| (zejść) zejć, z-ić czy zyć, z-ijć czy zyjć, znić, znijć, z-ić się czy zyć się, z-ijć się czy zyjć się, znić się (cf. Zb-) |
| firląg czy fyrląg, ferląg czy fierląg, forląg |
| golasz czy golas, czy też golijasz |
| obejście, obeście czy obeszcie, obiszcie czy obyszcie |
| odejmać, odimać czy odymać, odjemać, otejmać, otimać czy otymać |
| (odejść) odejć, odić czy odyć, odyjć, otić czy otyć |
| odłączenie czy odłęczenie, otłączenie czy otłęczenie |
| (płuco) pluce czy płuce, też pl. tantum pluca czy płuca |
| (ujście) huście czy huszcie, uście czy uszcie |
| węgiel czy wągiel, wągl, też coll. wągle czy węgle |
| (wierzcholec czy wierzchołek) wirzcholec czy wirzchołek |
| ~ Ze względu na to, że w cytowanych przykładach nie zawsze da się ustalić, czy wyraz żyd oznacza członka narodu żydowskiego czy też wyznawcę religii mojżeszowej, wszędzie umownie piszemy go dużą literą. |
| (S) (niedojrzałek czy niedojrzałka) niedoźrałek czy niedoźrałka |
| bazyliszków czy bażyliszków |
| chąśnik czy chęśnik |
| cyża czy cyza |
| cyżowe czy cyzowe |
| czy |
| 2. drop czy dropa |
| formuza czy formuża |
| formuzka czy formużka |
| (S) frystować czy frysztować |
| fryzka czy fryżka |
| fus czy fuz |
| (S) futrosz czy futros |
| (S) gędzenie czy gędzienie |
| glądacz czy ględacz |
| głogobicz, głogowicz czy głogowić |
| gołąbek czy gołębek |
| gródź, grodza czy grodzia |
| haft czy hafta |
| (jasełka) jasłka czy jasłki |
| jaw czy jawa |
| jęczmieniczysko czy też jęczmieńczysko |
| jutrzny czy jutrzni |
| kawijasz czy kawijas |
| (S) kąsik czy kęsik |
| klep czy klepa |
| klęk czy kłęk |
| kluczek czy kłuczek |
| kłamak czy kłamacz |
| (S) kłębkowy czy kłąbkowy |
| kłobuczkowasty czy kłobuczkowiasty |
| kłodnicze czy chłodnicze |
| kłuzki czy kluzki |
| kobiel czy kobiela |
| (S) koluszko czy kołuszko |
| kotew czy kotwa |
| kozianki czy kozanki |
| krap czy kręp |
| krążec czy krężec |
| kręt czy skręt |
| 2. krócić czy krocić |
| 2. krótki czy krotki |
| 2. krótko czy krotko |
| 2. krótkość czy krotkość |
| Kruwat czy Krwat |
| krzektać czy krzeczeć |
| krzywaśń, krzywaśnia czy krzywaźń, krzywaźnia |
| kuźń czy kuźnia |
| laszczka czy łaszczka |
| libez czy libec |
| łacha czy lacha |
| łanoszka czy lanoszka |
| łańcuszek czy lęcuszek |
| łęcznica czy łącznica |
| 2. łuna czy też luna |
| macherzynki czy męcherzynki |
| maluszko czy maluśko |
| 1. mandel czy mandela |
| mącenie czy męcenie |
| mądo czy mędo |
| mądro czy mędro |
| (mendel) mandel czy mędel |
| (miazdra) miązdra czy mięzdra |
| (miejsce) miestce, mieśćce, mieśce czy miesce |
| mięsny czy mięśny |
| mikstat czy miksztat |
| milski czy mylski |
| (najście) naście czy naszcie |
| napłotek czy napłatek |
| narąbne, czy też narębne |
| nastaw czy nastawa |
| nawałność czy nawalność |
| nawałny czy nawalny |
| nawięzacz czy nawęzacz |
| nawtorki czy nawtórki |
| nętrznik czy nątrznik |
| niebieski, niebiesski czy niebieśski |
| niedokuczenie czy niedokończenie |
| (S) niełatwy czy niełatwi |
| nieokrócony czy nieokrocony |
| nieście czy nieszcie |
| nieukrócony czy nieukrocony |
| niezwoda czy niezwód |
| ninie czy nynie |
| niniejszy, ninieszy czy nyniejszy, nynieszy |
| niżli czy niźli |
| niżliby czy niźliby |
| obciążać czy obciężać |
| obciążować czy obciężować |
| obciążyć, obciążyć się czy obciężyć, obciężyć się |
| obec czy obiec |
| (obejść) obić, obić się czy obyć, obyć się |
| obiązać, obiązać się czy obięzać, obięzać się |
| obłęd czy obłąd |
| ocios czy oczos (?) |
| oczytek czy ocytek |
| oglądacz czy oględacz |
| olesznik czy oleśnik |
| olszynka czy olszynki |
| omienić czy ominić |
| osiądnąć czy osiędnąć |
| osiągły czy osięgły |
| osiąknąć czy osięknąć |
| ostresz czy ostrzesz |
| pakszymat czy paksymat |
| (S) palędzie czy palędź |
| pamrok czy pamroka |
| pasmuk czy też pasmug |
| pazyra czy pażyra |
| pecyna czy pieczyna |
| pełła czy piełła |
| perleja czy pierleja |
| pędzać czy pądzać |
| pęga czy pąga |
| pękawica czy pąkawica |
| pękowina czy pąkowina (?) |
| pęp czy pąp |
| pępawa czy pąpawa |
| pępek czy pąpek |
| pępowie czy pąpowie |
| pępownik czy pąpownik |
| pięćdziesiętnik czy pięćdziesiątnik |
| pigla czy pl. tantum pigle |
| piłarz czy pilarz |
| płaski czy plaski |
| płaśny czy plaśny |
| płatnerz, płatnar, płatnarz, płatner, płatnierz, płatnirz czy płatnyrz, płetnarz |
| płosawy czy płozawy |
| podejmać, podejmać się, podimać czy podymać |
| (podejść) podejć, podić czy podyć |
| (podjemca) podimca czy podymca |
| podnies czy pl. tantum podniesy |
| podpaszyca, czy też podpasica |
| podśreść, czy też podśretnąć |
| podwał, czy też podwała |
| podwałek, czy też podwałka |
| pokąsać czy pokęsać |
| pokoczyn, czy też pokocin |
| pokoczyna, czy też pokocina |
| pokoszenie czy pokosienie |
| popażela, czy też popaszela |
| porażka czy porazka |
| porębca czy porąbca |
| (porubnik) poróbnik czy porobnik |
| posłuszne czy posłużne |
| postąpać czy postępać |
| pośreść, pośrześć, pośtreść czy też pośratnąć, pośrzatnąć, pośtratnąć |
| poświęcenie czy poświącenie |
| poświętne czy poświątne |
| poświętny czy poświątny |
| potrestnica, potreśnica czy potrzestnica, potrześnica |
| powłóczenie, czy też powleczenie |
| powołanie czy powołane |
| (S) pożartka czy pożartek |
| (pójście) poście czy poszcie |
| póki czy poki |
| pókimiasty czy pokimiasty |
| póko czy poko |
| póto czy poto |
| póty czy poty |
| pótymiasty czy potymiasty |
| (późno) pozno czy poźno |
| późnik czy poźnik |
| prątek czy prętek |
| przątek czy przętek (?) |
| (przedejść) przedić czy przedyć |
| przegądać czy przegędać |
| (przeglądca) przeglądzca czy przeględzca |
| (przejście) przeście czy przeszcie |
| przełężec czy przełaziec |
| przerębl czy przerąbl |
| przerwipęp czy przerwipąp |
| przewuj czy przeuj |
| prząsłka, przęska czy przęsłka, przęska |
| przyciążyć czy przyciężyć |
| przygarśnia czy przygarśń |
| przyglądca, przyglądzca czy przyględca, przyględzca |
| (przyjście) przyście czy przyszcie |
| przymącać czy przymęcać |
| przymącenie czy przymęcenie |
| przymącić czy przymęcić |
| przymyt czy przymyta |
| przysadek czy przysadka |
| (przyskirzyca) przyskirzyce czy przyszkirzyce |
| przystąpać czy przystępać |
| psać czy psiać |
| (S) pytlo czy pytło |
| rost, roszt, czy też róst, rószt |
| rozejmać, rozemać, rozimać czy rozymać |
| (rozejść się) rozić się czy rozyć się |
| rozszerzenie, ozszerzenie czy ozszyrzenie, rozszyrzenie |
| (ruszt) róst czy też rószt |
| (rusztowanie) róstowanie, rustowanie czy też rósztowanie, rusztowanie |
| rzęsa, czy też rząsa |
| (S) samarchankowy czy szamarchankowy |
| sandacz czy sędacz |
| sądno, czy też sędno |
| sąspia, czy też osep (?), sąsep (?) |
| sędzki czy sądzki |
| skąpać czy skępać |
| skrzeczec, czy też skrzeczek |
| skrzynarz czy skrzyniarz |
| (słonka) słęka czy słąka |
| smieś czy zmieś |
| snimanie czy śnimanie |
| soczewiczka czy szoczewiczka |
| soczewiczny czy szoczewiczny |
| soczewny czy szoczewny |
| solony czy solowy |
| (sołecki) sołecski czy szołecski |
| (sołectwo) sołecstwo czy szołecstwo |
| spicherz, spichyrz, czy też śpicherz, śpichyrz |
| spichlerz, czy też śpichlerz |
| 1. spiża, czy też śpiża |
| 2. spiża, czy też śpiża |
| społucielesny czy też społucieleśni |
| spróchnieć czy spróchnać |
| spustek czy spustka |
| stanczynsz czy sztanczynsz |
| stangret czy sztangret |
| stapolc czy sztapolc |
| staroscski czy starośćski |
| stelmacher, starmachar czy sztelmacher, sztarmachar |
| (stelmagister) stelmaister czy sztelmaister |
| stelmaszka czy sztelmaszka |
| sterleziec czy sterleźca |
| stojączeń czy stojęczeń |
| stojączka czy stojęczka |
| strakfisz czy sztrakfisz |
| strakfus, strekfus czy sztrakfus, sztrekfus |
| strąpacz czy strępacz |
| strofrichter czy sztrofrichter |
| strychować czy sztrychować |
| strygield czy sztrygield |
| stubre(j)t czy sztubre(j)t |
| stucholc czy sztucholc |
| stufnal czy sztufnal |
| stulnek czy sztulnek (?) |
| stwórca czy stworzec |
| stycholc czy sztycholc |
| stynholc czy sztynholc |
| stynwaga czy sztynwaga |
| sykawica czy sikawica |
| szczeżula czy szczeżuła |
| 2. szczkać czy szczktać |
| szlag czy ślag |
| szlepieje czy ślepieje |
| szłapa czy szlapa |
| szłapić czy słapić |
| szperka czy sperka |
| szpicnik czy śpicnik |
| (S) szpiegacz czy śpiegacz |
| szpiegierz czy śpiegierz |
| szpieglerz czy śpieglerz |
| szpiegować czy śpiegować |
| szpiglarski czy śpiglarski |
| szpisglas czy śpisglas |
| szpitalny czy śpitalny |
| szrank czy szranka, też pl. tantum szranki |
| szrena czy srena |
| sztokfisz, sztakfisz czy stokfisz, stakfisz |
| sztosować czy stosować |
| szturm czy sturm |
| sztygar czy stygar |
| szurcłat czy surcłat |
| szurmacz czy surmacz (?) |
| ście czy szcie |
| śliczek czy śliczka (?) |
| śluźne czy śluzne |
| śrenne czy śrzenne |
| (śreść) śrześć, czy też śrzatnąć |
| śreżna czy śrzeżna |
| święcia czy świącia |
| święć czy świąć |
| świętne czy świątne |
| świętny czy świątny |
| świętobnie czy świątobnie |
| świętostny czy świątostny |
| świnak, czy też świniak |
| tancmantlik czy tancmętlik |
| (treściona) trześciona czy trzeszczona |
| (treśćna) trześćna czy trzeszczna |
| trlicz, tyrlicz czy też tyrłycz |
| (trybula) trzebula czy trzebuła |
| tylkiej, czy też tylkie |
| (tysięcznik) tysiącnik czy tysięcnik |
| (tysięczny) tysiącny czy tysięcny |
| tyszbir czy tyźbir |
| uczciwie czy ućciwie |
| uczciwość czy ućciwość |
| uczciwy czy ućciwy |
| udręczca czy udrączca |
| ukrotły czy ukrótły |
| 2. ukrócić czy ukrocić |
| utrącić, utrącić się czy utręcić, utręcić się |
| wacek, czy też waczek |
| wałkmil czy wałkmyl |
| wantuch czy wańtuch |
| ważnie czy ważno |
| (wejście) weście czy weszcie |
| werteb, czy też werteba |
| wglądacz czy wględacz |
| wiardunek, wiardunk, wierdunek, wierdunk, wirdunek czy wirdunk, też pl. tantum wierdunki |
| wiązacz czy więzacz |
| wiązarz czy więzarz |
| wiewieruszki czy weweruszki |
| więż, czy też więź |
| wisienki, czy też wiszenki |
| wiśniowy, czy też wiszniowy |
| wiśnki, czy też wisznki |
| witecz, czy też wytecz |
| wstążyć, wstążyć się czy wstężyć, wstężyć się |
| wstrącić, wstrącić się czy wstręcić, wstręcić się |
| wszeciek czy wszecek |
| wszyciek, szwyciek czy wszycek, szwycek |
| wtrącić czy wtręcić |
| 2. wyciężać czy wiciężać |
| wyciężność czy wiciężność |
| 2. wyciężyć czy wiciężyć |
| wycuchnąć czy wyczuchnąć |
| wyglądanie czy wyględanie |
| wyglądca czy wyględca |
| (wyjście) wyście czy wyszcie |
| wykiew, czy też wikiew |
| wysza, czy też wyszsza |
| wyszpiegować czy wyśpiegować |
| wytrącić, wytrącić się czy wytręcić, wytręcić się |
| (wzejście) wezście, wzeście czy wezszcie, wzeszcie |
| (wzejść) wzić czy wzyć, wznić |
| wzglądacz czy względacz |
| (S) wzglądca czy względca |
| zableszczeć czy zableszczyć |
| (zajście) zaście czy zaszcie |
| załaźny czy załężny |
| zamizać czy zamisać |
| zaręba czy zarąb |
| zarwipęp czy zarwipąp |
| zasmęcać czy zasmącać |
| zawąz, czy może zawiąz |
| (zejście) zeście czy zeszcie (cf. Zb-) |
| zelśnąć się czy zelsnąć się (cf. Zb-) |
| zerwipęp czy zerwipąp (cf. Zb-) |
| zizami czy zyzami |
| zmykać czy smykać |
| zuczcić czy zućcić (cf. Zb-) |
| zwildowik czy zwiłdowik |
| zwodek czy zwodka (cf. Zb-) |
| zwyciężać czy zwiciężać (cf. Zb-) |
| zwyciężycielka czy zwiciężycielka (cf. Zb-) |
| zyndaw czy zindaw |
| zynzybar czy zinzibar |
| zżalić się, zdżalić się czy żdżalić (cf. Zb-) |
| (zżar) zdżar czy żdżar |
| zżółkłość, zdżółkłość czy żdżółkłość (cf. Zb-) |
| (zżółkły) zdżółkły czy żdżółkły (cf. Zb-) |
| (zżymanie) zdżymanie czy żdżymanie (cf. Zb-) |
| (żbik) sbik czy zbik, stbik, zdbik |
| żeniec czy żniec |
| żłóbek czy żłobek |
| żumparz, żunparz czy żumpiarz, żunpiarz |
| 1. kicz czy kić |
| krzczyć czy krszczyć |
| strągły czy zdrągły |
| więza czy węza |
| liski czy liszki |
| pętlik czy pątlik |
| lśnienie czy łyśnienie |
| łańka czy lańka |
| jasły, jesły czy jaśli, jeśli |
| jęczmieni czy też jęczmienni |
| klub czy kłub |
| przemęczyć czy przemęcić |
| (W Uzupełnieniach i poprawkach na końcu III tomu). Hasło kłuzki czy kluzki zostało wpisane do SPJS. |
| (S) bebłanie czy beblanie |
| (S) chąsiebnie czy chąziebnie |
| (S) cienczeć czy cieńczeć |
| (S) doradnie czy doradno |
| (S) (jędrość) jędrzość czy jądrzość |
| (S) kąsek czy kęsek |
| (S) kąska czy kęska |
| (S) kętar czy kantar |
| (S) kucia czy kucja |
| (S) niekrótki czy niekrotki |
| (S) pępiec czy pąpiec |
| (S) skafa czy szkafa |
| (S) surkot czy szurkot |
| (S) szubuła czy szubula |
| (S) ściągnierz czy ścięgnierz |
| (S) uwrót czy uwrot |
| spaja niesynonimiczne człony alternatywy 'czy – czy, czy to – czy to, już to – już też, bądź to – bądź też, vel, aut': |
| spaja niesynonimiczne człony alternatywy 'albo, albo – albo, czy – czy, czy to – czy to, już to – już też, bądź to – bądź to, vel, aut': |
| spójnik: wyraża możliwą wymienność 'czy – czy, czy to – czy to, już to – już też, bądź to – bądź też, sive – sive, vel – vel, aut – aut': |
| 'czy... czy też... czy, an... an... an': |
| 'czy... czy... czy , an... an... an...': |
| 'obciążyć z tytułu grzywny za kradzież' czy też 'obciążyć zarzutem kradzieży, aliquem furti accusare': |
| z acc. czy też z instr.: pod rękę czy pod ręką (o miarach zboża, de grani mensura) 'równo z brzegami naczynia, nie kopiato, modi labia non exsuperando, ad summum impleta et aequata mensura': |
| wprowadza zdanie pytajne 'czy, an': |
| spaja niesynonimiczne człony alternatywy 'albo, lub, czy to – czy to, już to – już też, bądź to – bądź też, vel, aut': |
| Bazyliszkow (czy bażyliszkow, sc. kamień) lapis lincis 1419 |
| I. spójnik: 1. spaja człony alternatywy 'bądź (to) – bądź (to), czy (to) – czy (to), sive – sive': |
| Czyemnyegacz (leg. ciemnieje-ć czy ciemnieć?) obscurari 1466 |
| Świętokusiedlnicy: coż poświętnymi (czy poświątnymi) rzeczami a na poświętnych (czy poświątnych) mieścach guślą, arioli XV ex. |
| wprowadza pytanie uzupełniające 'czyli, właściwie, sive': |
| Paknyąly then vczynycz tho opusczy, a pan slvgy onego przese szwyathky doszwyathczy przecziwko gemv, ysz on nyewolne chowal, tedy panu, czy (leg. czyj) byl, ma gy zaplaczycz sz vyną pyącznadzescza (eundem illiberum domino, cuius fuerit, solvere tenebitur) |
| 1. wprowadza drugie pytanie alternatywne 'czy, czy też, an': a. bez przeczenia: |
| wyrażenia przyimkowe: na lewie czy na lewe, na lewo, w lewo 'z lewej strony, ad laevam partem': |
| Convenit maxima multitudo populi et menste confusa est zadzywily se (Act 2, 6, R XXV 165: zumyely ssze, zdzywyli ssze, SKJ I 89: confusa est, gl. id est stupefacta est, admirata est zdziwyla sze, GlJag 100, zumyala <się>, R XXIV 372: omenyona czy omynyona, MamKal 297: zamyeszanye w szobye) XV med. |
