikach konkretnych: |
| przy rzeczownikach abstrakcyjnych: |
| Pospołu s rycerstwem i ślachtą... członki o wzięcie gwałtem panien..., roztropnie z przyzwolenim wszego rycerstwa... ukonane, ... mają trwać |
| 'opłata składana przy wstępowaniu do cechu kotlarzy, lub opłata ławie, właścicielowi miasta itp. w razie braku cechu, za prawo wykonywania zawodu kotlarza, pecunia ab iis, qui in collegium fabrorum ahenariorum adscribebantur solvi solita (vel si eiusmodi collegium defuit, scabinis aut heredi urbis sim. persoluta)': |
| pl. tantum 'najlżejsze cząstki mąki osiadające przy przemiale na ścianach młyna, pył mączny, farinae pulvis tenuissimus, qui in parietibus molae considit': |
| 'przy okazji, z powodu, alicuius rei occasione, causa' czy też na omowie 'wyjaśniając, komentując, explicando, illustrando': |
| 'robotnik zatrudniony przy wypalaniu wapna, operarius, qui calcem coquitur': |
| 'jeden całkowity proces warzenia piwa, ilość piwa przy tym otrzymana, una coctura cerevisiae, cerevisia, quae cocta est': |
| wyrażenia przysłówkowe przy oznaczaniu kierunku ruchu: do gory 'in (ad) loca superiora': |
| Jako[śm]... był[ł]em przy tem, gdzie Potencyja obręczyła cum duobus filiis suis za Jana wiarować za trzy la<ta> i wyprawić ote wszech zastawnikiem trzy ślady 1403 |
| Anjoł boży... dowiedź was przez przekazy do domu, abyście naleźli wszytek rząd (omnia recte) przy waszych starszych |
| Jakom przy tem był, kiedy Piotrasz z Cieszętą miał umowę, po ciosnom mieli sypać granice 1393 |
| 'potargać, połamać, zniszczyć, lacerare, destruere, delere': podrzeć bor, pczoł 'zabrać, wybrać miód, niszcząc przy tym ule, alvearia destruendo mel auferre': |
| Jakośm przy tem był, gdzie Sędziwoj umowił sie z tem, iże miał upominać... o ten dług 1386 |
| Przez wszytki, jiż przy tej przysiędze siedzieli albo przystali, milczano bywało (per omnes assidentes vel astantes iuramento tacebatur) |
| Jakom ja przy tem był, Mikołaj Janowi pieniędzy nie dał na ten dzień, na ktory cię-ć uprosił 1433 |
| 'przedstawiciele ludności chłopskiej, zamieszkałej na terenie opola, którzy brali udział przy rozgraniczaniu posiadłości ziemskich, cmethonum, qui unum opole incolebant, legati, ad bonorum fines constituendos convocati': |
| 'przedstawiciel ludności z okręgu zwanego opole, biorący udział przy rozgraniczaniu posiadłości ziemskich, unus e cmethonum idem opole incolentium legatis, qui ad bonorum fines constituendos convocabantur': |
| Ten szye moze zaszyą k zwemu gymyenyv czyagnacz, ale <ma przysiąc>, ysz byl tako daleko, ysz nye mogl pyrwey przydz o szwe gymyenye opowyadacz albo acz go tesz kthora pylna rzecz [nye] wczyagnąla (si ipsum legale impedimentum nocuisset, OrtOssol 88, 2: wszczyagla) |
| Jakom przy tem byli, kiegdy Ondrzej wdał Chociemirowi swą część na wieki 1390 |
| 'opłata składana na rzecz panującego przy powtórnym zamążpójściu wdowy stanu chłopskiego czy też własność wdowy, pecunia, quam vidua parentibus rusticis nata iterum nubens regi solvere debebat vel etiam res viduae propria': |
| Jako prawie bylismy przy tem, kiegdy Prędota laską list Jasconis... na ten dzień chciał oprawić, ano tego nie chciano od niego przyjąć 1396 |
| 'gruz, cegły przy wypalaniu potłuczone, laterum fragmina, lateres in fornace fracti': |
| 'obok, przy, w pobliżu, iuxta, prope, in propinquo': |
| wymienia to, w czego bliskości, sąsiedztwie coś innego się znajduje 'obok, przy, w pobliżu, iuxta, prope, in propinquo': |
| 'część spadkowa córek, najczęściej w pieniądzach, przekazywana im przy zamążpójściu przez ojca (lub jego spadkobierców), posag, id quod feminae nubenti a patre vel tutore dabatur': |
| Iżesmy słyszeli i przy tem byli, krzyk, płacz i wołanie na osile gwałtu Klary..., dziewki Piotra 1433 |
| Statuta... książęcia Konrada..., ktory mając przy sobie wszytek senat rady księstwa tego ustawił jest w Czersku 1498 |
| 'części źdźbeł pozostałe przy ziemi po obcięciu kłosów, inferiores partes culmorum, quae post aristas caesas terrae haerent': |
| przy gaszeniu pożaru 'bosak, hamus, instrumentum ad incendium coёrcendum aptum': |
| przy czasownikach przybliżyć się, przyłożyć, przyłączać, przywiązać, przyschnąć itp.: |
| przy czasownikach skłonić, schylić, podnieść (się), podźwignąć itp.: |
| przy czasownikach żądać, chcieć, rzeczowniku żądliwość: |
| przy czasownikach pobudzić, poruszyć się, przywieść, przymęczyć itp.: |