| Czo swyathczy gayony [a] sand, mozely gyny (pro gyne) ktor[zj]e nad tho szwyadeczstwo bycz y tho zagasszycz (an ultra hoc testimonium nullum aliud fieri possit), czo gayony szand swyathczy? |
| 'czy... czy, an... an': |
| 'czy... czy też, an... an': |
| 'czy... czy, an... an': |
| 'czy... czy też, an... an': |
| 'czy... czy też, an... an': |
| 2. wprowadza pytanie zależne wyrażające niepewność lub wątpliwość mówiącego co do możliwości zaistnienia jakiejś sytuacji a. zali snad, zali snadź 'może, czy może, może przypadkiem, czy przypadkiem nie, si forte, si forsan': |
| 'położony za łazem czy położony za łęgiem, situs trans spatium terrae vocatum łaz vel łęg': |
| Fetida spatula, matta, spatula fetida rogosza, palka (czy rogosza palka?) 1472 |
| Rogosza palka (czy rogosza, palka?) fetida spatula 1472 |
| Zamyąskale (leg. zamięszkałe czy zamięszkale) XV p. post. |
| 'czy to... czy to, już to... już to, bądź to... bądź też, sive... sive': |
| Nyekthorzy szą y dzyeyą gym beszprawny..., a czy... ny mogą... przyszyagacz, yako gyaczy pyzczkowye... albo kthorzy... o... nyepoczeszthne rzeczy przed prawem szą dokonany |
| Dzyer<ż>czye y (sc. Jesusa) a vyedzczye mądrze, bocz yest... chytry y czy laczvye moze... vynydz z vaszych rąkv |
| 'prawo czy miejsce połowu, venandi ius vel locus': |
| Jakom suknye nye szyąl sz mlinarky s Byenina, alem ya nalasl, ana ('a ona') leszy w sdroyą (leg. u zdroja czy w zdroju) 1434 |
| Ktory mą szebracz gayony sząnd (quis horum iudicium banitum invicem ferre debet): powod-ly czy sampyerz? |
| czynić z(e)branie |
| 2. oznacza osobę a. przedmiot podporządkowany jakościowo czy ilościowo 'bardziej niż, więcej niż, prae, praeter, magis quam' a. co do stopnia nasilenia jakiejś czynności czy stanu: |
| I. z acc. rzeczownika lub zaimka wyraża: 1. stosunki przestrzenne, tj. określone miejsce, wzdłuż, czy wszerz czy na wskroś którego ktoś przechodzi 'per, trans': |
| Panes sine fermento comedit ille, qui bona sua sine corrupcione, przeslomena (leg. prze złomienia czy przez złomienia), vane glorie facit XV in. |
| In omnibus exhibete uosmetipsos sicut dei ministros, in multa paciencia... per infamiam, *przeszlorzeczonye (leg. prze złorzeczenie czy przez złorzeczenie), przesz nyeslawa (SKJ I 73: przez omowę, R XXV 258: prze slawą, omową GlKazB II 52: przesz sromothą), et bonam famam (II Cor 6, 8) 1453 |
| 'człowiek noszący czy też dający do noszenia nawęzy, tj. amulety, homo qui monilia quaedam, vi magica praedita vel ipse portabat, vel aliis portanda dabat': |
| Aczlyby kto nato (leg. nad to) to smyal vczynycz, yako zvfalcze (pro zvfalecz czy zvfalcza, temerarius huius statuti violator, Sul 46: *przesvmpny przestąpcza), przeczywnoscz vcziny panv dzedzycznemu, tedy w czemkoly gy pan dzedzyczny o schkodą rąką swą poprzysyąsze, to gemv ma odloszycz z wyną pyathnadzescza |
| Nyenazry vass ten svyath, vyczczye, yschczy mnye pyrvey nyzly vass v nyenavysczy myal (me priorem vobis odio habuit Jo 15, 18) |
| 'człowiek wszczynający kłótnie, czy też niepotulny, niepokorny, homo litigiosus, vel arrogans, pertinax': |
| bot. 'Marchantia polymorpha L. czy Asperula odorata L., czy Parnassia palustris L.': |
| 'Marchantia polymorpha L. czy też Asperula odorata L., czy Parnassia palustris L.': |
| Nasz myesczanyn mowy, ysz wye gescze gednego w gynych stronach dalszych, czo szluchą k temv gymyenyv. K themv pytayą..., kako dlugo ma myecz frystv, aby tego pewnoscz vkazal: rokly czy dzenly albo wyaczey? |
| Klamyacz (leg. kłamiąc czy kłamacz?, war. kal: klamcze) pellicientes (pellicientes animas instabiles cor extercitatum avaritia habentes II Pet 2, 14) |
| Clamach (pro clamac czy clamacz) illusor id est irrisor (quia abominatio domini est omnis illusor Prov 3, 32) 1471 |
| kłaść źle czy złe |
| 'to co służy do krzesania czy wzniecania ognia, próchno, hubka, może też zarzewie, żarzący się popiół czy węgiel, fomes, quo ignis accenditur, fortasse cinis vel carbo candens': |
| Gdy przydze polozony dzen prawu, tedy podlug maydborszka (leg. majdborska, sc. prawa, czy też Majdborka, OrtMac 117: naburszka) ma na stolecz szyescz woyth s przyszasznyky na lawyczy |
| 'mężczyzna należący do narodu izraelskiego i wyznający religię mojżeszową, Iudaeus, vir Iudaicus': |
| ~ Ze względu na to, ze w cytowanych przykładach nie zawsze da się ustalić, czy wyraz żydówka oznacza Izraelitkę czy też wyznawczynię religii mojżeszowej, wszędzie umownie piszemy go dużą literą. |
| Fornicem triumphantem koronę wyciężności (czy wiciężności), id est victorie (war. lub.: koronę wyciężną czy wiciężną) fornicem trivmphalem, erexisset sibi fornicem triumphalem I Reg 15, 12) 1471 |
| 'wyłączyć ze społeczności świętych, przekląć, exsecrari, devovere': |
| Prout te... citauerat et contra te proponere seu luprynk facere volebat pro duodecim rosty (czy roszty) minere plumbi, quam propositionem... tu ab ipso audire noluisti, videlicet pro eo, quia tu violenter in ipsius sortibus montis Zeglarka... elaborasti et sibi recepisti mineram plumbi al. kruszcu ołownego duodecim rosty (czy roszty) super eius partibus 1500 |
| Facta autem hac voce, convenit multitudo et mente confusa, omenyona czy omynyona, quoniam audiebat vnusquisque lingwa sua loquentes illos (Act 2, 6) XV med. |
| Robora et ligna in silua nostra goszdz (leg. gozd czy goźdź?)... damus (1412) 1486 |
| Sloszczywy nyeprzyaczelu, ysch sze bogysch przyszcza Kristowa, nye chwathacz szmyertelna sboza, yesz czy dawa [...] hostis... impie, Christum venire qui times, non arripit mortalia, qui... dat XV med. |
| Prima vox famulantis, secunda amonentis, tercia cominentis, grozy (leg. grozi czy grozy?) XV med. |
| De herbo alieno al. z obcych Tuczko, Kornelowski et Sanko (czy Szanko, czy Zanko)... de proclamacione Bybel et de herbo kosy, luna et crux 1439 |
| 'osłodzić, uczynić słodkim, dulce reddere aliquid': |
| 'czy to dużo, czy mało, ilekolwiek, quantumcumque': |
| Czy pharysey, czy sluzbą boza przykro vyedly, y yedzenyv a v pyczyv skąpo barzo vzyvaly (victu perparco utebantur) |
| Czy pharysey, czy sluzbą boza przykro vyedly, v yedzenyv a v pyczyv skąpo barzo vzyvaly (Pharisaei cultu austero et victu perparco utebantur) |
| 'strunowy instrument muzyczny, może lutnia czy skrzypce (w niektórych przykładach może też inne strunowe instrumenty, np. harfa czy cytra), instrumentum musicum chordis instructum, lyra vel violina (in quibusdam exemplis fortasse alia quaedam instrumenta, e.g. harpa vel cithara)': |
| 'związany z solą, ad salem pertinens': solona czy solowa beczka 'beczka określonej miary, służąca do przewozu soli oraz jako jednostka miary objętości, cupa certae cuiusdam capacitatis, qua sal portabatur, etiam mensura capacitatis': |
| Czy, czo ssą pyrvy, czy byly poslyedny (sunt primi, qui erunt novissimi Luc 13, 30) |
| 'miejsce ciągnienia sieci na rzece czy jeziorze, odcinek rzeki czy jeziora, na którym łowi się ryby, ciągnąc sieć, locus ubi in flumine vel lacu retia trahuntur, pars flumines vel lacus, ubi pisces retibus capiuntur': |
| 'przeobrażenie czy też stworzenie, actus transformandi aut creandi': |
| Yøczmyen sze szelyenyal (leg. zieleniał czy zzieleniał, hordeum esset virens) a lyen yusz bil *pokowye wypuszczyl |
| Quia non recepi violenter tres <mutones et> duos boves... nec mortificando ipsa a<l. z>morzywszy (czy <u>morzywszy?) restitui 1435 |
| Tedy ystne w zydowskye zyemy trzy secty albo troye rozdzyelyenye od ynnego pospolnego lyvda zyvotem y vyarą odlączenye (pro odlączone), bo szą slaly (pro sluly) ffaryzey, drudzy saducey. Czy pharysey, czy sluzbą boza przykro vyedly, v yedzenyv a v pyczyv skąpo barzo vzyvaly (Pharisaei cultu austero et victu perparco utebantur) |
| wprowadza zdanie pytajne 'czy, numquid' (dubium): |
| Pomny swanczicz nedzele y swante czy (leg. czci), aby sze ne vrich<l>il na uczynek przeklanty |
| Przetoż ninie (czy nynie) przysiężta mi na Pana Boga, aby jakożem ja z wami miłosiernie uczyniła, takież i wy uczyńcie z domem otca mego (ut quomodo ego misericoridam feci vobiscum, ita et vos faciatis) |
| I. partykuła: wprowadza: 1. pytanie niezależne 'czy, an': |
| partykuła: wprowadza pytanie zależne w funkcji zdania przedmiotowego 'czy, si': |
| partykuła: wprowadza pytanie zależne 'czy, si': |
| W pirwe niedziele tego to adwentu pożądali są wierni krześcijani przyścia (czy przyszcia) jego |
| Sądze malich rokow nye mayą oth rzeczy wyączszich, gesz alysz do trzydzesczy grzywyen (usque ad existimationem triginta marcarum) y nyzey lyczącz sądzycz bądą..., wyączey nysly dwa grossa wszącz |
| wprowadza pytanie niezależne 'czy, an': |
| wprowadza pytanie niezależne 'czy, czyż, num, an': |
| wprowadza pytanie niezależne 'czy, num': |
| wprowadza pytanie zależne 'czy, si': |
| wprowadza pytanie niezależne 'czy, numquid': |
| wprowadza pytanie niezależne 'czy, an, num': |
| wprowadza pytanie zależne 'czy, si': |
| wprowadza pytanie zależne 'czy, si': |
| wprowadza pytanie zależne 'czy, si': |
| wprowadza pytanie niezależne 'czy, an, numquid': |
| wprowadza pytanie niezależne 'czy, an, numquid': |
| A gdy sie mężczyźni zwadzą a ud[z]erzy jeden drugiego kamieniem..., tako aż nie umrze, ale aż lęże w łożu (et ille mortuus non fuerit, sed iacuerit in lectulo Ex 21, 18) XV p. post. |
| Poszylacz (pro poszylam) nynye w poselstwye k tobye, ku panu swemu, azbi<ch> nalazl myloszcz przed twym oblyczym (mittoque nunc legationem ad dominum meum, ut inveniam gratiam in conspectu tuo) |
| Anastasia... cum consensu mariti sui donavit nobilem Vanyko Lachodowszky... awunkulum suum germanum sibi bona post mortem vetule sue succedencia al. bapczysną 1498 |
| 'rzemieślnik wyrabiający dachówki czy też pokrywający dachy, qui tegulas fabricatur aut aedificia tegulis contegit': |
| 'tkanina jedwabna niebieskiego czy fiołkowego koloru, tela sericea caerulei vel violacei coloris': |
| I. 'dać, dare': 1. 'dać, darować, użyczyć, przekazać na własność (dobrowolnie i bez odpłaty), dare, donare, comportare, obicere, offerre': a. rzeczy konkretne: kogoś, coś: |
| Seszło bielmo z jego oczu jako miązdra (czy mięzdra) z białku jajecznego (et coepit albugo ex oculis eius quasi membrana ovi egredi) |
| Myesczanyn... craamne rzeczi zyemyanynovy na borg dayancz, przes swyatki doswyathczy o dlug, sąndem odzyrzy (civis... merces terrigenae ad *praestam accommodans, per testes probabit, et debitum iudicialiter obtinebit) |
| Quatuor centa roborum boni valoris brakowanego dicti wanczos (czy wańczos) 1425 |
| 'drogocenny kobiecy strój na głowę czy na szyję, crinale, monile': |
| Paklibi tey... nyewyesczye... dluzey ziwye bicz nyzly takyemu mąnzu... przigodzylo syąn (si eandem... mulierem... maritum suum supervivere contingerit), thegdi ku prawu... ma bicz przipusczonąn |
| Czy, gisch placzą przetluzenya tego bita (gl.: zyvota), bądą vczyescheny XV med. |
| Szymon... nie płacił trojga potwarnego i jenego chąsiebnego (czy chąziebnego) 1419 |
| Chąśniku (czy chęśniku) infidelis raptor, vispilio XV p. pr. |
| In superbia, in vana gloria w chlubie (czy chłubie) XV med. |
| Damus praefato Gregorio postępnica (czy posłępnica?) vlg. zatoka, ibidem tali tamen conditione, quia debet sepire gulgustra videlicet chobotnia ponere ante rotam 1460 |
| Myasta, targy..., czo leszą pod waszym prawem..., czy mogą do wasz po prawo chodzycz |
| Pro choinę (czy chojnę) 1493 |
| w przekładach Biblii 'wrzos', w rzeczywistości 'jakaś pustynna, odporna na suszę roślina': |
| II. 'czynić, facere': 1. 'uczynić, sprawić, zdarzyć, efficere, dare, ferre': a. w użyciu samodzielnym: |
| Dalczy my tho wszechmogadzy, bych morzyla luth zyvyanczy |
| Azaly moge zapowyedanye yvsz ma mocz myecz, nyszly ma (leg. mię) kto s tego (abinde, OrtMac 106: od tego) moze odczysznacz |
| Staw... daley nisly od pyanczynacz lath gest wdzersen s dzada y s ocza 1423 |
| Bracia... nie mają mięsa jeść(i)... niżliby (czy niźliby) niemoc albo mdłości i też chorość inak radziła, albo potrzebowała (nisi aliud infirmitatis vel debilitatis instantia suaderet) 1484 |
| Jacobus... za poczestnego, czsnego... jest... mian, dzirżan i chowan i też ninie (czy nynie) ji mają, dzirszą i chowają za czsnego i falonego człowieka 1474 |
| Przydawa syą..., ysze dworzanye... albo gynszy, ktorzykole... przed sądzą naszego pozywayącz, chytrze a rozmagite szaloby wymyslayą dla vcząszenyą strony a potąpyenya: przeto... vstawiamy, aby... czy, ktore pozową..., dobre a dluge ymyeli rozmyslenye na odpowiadanye przed sadem, aby takymy chytrosczamy abo chytrzymy szalobamy nye byli przechytrzeny |
| Przydawa syą..., ysze dworzanye... albo gynszy, ktorzykole... przed sądzą naszego pozywayącz, chytrze a rozmagite szaloby wymyslayą dla vcząszenyą strony a potąpyenya: przeto... vstawiamy, aby... czy, ktore pozową..., dobre a dluge ymyeli rozmyslenye na odpowiadanye przed sadem, aby takymy chytrosczamy abo chytrzymy szalobamy nye byli przechytrzeny |
| Daly gy zabyczy, w koszczeleczy zabyly |
| Darma, mystrzv, thwoya mowa, thegom czy vczynycz nyegothowa |
| Prossa cza, nyechay czy nye bandze czaszko ze mną chodzicz quaeso te, ne graveris mecum ambulare XV ex. |
| Pre szawady dyabla przeklatego bych wam mogi (pro mogl) pysma ('z pisma') swathego powyedacz czo dobrego, abyszmy mogly wsznacz y *wbaczysz wyelebnoscz y dostoynoscz swątha tego 1450 |
| Ach krolu wyeliki nasch, czosz czy dzeyą Maschyasz, prziday rosvmv k mey rzeczi |
| Nobiles regni nostri... vectigalia, tallias sive dacias al. vulgari appellacione czysza nuncupatas... a die, quo dari et exigi incepta fuerit, ad unius anni duntaxat decursum... admiserunt 1459 |
| Exactiones regiae tam czopowe quam czyzowe 1495 |
| o częściach ziemi (odziedziczonych czy nabytych): |
| Ten ps<alm> powyada, yze Xpus od drewna w narodoch krolyuyøcz, opyøcz yest czakayøczy przyszczym ('zwlekający z przyjściem' czy 'oczekiwany'?) |
| Yze staw Stanislaow, czso lege, tho lege na Stanislaowo, gemus th<o> daley, nisly od pyanczynacz lath, gest w dzersen<iu> 1423 |
| Czywiecz (pro czyrniecz) sulatrum 1464 |
| <M>at<k>o boza chwalebna, nad plast myodowy slotsza, czyrvoną <r>aczey niszli roza, nad lilyą <bi>elsza ca 1500 |
| O częściach ziemi (odziedziczonych czy nabytych) 'agri hereditatis, rei familiaris pars': |
| 'pólko wykarczowane w lesie czy też pleciony płot, agellus in silva exstirpatus aut sepes virgea': |
| z przeczeniem 'czy nie, an non, necne': |
| Gysz to støpayø na morse w lodzach czynøcz dzala *elbo skvtky w wodach welykych (facientes operationem in aquis multis), czy sø wydzely dzala gospod<no>wa |
| Czynsz albo sosch pensio ca 1500 |
| 'poduszka czy przykrycie na łóżko, culcita vel tegimentum cubiculare': |
| 'poduszka czy przykrycie na łóżko, culcita vel tegimentum cubiculare': |
| dubium: 'okrycie czy sztylet, tegimentum vel pugio': |
| Jakub na mie żałował o pięć ćwircień (czy ćwircien) rży 1393 |
| Darmo poszyvasz lvbyeszczka, yusz czy sgothowana deszczką |
| przeciąg trwania czynności: 'na, in (aliquod tempus)': |
| Aby... pieniędzy swych pożyczając, nie więcej za (Dział 38: na) każdy tydzień (pro qualibet septimana) wziąć mieli, niżli (czy niźli) tylko jeną kwartę |
| 'całun, żałobna tkanina, służąca do nakrywania zwłok ludzkich czy też katafalku, cooperculum capuli': |
| Tedy posłali komornika hi woźnego... prosząc jich prze Bog, aby jim otpuścili przysięgę hi [k]gniew pirwej, niżli (czy niźli) poszli hi już kopcy poczęty snamionować za nimi 1398 |
| 'czy, czyż, num, numne': |
| 'kosztowne naczyńko (skrzyneczka) do przechowywania pieniędzy czy drogich maści, vas (arca) parvum pretiosum': |
| zool. 1. 'jakiś nocny ptak: sowa puchacz, Bubo bubo L., lelek kozodój, Caprimulgus Europaeus L. czy też ślepowron, Nycticorax nycticorax L.': |
| 'błyskać oczyma rzucając niespokojne spojrzenia, oculos ardentes aliquo convertere': |
| Pytayą..., kako dlugo ma myecz frystv, aby tego pewnoscz vkazal, rokly czy dzenly albo wyaczey |
| 'podwórze gospodarskie, szczególnie część przeznaczona do przechowywania zboża w snopach, ze stodołą czy stogiem, także miejsce przeznaczone do młócenia (boisko, klepisko), horrei area vel alia, in qua frumenta aut in metas exstructa asservabantur aut deterebantur': |
| 'wspólnie się nad czymś zastanawiać, cum aliquo de aliqua re deliberare, consultare': |
| Bo czy sobye bily slub zagubyly (hi enim pepigerant foedus, Stary Testament Cardy: byli slib zaslibili) s Abramem |
| 'lękliwość czy chorobliwy stan lękowy, może też coś, co budzi lęk, timiditas vel id, quod timorem affert' (?): |
| Co Wysocie (czy Wyszocie) zajęty kobyły, tych Jakusz użytka nie ma 1396 |
| Jakom ja nie posłała czeladzi mojej anim zajęła owiec z pola gwałtem Fałkowych (czy Falkowych) do obory 1471 |
| Nye vsczwala volu aany go czy charthovye zayedly do szmyerczi 1473 |
| Jako gdym ja dobytek Wociechow zajął, tedy tego dnia jam był aż do słuńcza zaszcia (czy zaścia) przy dobytce 1472 |
| Et sicut eis, sc. angelis, est non modica cura et tristicia de nostro recessu, zaszczyu, sic gaudium efficitur ipsis domini [...] XV med. |
| Quod cum Hyndrzich de Ostrow testes conscripsit et cum eisdem testibus transitum vlg. zaszcie (czy zaście) inter hereditates... fecit et transivit usque ad locum, ubi crucem fecit ponere et transeundo dixit: Preco, audias, per istum locum ad partem dextram est meum 1416 |
| 'w pogotowiu, czy też na rejestrze ludzi, którym grozi rychła śmierć, in promptu vel in indice eorum, qui proxime e vita discessuri sunt': |
| 'mający związek z ręką, ad manum pertinens': strzała ręczna 'strzała wyrzucana ręką (bez pomocy łuku czy kuszy), sagitta, quae manu conicitur': |
| wprowadza pytanie niezależne 'czy, num, -ne, si': |
| wprowadza pytanie zależne w funkcji zdania przedmiotowego 'czy, num, si, an, utrum... an': |
| bot. 'lubczyk, Levisticum officinale Koch': |
| O przyaczyelu thako trzymay, ysz wyąnthszy tho giest przyaczyel, ktory szwe dawa, nyszly ktory szam szye zakazugye (tene, quod maior est amicus, qui sua tribuit, quam qui se ipsum offert) XV p. post. |
| (o miarach zboża, de grani mensura) 'równo z brzegami naczynia, nie kopiato, po zgarnięciu kopki ręką, modi labia non exsuperando, ad summam impleta et aequata mensura': |
| 'prawo czy mienie suwerenne, ius seu bona libera': |
| Skargą cząstokroczzmi sliszely, ysz wozny..., vboge slyachti y wszi zaakonnich (villas religiosorum, Dział 15: dvchownych wsy)... gabayąącz, winalyazvyą wymislonee obyczaye, thako ysz gdi kthorey wszi vbodzy slyachczicy alybo kmyecze zakonnich (villani religiosorum) gych na lyvboscz tich tho slvzebnykow... nye czczą..., thedi czy ysczy sluzebnycy thi tho wboghe slyachti... przes wyni... pozywayą |
| Dam czy szya w szelesze szkovacz y thesz w szemy zakopacz |
| 'może pieniacz czy też krzywoprzysiężca, fortasse homo litigiosus vel homo periurus' (?): |
| wprowadza pytanie zależne w funkcji zdania przedmiotowego 'czy, num': |
| A przeto ninie (czy nynie) wy, bracia, jiżeście kapłani w ludu bożem, z was zależy zbawienie jich dusz (ex vobis pendet anima illorum) |
| 1. wprowadza pytanie niezależne: a. przewidywana odpowiedź przecząca 'czy, czyż, num, numquid, numne': |
| 1. wprowadza pytanie niezależne a. przewidywana odpowiedź przecząca 'czy, czyż, num, numquid, numne': |
| 'przybysz czy łazęka, tj. członek grupy rolników, którzy prowadzili gospodarstwo na łazach, nowo osadzony rolnik, adventa, agricola adventicius vel unus ex agricolis, qui agros in terris łazy vocatis colebat': |
| Jako mi Czcibek (czy Cibek) nie mowił o ten koń, ależem ji wykupił z załogi 1404 |
| 'zrobiony z rogu czy też mający kształt rogu, e cornu confectus, figuram cornus habens': [o trąbie] |
| Przywyedzyeny sza trze przed gayny szad, czo szą yaczy w goraczych rzeczach o szmerthne rany y obwolany... y tha goracza rzecz przed szadem stogy, a czy yączczy obzalowany y fordrowany, szlowye prawem dobywany czyrpyecz podlug prawa |
| 'jakaś roślina czy też plaster miodu, planta quaedam vel favus': |
| Jakosmy widzieli i słyszeli list staroscski (czy starośćski) wzdawny na poł Pieska..., cso kupiła Hanka... i Nisza..., ale jim zginął w zamieszce, kiedy Miedzyrzecz gorzał 1424 |
| 'dać, dostarczyć czy dodać brakującą resztę, dare, praebere seu addere': |
| Evanu<er>it zagyne abo zamysa (quod si sal evanuerit, in quo salietur? Mat 5, 13, MamLub 261: wywyetrzeye albo vysmaczye, Rozm 265: staye-ly) ca 1418 |
| 'grzywa, czy też kita, pióropusz, iuba, fortasse etiam crista' (?): |
| Rost (czy też róst) ferago 1437 |
| 'handlarz końmi czy też stajenny, koniuch, negotiator equarius vel agaso, strabularius' (?): |
| Jakom ja Mikołaj<a> nie prosił, by za mię swe liski (czy liszki) u Żydow zastawił 1432 |
| 'rozprostowanie czy też osłabienie, złagodzenie czegoś, fortasse actus aliquid rectum faciendi, vel etiam infirmius, lenius reddendi' (?): |
| 'wygnanie czy też mylna droga, manowce, exilium, fortasse etiam via falsa, ambages' (?): |
| Janusz słał do Kielca (czy Kiełcza), by przyjął ku zapłacie, dojąd sie szkoda nie stała 1391 |
| A takes czy svøczy szøcz tho ony byly vczinily, gdis szø ony swymy (leg. z swymi) neprzygaczoly bycz mely |
| 'wąski pasek z drzewa, deseczka uszczelniająca czy też ozdabiająca przedmioty zrobione z większych desek, regula lignea, obturandi vel ornandi gratia rebus ex asseribus factis affixa': |
| 'ozdobny element stroju w kształcie paska czy też opaski, fimbria': |
| 'choroba skóry połączona z drobnymi wypryskami czy też łuszczeniem się, papula': |
| 'czynić coś pełnym, wypełniać coś czymś, opplere, explere': |
| Jako mie Janusz słał do Kielca (czy Kiełcza), by przyjał ku zapłacie, dojąd sie szkoda nie stała 1391 |
| Gdy wyleganyecz poymye wyleganycza, a czy to mayą dzyeczy, a thy dzyeczy mayą gyne dzyeczy |
| 'spaja wymienne części zdania 'czyli, czy też, vel': |
| lubić czyjąś duszę 'obciążać odpowiedzialnością czyjąś duszę (czy też wzywać do złożenia przysięgi), periculum alicuius rei in alterius conscientiam transferre': |
| bot. 'lubczyk, Levisticum officinale Koch': |
| Ale beszprawny czlowyek yesth rosmagythy... Gyny szą beszprawny ludze, kthorzy szą w prawye zapowyedzany (qui in uno iudicio proscriptus est, OrtMac 30: kthorzy... zapowyedzany), czy mogą *wy gynem prawye dacz albo przedacz szwe gymyenye |
| 'rodzaj potrawy czy też placka z mąki jęczmiennej, genus quoddam cibi vel placentae e farina hordeacea factae': |
| 'Galilejczycy, Galilaei': |
| 'wyraźnie, dokładnie czy też oddzielnie, z osobna, plane, perspicue, accurate, fortasse etiam seorsum, separatim': |
| K themv pytayą czy gystny, czo k nyemv szye przypowyadayą, kako dlugo ma myecz frystv |
| Zarwipęp (czy Zarwipąp) tormentilla ca 1500 |
| Czy pharysey... sluzbą boza przykro vyedly, ... kazny svoyą vstavyaly, a thym przykazanye Moyzeschovo dokonavaly (traditiones suas statuentes, quibus traditiones Moysi determinabant) |
| O Marya, matko moya myla, nyech czyą nye zasmączą to czoczyem rzekl (quod dixi, non contristet te) |
| 'sposób czy zasady obowiązujące przy przekazywaniu majątku w zastaw, mos pignerationis': |
| Bo ta dzyevycza, o gyeszeszm ya to przepovyedzyal, pocznye *dzyączyąthko, yasz bog wschechmogaczy dvchem svyąthem s nyebyoss *y<u>zą zasczy[s]czy, yze bądzye *brzemyemna (quam de caelis faciet omnipotens pregnantem) |
| 'robotnik pracujący w żupie solnej na rzecz księcia lub osoby czy instytucji przez niego uprawnionej, operarius, qui in salina principi vel eis, quibus a principe ius effodiendi datum est, salem effodit': |
| Jako ja na zastawisku, na łasze (czy lasze), ... nie pobrał ryb 1497 |
| 'długi a wąski kawał tkaniny, skóry czy sznur, często ozdobny, przewiązywany nad biodrami, zwykle na wierzchu ubrania, longum, angustum segmentum textilis, pellis, funis, saepe ornamentis instructus, super femora, plerumque summa veste cinctus' : |
| doliczyć się 'sprawdzić liczbę, ilość, numerare (?)': |
| 'obracać wniwecz, niszczyć, tollere, destruere': [o sprawiedliwości] |
| 'człowiek przynależny do książęcej ludności służebnej, trudniącej się wyrobem łagwi czy też warzeniem piwa i syceniem miodu dla dworu książęcego, unus e colonis ducis propriis, qui lagenis conficiendis vel cervisiae mellique ad aulae usus coquendis operam dabant': |
| Bo czy ynszy (pro yszny, leg. isni) vyelczy (sc. Kaifasz ze wszytkimi biskupy) chvatayącz (sc. Jesusa) kvapyly, aby tego dnya dano nan ossądzenye, bo v[k]torego dnya bylo vyelyke svyato zydovskye, przetoz szye baly..., by ny myely zavady v <j>ego smyerczy |
| 'dodać, przyczynić, addere, apponere': |
| 'to co wiąże, łączy, więź, nodus, vincula': |
| Wyzwol, Panie, dusze jich od wszelkiego zawązu (czy zawęzu) grzechow, aby w chwale... miedzy świętymi twymi zmartwychwstawszy odpoczywali |
| Zawiązani (czy zawiązany) są tenentur XV p. post. |
| w czymś: |
| 'namówić (dziewczynę) do stosunku płciowego, uwieść, seducere, illicere in stuprum': |
| Kmyecz nocznego czasv sbyegem gdi othydze (quod.. cmetho noctis tempore recesserit fugitive, Dział 62: kmyeczy w noczy zbieszą), thedy rzeczy, ktorekole w domv ostawy wczyekayącz, pan wszy sobye myey mocz odzirzecz |
| iść z oczu czy zejść z oczu |
| Czy trze... mądrczi szbyeszawsi szyą począly szobye gadacz o onem tho krolv XV ex. |
| 'ławka do siedzenia czy też kładka przez potok, sedile vel ponticulus': |
| Yąly mylego Iesucrista y zvyązaly tvardo..., nyektorzy zakladayącz nogam Iesucristovem swe sprostne golyenye, przetoz muszyl pascz, alye prze vyączscha y *drudnyeyscha mąką nye przepusczyly yego zyemye dopascz czy, ktorzy povroz dzyerzely, ktory yemv na schyyą vvyaząly |
| Nyekthorzy szą y dzyeyą gym beszprawny..., a czy... ny mogą... przyszyagacz, yako gyaczy, pysczkowye, lotrowie y lazebnyczy |
| 'czy, czyż, num, numquid-ne?': |
| 'czy, czyż, an, num, numquid?': |
| Pamyetaymy nynye przyrodzenye czyala pana Iesucrista naschego, nadzyevaymy szye, yze v tem nycz nye grzeschemy any zb<ł>adzyemy (Iesu nunc comlexionem si commemoramus, errare vel delinquere nihil nos speramus) |
| 'jakiś gatunek grochu czy groszku, genus ciceris': |
| Anym czy panczerza z lapką, yako dzevyacz kop groschy..., wszyal 1469 |
| Piscatores super lacum Powidz... possint piscari cum rethibus..., scilicet hamis, ... łęcznica (czy łącznica), mrzeża, przywłoka (1362) 1554 |
| 'określenie gorszego gatunku sukna wyrabianego we Florencji czy też sukno florenckie sprowadzane w stanie niewykończonym, pannus secundae notae Florentiae confectus, fortasse etiam pannus, qui nondum perfectus Florentia importabatur': |
| 'danina płacona w zbożu czy też w miodzie w wysokości pół kłody, vectigal, quod frumento vel melle solvebatur': |
| 'poprawić czy też dokończyć, corrigere seu definire': |
| Decrevi, quod iustum esset siliginem feci reddere Sawa (czy Szawa) sub pena extradere. Terminum eundem distuli ad congregacionem al. ku zborowi 1500 |
| Począly (leg. poczęli ji, sc. Jesusa) bycz pągamy... y myotlamy barzo zythkymy tako trudno, az zbrozdzyly yego czyalo vschytko |
| (o dziedziczeniu przez matkę majątku po dzieciach): odumrzeć w łono czy też być bliższym w łono, wziąć w łono: |
| 'troszczyć się, zabiegać o coś, curare aliquid, alicui rei operam dare': |
| Bo y ktorego navyatschego mąza od począthka svyata nyevyasta ku *kloputu nye przypravyla?... A navyączey czy (pro ty), ktorzy szye dzyerzą ku dvoram kxyazączym albo prelaczskym |
| ~ Można też czytać jachen. Nie jest pewne, czy to rzeczywiście nazwa miesiąca. |
| 'nadmierny, zbyt wielki czy niepotrzebny, zbyteczny, immoderatus, nimius aut inutilis, supervacaneus': |
| 'umożliwić komuś popełnienie gwałtu na kobiecie, czy też wydać za mąż, mulierem alicui violandam vel nubendam dare' (?): |
| 'rodzaj kołdry czy koca, lodix, textile, quo lectus tegebatur': |
| 'łowienie ryb czy zwierzyny lądowej, piscatus vel venatio': |
| 'wytwórca łuków czy też żołnierz uzbrojony w łuk, artifex qui arcus conficit vel miles sagittarius': |
| I. z acc. rzeczownika lub zaimka wyraża: 1. stosunki przestrzenne: a. powierzchnię (ze wszystkich stron) jakiegoś miejsca czy przedmiotu, ku której zmierza akcja 'na, super, in': |
| Jako Jan s Jadamem miał umowę wykupić ślad na święty Mikołaj, jako nine (czy nynie) przydz<ie>, i na to pieniądze ostawił 1406 |
| Czasza w ręce bożej wina... pełna smiesi (czy zmiesi). I nachyli (Fl: nakłonił [sie]) z tego w to (et inclinavit ex hoc in hoc) |
| Smużek (czy smuszek) i zdechlinek 1497 |
| O matko Iesucristova, by nynye... vydzyala thy snamyona mylosczy, yąz syn tvoy t[z]emv zdradnemv Iudaschovy vkazvyą (leg. ukazuje),... snadz by rada tego nyevyernego sdrayczą zamby tvemy targala |
| I. przysłówek zaimkowy pytający o sposób, miarę lub stopień 'jak, w jaki sposób, quomodo, qua ratione': 1. rozpoczyna zdanie pytajne niezawisłe: |
| 'dotrzymanie zobowiązania czy umowy, fides servata': |
| 'zjednoczyć, unire, counire': |
| Tedy... Tobijasz... pomazał oczy oćca swego a... seszło bielmo z jego oczu, jako miązdra (czy mięzdra) z białku jajecznego, jąż Tobijasz zdarł s oczu jego (traxit ab oculis eius) |
| 'ten, kto patrzy czy też oddaje się kontemplacji, qui spectat vel meditatur': |
| 'obrabować czy zarzucić komuś uprawianie rabunku, wyzysku, aliquem spoliare an praedationis accusare': |
| 'wyciąć na drzewach czy słupach znaki graniczne, signum arbori vel palo incidere finium notandorum causa': |
| 'ujrzeć, zobaczyć, videre, inspicere': |