| przy czasownikach przyrownać, przypodobać itp.: |
| przy czasownikach skazać, potępić, przyprawiać, (o)sądzić, przeznakować itp.: |
| w wyrażeniach dotyczących czasu: 'aż, na, przy, około, do, w czasie, ad, usque ad, prope, iuxta, eo tempore quo': |
| 'przedstawiciele ludności chłopskiej, zamieszkałej na terenie osiedla, wsi, biorący udział przy rozgraniczaniu posiadłości ziemskich na wzór dawnego opola, cmethonum eundem pagum incolentium legati, qui ad bonorum fines constituendos convocabantur': |
| sam siebie, od siebie, sobie, k sobie, siebie, na się, przez mię, przez się, za się, o sobie, przy sobie, w sobie: |
| 'wyznaczanie granicy przy pomocy tzw. osady, limitatio, ad quam faciendam vicinitas osada dicta advocabatur': |
| 'obowiązek pomocy sąsiedzkiej przy tropieniu przestępcy, officium vicinorum, ex quo in malefico persequendo opem sibi ferre debebant': |
| Jakosmy przy tem byli, jako kiedy Jędrzych przedał Ozepowi dziedzinę, a nie wymowił parow, cso je Ozep osiał w oziminach 1401 |
| Jako przy tem był, eże osiadł Borzek u Hanusza 1401 |
| 'narzędzie w postaci kilku zębów metalowych połączonych i osadzonych na drążku, dawniej prosta gałąź rozdwojona na końcu, furca, merga': b. używane przy zadawaniu tortur, instrumentum tortorum: |
| (w stosunkach biblijnych, in Scriptura Sacra) 'władza sądowa sprawowana przez zgromadzenie lub przy udziale zgromadzenia, iuris dicendi potestas, quam consilium exercet': |
| 'opłata zwyczajowa składana panu przez kmiecia przy opuszczaniu wsi, pecunia, quae a cmethone vicum relinquente domino solvi solita est': |
| 'opłata zwyczajowa składana przez kmiecia panu przy opuszczaniu wsi, tributum, quod a rustico villam relinquente domino solvi solebat': |
| Jako jest Marcin dal Wolce posagu dwadzieście grzywien a ty pieniądze przy Mirosławie ostały 1396 |
| 'zostać przy życiu, ocaleć, przetrwać, nie być zniszczonym, zużytym, ostać się, superesse, vitam servare, servari, restare, non deleri, inutilem non fieri': |
| 'utrzymać się przy majątku, części spadkowej, rem familiarem, hereditatem retinere': |
| '(według poglądów chrześcijańskich) sąd Boży przy końcu świata decydujący o wiecznym zbawieniu lub potępieniu ludzi, (in religione Christiana) iudicium ultimum, quo homines vel in perpetuum salvantur, vel condemnantur': |
| I przecz tak długo mieszka przyć syn moj? Izali jest tam ostawion (quare detentus ibi)? |
| 'wyrok sądowy przysądzający, utrzymujący przy prawie, iudicum sententia, qua alicui aliquid adiudicatur, qua aliquis aliquid retinet' (?): |
| Gdy ktery bądź ślachcic... przyrodzoną ślachciankę w domu jego albo jindzie gdziele (in domo ipsius vel alias ubicumque) bez przyzwolenia... wziętą, ... przyjacielewi w żonę by prawą wydał, tegdy... s jimienia włostnego ją wyposaży |
| 'odpadek przy strzyżeniu, ścinek, okrawek, assulae, schidiae': |
| 'dostojnicy należący do otoczenia panującego i stanowiący jego radę przyboczną (na Mazowszu), ducis Masoviensis illustres comites, consilium': |
| zapewne 'podgrzana woda deszczowa stosowana przy zabiegach chirurgicznych, aqua pluvialis calefacta, a chirurgis adhibita': |
| 'płyn odciśnięty przy wyrobie sera ze zsiadłego mleka, aqua lactis, serum': |
| 'pośrednik przy zawieraniu małżeństwa, swat, conciliator nuptiarum': |
| <Ja>kom przy tem był, gdzie Jaszek ślubił <W>ociechowi za szkodę 1387 |
| Jakośm przy tem sądzie był, gdzie Przedwoj ręczył... za Piotrasza Wojciechowi sześcioro skota zapłacić podług sędzina skazania 1403 |
| 'część gałęzi ukryta w pniu bądź też pozostawiona przy pniu po jej odcięciu, nodus, tuber' (dicitur de ligno): |
| 'sąd prawa niemieckiego, odbywający się trzy razy do roku przy udziale pana feudalnego lub jego zastępcy, iudicium iuris Theutonici, quod ter in anno celebrabatur domino feodali vel eius vicario praesente': |
| 'sąd prawa niemieckiego, odbywający się trzy razy do roku przy udziale pana feudalnego lub jego zastępcy, iudicium iuris Theutonici, quod ter in anno celebrabatur domino feodali vel eius vicario praesente': |
| 'maść z tłuszczu zebranego z powierzchni wody przy gotowaniu brudnej wełny owczej, unguentum e pinguitudine, quae in summa fluit aqua, in qua sordida lana coquitur': |
| 'nocne czuwanie przy zmarłym, vigiliae nocturnae ad mortui lectum actae': |
| Jakosmy przy tem byli, gdy Szczepan kupił wiecznie Strzedzewo 1411 |