| Panie Boże, pana mego Abrama, gdyżeś[m] zeźrzał jej cześć, jam też w niej ninie (czy nynie; si direxisti viam meam, in qua nunc ambulo, Stary Testament Cardy: kdyžs zrziedil mú cĕstu, na niž sem nynie) |
| Ne yest podobenstwo naszego seszcza ut hi.... transire... non possint (inter nos et vos chaos magnum firmatum est, ut hi, qui volunt hinc transire ad vos, non possint Luc 16, 26, Rozm 396: ktorzy by chczyely k vam od nasz przydz) ca 1450 |
| Conventionem szesscza, szgodi, gednoszczy ca 1450 |
| Mistice per istas horas (sc. prima, tercia, sexta, nona) signatur vita hominis a nativitate usque ad mortem... Prima hora, id est puericia, undecima decrepitus zeście (czy zeszcie) 1440 |
| Gdy byla poszlvbyona mathka Iesusewa, Maria, Iosephovy, nyszly szyą seszly (antequam conveniret Mat 1, 18), nalyeszyona yest w szyvoczye mayancz z dvcha szvyathego |
| Disperiente, gdyż sie selśnął (czy selsnął), igitur iuvene cum matre, virgo cepit langwere amore XV p. post. |
| Vczynkv szwego doswatczy opus autem suum probet (Gal 6, 4) XV med. |
| Tunc post prandium statim evanuit (sc. Christus), semknął sie (R XXV 139, R XXIV 374: zelśnął, czy zelsnął, się, GlKazB II 53. 55: wypsnął się, GlWroc 26v: zginął), ab oculis eorum (Luc 24, 31) XV p. post. |
| Lepiej jest, abychom żywi sąc jęci chwalili Boga, niżli (czy niźli) zmarszy od niedostatku wodnego (quam moriamur), byli dani w pośmiech wszemu ludu |
| Gemusz (sc. św. Janowi) rzekl Iesus: Nyechay nynye, bo tako yest nam podobno popelnycz wschytka pravdą, czvsch nadoplczyenya czlovyecztva (sic enim decet nos implere omnem iustitiam, id est superabundantem humilitatem) |
| Vnątrzne szamnyenye bądzye nass gryscz, ac sz mylosczyv zvnątrzną nycz nye dbamy, bo po grzechv yaczey (leg. po grzechu więcej) prze ymyenye tego svyata czynymy, nyzly... prze zbavyenye |
| Toć jest prawo <obiaty> *seżżenia (lex holocausti) i poświętnej (czy poświątnej) obiaty |
| O ktorego młynarza na mię Wigant (czy Wigand) żałowal, tegom s nim nie zmowił po pozwie jemu wrocić i po dowiedzeniu prawa 1436 |
| 'bliżej nieznane uprawnienie czy zobowiązanie, munus quoddam incertum': |
| 'ufać komuś, pokładać w kimś a. czymś nadzieję, alicui fidere, confidere': |
| 'uczynić zarzut czyjemuś szlachectwu, czci, zakwestionować czyjeś szlachectwo, cześć, aliquem nobilem esse publice negare vel infamem esse accusare': |
| 'pęcherz czy też woreczek z wysuszonego pęcherza zwierzęcego, vesica vel sacculus e cuiusdam animalis desiccata vesica confectus': |
| Jacom ya... nye *woychal *wo thwoyą dzedzyną... gwalthem anym szgwalczyl domu thwego, anym czy zamkow odbyl 1469 |
| 'nabrzmiałość czy też pączek, tumor vel etiam gemma' (?): |
| pępki czy pąpki pl. tantum 'żołądek niektórych ptaków domowych, stomachus quarundam avium domesticarum': |
| 'dotyczący powierzchni czy wierzchniej warstwy ziemi, terrenus, ad solum pertinens': |
| Tamo mi nie pomożono prawa ani tamo rzekł rząca ani dwornik, iż ninie (czy nynie) się nie dzieją roky ziemskie 1418 |
| Jako mnie Rejnołt (czy Regnołt) prosił, bych ręczył posag jego zięciewi Mikołajewi 1405 |
| 'posiadanie ziemi na prawie lennym czy też w ten sposób posiadana ziemia, feudum': |
| Thych dzyeczy mathka ma lepsze prawo kv naymowanyu domu gych trzech czaszczy, nyszly mathky dzyeczy |
| pl. tantum drągi może 'stojaki czy podpórki pod ówczesną broń palną, instrumentum quoddam, quo sclopetum sive tubus ignivomus sustentari solebat': |
| Zizami (czy zyzami) sisaminum 1472 |
| Kielich w ręce gospodnowie wina czystego pełny smiesi (czy zmiesi) i nakłonił [sie] (Puł: nachyli) z tego w to (et inclinavit ex hoc in hoc) |
| 'sufit, strop, czy też wiązanie dachowe, tectum, laquear': |
| 'stajenny, koniuch czy też handlarz końmi, agaso, stabularius vel negotiator equarius' (?): |
| Ustawiamy ninie (czy nynie), nalazujem i wyświetlamy (statuimus, decrevimus et exnunc declaramus) |
| Abrotanum agreste, camphora agrestis, id est proszczek (czy proszek) XV ex. |
| może 'chorągiew kościelna czy też baldachim, vexillum vel aulaeum quoddam in ecclasiis servatum': |
| Weszmaly raczcze v kthorego czlowyeka pyenyadze y przyszyąze, ysz on szoszowal szprawnye..., a bądzyely po yego szmyerczy wyączey gymyenya gego nalyczono (OrtBrRp 66, 3: naleszyono), nyszly szoszowal, tho nye przydzye raczczam wszyacz, ale gyego przyrodzonym ye bracz |
| 'barwik czy też roślina, z której go otrzymywano, np. Rubia tinctorum L., pigmentum vel planta, ex cuius succo pigmentum conficiebatur': |
| Iże Stanek (czy Staniek) Wojtka wabił ku sjedzeni a Wojtek nie chciał jić 1423 |
| Kto tu pirwej przyniosł źwierzyny a ja jeśm wszytkę sjadł (comedi) drzewiej, niżliś (czy niźliś) ty przyszedł |
| 'przeznaczyć na coś, wydać, użyć do czegoś, impensam, sumptum facere in aliquid': |
| 'rodzaj ryby, piscis quoddam genus', czy może nom. f. przymiotnika dręgi 'gorzki, cierpki, acerbus': |
| Jako ktorymi słowy ma być gajon sąd..., a jako wiele k temu mają być przysiężnikow namieniając jich (OrtBrRp 86, 3: na niem, acz jich) mniej nie może być, albo acz jich nie więcej trzeba niżli (czy niźli) ku drugiej |
| 'poddawać rozgrzewającemu działaniu gorącej pary, czy też okładać gorącymi kompresami, fovere vapore, calido vel fomentis curare': |
| Napelny (imple) tydzen dny tey to swaczbi a potem czy tø to dam |
| 'lekkomyślny, nierozważny, niepoważny, czy też natarczywy, natrętny, frivolus, vanus, levis, vel importunus, contumax': |
| A myedzy offyerowano gest szyedmdzeszyøth tyszyøczow a dwa a cztyrzysta nadto zawaszy, s ktorich søø zlyty podstawczy (fusae sunt bases) w weszczyv stanu |
| 'danie odpowiedzi, wyłożenie, wyjaśnienie czy też rozważenie, przygotowanie się, responsum, explicatio vel consideratio': |
| 'dotyczący narzędzia czy też dokumentu prawnego, ad instrumentum pertinens': |
| 'zboże jare, frumentum aestivum' czy też 'wiosna,ver': |
| ~ Czy nie błąd zamiast jaskrawy? |
| ~ Czy nie błąd zamiast jaskrek? |
| 'służący królewski z plemienia Jadźwingów czy może potomek tego plemienia, mieszkający we wsi o nazwie Jatwięgi, Jatwież itp., regis famulus natione Jatvingus aut cuius maiores Jatvingorum de gente fuerunt, ruris, quod Jatwięgi, Jatwież, sim. vocatur, incola': |
| 'służący królewski z plemienia Jadźwingów czy może potomek tego plemienia, mieszkający we wsi o nazwie Jatwięgi, Jatwież itp., regis famulus natione Jatvingus aut cuius maiores Jatvingorum de gente fuerunt, ruris, quod Jatwięgi, Jatwież, sim. vocatur, incola': |
| Wyeszmy... koszthywal a *bobrowye stroye, wsz<e>go v marą, sluczy-sz poszpolu XV ex. |
| Domenik y Maczyey y z braczą pirzvye, nyzly Potr Dobrogastowi są sapisal ną zastawą, daly pyenyądze dzeszącz grziwen naprzod 1412 |
| A solutione vero ducali vel exactione..., que de jure Polonico requiruntur: stroża, narzaz, narąbne (czy narębne), przewod, powołowe, sokoł, opole (1304) 1542 |
| Czy to søø narodowye (cognationes) Lewy po swych czyelyadzyach |
| pl. tantum narty 'przyszwy trzewików czy też może rzemienie, którymi przywiązywano obuwie do nóg, calceorum partes superiores vel lora ad calceos pedibus alligandos apta': |
| Ale nyektorzy... yakoby zlomcze zakona (legis transgressores, Sul 46: prawa przestąpcze), gdysz po *swymsze szemyam czągną na woyną, swymsze sasyadom wyączey nyszly nyeprzyaczelom samy szkody nyewymowne czynyą |
| Czy cyrpyą przeczywnoscz, gisch swey dobre woley nye *odmyenyu ani vmislu otstąpyą, ny syą mączą o sloscz, yasch ge potka na gymyenyv, na czczy albo na szdrowyu od slich ludzi XV med. |
| Yze ny myal (sc. Jesus) tego v obyczayv, aby ktore karmye nye yadl *czy do sytosczy any przebyral myedzy karmyamy (nec diuidicabat inter cibos) |
| dubium: jednanie czy jednane: |
| 'oczernić, oskarżyć czy też podejść kogoś, podstępem coś uzyskać, aliquem, calumniari vel decipere, aliquid dolo assequi': |
| 'zgodzić się, czy też przyłączyć się, accedere ad aliquid, assentiri' (?): |
| bot. 'Gypsphila struthium L. czy Isatis tinctoria L.': |
| Vstawiamy, aby odtychmyast czy, ktore pozową..., dobre a dluge ymyeli rozmyslenye na odpowiadanye przed sadem, aby takymy chytrosczamy abo chytrzymy szalobamy, nye byli przechytrzeny |
| 'drewniany domek wiejski czy też łan roli, casa lignea vel etiam pars agri łan vocata': |
| 'szopa z desek, ogrodzenie czy też jakiś sprzęt drewniany, tugurium ligneum, saepes, vel etiam instrumentum quoddam ligneum': |
| o osobach związanych z podmiotem innymi stosunkami społecznymi czy międzyludzkimi, niż pokrewieństwo: |
| 'przedmiot wyśmiewania się czy też pieśń wyśmiewająca się, id quod deridetur vel carmen, quo aliquis irridetur': |
| Tedy on... weźmie z sobą siedm złych duchow, jeszcze gorszych (RRp XXV 242: gorszych, GlKazB I 24: złośniejszych) niżli (czy niźli) on sam (nequiores se Luc 11, 26) |
| Będą onego człowieka gorsze dni poślednie niż pirwe (fiunt novissima... peiora prioribus Luc 11, 26, PF IV 572: cięższe przednich), toczusz będzie więcszą mękę mieć niżli (czy niźli) pirwej |
| 'spotkać czy też przez dotknięcie pozwać do sądu, aliquem convenire, vel tangendo in ius vocare': |
| Nicolaus... contumax... pro niwa (czy niwę?), pro naton, pro sepis et pro sepicione facta in pomerio contra Przeczslaum 1400 |
| 'człowiek trudniący się rąbaniem czy obróbką drzewa, homo qui ligna caedit vel asciat': |
| Nasz [o]oczecz swøthy... tenczy tho nasz dzysza naucza, abichom szø dzyszegszego dna vøcze veszelyly nisly ginszich dny |
| w czymś: |
| Jaco to swatczimi, jaco czy ludze *privo sbegli swym (leg. z swym) dobitkem, niszly na ne w wlodarza szadzono prawo 1407 |
| Naute, przewosznyczy, tempestate, navalnoszczv, quassati et tenebris obuoluti |
| Ktoraz tho vyara nye bądzye nygdy zlamana any zsthluczona zadnymy przeczywnymi navalnosczyami (nullis unquam concutiendum turbinibus nullis quassandum fluctibus tempestatum) 1484 |
| Cum impetu szylną nawalnosczyą, szylnem rzvthem XV p. post. |
| Imber przewał, nawałny (czy nawalny) deszcz 1444 |
| Czokoly szwyathczy gayony sand, to gydze przed wszythky gyne szwyadeczstwa |
| 'nisko urodzony, nisko oceniany w hierarchii społecznej, czy nieprawowity, humili loco natus vel illegitimus'(?): |
| 'naznaczyć, opatrzyć znakiem, znamieniem, oznakować, notare, signare, nota vel signo instruere': |
| W koszczele czy zabyly... swanthosczy nyszacz nye myely |
| Szaly (leg. są-li) czy przyszyaszny ludze od myasta postawyeny, aby myedzy sząszyady obeszrzely albo ogladaly myedznye (OrtBrRp 92, 2: myedzne sczyany) albo gynne krzywdy o bvdowanye myedzy sząszyady roszprawyaly, tedy ma przy thym zostacz podlug gych wysznanya |
| Prze nędzę nieimających (propter miseriam inopum) i prze łkanie ubogich ninie (czy nynie) wstanę |
| Nętrznik (czy nątrznik) tormentilla 1472 |
| 'wymieniać się czymś nawzajem, aliquid cum aliquo commutare, permutare': |
| Cubileta siue barchana, pokoczyn (czy pokocin), harasy, duplaharasy, piper, cinumon 1439 |
| wprowadza pytanie zależne w funkcji zdania przedmiotowego 'czy, si, num': |
| wprowadza pytanie zależne w funkcji zdania przedmiotowego 'czy, si, num': |
| Gedny szą beszprawny... a nye moga czlowyekv pomocz przyszyagacz, jako szą lazebnyczy, lotrowye..., wyleganczy albo czy, czo ge o roszboy, o zlodzyeystwo przed prawem przewyczaszono, a tho kakoly przegednaly |
| Drugy[m] potem przybyezącz vderzyl y v czyemya y rzekl: O Iesuszye, snadz czy myrzka w <o>czv, ba pokrzep szye ym, dobry druze! |
| Drudzy slu[zy]ly Saducey, a czy tego nye vyerzyly..., aby anyely byly, yedno Pyączyory xyągy Moyzeschovy (quinque libros Moysi) dzyerzely |
| 'miejsce przekopane, rów, czy też nasyp, wał, locus perfossus, fossa, vel etiam vallum, ager': |
| Item Andree seniori fratri cessit pratum... ita longe et late po przekopiszcze usque uście (czy uszcie) 1469 |
| Poznał jeśm wszystki ptaki niebiesskie (czy niebieśskie, volatilia caeli, Puł: nieba) |
| 'gwałtownie, ostro, szorstko czy surowo, vehementer, acriter, severe': |
| 'żyć w nierządzie czy w konkubinacie, meretricem vel concubinam esse': |
| Gdy widzi Niebiesski (czy Niebieśski) krole na niej (dum discernit caelestis reges super eam), śniegiem ubieleni będą w Selmo<n> |
| Stacho wziął na naszej otczyźnie dwieście kop żyta 1400 |
| Prossa cza, nyechay czy nye bandze czaszko ze mną chodzicz quaeso te, ne graveris mecum ambulare XV ex. |
| 'świecznik, lichtarz, koszyczek metalowy na świecę czy lampę, lampa, candelabrum, lampas': |
| A jinako niżli (czy niźli) bojaźnie męki niegdy drudzy ot kakich przestają (atque non aliter nisi metu poenae quandoque aliqui a talibus prohibentur) |
| 'taki, który jest czy ma być oczyszczony, lotus vel lavandus': [tu o grzechach] |
| Iacom ya nye przisetl dwugiczy w dom twoy anym czy zoni layal, any gonyll, anym paropka wygnal gwaltem 1458 |
| 'zwracający uwagę czy też wyróżniający się, odznaczający się, insignis, notabilis' (?): |
| Pisze się nam w Świętem Piśmie o rozmajitych świętych, kakoć są oni wieliką mękę cirpieli drzewie byli, niżlić (czy niźlić) się oni do krolewstwa są dostali |
| Dwiema świadkoma lepszyma albo znamienitszyma i starszyma (per duos testes... potiores et seniores) swą ślachtę... doświadczy |
| Ktorely znamye (signum Mat 24, 3) bądzye tvego przysczya? |
| Zøday (Fl: poszøday) ode mnye (postula a me), a dam czy pogany w dzedzycztwo twoye |
| [Według E. Belcarzowej (Glosy polskie w łacińskich kazaniach średniowiecznych, cz. IV, Kraków 2001, s. 145) w transliteracji nedoszraki, wobec tego w transkrypcji niedoźra<ł>ki – hasło (niedojrzałek czy niedojrzałka) opracowane w Suplemencie I.] |
| Kyedikole... kmyecz s... zyemyanynem zmowy, ze do nyego... przenyescz syąn myalbi (se transferre debuerit), taky zemyanin... prziymayanczego <imienie> ma poswyatczicz. Ktorisz kmyecz acz poteem... do prziyantego gymyenya nye przenyoslbi syąn (se non transtulerit), taky zyemyanin... prziyanczye... poswyatczi |
| 'szybko poruszać oczami czy powiekami, dając tym jakieś znaki (np. przyzywania, lekceważenia), oculis adnuere, conivere, nictari': |
| 'szybkie poruszanie oczami czy powiekami (tu na znak zachęty), oculorum nutus': |
| Lento gradu lekco, snyenączka (war. kal.: lekkym posczym; praecedamus et lento gradu sequantur iter nostrum familiae simul cum coniuge tua Tob 11, 3) ca 1470 |
| 'niosąc dostarczyć, zgromadzić wiele czegoś w jednym miejscu, congerere, conferre': |
| 'nie podlegający podziałowi, czy też nie podzielony, qui sub hereditatis divisionem non cadit, vel non divisus': |
| 'w witym, skręcanym z podstawowego materiału wieńcu czy sznurze umieszczać dodatkowe, ozdobne elementy, inserere, aliquid aliqua re implicare': |
| Czy ystny, boyącz szye zarlocznego svyrza, czvsz lwov albo nyedzvyedzov, y przyyąly Moyseschovy xyągy |
| Darma, mystrzv, thwoya mowa, thegom czy vczynycz nyegothowa |
| 'tłuczek czy też stępa, tudicula vel etiam mortarium' (?): |
| bot. 'Calla palustris L.' czy 'Polygonum bistorta L.': |
| Nadzewacz bødø w tobe czy, czso znaiø ymø twoie, bo ty ne zostal ies (non dereliquisti) szukaiøczich czebe, gospodne |
| Sancta in manibus extraneorum facta sunt, templum eius sicut homo ignobilis uczynki i kościoł zostały są w ręku obcych (I Mach 2, 8, BZ: w ręku cudzych uczyniony są poświętne, czy poświątne, rzeczy) 1461–7 |
| 'dysputa, rozmowa, obrady, czy też rozprawa, traktat, kazanie, colloquium, deliberatio, vel sermo, disputatio': |
| 'brak zakrzywienia czy też brak fałszu, nulla obliquitas vel falsum nullum': |
| 'sadzawka czy też przystań, stagnum, fortasse etiam locus, ubi naves ad terram appelluntur': |
| Moje wiem nogi <malem nie> poruszyły sie są (Puł: malem nie poruszony są nogi), niemalem wyliły <sie> są pościa (czy poszcia) moja (paene effusi sunt gressus mei) |
| 'czy się wydaje mało, num parum videtur': |
| dubium: kapanie domowe 'rynna, stillicidium', czy też 'woda kapiąca z dachu, aqua de tecto decidens': |
| 'pilnik czy piłka do rznięcia drzewa, serra ad lignum secandum apta': |
| 'obszycie sukni paskiem tkaniny czy wstążką, limbus': |
| 'otoczyć czcią, uhonorować, honorare, observare': |
| (tylko w opisie herbu) 'krzyż pozbawiony jednego ramienia czy też ramię krzyża, crux altero bracchio carens, vel etiam bracchium crucis' (?): |
| A tako czy, mayąly doskonale swiąthky, mayą odchodzycz, a nye mogąly myecz, tedy mayą bycz przewynyeny (deficientes in expurgatione puniantur, Sul 41: mayą bicz karany) |
| 'karczma czy też miejsce, gdzie stała karczma, caupona sive locus, ubi olim taberna vel caupona stabat': |
| ~ Nie jest pewne, czy negacja należy rzeczywiście do przymiotnika, nie zaś do orzeczenia. |
| 'nieosiedlenie, niezaludnienie, czy niewzięcie pod uprawę, nulla colonorum in terram deductio vel terrae colendae neglectio': |
| Kawijasz (czy kawijas) scabiosa 1472 |
| I. z acc. rzeczownika lub zaimka wyraża: 1. stosunki przestrzenne: a. określone miejsce, wszerz czy wzdłuż ktorego ktoś, coś przechodzi, przesuwa się lub rozciąga, zwykle przekraczając jego granice 'per, trans': |
| jakąś przegrodę, przeszkodę, zamknięcie czy granicę, z której jednej strony na drugą ktoś, coś przechodzi, przedostaje się, przenika 'trans': |
| 'nie wysuszony zbytnio, czy też nie dość upieczony, ugotowany, parum tostus, non satis coctus': |
| 'tu jakiś czynsz czy świadczenie, tributum quoddam': |
| Kaplany... y tez czo pysmo czyzczi vmyeyą, mayą moviczi psalmy 1484 |
| Kaz lakozyrsstwu walczicz z mieskyem a warwy szye bicz rzecznykyem gyego. A bądzyeszly myadzy gymy sządzyą, richley daway skazanye za myesskyem, bocz... lakozyrsstwo szwyatczy na myeszek swymy zadząmy a wodzy szwyathky nyeprzyszyągle (gula affectionibus probat et sic testibus non iuratis) XV p. post. |
| 'miejsce czy też okres czasu pozostający pod wzmożoną ochroną prawną, locus vel tempus, quo ne delinquatur magis quam alio loco vel tempore legibus prohibentur': |
| (o skoszonym zbożu, de frumento demesso) 'powrósłem przepasawszy połączyć w snopek, manipulum colligare': |
| Quid est Tyrus nisi peccatum mortale?... Si ergo vis ire post Deum, exi de Tyro, id est de mortali peccato... Mistice Tyrus interpretatur zdżymanie (czy żdżymanie) vel związanie XV in. |
| 'niepobierający wynagrodzenia czy też niezobowiązany do świadczeń, qui nullam mercedem accipit, fortasse etiam officiis liber, immunis' (?): |
| 'bezpieczeństwo czy też zapewnienie, gwarancja, securitas vel etiam pignus, cautio': |
| 'bezpieczeństwo czy też zaufanie, securitas, fortasse etiam fiducia': |
| 'ładnie i dobrze wykonany, zrobiony ręką biegłego rzemieślnika czy artysty, mistrzowski, artficiosus, optime atque ornatissime factus, ab artifice confectus': |
| Jako nie z pana Maćkowym wiedzenim ani s jego kaźnią nie pobrano Wańkowi (czy Wankowi) skota 1386 |
| Vogenne yaszdy sz nyevmyerney slachthy abo *nyerząthney (ex inordinata militia, Dział 65: z nyerzadnego ryczerstwa) wyączey wlosthne zemye, nyszly *opcze obykly szą sz drapyesthwa nyeszprawnye... pvsthe czynycz |
| Mayąly (pro sąly) czy przyszaszny ludze od myasta k temv postawyeny, aby myedzy sąszady obesrzely... myedzne sczyany albo gyne krzywdy o bvdowanye myedzy szasządy rosprawyly, tedy ma przy them zostacz (tunc circa id stare debet) podlug gych wysznanya y przy thym tako, gdze ten czlowyek myal szwe tramy y [w]szklep |
| 'przybudówka czy też boczna część domu, pars domus astructa vel etiam latus domus': |
| Tedy czy ystny boyącz szye zarlocznego svyrzą (ob metum ferarum), czvsz lwov albo nyedzvyedzyov, y przyyąly Moyseschovy xyągy |
| corruptum pro przychodzący czy przychodzień: |
| Hoc Stanislaus Dedensky propter non cursum iuris al. nyeschczya prawa testificatus est magnifice capitaneisse Sanocensi 1493 |
| Oblectare kębłać, kąpać (czy kępać), lekować XV p. post. |
| 'dochód czy też danina od wyszynku piwa, pecunia, quae ex cerevisia vendita redit': |
| 'młyn zaopatrzony w koło wodne ze skrzyniami czy korytkami na jego obwodzie, mola, in qua fuit rota pinnis ad arcularum formam coaptatis per circuitum instructa': |
| 'ten, kto patrzy, przygląda się czy też oddaje się kontemplacji, qui spectat, fortasse etiam qui cogitat, contemplatur': |
| 'błąd, wykroczenie, omyłka wynikająca z nieświadomości czy niewiedzy, error, erratum, mendum': |
| Vogenne yaszdy sz nyevmyerney slachthy abo nyerząthney (ex inordinata militia) wyączey wlosthne zemye nyszly opcze obykly szą... pvsthe czynycz |
| 'bezużyteczność, nieprzydatność czy wolność od obowiązków, wolny czas, inutilitas vel otium': |
| Ondrzejka siedzi na Margorzacine oćca siedlisku i dzirży jej otczyznę 1393 |
| Rozzy, panno, kahanecz, ohledawa kned wynecz, gyesscze-li ge czal. A ktorak mozye czal byczy, za[...] sem gy starl kiczy, kto pirwe przybyehl XV p. pr. |
| Wolałby... śmierć imieć i podjąć, niżli (czy niźli) taka słowa sprosna... od przerzeczonego Jana cirpieć et przyjąć chcieć od niego 1474 |
| 'dotykalny, dający się dotknąć, czy też miły, dający zadowolenie, qui tangi potest, fortasse etiam iucundus, gratus, qui aliquem contentum reddit': |
| Ktorisz kmyecz... do prziyantego gymyenya nye przenyoslbi syąn, taky zyemyanin przerzeczone prziyanczye (acceptationem)... thimy tho przisyąnsznyky podlug rzeczi poswyatczi |
| Prze nędzę nieimających i prze łkanie ubogich ninie (czy nynie, nunc) wstanę, mołwi Gospodzin |
| Czerkew nynye ku Yezukristowy, nynye ku wyerzøczym, nynye ku nyewyerzøczym molwy |
| W<ie>selmy się dzisia ninie (czy nynie), bo przez jego narodzenie mamy zbawienie XV med. |
| Ta słowa pisze święty Łukasz na cześć i na fałę godom niniejszym (czy nyniejszym) |
| I rzecze oślica: Wszako dobytczę tweciem, na niemże to zawżdy siad[z]ać obykłeś <eż> do niniejszego (czy nyniejszego) dnia (usque in praesentem diem) |
| Ot jutra aż do niniejszego (czy nyniejszego) czasu (de mane usque nunc) stoi na polu |
| Take zapiszy y lysthy oth nynyeyszego czasv (extunc) nyeyeney mayą bycz moczy |
| Modernis temporibus... nynyeyszych czasow nyemnodzy yego braczyey znamyø Yezvkrystowy møky przes Domyenyka swyøtego gym dane gydø XV med. |
| Abych... na tym niniejszym (czy nyniejszym) świecie nadzieję <imiała> a na wieki lubiezną tobie była i zasłużyła sie wieselić |
| Niniejszymi (czy nyniejszymi) listy zastawiamy dziedziny nasze presentibus obligamus hereditates nostras ca 1428 |
| Ja mu ślubuję pod moję rolą, co jest lepsza niżli (czy niźli) ten dług |
| Niektorzy..., gdy... jidą na wojnę..., szkody wielkie ubożstwu, też więcsze niżli (czy niźli) nieprzyjacielom (plura quam hostibus), zadawać nie opuszczają |
| A przeztoć jest on to był uczynił, iżbychom my więce ubostwo miłowali niżli (czy niźli) tego to świata bogatstwo |
| Isczy tho dzeczø gestcy ono vøczsze, nisly thy kekdy bødesz |
| Yaco xandza Mirosscowy ludze ne copaly roua na Cesslach glambye, nysly yaco copan ot trzydzeysczy lath 1422 |
| wprowadza wyraz określający ilość, która służy za podstawę porównawczego oznaczenia wyższego stopnia ilości jakichś przedmiotów, osób, rzeczy itp. (obecna forma stopnia wyższego): |
| Na ciążą sędzia nie więcej niżli (czy niźli) dwu czeledniku (non plures quam duos familiares)... posłać ima |
| Po wschemv svyatv byla tako *vylyka svyatloscz sloneczna, yze sloncze tego dnya tylye dvoycz svyczylo nyzly ynego dnya |
| Podług zakona inych dni niżli (czy niźli) w sobotę mogł każdy używać prażma |
| Wolałby... śmierć imieć i podjąć, niżli (czy niźli) taka słowa sprosna... cirpieć 1474 |
| Nie dajcie wy chwały jinszemu Bogu niżli (czy niźli) mnie |
| 4. wprowadza zdanie czasowe: a. z czynnością późniejszą: 'nim, zanim, priusquam, antequam': aa. bez zapowiednika w zdaniu nadrzędnym: |
| Pisze się nam w Świętem Piśmie o rozmajitych świętych, kakoć są oni wieliką mękę cirpieli drzewie byli, niżlić (czy niźlić) się oni do krolewstwa są dostali |
| Mayą napyrwey wyano oprawycz, zaplaczycz, nyszly gyny kthory dlug |
| Jako pirwej pan Siradzski pozwan o tę dziedzinę, niżli (czy niźli) ją dzirżał pięćnaćcie lat w zastawie 1393 |
| Vele lath przethtiim to, nislicz gest on bil Adama stworzyl, asczy gest on (sc. Kryst) przethtim to oth *poczøthkø svatha bil |
| z czynnością równoczesną: 'kiedy, dum, cum': |
| Kto będzie wybran przysiężnikiem, ten przy tem zostanie, poko żyw, niżli (czy niźli) gdyby je przewinił |
| Powoda nie mogą przy<ci>snąć ku przysiędze niżli (czy niźli) tako, gdyby żałował o dług po umarłej ręce |
| Iaco prave Iaracz ne mal g themu situ niczs ani na ne robil, nisli Stachni *czeczy 1399 |
| Iże Jarant s Jarantowa nie orali rolej gwałtem nierozmierzonej, niżli (czy niźli) czso orali swą prawą rolą 1435 |
| Iże Jan z Mikołajem nie miał jinnego rządu, niżli (czy niźli) wziął koń za koń 1421 |
| Aza ya nye blysszy k temu gymyenyv vkazacz szwa obroną y myecz gye po szwey szyestrze, nyszly by mogl kto <mię> od nyego odczysznacz? |
| Lepiej by nie być, niżliby (czy niźliby) źle być (melius esset ei non esse, quam male esse) |
| wprowadza zdanie czasowe z czynnością późniejszą: 'niby, zanimby, (prius) quam, (ante) quam': drzewiej, niżliby: |
| Święta matka pożądała, by apostoły widziała pirzwiej, niżliby (czy niźliby) umarła ca 1500 |
| Nye chczyelybychmy daley zyvy bycz, nyslybychmy voley svoyey nad nym nye vczynyly |
| Komornyczy albo vrzadnyczy thako poszadzeny nye mayą, nyszlyby wlosthne szwe rzeczy, mowycz (non debebunt alias causas nisi proprias procurare), any kv mowyenyv rzeczy sz sądv szą wsznoszycz |
| A zadnym ynakym obyczayem nye ma byczy thaki przyąth, vyąwschy nyzlyby syą ynako mynisthrom... zvydzyalo (nisi visum eis aliter fuerit) 1484 |
| Pan Hinczka otpowiedział ot siebie hi od dzieci, iże to jest stara rzecz; nierad bych o to otpowiedział i dzieci, niżli (czy niźli) bych chciał żal zbyć podług ziemskiego prawa 1395 |
| 'jakaś opłata sądowa czy też wydatki, koszta, pecunia in iudicio solvenda vel etiam pecunia pro aliqua re solvenda': |
| Czy czischi za oplatą mayą od boga, esze possyądą zyemyą troyaką, yąsch noschą, thoczu swoge czyalo XV med. |
| Ten-czy yest... tvego slvbv vyerny mylosnyk..., bo od svego dzyevycztva zyl v kazny boze (a pueritia vixit in timore dei) |
| 'mięso zwierząt łownych, dziczyzna, ferina, caro ferarum': |
| Cervus querit sibi herbam nomine cervinam vlg. zwildowik (czy zwiłdowik) XV ex. |
| Nad jednym hominem pokutę strojącem[v] niżli (czy niźli) nad dzie[r]więćdziesięć dziewiącią s<p>rawiedl<i>wymi nie potrzebującemi (Luc 15, 7) ca 1450 |
| To dziecię jestci ono więcsze, niżli (czy niźli) ty kiegdy będziesz |
| 'uciskać, czynić cięższym, aggravare, graviorem reddere': |
| Collofonia przyskirzyce (czy przyszkirzyce) pulpa, id est obciek eius XV p. post. |
| Szaly (leg. są-li) czy przyszyaszny ludze od myasta postaweny, aby myedzy sząszyady obeszrzely albo ogladaly myedznye (OrtBrRp 92, 2: myedzne sczyany) albo gynne krzywdy o bvdowanye myedzy sząszyady roszprawyaly, tedy ma przy thym zostacz podlug gych wysznanya |
| 'przyglądnąć się, zobaczyć, dostrzec, conspicere, visere, intueri': |
| A gdyż w siodme obyszcie (czy obiszcie) (septimo circuitu) kapłani w trąby zatrąbili, rzekł Jozue |
| W obeściu (czy obeszciu) in districtu ca 1428 |
| My obeszczya (OrtBr VII 562: obesczye) w gynnych zyemyach muszemy szukacz, a drudzy tesz tutha w myesczye a nye ma s tego przyszyasthwa nyekthorego vzythkv any platu |
| Gdyby yuz ktokoli chczyal w then zakon wsthąpiczi..., thedy mynisthrovye... mayą onego wsthąpvyączego sthadlo, vrząd y polozenye, obezczye y obyczaye yego... vypytaczi (eius officium, statum et conditionem... explorent) 1484 |
| Quacunque circumvencione obesczym XV p. pr. |
| Czy przeklączy byskupovye... ymyelyby... gadacz,... yakoby ten dzyen z vyelyką czczyą obeschly vyelykonoczny |
| Dziwię (czy dziwią) sie spectaculum 1429 |
| Proszą czye, nye dzywy my (noli mihi molestus esse Luc 11, 7), boczyem yvze moye drzvy zamknąl..., nye mogącz vstacz, abych czy dal |
| Dzywno mylosczyvy bog na czy<ę>, czlovyecze, barzo luthosczyvy, ys[c]z czya szbavyl pyekla 1453 |
| 'niebieski czy fiołkowy, caeruleus vel violaceus': |
| 'tkanina niebieska czy fiołkowa, tela caerulea vel violacea': |
| Jewę, matkę wszech ludzi ciałem, zwycięża (czy zwicięża) Maryja, ktora jest Matką Bożą i łaski |
| Vstawyami, ze kylekoli a kyedikolikrocz (quotiescumque et quandocumque) nyektori slyachczicz w yego slyachczye przes kogokole bancz bilbi sesromoczon..., a ten sesromoczoni... swąn schlyachtha... doswyathczi, tegdi ten, ktori prziganyl, prziganyonemu w pyanczi kopach groschi... ma bicz pothąnpyon |
| Kielich (Puł: czasza) w ręce gospodnowie wina czystego pełny smiesi (czy zmiesi) (calix... vini meri plenus mixto) |
| Iam residat (sc. Virgo Maria) ad dextris fily, terenorum omnium triumphatrix, zwyciężycielka (czy zwiciężycielka), et angelorum imperatrix XV p. pr. |
| Zyndaw (czy zindaw) planta leonis 1472 |
| Zynzybar (czy zinzibar) 1478 |
| Nye mogą na ten zaklad wyaczey zyszkv albo lyphy bracz (super vadium... census et usuras recipere non possunt), nyszly gedno ysczyszna podlug prava |
| 'jakieś wierzchnie okrycie kobiece, rodzaj chusty czy welonu, vestimentum quoddam muliebre': |
| 'pokryty modzelami czy też do modzela podobny, stwardniały, callosus': |
| Ne swatczy falsive |
| bot. 'sykomor czy też morwa, Ficus sycomorus vel Morus sp.': |
| 'drewniany pomost nad wodą, prawdopodobnie także i bród umocniony na stałe kamieniami, jak też i usypana przez wodę czy bagna grobla, pons, fortasse etiam vadum lapidibus stratum vel agger in aqua stagnove positum': |
| Koń myszka, kopiniczy (czy kopijniczy)..., kleca<wy>, a w rejistrze krolew<s>kiem cały p<i>san 1471 |