| 'usiąść przy stole do jedzenia, uczty, mensae assidere, recumbere': |
| 'paść, trafić się, cadere, accidere': [o grze przy użyciu kostki] |
| 'stary wiarygodny miejscowy człowiek powoływany do pomocy przy postępowaniu dowodowym, senex fide dignus et probus, omnibus notus, qui ad quaestionem iudiciarium habendam testis vocabatur': |
| Jakom przy tem był, iż tę łąkę kupił Andrzej u Nastki... i siekł ją 1401 |
| 'nocne czuwanie przy zmarłym, vigiliae nocturnae ad mortui lectum actae': |
| (przy przeczeniu) 'nigdy, nusquam, nullo tempore': |
| 'oliwa używana w rytuale chrześcijańskim przy udzielaniu niektórych sakramentów i odprawianiu niektórych obrzędów, oleum sacrum': |
| Jako przy tem byli, gdzie Włost umowił z Świętosławem rok 1387 |
| Jakośḿ przy tem był, gdzie Sędziwo<j> umowił sie s tem, iże miał upominać P<..>kiego o ten dług 1386 |
| Kiedym dziedzinę Żytowiecsko pomieniał, tedy przy tem był Matyjasz i Paszek 1418 |
| 'miejsce przy stole, miejsce ucztowania, sala jadalna, locus ad mensam, locus, ubi quis cenat, cenaculum': |
| 'siedzieć przy stole, żeby jeść, ucztować, cenandi causa mensae assidere': |
| Jako przy tem był, kiedy Staszek dzielił s kmieciem skot, kiedy się Staszkowi dostała krowa, a kmieciewi woł, a trzecie umarło 1404 |
| Iże Janusz s Wojciechem rok wziął na oprawę i winy na się wziął; tu Janusz... roku nie stał o trzy grzywny, i to umrzeć miało, i do sądu nie miało przyć 1398 |
| 'przy wodzie do mycia rąk, podczas mycia rąk, inter manus aqua lavandas': |
| 'zrobiony przy użyciu wody, aqua adhibita confectus' (?): |
| 'naszycia przy ubiorze, ozdobne nacięcia, wycinana falbana lub frędzle, ornamenta quaedam vestimenti' (?): |
| 'najlżejsze cząstki mąki osiadające przy przemiale na ścianach młyna, pył mączny, farinae pulvis tenuissimus, qui in parietibus molae considit': |
| Jakom przy tem był, kiedy Jan zastawił Jędrzejewi zastawę we cztyrzych grzywnach 1391 |
| 'sąd prawa niemieckiego, odbywający się trzy razy do roku przy udziale pana feudalnego lub jego zastępcy, iudicium iuris Theutonici, quod ter in anno celebrabatur domino feodali vel eius vicario praesente': |
| 'uchwały rad miejskich, wydawane także przy udziale pospólstwa, regulujące różne dziedziny ustroju i administracji miejskiej oraz prawa sądowego, decretum a consilio consulum urbanorum latum, ad varias res in urbe regendas atque ad ius fori spectans': |
| przy czasowniku: |
| Gymel szye wyklada odplata, bo tu przy szy<ę> welyko myloszerdzym sobe odplaczicz (qui sibi multipliciter gratiam retribui petit) |
| przy przymiotniku: |
| 'mający związek z sierpem, ad falcem pertinens': a. (dzień) sirpowy 'dzień, w którym kmiecie byli zobowiązani do pracy dla pana przy żniwach, dies, quo cmethones messem domino fecerunt': |
| przy czasowniku zależnym od dać: się: |
| przy czasownikach, wyrażając czynność wzajemną: się: |
| przy czasownikach, wyrażając minimalne zróżnicowanie znaczeniowo-stylistyczne wobec odpowiednich czasowników bez się: się: |
| przy czasownikach dla wyrażenia zróżnicowania semantycznego w stosunku do odpowiedniego czasownika bez się: się: |
| przy czasownikach występujących wyłącznie z się (tzw. reflexiva tantum): się: |
| przy czasownikach jako wykładnik formy bezosobowej: się: |
| Por. też Baczmy, czemv... vypyszvye to, ktore szye dzyalo przy mącze mylego Iesucrista..., yze tego yvz nye thay any szye sroma Rozm 728. |
| 3. 'bardzo, valde, vehementer': a. przy czasowniku: |
| przy przymiotniku: |
| 'bardzo, valde, vehementer, admodum': a. przy czasowniku: |
| przy przymiotniku: |
| przy przysłówku: |
| 'dział ziemi wolnej od czynszów i danin stanowiący pierwotnie uposażenie sołtysa przy zakładaniu wsi na prawie niemieckim, agri a muneribus praestandis immunes, qui scultetis proprii dabantur, cum vici iure Theutonico conderentur': |
| 'dobrowolnie, z własnej woli, bez przymusu, sponte, voluntate': |
| Wyedzal<l>y o thych zalobach a nye bylaly gemv zawada, szlowye aczby gemv bylo wolno przydz y odycz k thym to sandom |
| Jakosmy przy tem byli, kiegdy Żbieta z swym Mikołajem synem dała szeć a trzydzieści grzywien Dzierżkowi, Piotraszowi, Grzymce, Betce, Piotrowym siostram rodzonym 1413 |
| Trzecia część z was wnidzi w sobotę, ponocujcież (observet excubias) w domu krolowie, a trzecia część bądź w bronie Seir... i będziecie ponocować (custodietis excubias) w domu Messa, ale dwie części z was... ponocujcież (custodiant excubias) w domu bożem przy krolu! |
| (o wielkim natężeniu działania, stanu, cechy, de actionis, status, proprietatis gravitate) 1. przy czasowniku: a. 'bardzo, mocno, magnopere, vehementer, valde': |
| Jakośḿ przy tem był, gdzie Sędziwo<j> umowił sie s tem, iże miał upominać P[...]kiego o ten dług 1386 |
| 3. przy przysłówku: a. 'bardzo, valde': |
| Jakom przy tem był, kiedy <P>aweł siestrz<e>ńca swego stawił 1409 |
| 'przy użyciu wody doprowadzić bieliznę, odzież do stanu czystości, lintea lavare': |
| 2. wskazuje na stopień lub miarę czynności, stanu lub właściwości 'do tego stopnia, tak bardzo, adeo, tantum, tantopere': a. bezpośrednio: aa. przy czasownikach: |
| przy przymiotnikach: |
| przy przysłówkach: |
| 'trwać wbrew perswazjom przy swoim postanowieniu, admonitiones spernere atque in re sua perseverare': |
| 'śluz wydzielający się z nozdrzy przy chorobie zwanej nosacizną, fluxio narium equorum': |
| Jako przy tem byli, kiedy Sara ślubiła wyprawić Krzczona s tego rękojemstwa, coż ji je mąż uręczył o wzdanie Koszkowa 1398 |
| 'roki wielkie, sąd prawa niemieckiego, odbywający się trzy razy do roku przy udziale pana feudalnego lub jego zastępcy, iudicium iuris Theutonici, quod ter in anno, domino feodali eiusve vicario praesente, exercebatur': |
| Jakosmy przy tem byli, jako Bogusława Szczytnicska nie uręczyła Mikołaja do Leniewej, iżby miała jechać do Pyzdr[y] do sąda 1409 |
| Przyzwał niebo s wirzchu (desursum) |
| I. przysłówek zaimkowy wskazujący: A. w zdaniu pojedynczym: 1. wskazuje na sposób czynności, stanu lub właściwości 'w ten sposób, w taki sposób, tak, hoc modo, ita': a. bezpośrednio: aa. przy czasownikach: |
| przy przymiotnikach: |
| 2. wskazuje na intensywność czynności, stanu lub właściwości 'do tego stopnia, tak bardzo, adeo, tantum, tantopere': a. bezpośrednio: aa. przy czasownikach: |
| przy przymiotnikach: |
| przy przysłówkach: |
| 'pas ziemi odwalany pługiem przy oraniu, lira': |
| 'kłaść jedno przy drugim, stykać z sobą, łączyć, aliquid alicui rei apponere, coniungere': a. 'łączyć małżeństwem, matrimonio iungere': |
| 'gwałtowny, dokonany przy użyciu siły, przemocy, vehemens, vi adhibita effectus': |
| 'znajdujący się nad rzeką, przy rzece, ad flumen, prope flumen positus': |
| przy czynnościach prawnych, in actionibus iudicialibus: usty oprawić 'wystąpić z roszczeniem ustnie, osobiście, proprio ore litem intendere': |
| 'przy pomocy rydla itp. spulchnić ziemię, fossione mollire agrum': |
| Jaco pany poszna<ń>ska cz<y>nacz dosycz prawu naszadzenya poszadzila <mię> przeciff Janowy..., a on mya przyacz ne chczal 1430 |
| 'część spadkowa córek, najczęściej w pieniądzach, przekazywana im przy zamążpójściu przez ojca (lub jego spadkobierców), pars hereditatis (plerumque pecunia) filiae nubenti a patre data': |
| Jakośm przy tem był, kiedy Margorzata wręczyła Szymana w pięćnacie grzywien posagu 1401 |
| 'posag, tu pieniądze przekazywane córce przy zamążpójściu, dos, hoc loco pecunia filiae nubenti data': |
| Jakom przy tem był, kiedy Materna Jana wręczył w Żydy we trzy grzywny 1409 |
| Bo syn czlovyeczy ma przydz s chvalą oycza svego..., a vyecz zaplaczy (et tunc reddet) kazdemv podlug yego vczynkow |
| Jakom posłem był od Dobrogosta do Grzymka przed ujednanim, iżby przy niem stał o wrożdy i o zapłacenie, cso by tamo przyjaciele naleźli 1401 |
| (o kołach i osiach, de rotis et axibus) 'wydawać charakterystyczny odgłos wywoływany tarciem przy obrocie, trzeszczeć, crepare, strindere': |
| Jako przy tem byli, kiedy Mikołaj szedł... na Janowę dziedzinę... i usuł trzy kopce gwałtem 1416 |
| 'obowiązek wspólnej pracy przy budowie lub naprawie tamy, officium exstruendi vel reficiendi molem fluctibus oppositam': |
| 'dźwięk powstający przy zetknięciu się rozpalonego przedmiotu z zimną wodą, syk, sonus, qui fit, cum res quaedam calefacta in aquam ponitur, sibilus': |
| Jakosmy przy tem byli, gdzie utargował Szyman u Mieczka dziedziny pro sex et viginti marcis i zapłacił 1403 |
| utknąć się 'pomylić się przy wymawianiu roty przysięgi, in verbis iuris iurandi pronuntiandis errare': |
| Jakosmy przy tem byli, kiedy Szczepan, woźny, zdał rok zawity Dorocie s Kachną... o to, cso Kachna otmawiała swą część w Morawcewie, kiedy Dorotę wrzeszował 1415 |
| Jakosmy przy tem byli, kiedy Miecsław gr[z]oził księd<z>u Mikoła<j>owi i jego wikaryjowi zabicim 1407 |