| Vstawyamy..., aby... bracza... oth szebye rosdzeleny... bądącz, a w them... rosdzelenyv staly przes trzy lyatha y przes trzy myeszącze w mylczenyv kv szandv nye pozywayącz, nyszlyby przyczyna sprawna byla obrzeczona, prze ktorą by gym dawnoscz nye skodzyla, oth *szyadanya abo zyskowanya cząsczy dzedzyny (a repetitione seu vindicatione partis hereditatis) bratha swego... przes dawnoscz sprawną oblozoną... bądą othdaleny |
| Quedam rubeta nuncupata zdżar (czy żdżar), iacencia inter duas siluas... pro extirpatione pratorum dedimus et assignauimus 1468 |
| Item kleszmyt pro telis dictis kluczki (czy kłuczki)... fertonem dedi ad mandatum domini ducis 1482 |
| Miedzy klęki (czy kłęki) (war. lub.: miedzy oklęki) inter plectas (sculpturae, sc. erant, inter iuncturas et inter coronulas et plectas leones et boves et Cherubim III Reg 7, 29) 1471 |
| Item kleszmyt pro telis dictis kluczki (czy kłuczki) eodem die et loco fertonem dedi ad mandatum domini ducis 1482 |
| Rancor vel fetor carnis, proprie zdżołkłość (czy żdżołkłość) vel wągrzyste mięso ca 1500 |
| Oni obiązali (czy obięzali) są sie (obligati sunt, Puł: obwiązani są) i padli, ale my wstali jesmy i wskłonilismy sie |
| Jenże (sc. człowiek grzeszny), nie pamiętaję dobra wiekujego, obiązał (czy obięzał) się tomu, csoż jeść wrzemiennego |
| Yakom szą nye obyaszala dacz seszczynaszcze grzywyen Vyanczenczewey zenye 1434 |
| 'zapłata czy też odszkodowanie (dla czeladnika), pretium (quod magister famulo solvere debet, quem ante terminum abire iusserit)': |
| 'tkacz czy też kupiec, handlarz płótnem, lintearius, qui lintea texit vel vendit': |
| Zdżołkłe (czy żdżołkłe) mięso caro rancida ca 1500 |
| Mistice Tyrus interpretatur zdzimane vel swøzane (Serm 92r: interpretatur, sc. Tyrus, angustia vczysk) XV in. |
| Abi... synowye nye prosili gimyenya... oth oczcza pirzvey,... nyszlyby tedy yako swey poczcziwosczy rosproscza gymyenye... szle (indebite, Dział 38: marnye) rospraszal |
| 'nieszlacheckiego pochodzenia czy nic nie wart, ignobilis vel nequam': |
| Lepyey szą czy v czebye maya, czo s czebye klamaya 1444 |
| Non histriones, non cytariste vlg. ne wily, ne clamaczy, ne szpyllmany, ne potrøbacze sicut hodie faciunt in oppositum ca 1420 |
| 'przypominający czymś kłobuczek czyli hełm, galeae, quae kłobuczek vocabatur, quodammodo similis': |
| 'substancja mózgowa czy też szpik kostny, massa cerebri vel medulla' (?): |
| 'płonąca głownia służąca do oświetlania czy przenoszenia ognia, fax ardens': |
| Absolvimus... omnes habitantes..., ab omnibus serviciis nostris et exactionibus, sc. ... powozowe, kłodnicze (czy chłodnicze), powołowe (1250) 1511 |
| Tedy tako yste obroczyvschy gy (sc. Jesusa) brzuchem y począly bycz pągamy ostrych ządl napelnyonymy |
| Proszczyyesz boga, wy *mylye y zadne maczyory, by wam nad dzyathkamy nye byly thakye tho pozory, yelye ya nyeboga nynye dzysz szeszrzala XV p. post. |
| 'roślina Myristica fragrans Houtt., czy też jej owoc, planta quae Myristica fragrans appellatur vel eius plantae fructus': |
| Nyektorzy... gdysz po swymsze szemyam czągną na woyną, swymsze sasyadom wyączey nyszly nyeprzyaczelom samy szkody nyewymowne czynyą |
| Woźny..., gdy ku pozywaniu przyjedzie, za winę panowę (czy panową) wieśnicow kłopotać nie ma (villanos inquietare non debet) |
| 'sprzęt, narzędzia, wyposażenie, to, co jest potrzebne do spełniania pewnych czynności czy do przebiegu pewnych akcji, instrumenta, quibus quaedam perficiuntur': [tu: w kulcie religijnym] |
| Czy tho ludze, chosczy ony vele dzecy magø |
| Ny myal tego v obyczayv, aby ktore karmye nyeyadl czy (pro nayadl szye) do sytosczy (nunquam consuevit ad satietatem ullum cibum sumere) |
| 'nadać czemuś odpowiedni kształt czy wymiar, alicui rei formam vel mensuram ad aliquid aptam dare': |
| 'obliczyć, computare', przenośnie 'osądzić, ocenić, existimare, aestimare': |
| A gdyż doświadczy (et cum approbaverit), tegdy on, który przyganił, pięć grzywien onemu, komu przyganił, a pięć grzywien księdzu dać ma |
| S mym wiedzenim nie brano Wańkowych (czy Wankowych) kmieci 1386 |
| Similiter Nastam kniaziowę (czy kniaziową) fideiusserunt sub centum marcis 1473 |
| 'własność ziemska stanowiąca posag czy wiano żony, bona terrestria uxori pro dote collata' (?): |
| Gdyż ty pieniądze jeszcze nigdy w jego obronę przyszły, azali ty pieniądze nie podobniej przydą jej dzieciem, niżli (czy niźli) jej mężowi |
| 'posługi kościelne czy też małżeństwo i macierzyństwo, ministeria ecclesiastica vel coniugis et matris dignitas': |
| Obyknyono gest, abi layąncz alybo naganyąncz szkazanie (ut redarguens sententiam iudicis), za lvpyeze kvnye, tho gest na kozvch kvny trzy grzywni themv przepaatl, acz skazanye swoye doswyathczy bicz sprawyedlywe |
| 'smolne łuczywo a. pakuły czy szmaty nasycone smołą i osadzone na szczapie używane do oświetlania, fax, taeda': |
| Mogaly czy yszczy przyszyasznyczy... szyedzyecz na przyszyagley (OrtOssol: 38, 4: na przyszyaszney) lawyczy (scamnum scabinale praeesse possunt)? |
| Kolikroć (quotienscumque) ninie (czy nynie) niektory naszych ziemian o ktorekoli długi na drugiego ziemianina... żałobę... położy, tegdy on, na kogo żałują..., niewinność oczyścić ma |
| Pani Przechna nie podniosła koła u młyna w Zielonej Dąbrowie wyszej, niżli (czy niźli) jako młynarze krolewscy... ustawili 1426 |
| Rotifices: Stanislaus Sirek (czy Syrek a. Żyrek), Matys(z) kołodziej 1472 |
| Mogą<li> czy gyszny przyszasznyczy, czosz szą rocznye od radzyecz vybrany... szyedzyecz na przyszyaszney (OrtMac 43: przyszyagley) lawyczy (scamnum scabinalem praeesse possunt) na prawye podlug prawa? |
| Cum parvis retibus, que vlg. nominantur słępnica, łęcznica (czy łącznica), gulgustris et cum aliis quibusdam hamis 1357 |
| Terror pernicibus alis nos penetrans volucri fulmine strach objaśnionymi skrzydły przestraszywszy lśnienim (czy łyśnienim) 1466 |
| 'przypływać czy wypływać affluere vel effluere': |
| 'małe gęśle', w Biblii 'strunowy instrument muzyczny, rodzaj cytry czy harfy, vetus ąuoddam instrumentum musicum, citharae minoris genus': |
| 'brzydota, ohyda czy człowiek obrzydliwy, budzący wstręt, deformitas, foeditas (nisi homo turpis, foedus)': |
| Były... studnice, z nichże kradmo wody naczyrali ku ochłodzeniu sierc swych więcej niżli (czy niźli) ku piciu (ad refocillandum potius quam ad potandum) |
| 'obchodzić czy obejść wkoło, otoczyć, okrążyć, circumire, cingere': |
| Ci to są książęta śpiewakow..., jiż w poświętnych (czy poświątnych) komorach bydlili (qui in exedris morabantur) |
| Szyvye bog (vivit deus), yze nynye tobye kaza pycz vodą pyczya bozego |
| 'spowodować trwałe kalectwo przez zranienie lub obcięcie czy złamanie jakiegoś członka, aliquem mutilare, claudum facere': |
| Yakom Myrka wkupyl do Thomislawa do lyassa pyrzwey, nyszly gy oczyandzan (pro oczyandzal) 1421 |
| Tenebit, habebit, possi<debit cum omnibus proventibus>, censibus, laboribus, redditibus al. z ociosy (czy oczosy) 1483 |
| Oczytek vermicularis 1472 |
| [W. Twardzik odczytuje wyraz hasłowy jako przydąc[on]ymi. Z. Wanicowa w artykule "Rektyfikacja czy nowa lekcja zapisu przytrzconymy w Rozmyślaniu przemyskim?" (w druku) odczytuje wyraz hasłowy jako przytczonymi, proponując rozumienie czasownika przytczeć jako 'dać, użyczyć, tu objawić'.] |
| corruptum pro uczynić: |
| Pan strzeży weścia twego... ot (Puł: od) ninie (czy nynie) aż na wieki (ex hoc nunc et usque in saeculum) |
| 'cząstki potrawy, które przy gotowaniu przylgnęły do ścian naczynia, czy też wysmażony kawałek słoniny, cibi particulae, quae inter coquendum parieti vasis adhaeserunt vel pars lardi frixi': |
| Począly (leg. poczęli ji, sc. Jesusa) bycz pągamy ostrych ządl napelnyonymy y myotlamy barzo zythkymy tako trudno, az zbrozdzyly yego czyalo vschytko |
| 'dom, posiadłość czy to, co jest potrzebne do życia, domus, bona immobilia, id quod ad vitam est necessarium' (?): |
| 'urzędnik sprawujący zarząd nad stajnią czy stadninami królewskimi lub książęcymi, agaso, equilium vel equeriarum regis aut ducis curator': |
| 'mający związek z żyłą czy ze ścięgnem, ad venam vel nervum pertinens': |
| Wichna (czy Wychna) ślubiła Stanislaowi trzecią część dziedziny i poczęła dzielić i nie dodzieliła do końca 1405 |
| Gdy wyleganyecz poymye wyleganycza, a czy to mayą dzyeczy, a thy dzyeczy mayą gyne dzyeczy, moga thy dzyeczy odzyerszecz swoyą oczczyszną prawe<m>, czyly nye, albo kako dlugo tho szyą zawlecz ma kv konczv? |
| Tobijasz... wyjąw z swej tobołki cząstkę sierca a wnętrza onej ryby i wrzucił je na żywe węgle (czy wągle, super carbones vivos) |
| Do... octo homines, videlicet villanos nominatim,... secundum nomine Stanislaum Aleksiejowicz et legittimis ipsius cum proventibus, videlicet dwa bezmiany mellis, dwie dakle siliginis,... quartum Milonowicz cum... proventibus, videlicet trzy bezmiany mellis,... quintum Lubko (czy Łubko) cum... labore proventibusque tres grossos,... trzy bezmiany (1483) |
| Czy Pharysey... karty albo lysty napysane na czyelye noszyly a na levem ramyenyv drugye przyvyezovaly (pittacia chartarum in fronte gerebant et in sinistro bracchio circumligata) |
| Y czinyly czy, gisz dzalaly rozvmnye a zapelnyaly scyenne rosyedlyni (obducebatur parietum cicatrix) swima røkama y nawyedly dom bozi we sstaw pyrwi |
| Franczek, gdysz mv syą tako dlugo zaplata nye sstala konyeczna, chczal targ wzrzvczycz |
| Tako czy, mayąly doskonale swiąthky, mayą odchodzycz (se teneantur expurgare, Sul 41: mayą szą wywyescz), a nye mogąly myecz, tedy mayą bycz przewynyeny |
| Azaly yusz moye zapowyedzenye ma mocz myecz, nyszly mye kto od tego mogl odczysznacz? |
| 'wysławiać czy też przywołać, praedicare, laudibus efferre, fortasse etiam advocare': |
| 'wydzielić ze wspólnoty majątkowej, wyznaczyć komuś dział spadkowy, rei familiaris divisae partem alicui tribuere, hereditatis partem assignare': |
| O duszy o grzeszne sam Bog pieczą ima, dyjabłu ją odiyma (czy odyma) (Bogur E: odyma, F: otymał, D: odejma, C: odejmał) |
| Powoda nie mogą przy<ci>snąć ku przysiędze niżli (czy niźli) tako, gdyby żałował o dług po umarłej ręce, co jemu zostawił albo odmarł (OrtMac 103: odumarł) <j>ego ociec albo jego jiny przyrodzony przyjaciel |
| Ani wam samym ja ta to zaślubienia śćwirdzaję..., ale wszystkim niniejszym (czy nyniejszym) i odeszłym (sed cunctis praesentibus et absentibus) |
| dubium: odezwać się 'zawołać, przemówić do kogoś czy też przyzwać, wezwać, vocare, advocare vel alloqui': |
| bot. 'szalej jadowity czy szczwół plamisty, Cicuta virosa L. a. Conium maculatum L.': |
| Koń słojerz (czy szłojerz) pod kopienikem 1500 |
| Presentis evi lubrica condicio, <k>łuzkie (czy <k>luzkie) bydlenie, cunctas hominum acciones... in oblivionis abissum... demergere consuevit XV med. |
| 'uszkadzać, łamać, odrywać (pieczęci), czy też otwierać (coś zapieczętowanego), defringere, avellere (sigillum), aperire (aliquid obsignatum)': |
| Otłączenie (czy otłęczenie) separacionem XV p. post. |
| Odłączenie (czy otłęczenie) przez rozumu, to jest ślepota człowiecza |
| 'odłóg, pole przez jakiś czas nie orane, nie uprawiane, czy może ziemia w ogóle jeszcze nie uprawiana, ager cessatus vel novalis': |
| Vstawyamy, aby nygeden rakoymya konya albo volv zastawyl za thego, za ktorego rączyl w sządze. A zasthawy-li, kv othlozenyv skoth (ad restaurationem damnorum) gysczecz nye bądze wynowath, nyslyby tho sz gego poszlo przyszwolenya |
| Jako czsom jeździł s Janem Bogufałowym do Chełma... o dwa policzki, tamo mi nie pomożono prawa, ani tamo rzekł rząca ani dwornik, iż ninie (czy nynie) się nie dzielą roki ziemskie, ale mu proście prawa nie pomożono, niczym nie odmawiając 1418 |
| A gdy szye czy smączyly, nathychmyast yny przystąpyly odmyenyvschy szye y odvyazaly gy od slupa |
| Y czinyly czy, gisz dzalaly rozvmnye (qui operabantur industrie), a zapelnyaly scyenne rosyedlyni swima røkama |
| 'ten, kto waży czy też zastanawia się, rozważa, rozmyśla, qui ponderat vel considerat, cogitat': |
| Jacom bil gednaczem myedzy Dominikem a Wyssemirem, a czy moczne pusczyly na myą, gdze bich ya jal a vczynil graniczą 1421 |
| zool. 'jajo wszy czy też wesz łonowa, mędoweszka, Phthirius pubis L.': |
| 'jakaś część odzieży czy też rodzaj sukna, vestis vel panni genus'?: |
| Chcza czya pytacz, smyr[yr]czy myla, by mya thego navczyla |
| 'powtórzyć, odnowić czy też żądać, upominać, repetere, petere, postulare': |
| Contulit.... duas porciones salis, que a wlgo pecyny (czy pieczyny) et korce uocantur ad Magnum Salem (1242) 1464 |
| 'rodzaj skrzynki czy korytka na obwodzie koła młyńskiego nasiębiernego (na które woda spada z góry), pinnae in circuitu rotae molaris ad instar arcularum coaptatae, quibus aquae decursu impulsis rota versatur': |
| 'dotyczący gnoju, stercoralis, qui stercus attinet': dzień gnojowy 'dzień, w którym kmiecie byli zobowiązani do pracy dla pana przy wywożeniu czy rozrzucaniu gnoju, dies, quo coloni domino servire atque per eius campum stercus sternere debebant': |
| '(o kole młyńskim) zaopatrzony w skrzyneczki czy korytka na obwodzie (na które z góry spada woda), nasiębierny, (o młynie) zaopatrzony w koło z takimiż skrzyneczkami, (de molae rota) pinnis ad arcularum formam coaptatis per circuitum instructa, quas aqua defluens impellit, (de mola) eiusmodi rota instructa': |
| Ale pirwej niżli (czy niźli) im miły Krystus na to odpowiedział, aże święty Piotr... mając miecz dobył go |
| 'przekop czy też nasyp, wał, fossa vel vallum': |
| Universis Christi fidelibus, ad quos presens scriptum pervenerit, Venzeke prawi curriwi (leg. kurwi czy krwi?) sin de Solkowe, felicitatem in domino sempiternam (1304) |
| 'otrzymać wypłatę czy też przyrzec wypłacić, solarium accipere vel solvere promittere': |
| Annasch... byl... szvyeker Cayphaschow..., przetoz... szye stalo bozem odrządem (pro obrządem?), yze czy, ktorzy sobye byly przyrodzeny krvyą, by szye zlączyly v grzesche |
| 'dostrzegać różnicę czy też rozdzielać, differentiam animadvertere, vel etiam dividere': |
| O przekląty Iudaschv, y skąd czy ta okrutnoscz, yze za tako male myto przedavasch mystrza svego? |
| 'odłączyć się od kogoś, opuścić kogoś lub coś, porzucić kogoś, odejść od kogoś, relinquere, deserere aliquem vel aliquid, abscedere, desciscere ab aliquo': |
| Czy cyrpyą przeczywnoscz, gisch swey dobre woley nye odmyenyu ani vmislu otstąpyą XV med. |
| pytanie zależne 'czy, si': |
| Ustawiamy, aby interdykt trojdzienny... ottychmiast (extunc) a od ninieszego (czy nynieszego) czasu przez kogokole nikakie nie dzirżan |
| 'poniechać, zaniechać, czy też odłożyć na potem, omittere, amittere, vel in aliud tempus differre': |
| Jakom ya nye odwozyl zakow violenter na thwem konyv przesz twey volyey anym czy go szkazyl podla poszwv 1484 |