| Archanyol vslyschawschy to vyelyebne przysvolenye, nathychmyast posromnye poknąknąl (pro pokląknąl) y poklonyl szye dzyevyczy Marye |
| Day mnye, aby thwe szwyąthe czyalo y thwa dobra (pro droga?) krewy myala przydz... kv vczwyerdzenyv czaley przeszpyecznosczy |
| 'odpady ze słodu otrzymywane przy produkcji piwa, używane jako pokarm dla zwierząt domowych, furfures hordeacei, quibus animalia domestica pascebantur': |
| Jakosmy byli przy tem, kiedy pan kaliski posłał Piotrka do Mikołaja..., aby przyszedł ku prawu i wyprawił się, a on nie chciał i poszkodził ot prawa 1400 |
| 'miejsce przy ścianie (często z łożem) naprzeciw wejścia do izby, spatium parieti adiacens, ianuae oppositum (ubi saepe lectus positus erat)': |
| 'teren przy ścianie, czyli granicy, pogranicze, confinium': |
| (według poglądów chrześcijańskich, in religione Christiana) 'sąd Boży przy końcu świata decydujący o wiecznym zbawieniu lub potępieniu ludzi, iudicium ultimum, quo homines vel in perpetuum salvantur, vel condemnantur': |
| na uznanie przyć |
| 'pozdrawiać kogoś przy spotkaniu słowem lub gestem, wyrażać swoją radość z powodu czyjegoś przybycia, salutare, salvere iubere': |
| Dwa żaki służyły przy dworze (curiae servierunt) a jeden darował drugiego... z dobrej wolej |
| 'psalmy gradualne, śpiewane prawdopodobnie przez pobożnych przy wchodzeniu po schodach do świątyni jerozolimskiej, psalmi, qui a fidelibus gradus templi Ierosolimitani ascendentibus cantabantur': |
| Iżesmy słyszeli i przy tem byli, krzyk, płacz i wołanie na osile gwałtu Klary z Gniezna 1433 |
| 'przy pomocy rydla itp. spulchnić ziemię, fodiendo mollire agrum': |
| Jakosmy przy tem byli, kiedy Mikołaj Świętkowi dawał pieniądze na Wielką No<c> podług zapisu, wykupując swą zastawę 1414 |
| (o sposobie leżenia przy stole jadalnym w starożytności, de antiquorum more recumbendi ad mensam) 'leżeć, podpierając się na łokciu, ulnae innitentem accumbere': |
| 'zapewnienie, ogłoszenie, potwierdzenie czegoś przy świadkach, aliquid coram testibus polliceri, nuntiare, confirmare': |
| Jakom przy tem byli, kiedy Hejnich... z Dzietrzychem umowił rok na piątek, a nie na sobotę 1404 |
| 'wstać w sądzie przy dokonywaniu niektórych czynności procesowych, ad aliquid iure agendum surgere': |
| (na Mazowszu, in Masovia) 'opłata uiszczana przez kmiecia przy opuszczaniu gruntu pańskiego, pretium a cmethone agrum domini deserente solvendum': |
| (na Mazowszu, in Masovia) 'opłata uiszczana przez kmiecia przy opuszczaniu gruntu pańskiego, pretium a cmethone agrum domini deserente solvendum': |
| 'mający związek z opłatą, zwaną wstane, ad pretium, quod wstane vocabatur, pertinens': (kopa) wstana (na Mazowszu, in Masovia) 'opłata w wysokości 60 groszy uiszczana przez kmiecia przy opuszczaniu grunta pańskiego, pretium 60 grossorum a cmethone agrum domini deserente solvendum': |
| 'pomylić się przy wymawianiu roty przysięgi, in verbis iurisiurandi pronuntiandis errare': |
| 'wkładka w obuwiu, wszyty przy naprawie kawałek skóry, pittacium, quod soleis reparandis insuitur': |
| 'opłata uiszczana pisarzowi podatkowemu przy wpłacaniu podatku, pecunia notario ab eo, qui tributum contulit, solvi solita': |
| Jakośḿ przy tem był, gdzie jest Bogumił nie swych pieniędzy u Piotra wziął, ale Piotr swych mu [pieniędzy] pożyczył 1396 |
| 'błąd, pomylenie się przy wymawianiu roty przysięgi, error in verbis iurisiurandi pronuntiandis': |
| 2. zaimek przymiotny wskazujący przy rzeczowniku informuje, że obiekt lub zdarzenie nazwane rzeczownikiem jest obecne w konsytuacji lub sąsiednim kontekście 'ten tutaj, ten, hic’ a. rzeczownik bez innej przydawki (rzeczownik z zaimkiem może być nieraz zastąpiony przez zaimek on 'is'): |
| 'przy użyciu wody usunąć brud z bielizny, lintea lavare': |
| Gdyby [ten] czlowyek vpewnyon, slowie dano mv myr przydz y odydcz swe sprawycz y przedacz wolno (mansionem suam... intra et extra trahi, gl. id est dare et vendere, posse) |
| Nykt nye moze przynydz (pro przyszycz) plata sprostnego svkna (commissuram panni rudis Mat 9, 16) kv staremv odzyenyv, boby to sproschne svkno vyczyągnąlo szye od ovego starego y bylaby gorscha dzyvra nysz pyrvey |
| to (n. sg. neutr.) jako podmiot, któremu przypisuje się orzeczenie imienne, odsyła zwykle do kontekstu: |
| Jakosmy przy tem byl<i>, gdzież Wit ręczył Maćkowi za siedm grzywien <p>rzez ośmi skot 1397 |
| Jakom ja przy tem był, Ninota za Staszka imiał zapłacić jednane 1421 |
| 2. zaimek przymiotny wskazujący przy rzeczowniku informuje (z naciskiem), że obiekt lub zdarzenie nazwane rzeczownikiem jest obecne w konsytuacji lub sąsiednim kontekście 'ten sam, ten właśnie, idem, ille ipse': a. rzeczownik bez innej przydawki: |
| 'wyrazy życzliwości okazywane przy spotkaniu kogoś lub przekazywane w pieśni, liście itp., salutatio, salus': |
| (o łuku) 'zwalniać napiętą cięciwę przy strzale, arcum detendere': |
| Złem obyczajem było trzymano, że gdy niektory... przysięgał... przez się..., jakoli z pełna formę, ... wzraz, albo słowie formę przysięgi (formam iuramenti) jemu... przez pisarza... powiedziany albo powiedzianą dostatecznie wymowił..., tako wżdy przez wszytki, jiż przy tej przysiędze siedzieli..., milczano bywało |
| 'odchodzące przy topieniu srebra zanieczyszczenia, spuma argenti': |
| Jakom posłem był od Dobrogosta do Grzymka przed ujednanim, iżby przy niem stał o wrożdy i o zapłacenie, cso by tamo przyjaciele naleźli 1401 |
| Przeczeście ji przywiedli ku mnie? Zali nam niedostawa wściekłych? Przeczeście przywiedli tego, aby się wściekał (ut fureret) przy mnie? |
| Ianussius... iusto iudicio euasit Bronkam... pro duabus marcis, pro quibus contra ipsum egerat, super addicione, vlg. o powyszenie przy wzdaniu, circa resignacionem 1412 |
| Jakom przy tem był, iż Maciej nie miał Sędziwojum pozbywać laty o ręko<je>mstwo 1391 |
| 'witać, słowem lub gestem wyrażać przy spotkaniu życzliwość, szacunek, verbis, gestu aliquem salutare': |
| 'powitać, wypowiedzieć formułę przywitania, słowem lub gestem wyrazić przy spotkaniu życzliwość, szacunek, verbis, gestu aliquem salutare, benevolentiam, verecundiam ostendere': |
| 'powitanie, przywitanie, wyrażenie przy spotkaniu słowem lub gestem życzliwości, szacunku, salutiato gestu vel verbis significata': |
| Jakosmy przy tem byli, gdy pan Łącski (a. Łęcski) słał swego sołtysa (a. szołtysza)do Filipa, aby był miłościw jego kmieciem a nie wwodził się s nimi w prawo 1411 |
| 'koń trzymany przy stadzie do rozpłodu, ogier, equus admissarius': |
| Jakom przy tem był, jedy list czciun pozewny 1411 |
| 'przyznać komuś coś, przyznać się, że się jest komuś coś winnym, concedere, quod alicui debetur, se aliquid alicui debere confiteri': |
| Iż Bawor nie puszczał na Janusza przysięgę na tem ujeździe, co ji sobie wolnie wybrała 1394 |
| Jakom przy tem był i tom widzał, kiedy Margorzata s swym mężem skrzynię rozbiła i wybrała listy 1412 |
| Jako Jakub i Wilczek nie był przy tem, kiedy Opole... wzdało swą rzecz cztyrzem wybrańcem przed woźnym 1404 |
| stary, stara, starszy (w przeciwstawieniu do kogoś młodszego, używane przy imieniu, nazwisku lub funkcji, quidam natu minor opponitur, nomini, dignitati adiungitur): |
| Iż Piotrasz stawiał się na ten rok, jako miał, ano go nie chciano przyjąć 1400 |
| 'bliżej nieznany pracownik zatrudniony przy stawach, qui piscinas curabat': |
| 'bliżej nieznany pracownik zatrudniony przy stawach, qui piscinas curabat': |
| 'bliżej nieznany pracownik zatrudniony przy stawach, qui piscinas curabat': |
| Jakosmy przy tym byli, eże Michał pożyczył Sędkowi samostrzała 1392 |
| Nykt nye moze przynydz (pro przyszycz) plata sprostnego svkna kv staremv odzyenyv, bo by to sproschne svkno vyczyągnąlo szye od ovego starego (tollit enim plenitudinem eius a vestimento Mat 9, 16) y bylaby gorscha dzyvra nysz pyrvey |
| Z przyzwolenia rady i wolej... naszych stołecznikow (dignitariorum nostrorum) albo prełatow świecskich... ustawilismy |
| 'uzyskać coś przy użyciu przymusu, wymusić, vi exigere, extorquere': |
| Vzyawschy myly Iesus oną podvyką y przydknąl kv oblyczv svemv. Tako obraz mylego Iesucrista vyobrazyl szye na onem rąbku |
| troski 'drobne cząstki metalu powstające przy jego obróbce lub rdzewieniu, opiłki, ramenta ferri': |
| (o interpretacji tekstu, de textu interpretando) 'przy pomocy wybranych fragmentów, pouczających przykładów, exemplis ad imitandum propositis' (?): |
| Jakosmy przy tem byli, iże pan bydgoscski był cał dzień w[o] Nakle w piątek po świętem Jidziem a nigdzie tego dnia nie wyjeżdżał (var. Kal nr 701: wyjeździł) 1427 |
| Jakosmy przy tem byli, kiedy Piotrasz puścił prozno trzeciej miery we młynie Mikołajewi Kobylińskiemu 1404 |