| Ani czy dedziczi, ani Borek byli gospodarzmi dzedziny[e] 1399 |
| Aż ninie (czy nynie, usque nunc, Puł: aż do ninie) przepowiadać będę dziwy twoje |
| 'odganiać, odpędzać coś od kogoś, czy też wachlować, abigere aliquid ab aliquo, vel flabello ventilare': |
| 'wachlarz czy też temu podobny przedmiot do odpędzania much, flabellum, vel simile instrumentum quoddam, quo muscae abiguntur': |
| 'rozsądzać, rozstrzygać (czy rozsądzić, rozstrzygnąć), decernere, diiudicare': |
| 'dokonanie (czy dokonywanie) prawnych oględzin, wizja, actus criminis vestigia perlustrandi': |
| 'wykonać, wypełnić czy też skorzystać z przysługującego prawa, iuri satisfacere vel obtinere, quod iure alicui competit': |
| 'obok czy też wzdłuż, prope vel secundum, praeter': |
| 'określenie gatunku sukna wyrabianego w Gorlicach (czy Zgorzelcu?), pannus, qui in oppido Gorlice incertum an in Zgorzelec quoque conficiebatur': |
| Krolevstvo zyemskye albo svyeczkye okraschano (pro okraschono?) yma mocz, czusz slug zyemskych, alye krolevstvo moye nye yest przeto s tego svyatha, yze nye yest okraschono od nysnych rzeczy |
| Dam czy szya w szelesze szkovacz |
| Povyecz my, v czem czy vadzyl |
| Rost (czy roszt) cratis ca 1420 |
| Rost (czy roszt) strigillis ca 1420 |
| A ductura laterum et a rustowanie (czy też rusztowanie) 1 fertonem 1496 |
| 'lektyka, lectica' czy też 'kosz u wozu, virgea capsa currus, ploxemum': |
| 'jakieś naczynie z metalu, rodzaj kubka czy kociołka, vas parvum e metallo factum, cyathus': |
| Jakom ja nie biła bydła Fałczyna (czy Falczyna) samowtora siłą 1427 |
| Nye *bodzesz myecz waczkv (leg. w wacku czy w waczku, in sacculo) rosmagitey wagy, wyøczszey y mnyeyszey |
| 'dowód kupna czy dokument uwalniający od zobowiązań, testimionium emptionis factae, litterae, quibus quis ab obligatione exsolvitur': |
| 'przyjmować gościa czy być gościem, hospitio excipere vei uti': |
| 'przyjmować gościa czy być gościem, hospitio excipere vel uti': |
| Richle by kamen umøczcyl (leg. umięczczył)..., nisliby misl te to defky ot uari kresciganske... odfrocil facilius possent saxa molliri..., quam ut mens puelle istius ab intencione christiana... reuocetur |
| pl. tantum kozie nogi może 'stojaki czy podpórki pod ówczesną broń palną, instrumentum quoddam, quo sclopetum sive tubus ignivomus sustentari solebat': |
| Kozianki (czy kozanki) capraria 1460 |
| Czy tho ludze, chosczy ony vele dzecy magø, velkokrocz szø tho gim przygadza, ysczy ony nad nimy szaloscz vydzø, presto iscy ony richlo vmiragø |
| 'przy okazji, z powodu, alicuius rei occasione, causa' czy też na omowie 'wyjaśniając, komentując, explicando, illustrando': |
| Lyepyey czy a podobney (expedit enim tibi Mat 5, 30), aby yeden s tvoych czlonkow zgynąl, nyzby wschytko czyalo v ogyen bylo vrzvczono |
| 'gwóźdź do łączenia czy też zdobienia wyrobów ze skóry, clavus rebus e corio confectis iungendis vel ornandis destinatus' (?): |
| 'znak graniczny w formie kopca (lub bruzdy?), znakowanego drzewa (czy stosu drzewa?), terminus, tumulus vel sulcus, vel signum arbori incisum finium notandorum causa': |
| O tem, yako czy krzyvy szvyadkovye... omyenyevaly |
| o osobach związanych z podmiotem innymi stosunkami społecznymi czy międzyludzkimi niż pokrewieństwo: |
| 'woreczek na pieniądze, sakiewka u pasa, czy też pasek ze schowkiem na pieniądze, trzos, crumena, marsupium cingulo suspensum vel cingulum marsupio instructum': |
| pl. tantum 'pryszcze na skórze, zaskórniki czy też larwy tasiemca, comedones, qui in cute coorti sunt, vel etiam vermes, taeniae': |
| 'pomoc, czy też ofiara, auxilium, vel hostia deo immolanda': |
| 'zbudować czy też odbudować, elevare, restituere': |
| Czy czischi za oplatø mayą od boga, esze possyądą zyemyą troyaką XV med. |
| Blogoslawony rzekly [komv] lud (beatum dixerunt populum), gemv sø *czy |
| 'to, co się składa na majątek kościoła, czy też przedmioty stanowiące wyposażenie miejsc kultu, bona ecclesiae vel etiam res, quibus loca sacra ornantur': |
| Jaszek ręczył Lutce (czy Ludce) kopę groszow 1386 |
| Szymun a Mściszek jest bli(ż)szy ku Dzieciartowskiej puścinie w sześcią grzywien groszowych, niżli (czy niźli) Krzys(z)tek i Paszek 1405 |
| Były niedaleko od muru jine studnice, z nichże kradmo (furtim) wody naczyrali ku ochłodzeniu sierc swych więcej, niżli (czy niźli) ku piciu |
| Krczon ne vroczil gynich rzeczy liczem, iedno krap, *sczo mu lawniczy w yego dom przinesly 1403 |
| Szobø (leg. z sobą) thø to dan przynosl bil, gaszczy gest ona rzimskemv czeszarzevy dacz byla mana |
| 'kółko, anulus' czy też 'fuga, commissura': |
| Lapidem inferiorem (sc. molendini) in tres partes concusserunt, superiorem vero molarem in aquam, rotulam vero al. krążec (czy krężec) in piscinam de<iecerunt> 1475 |
| 'pociągnąć ku czemuś czy też podciągnąć do góry, tu przenośnie, trahere in aliquid vel etiam sursum trahere, hoc loco dicitur translate': |
| Thych dzyeczy blyschy przyrodzony przyyaczel... gyma tesz thych dzye[dz]czy mathcze... lyczbą dacz, ... poko dzyeczy lath nye mayą, aby wyedzały, gdzye szye gych gymyenye podzyewą |
| [Zofia Wanicowa proponuje, aby glosę rektyfikować na udomnieli. Wobec tego wyraz hasłowy udomniały ze znaczeniem ‘dorosły, dojrzały mentalnie, adultus’ por. artykuł "Czy Słownik staropolski potrzebuje obrony" (w druku).] |
| 'opłata składana na rzecz panującego przy powtórnym zamążpójściu wdowy stanu chłopskiego czy też własność wdowy, pecunia, quam vidua parentibus rusticis nata iterum nubens regi solvere debebat vel etiam res viduae propria': |
| Vstawyami, ysz aczbi przerzeczoneem<u> slvzebnykowy przes sąndzą nasznamyonaneemv na thą tho cząązzą ss czelyadzą (Dział 18: s pacholky) sąndzego nye przepvsczona bi bila przes pana... wyesz bicz cząądzaana (quod si praedicto ministeriali... cum familia ipsius iudicis villa pignoranda... non permittatur impignorari)..., thedi... chczemi, abi wyną... czy tho przecywnyczy... zaplaczycz bili powynny |
| Cadim ja scheth pothla sznakow grodzy y pothla lystha, tady yest grocz... Cady Jan scheth po schnaczyech, tady yest grocz pothla lystha 1496–503 |
| kręcić się czy krzęcić się 'być w ciągłym ruchu, assidue versari': |
| Johannes potest sibi pro ipsius excidere, wyrębić osi z kręty (czy z skręty), quod sibi necesse fuerit 1423 |
| 'wykonywanie czegoś, budowanie czy też naprawianie, actus aliquid perficiendi, aedificandi vel reficiendi': |
| Chczal-czy crolowy szluszyczy, szwa choragyew myeczy, a o chlopy pogambek daly gy zabyczy |
| 'skórka chleba czy też rodzaj bułki, crusta panis vel genus operis pistorii': |
| 'rodzaj dłuta do wyrzynania czy rzeźbienia w drzewie, instrumentum quoddam, quo in ligno sculpitur': |
| 'rzeźbienie w drewnie czy kamieniu, actus in ligno vel in lapide sculpendi': |
| Rzęsa (czy też rząsa) lenticula 1437 |
| Lens aquatica, anatrina morska rzęsa (czy też rząsa) 1419 |
| Lens aquatica anatrina wodna rzęsa (czy też rząsa) 1419 |
| Rzęsa (czy też rząsa) sagmerius ca 1500 |
| Yzem przybyesal, gdym vslisal vepy (leg. wepy, czy może wep?), Wyskow (leg. w Wyszkow) dom y *nalezlem Voythca v nye<go> w domu y vydzalem dwe ranye, czo gy ranyl w gego domu 1428 |
| Hankam... hic, et inde truserunt vlg. wchpaly (pro wpchaly czy upchaly?) 1400 |
| Czy vschysczy vybyegly przeczyv yemv y byly radzy y barzo veszely yego yaczstw (leg. jęcstwu) |
| 'pustoszenie czy też miejsce spustoszone i opuszczone, vastatio aut regio vastata ac deserta': |
| 'złożyć w grobie czy też okopać, otoczyć wałem, tumulo inferre vel etiam vallo circumdare': |
| 'złożyć w grobie czy też przyozdobić, tumulo inferre vel etiam adornare': |
| 'podwórze gospodarskie, szczególnie część przeznaczona do przechowywania zboża w snopach, ze stodołą czy stogiem, także miejsce przeznaczone do młócenia (boisko, klepisko), horrei area vel alia, in qua frumenta aut in metas exstructa asservabantur aut deterebantur': |
| 'zalanie wodą czy też uniesienie przez wezbraną wodę, actus aqua inundandi vel auferendi': |
| 'jaz na rzece czy też grobla, obstaculum vel agger' (?): |
| 'sznur z haczykami czy też mała sieć, funis hamulis instructus vel rete parvum': |
| dubium 'rodzaj sadzawki czy skrzyni na ryby, genus quoddam piscinae vel cistae piscibus asservandis destinate': |
| 'sadzawka czy też mały sadz, piscina vel parva cista piscibus asservandis destinata': |
| 'ten kto gra na organach (tu instrumencie strunowym jak harfa czy cytra), is qui organo (hoc loco fide vel cithara) canit': |
| w przekładach Biblii 'instrument muzyczny strunowy, jak harfa czy cytra, wyjątkowo piszczałkowy, instrumentum musicum chordis praeditum, cithara, fides': |
| 'człowiek pochodzenia czy wyznania ormiańskiego, Armenus': |
| Dissimulato, id est zamilczeny (czy zamilczeni ?) ca 1428 |
| 'roślina Myristica fragrans Houtt., czy też jej owoc, planta quae Myristica fragrans appellatur vel eius plantae fructus': |
| zool. 'gołąb grzywacz, Columba palumbus L.' czy też 'turkawka właściwa, Streptopelia turtur L.': |
| Sicut rane coaxant krzekczą (czy krzeczą) 1475 |
| Unum (sc. arvum) na płos[y]awe (czy płozawe) dbrzy, alium na rownem lesie,... alium na krzemieniu... vendidit 1438 |
| Nicolaus nominauit clenodium mediam sagittam et krzywaś<ń> (czy krzywaź<ń>), et proclamacio Zaworze 1385 |
| Nicolaus clenodium dixit Krzywaś<ń> (czy Krzywaź<ń>), proclamacio Drużyna 1386 |
| Czy, czo gy krzyzovaly, Zydovye, szya szmyely 1453 |
| 'bliżej nieokreślona żyła czy tętnica w okolicy grzbietu, vena quaedam iuxta spinam': |
| sylaba bez znaczenia, używana do zapełnienia wolnego miejsca w wierszu, lub wstawiania zamiast konkretnych danych, których piszący nie mógł czy nie chciał wpisać, syllaba, quae semel vel aliquotiens repetita loci in versu vacui explendi causa vel pro rebus, quas qui scripsit exprimere aut noluit, aut non potuit, ponebatur: |
| Y czinyly czy, gisz dzalaly rozvmnye a zapelnyaly scyenne rosyedlyni (obducebatur parietum cicatrix) swima røkama y nawyedly dom bozi we sstaw pyrwi |
| 'podstawa sfer niebieskich czy też przestrzeń napowietrzna, fundamentum orbium caelestium vel etiam spatium aerium': |
| 'członek niższego od szlachty stanu włodyków, czy też pomocnik, sługa, unus scartabellorum, qui fuit ordo inferior ordine nobilium, etiam adiutor, famulus' (?): |
| Macierz swą odwiodł, aby nie była księżną w święci (czy świąci) tej modły Pryjapy (ne esset princeps in sacris Priapi) |
| Bo Egipskye, kto (quos) nynye wydzyczye, ondzye wyøczey gich nye uszrzyczye na wyeky |
| Taki ziemianin... tymi to przysiężniki... poświadczy, ktore poświadczenie gdy się stanie (qua protestatione facta), ten isty kmieć... kopę... zapłaci |
| Kalżdy krześcijan więceć jest on udarowan, niżli (czy niźli) ktory krol pogański |
| Zemantha nye wzyal trzyseth grzywen po smyerczy kzandza Micolayewey, ku ktorimsze Micolay y Yan prawo mayø 1419 |
| Dobrogost nie przymącił (czy przymęcił) Kunińskich ku przedaniu dziedziny 1397 |
| Exactiones regiae tam czopowe quam czyzowe et picarium al. cubek 1495 |
| dubium: 'posiadanie (czegoś) lub osadzenie (czegoś w czymś), alicuius rei possessio vel in aliqua re locatio' (?): |
| Valde imprecantes, id est postulantes. Imprecantes eciam dicitur poklynayączy schią (war. lub.: poclynąyącz, yako rzekacz day czy tha raną albo ową, Gen 24, 60) 1471 |
| Nota, quod ku[n]cza (czy kącza?) est festum Iudeorum, quod celebrabant tempore autumpni et adhuc celebrant, quia tunc non sedent in domibus sed foris in estuariis vlg. chłodnica seu in tectis ramorum 1431 |
| Potem myly Iesus począl movycz k temv czlovyek<u>, ktory yest byl slyep y kv drugyem Zydom rzekącz: Yam przeschedl na ten svyath kv ssądovy, aby czy, ktorzy nye vydzą, vydzyely, a ktorzy vydzyą, by slyepy byly (ut, qui non vident, videant et qui vident, caeci fiant Jo 9, 39)... Iesus rzekl ym (sc. licemiernikom): Bysczye byly slyepy, ny myelybysczye grzecha, alye nynye movyczye, yze vydzyemy (quia videmus Jo 9, 41) |
| Yam przyschedl na ten svyath kv ssądovy (in iudicium ego... veni Jo 9, 39), aby czy, ktorzy nye vydzą, vydzely |
| 'ślad, odcisk stopy, koła itp., czy też tropienie czyichś śladów, vestigium pedis, rotae, sim., fortasse etiam investigandi actus': |
| 'jakiś gatunek ślazu czy prawoślazu, może też inna roślina, Malva vel Althaea sp., fortasse etiam alia quaedam planta': |
| 'hełm z zasłoną w kształcie psiego pyska czy też sama zasłona, cassis cum operimento vultus ad formam oris canini confecto': |
| Michael Gelhor..., Matys (czy Matysz) hutman... recognoverunt, quia a... Johanne... eundem montem in Tatry... appreciaverunt 1495 |
| *Ktheriszczye vszythek ymyeli w thasylsy (pro thi czassy?) sz nych, sz ychsze nynye samnycze (pro sromacze?) sza quem ergo factum (pro fructum) habuistis tunc in illis, in quibus nunc erubescitis (Rom 6, 21) XV p. post. |
| Obaczywschi rosnoscz albo nyesgodąn praw i czlonkow..., ktorisz przes nasche sandzye rosnich czassow rosno sandzoni s[y]ąn, zandayąncz, abi czy tho sandzye w gich virzekanyu skazawanya ve sprawyedlywosczy bili yednego himnu i sgodny (ut ipsi iudices in eorum pronuntiationibus et iudicio sint unanimes et concordes)..., vstawyami czlonky nyzey popyssane |
| Gedno sam Noe ostal (remansit autem solus Noe) a czy, czso s nym bily w korabyv |
| [Cytat poprawiony według hasła (niedojrzałek czy niedojrzałka) z Suplementu I z: nedoszrali na: nedoszra<l>ki.] |
| Tego konia ja pirwej zapowiedział, niżli (czy niźli) on, w jednej kupi (OrtBrRp 40, 2: kopie), ktorą mi był winowat ten, u kogo koń był |
| 'kupno, nabycie rzeczy na własność, emptio': |
| 'na koniec, wreszcie, czy też dokładnie, do końca, denique vel accurate, diligenter, ad finem': |
| Gdi... myesczanyn svkna alybo gynsze rzeczy kvpne (alias merces, Dział 21: gynszą ktorą kvpyą), abo crampne... zyemyenynowy na bork da..., myesczanyn zalvyącz o dluk swoy doswyatczy przes swyatky, ysz thaky thark s nym vczinyl |
| Drugy[m] potem przybyezącz vderzyl y (leg. ji 'go') v czyemya y rzekl: O Iesuszye, snadz czy myrzka w <o>czv, ba pokrzep szye ym (sc. uderzeniem), dobry druze! |
| Piotr... skrył sie w jednym dole, ktory i ninie (czy nynie) słowie kurowe pienie |
| Ustawiła naszych rycerzow moc, aby Żydowie... nie więcej... wziąć mieli, niżli (czy niźli) tylko jenę kwartę (unam quartam, Dział 38: poł grosza), to jest połgroszek |
| 'poddawać fermentacji zakwaszającej, czynić kwaśnym, kisić, fermentare': |
| Myly Krystus pokornye pokląknavschy vmyl nogy Iudaschovy, a gdysch yemv tako snamye mylosczy vkazal y mylovanya, a vschvakosch v svey zakamyaley slosczy oszchąl |
| 'zapewne rodzaj ozdobnego obszycia, może kołnierz czy mankiet, probabiliter limbus quidam elegans, fortasse limbus collaris vel manicae praefixus': |