| Kto... szwyathky ma sprawnye k themv szwyadeczstwu przyszancz, aczby... nye chczely szwyathczycz, a czo o tho przepadly, a straczy-ly szwa rzecz ten, czo ge mą postawycz, doyad gych s prawem dobywą, a gdy gych prawem nye przyczysznye (OrtMac 101: a gdy gych prawem dobądzye), aby szwyathczyly, albo czo o tho gest za prawo? |
| Jakosmy przy tem byli, gdy Szczepan ręczył sam za wiano Dzirżce za ośmdziesiąt grzywien i za dwie 1402 |
| 'obcy kraj przy granicy, terra aliena prope fines sita': |
| Jakom przy tem był, kiegdy Piotr.., niechciał trzymać jednania i dawał Laurencowi pieniądze 1404 |
| 'wzbić się, unieść się w powietrze przy pomocy skrzydeł, odfrunąć, evolare, avolare': |
| 'odpadek przy struganiu, wiór, czy też odłamek kłosa, assulae, schidiae vel etiam pars spicae' (?): |
| 'drewniany wałek do wyrównywania do odpowiedniego poziomu ciał sypkich przy odmierzaniu w naczyniach stanowiących miarę, hostorium' : pod strych 'równo, płasko, niekopiasto, sine cumulo': |
| Procurator dixit: Panowie! On się tu przy o Słońskiego, a on żałuje na Mikołaja 1418 |
| wkazuje na sytuację, okoliczności akcji w poprzedzającym kontekście 'w tej sytuacji, w tych okolicznościach, w tym położeniu, przy tej okazji, cum res ita se habeant, hac occasione oblata': |
| ~ Może chodzi o jeńców tureckich, zatrudnionych przy uprawie ról królewskich. |
| 'strzała czy oszczep używany przy polowaniu na tura, sagitta vel iaculum bovi primogenio venando destinata' (?): |
| '(miara) do pełna nasypana i wyrównana przy pomocy wałka zwanego strychulcem, (mensura) ad summum impleta et radio strychulec vocato aequata': |
| 'drewniany wałek do wyrównywania do odpowiedniego poziomu ciał sypkich przy odmierzaniu w naczyniach stanowiących miarę, hostorium': |
| Jakoż sie tu ci wypisali, ktorzyż towarzysze przy tym byli nastarszy: Stanisław Jarek, Mikołaj Kaźmirski, Marcin <z> Żnina 1491 |
| Jakom przy tem był[i], kiedy Świętosław... za Jana... ręczył za winy sądowy, a on ji ślubił ote wszech szkod wyprawić 1404 |
| Jakoswa przy tem była, gdzie pani obwiązała sie wyprawić dziedzinę nogciowską we cztyrzechnaćcie grzywnach 1399 |
| Jakosmy byli przy tem, kiedy pan kaliski posłał (Kotkę) Piotrka (?) do Mikołaja..., aby przyszedł ku prawu i wyprawił się, a on nie chciał 1400 |
| Jakokole też z stara dawna... jest wysłowiono, iże żona, kiedy mąż umrze, ... przy wszystkiem dobrze albo jimieniu wyprawnem (circa omnia paraphernalia), to jest cso zależy w kamieniu, w pierłach, we śrzebrze, <w odzieniu>, w pieniądzach miałaby ostać |
| Łącząc się z gen. rzeczownika lub zaimka: 1. wymienia to, w czego pobliżu, sąsiedztwie coś innego się znajduje lub coś się dzieje 'przy, obok, blisko, ad, apud, prope, propter, iuxta, in propinquo, proxime': |
| (przy nazwach topograficznych) wskazuje miejsce, teren, obszar 'w, in': |
| wymienia osobę, od której coś się ma, dostaje, nabywa, zyskuje itp. (przy czasownikach brać, kupić, wziąć, zyskać itp.) 'od, ab, ex.': |
| wymienia osobę, którą się o coś prosi, czegoś od niej żąda (przy czasownikach prosić, żądać itp.) 'od, ab, ex': |
| wymienia sprawcę, wykonawcę (przy stronie biernej i rzeczowniku odsłownym) 'przez, ab': |
| 'kabłączek zwisający na pasie z lewej i prawej strony siodła, służący do oparcia nogi jeźdźca przy wsiadaniu na konia i w czasie jazdy wierzchem, strzemię, sustentacula pedum equitantis, stapia, stapeda': |
| Z stara dawna przez przodki nasze w niektorem kapitule... jest wysłowiono (sit expressum), iże żona... przy wszystkiem dobrze... miałaby ostać |
| 'pośrednik przy zawieraniu małżeństwa, dziewosłąb, conciliator nuptiarum': |
| zapewne corruptum pro skiba 'pas ziemi odwalany pługiem przy oraniu, lira': |
| Jakom przy tem był, gdy Dobiesław przedał Boguszyno Januszewi i wytrzymał lata zastawna mimo trzydzieści lat 1403 |
| 'srebrna moneta bita w Czechach, początkowo równa wartości 12 denarów, z czasem traktowana też jako miernik wartości, realizowanej przy pomocy innych monet, nummus argenteus in Bohemia cusus, initio valoris 12 denariorum, quo postea etiam pecunia aliis nummis solvenda computabatur': |
| 'wygotować się, wyparować przy gotowaniu, effervescere, in coquendo evaporare': |
| Jakom ja przy tem był, kiedy Piotr wyznał, eż Staszek dał dwanaćcie kop za część 1408 |
| Jakosmy przy tem byli [i] jednaczmi gdy Heduigis wyznała Swiętochnie część w Przetocznie 1400 |
| Jakom przy tem był, kiedy Piotrek otpuścił Tomie przedać dziedzinę... a w tem mu nie szkodzić 1405 |
| 'przy świetle dziennym, jawnie, in luce, palam, aperte': |
| Bo przez tego (sc. nowego boga) ma bycz zkazona nascha vyara... a novy svyat (pro syvot) eypskyemv lyvda (pro lyvdu) ma przydz (nova vita cunctis Aegyptiis futura) |
| Jakom przy tem był, kiedy Piotr[z]asz i Jan... wzdali Radziesz[y]ewo 1416 |
| 'łączenie dwóch części czegoś (tu skóry) przy pomocy igły i nici, actus consuendi': |
| 'łączyć dwie części czegoś (tu materiału) przy pomocy igły i nici, też haftować, consuere, etiam acu pingere': |
| 'gruba igła z trzonkiem służąca do przekłuwania skóry przy jej zszywaniu, subula': |
| 'opłata należna sądowi przy przekazywaniu nieruchomości lub innych rzeczy, pecunia iudicibus pro bonorum immobilium vel aliarum rerum traditione solvi solita': |
| 'zachować przy sobie, retinere, conservare': |
| użyte przy imieniu określonego świętego w tzw. wezwaniach kościołów i klasztorów: |
| ~~ Przykłady użycia zaimka swój w odniesieniu do podmiotu 3. os. liczby pojedynczej stanowią ponad 4/5 całej dokumentacji tego hasła w materiałach Słownika staropolskiego; pozostała część przypada na wszystkie inne osoby (przy podmiocie w 1. i 2. os. liczby mnogiej znikomo przykładów). |
| przy podmiocie w pluralis maiestaticus: |
| Jakośm był przy tem, gdzie się Stanisława podała [się] Szybanowi k temu bydłu, co jej wciągnął, oprawić się podług jego wolej we dwu niedzielu 1401 |
| 'tabliczka z cyframi używana przy nauce arytmetyki, tabella, in qua numeri scripti sunt, arithmeticae discendae destinata': |
| 'olej z balsamu i oliwy używany przy niektórych sakramentach i ceremoniach kościelnych, balsamum oleo admixtum, quod ad quaedam sacra facienda adhibetur': |
| 'przysięga przy równoczesnym położeniu dwóch palców prawej ręki na krucyfiksie, ius iurandum duobus digitis dextrae manus in effigie Christi cruci affixi positis datum': |
| 'zwolnić od obowiązku przysięgi, aliquem ab iure iurando dando solvere': |
| 'odbierać przysięgę, być obecnym przy przysiędze, adigere aliquem ad ius iurandum, iure iurando assistere': |
| Jakom sie ja nie przyznał długu swego brata dwudziestu a dwu grzywnu Annie, stare burmistrzewe ze Śrzody, niżej trzech lat 1429 |
| 'ten kto pracuje w hamerni, tj. w kuźnicy, przy wytopie i obróbce żelaza, fusor et cusor ferri': |
| Jakom Mikołajewi wszytko zapłacił. Alter: Jakom przy tem był, kieda Budziwoj <Mikołajewi wszytko zapłacił> 1411 |
| 'mała, lekka cząstka włókien powstała przy czesaniu wełny, też płatek śniegu, floccus, etiam floccus nivalis': |
| 'mający związek z komorem, tj. komarem, taki jak u komora, ad culicem pertinens, similis ac culex': pyje komorowo 'żartobliwa nazwa figury pomocnej przy wyznaczaniu wysokości obiektów w terenie, której schemat stanowią dwa trójkąty podobne, appellatio iocosa figurae ad altitudinem rerum dimensurandarum usurpatae, cuius schema duobus triangulis similibus constat': |
| 'oddalona, ustronna część posiadłości ziemskiej, zwykle w kształcie klina lub półkola, prawdopodobnie leżąca poza wymierzonym łanem, nadwyżka ziemi powstała przy jej podziale na łany, possessionis pars longinquo quodam ac remotiore loco, ultra laneum demensuratum sita, plerumque in modum cunei vel semicirculi formata': |
| Jakosm przy tej był umowie, jedy Siemk<a> umawiał z Piotrem, iż Piotrowi miał powieźć gnojem niwę a nie powiezł (var.: powiozł), i o to dwie grz<y>wnie szkody ma 1406 |
| 'ogrodnik, który przycina drzewa, hortulanus, qui arbores succidit': |
| 'niewielki kawałek pola położony przy większym, takim który można w określonym czasie zaorać sochą, pars agri exigua maiori agro adiacens, quae certo die aratro obarari potest': |
| 'penis, tu przenośnie o kształcie figury pomocnej przy wyznaczaniu wysokości obiektów w terenie, której schemat stanowią dwa trójkąty podobne, penis, hic translate de figurae forma ad altitudinem rerum dimensurandarum usurpata, cuius schema duobus triangulis similibus constat': |
| 'pośredniczka przy zawieraniu małżeństwa, swatka, conciliatrix nuptiarum, pronuba' (?): |
| 'ten kto uprawia czary przy użyciu świętych przedmiotów lub w świętych miejscach, qui rebus sacris adhibitis vel locis sacris incantationem facit': |
| 'węzełek, zawiniątko z wonnościami noszone przy odzieży, nodulus, sarcinula odoramentis impleta, quae iuxta vestimentum gestabatur': |