| 'robotnik zatrudniony w żupie solnej, pracujący na rzecz księcia lub osoby czy instytucji przez niego uprawnionej, operarius, qui in salifodina salem effodit ad usum alicuius hominis privati vel societatis, quibus ius effodiendi a principe concessum est': |
| 'żona owczarza, czy też pasterka owiec, uxor pastoris ovium vel etiam mulier oves custodiens': |
| 'baran czy też jagnię, aries vel agnus': |
| 'krata czy też ruszt, cancelli vel etiam craticula': |
| 'należący do kogoś, przynależny komuś, stanowiący czyjąś część, własny, proprius, ad aliquem pertinens': |
| Ten sesromoczoni... swyatky czczy dostoynimy, tho yest s wlosczego sczithu (de propriis armis) dwyema... swąn schlyachtha... doswyathczi |
| 'murując, zbudować, osadzić na czymś, super aliqua re murare, aedificare': |
| 'przemówić do kogoś, czy też wezwać, aliquem alloqui, aliquem advocare, arcessere' (?): |
| 'umocować (poziomo) na krokwiach dachu łaty pod pokrycie ze słomy, gontów czy dachówek, regulas transversas cantheriis affigere': |
| 'narzuta na łóżko czy też kotara zasłaniająca łóżko, textile, quo lectus tegebatur vel velabatur': |
| 'stanowiący połowę, połowiczny, czy też skromny, niedoskonały, dimidiam partem constituens, imperfectus, vel etiam modestus': |
| jenego wieka czy wieku |
| 'kres życia człowieka czy też koniec świata, finis vitae humanae vel mundi': |
| 'narzuta na łóżko czy też kotara zasłaniająca łóżko, texile, quo lectus tegebatur vel velabatur': |
| <T>a vina syedmnadzescza (Sul 69, AKPr II 49. 264, AKPr IV 319. 684: szethmdzesząth) rzeczoną nyemylosczywa. Ta vina czy mayą pokvpycz, kto porąby trzy sosnye, kto trzy kopcze granyczne rosypye..., kto gwalt vczyny y zabyge kogo..., kto dzewcze abo nyewiescze gwalt vczyny |
| Czy pyrvey zvany Kvnovye..., potem vyecz zvany Samarytanovye, yakoby pomyedznyczy albo strozovye myedzy Zydy a myedzy poganystvem (quasi medii inter Iudaeos et gentes) |
| 'rozmieszczenie, umieszczenie, czy może zachowanie się, działalność, actus collocandi, constituendi, fortasse etiam actus se gerendi, agendi' (?): |
| 'miotła na długim kiju, czy też sam kij służący do usuwania żaru i popiołu z pieca piekarskiego, scopae longo baculo instructae vel ipsum baculum furno a favilla et cinere purgando aptum': |
| Lakozyrsstwo szwyatczy na myeszek swymy zadząmy a wodzy szwyathky nyeprzyszyągle (gula affectionibus probat et sic testibus non iuratis) XV p. post. |
| Posłałem posły aby wezwali ciebie, przecześ natychmiast nie przyszedł ku mnie, zali przeto, że zapłaty twego przyścia (czy przyszcia) zapłacić nie mogę (quia mercedem adventui tuo reddere nequeo)? |
| Posłałem posły, aby wezwali ciebie, przecześ natychmiast nie przyszedł ku mnie, zali przeto że zapłaty twego przyścia (czy przyszcia) zapłacić nie mogę (an quia mercedem adventui tuo reddere nequeo)? |
| Czy cyrpyą przeczywnoscz, gisch swey dobre woley nye odmyenyu any vmislu otstąpyą XV med. |
| 'opłata za użycie czy korzystanie ze śluzy, pecunia, quam qui catarracta utebatur, solvere debebat': |
| 'prawdopodobnie rodzaj łopaty czy też motyki, fortasse genus quoddam palae vel sarculi': |
| 'wspaniałomyślny, wielkoduszny, czy też pewny siebie, mający o sobie wielkie mniemanie, magnanimus, magno animo praeditus vel superbus': |
| Jako pirwej pan Siradzski pozwan o tę dziedzinę, niżli (czy niźli) ją dzirżał pięćnaćcie lat w zastawie 1393 |
| 'bardzo, czy też różnorako, różnorodnie, magnopere vel multipliciter, multis modis': |
| si jako rezultat redukcji poakcentowego się czy sie: |
| 'syn siodlarza czy też terminator u siodlarza, ephippiorum opificis filius vel etiam discipulus' (?): |
| 'mnogość, czy też wielorakość, różnorodność, multiplicitas, varietas': |
| 'wielkoduszny, wspaniałmyślny, czy też zarozumiały, wiele o sobie myślący, magnanimus, magno animo praeditus vel superbus': |
| 'kobieta należąca do tego samego rodu czy pokolenia, mulier ad eandem gentem vel aetatem pertinens': |
| 'wskazuje przedmiot czy też sposób wykonywanej czynności 'to, hoc': |
| przedmiotowego czy też sposobowego 'to, hoc': |
| Percusisti ipsum Zyn et vulnerasti, et intulisti sibi quatuor vulnera cruenta..., et cruentasti al. vranyyesch (pro vranylesch czy vranyl yesch) nobili sanguine domum ipsius 1479 |
| 'wosk od młodych pszczół, czy też wosk biały, jasny, świeży, cera a iuveni apium examine confecta, vel alba, clara, recens': |
| 'mały staw czy też rów z wodą, stagnum parvum': |
| Czy na wozoch (in curribus, Puł: na wozyech) a czi na conoch |
| (o rzece, de fluvio) 'wpływać do innej rzeki czy stawu, uchodzić, influere': |
| A czy wszitczi, czsosz to tamo staly, poraszeny szlepotø (eos... percusserunt caecitate)... tako, aze nye mogly drzwy naleszcz |
| wskazuje przedmiot czy też sposób wykonywanej czynności 'to, hoc': |
| przedmiotowego czy też sposobowego 'to, hoc': |
| Vrzandą otrzedzy (EwZam 287: wrządzye, leg. w urzędzie czy w rządzie, strony svogyey) vicis (factum est autem, cum sacerdotio fungeretur in ordine vicis suae ante deum, secundum consuetudinem sacerdotii Luc 1, 8) 1471 |
| 'bagno porośnięte trawą czy krzakami, palus gramine vel virgultis vestita': |
| 'zranić czy też odciąć, vulnerare vel etiam abscidere': |
| Myasta albo targy, albo wszy (civitates, oppida seu villae), czo leszą pod waszym (sc. madborskim) prawem..., czy mogą do wasz po prawo chodzycz |
| 'szarańcza czy też jakaś roślina, locusta vel herba quaedam': |
| uspokoić się 'stać się spokojnym czy też wypocząć, quietum fieri vel etiam e labore se reficere' (?): |
| Czy wszitczi... poraszeny szlepotø..., tako aze (ita ut) nye mogly drzwy naleszcz |
| Vstawiamy, aby odtychmyast czy, ktore pozową..., ymyeli rozmyslenye na odpowiadanye... Tako tesz gdyby kto byl pozwan o dzedzyną..., temv ma bycz dan pospolity rok |
| Vstawiamy, aby gednemv dano winą abo pomowyon o glową..., ale drvdzy mogą bycz pomocznyczy zabycza glow... A tako (Sul 41: alye) czy (consortes vero), mayąly doskonale swiąthky, mayą odchodzycz |
| Ego itaque... assigno decimam manipularem ecclesiae cuiuslibet seminis... Assigno insuper partem arvi seu campi... pro quattuor tunnis seminandis pro ipsa ecclesia in Grodek, puta cum decima skopczyzna (leg. z skopczyzną czy z kopczyzną) (1409) 1614 |
| Thedi czy ysczy sluzebnycy... kmyeczy przes wyni... pozywayą..., roky gym... dayąncz y vstawyayącz (terminos... assignantes et statuentes eisdem, Dział 15: dawayącz gym roky) |
| 'doświadczyć czegoś na sobie, spróbować, experiri, temptare': |
| (w zdaniu zestawionym z przytoczeniem) wskazuje przedmiot czy też sposób wykonywanej czynności 'to, hoc': |
| Swyadeczthwa falszywego nye wyedzy (Dek III 10: ne wedzi, gl. ne mow, II 4: nye wy<e>dzy, I 8. III 2. 4, etc.: nye swyathczy, I 7. 6. 9, etc.: nye mow, VII 2: nye przemovisz, VII 6: nye bądzyesz mowyl) |
| 'zasiewy, zboże rosnące czy też zboże zżęte, sementes, frumentum in agro crescens vel demessum': |
| Czy (sc. radźce) wstąpyly... na wyethnyczą (in praetorium) y daly... volacz..., kto by bil krolowy wyerzen..., aby then kaszdy przyszedl ku wyetnyczy (ad praetorium, OrtMac 35: k *wyednyczy) |
| 'wyjść na wierzch, wyskoczyć, in lucem proferri, apparere': |
| 'pętla czy też sznur, laqueus vel fortasse funis': |
| 'komnata czy też przedsionek w pałacu, atrium, cubiculum in curia': |
| 'wydrapywać, wycierać, czy też wydrapać, wytrzeć, radere, delere': [list skrobać] |
| 'wydrapywanie, wycieranie, wymazywanie, czy też wydrapanie, wytarcie, wymazanie, actus radendi, delendi': |
| A czy pyrvey zvany Kvnovye..., a potem vyecz (tunc autem) zvany Samarytanovye |
| Gdy przyda, namyleyszy, k thobye, tedy barszo szeczknyesz szobye, zableszczysz na strony oczy, esz czy s czyala poth poskoczy |
| Po małem czasu... seszło bielmo (coepit albugo... egredi) z jego oczu jako miązdra (czy mięzdra) z białku jajecznego |
| Czy ystny (sc. saducei) barzo szkrzątny byly (hi severi nimis erant) any myeby (pro myedzy) sobą towarzyszn[n]y |
| Vstawyamy, ze czy ysczy naschi poddani... ode dnya skazanya w schesczy nyedzyelach pospolu syebye naslyaduyąnczich (continue se sequentes) any przes... vrzandnyka..., any przes ktorego czestnykow naschich... gabany bicz mayąn |
| 'skracać przez skrzywienie czy ściągnięcie, flectendo vel contrahendo breviorem reddere' (?): |
| 'skrócić się przez skrzywienie czy ściągnięcie, ściągnąć, skulić, flectendo vel contrahendo breviorem reddere, contrahere': |
| Yako zmartvychvstaną, takosch czy szye pokazą (postquam resurrexero, tibi comparebo) |
| Przetosch chczącz vchvaczycz mylego Iesusza v slovye..., a takosch czy ystny poslovye począly go pytacz |
| Jacom ya... nye *woychal *wo thwoyą dzedzyną rzeczoną Zakrzewo gwalthem anym szgwalczyl domu thwego..., anym czy panczerza... wszyal thamosch w Zakrzewye 1469 |
| Ipse (sc. Iesus) evanuit, gl. evanuit zginął (GlKazB II 53. 55: wypsnął się, R XXV 139, R XXIV 374: zelśnął, czy zelsnął, się), ab oculis eorum (Luc 24, 31) XV med. |
| Acz czy dzysza zymno twoye dzeczstwo, w myloszczy sze grzeye twoya duscha szwyathą si frigescit corporalis infancia, caritate tamen tua mens sancta [...] XV med. |
| Braczya... mayą sye trzy razy w rok spovyedaczi..., przeprosywszy blyznych <i z ni>mi sye zyednawszy (reconciliando se proximis) 1484 |
| 'obraz, malowidło czy płaskorzeźba, imago picta vel sculpta': |
| 'głupota czy też szaleństwo, obłąkanie, dementia, insania': |
| utwierdzić (oczy na kimś czy na kogoś) |
| 'otoczyć ciasno (sznurem), obwiązać, arte circumdare, cingere (fune), circumligare': |
| Szaly czy przyszyaszny ludzie... postaweny, aby myedzy sząszyady obeszrzely... krzywdy |
| Czy movyą, yze Kristus po svem posczenyv (post ieiunium) y kvszenyv yavnye kazal |
| 'przestępca czy też dłużnik, maleficus vel qui alteri pecuniam debet': |
| Nyepotrzebyen czy yvsz szadni lyekarz na vszdrowyenye twego szina XV ex. |
| 'to, co dojrzało, czy też stan dojrzałości, quod maturum est, fortasse maturitas': |
| w czymś: |
| Wyelye zzakow... ymyenyee oczczysne trzymayącz... powynnee naam... slvzbi woyenne odeymacz obikli. A thegodlya wstawyami (ideoque statuimus, Dział 10: przeto vstawyamy), aby czy tho dvchowny zzaaczi... z namy gycz oczwyscze myely na kaszdee woyni |
| corruptum pro usieczny czy usieczony: usieczna, usieczona rana 'rana zadana bronią sieczną, vulnus ferro acie instructo illatum': |
| 'karcenie, ganienie czy też to, co budzi odrazę, jest godne nagany, castigatio vel res castigatione digna': |
| wodna soczewicza czy szoczewicza |
| wodna soczewiczka czy szoczewiczka |
| Czy to wszitcy bily szø sesly do padola lesznego, ges to gest morze solne (in vallem silvestrem, quae nunc est mare salis) |
| 'sól warzonka czy też płynna solanka, sal coctus vel aqua salsa': |
| Czy wszythczy tako czynyączi tą viną mayą bycz potąpyeny |
| Mzurowski reposuit vera infirmitate et ipsi habuerunt credere ipsius deposicioni, eciam sumpserunt ministerialem ad videndum al. po *wyesticzy ex mandato pallatini.Tunc ibidem fuit et vidit ipsum iacentem ita, quod nullum verbum ab ipso audire petivit 1447 |
| 'budynek czy też część budynku służąca do przechowywania zboża i innych artykułów żywnościowych, aedificium vel pars aedificii frumento aliisque alimentis asservandis destinata': |
| (w stosunkach biblijnych, in Scriptura sacra) 'wyrok utrwalony na piśmie czy też prawem przepisany, sententia conscripta vel lege praescripta': |
| Dam czy szya... w szemy zakopacz, alye cza pewno potrzepya, geth<no> szobye kosza szclepya |
| 'działać, czynić, agere, facere': |
| Povyem czy o mey kosze, gethno gyey povachay w nosze |
| ten wskazuje może na jakość obiektu 'taki czy też ten, talis vel etiam hic': |
| 'dotyczący teścia, tu jakiegoś krewnego czy powinowatego, ad socerum, id est consanguineum vel agnatum quendam pertinens': |
| 'ojciec męża lub żony, lub inny powinowaty czy krewny, pater mariti vel uxoris, vel alius agnatus consanguineusque': |
| Czy, gisch placzą tągą do boga, takye bądą vczyescheny XV med. |
| 'zniechęcenie, uczucie przesytu czy wstrętu, taedium, fastidium' (?)': |
| Bødz yemv... yako wyrzbcza, yøsz se weszdghy (leg. weżdgi czy weżgdy?, semper, Puł: wezdy) [se] pasze |
| Racz przygączy nasze chwali..., abychom czy wszdi chwalyly 1421 |
| 'być bezczynnym, nihil facere, otiosum esse': |
| dubium 'stos drewna czy też kępa drzew, acervus lignorum vel etiam aliquot arbores uno loco collocatae': |
| 'rodzaj deski czy też dranicy, zapewne o ustalonych rozmiarach, asser quidam, fortasse certae cuiusdam magnitudinis': |
| 'zatrzymać celem doprowadzenia do sądu czy też pozwać do sądu, doprowadzić do sądu, aliquem ad ius ducendum detinere, vel ad ius ducere, vocare': |
| 'pozywać do sądu, czy też więzić, in ius vocare, fortasse etiam in carcerem conicere': |
| Dominus Nicolaus... intromittet se al. w<w>iąże <się> in kmethonem al. w czy<n>szu 1459 |
| 'kandydat na męża czy kochanka, iuvenis, quem maritium vel amantem puellae cupiunt' (?): |
| Gdze sø czy møzowye...? Wiwyedz ge sam, acz ge poznami (ut cognoscamus eos) |
| 'postój czy też miejsce postoju, actus consistendi, mansio vel etiam locus, quo aliquis consistit' (?): |
| Iako Ian ne vpominal mi sø swego praua, kedi wtoro (pro wtorø czy wtore?) do podsøthka ial 1391 |
| Czy, gisch placzą *przetluzenya tego bita, bądą vczyescheny wibawyenim XV med. |
| 'podebrać pszczołom miód czy też ukraść ule z pszczołami, mel ex alvearibus extrahere vel alvearia cum apibus furari': |
| 'zasłużony czy też wysłużony, (bene) meritus' (?): |
| Y czinyly czy, gisz dzalaly, rozvmnye a zapelnyaly scyenne rosyedlyni swima røkama y nawyedly dom bozi we sstaw pyrwi (in statum pristinum) |
| 'ustępować przed czymś, unikać, alicui rei cedere, aliquid effugere': |
| 'gardło, przełyk, czy też żarłoczność, fauces, fortasse etiam edacitas': |
| w opisie herbu 'koło, krąg czy też pierścień, orbis, circulus, vel etiam anulus': |
| 'potok czy źródło, rivus vel fons': |
| Miczko... et... Nicolaus... recognouerunt inter willas fecisse granicies seu signa... a signo dicto toporzys[c]ko, przełężec (czy przełaziec), quod currit a pratis maiori Zrzece... et ad sinistram Szuszczyce a signo toporzys[c]ko ad signum szady kierz XIV ex. |
| 'dać czy też uzyskać obietnicę, promittere vel promissionem obtinere': |
| Super tropheum dic, na wiczianstwe swatczy, wimawiay, triumphum (pange, lingua, gloriosi proelium certaminis et super crucis trophaeo dic triumphum nobilem, qualiter redemptor orbis immolatus vicerit) 1444 |
| 'dolna część czegoś czy też miara długości, alicuius rei pars infima vel etiam mensura longitudinis': |
| Ma-ly począcz od szwey polowycze murv trzy stopy kopacz, czyly ma poczacz od... polowycze mvrv szwego sząszyada kopacz trzy stopyenye (trium passuum, OrtOssol 74, 3: stopy)? |
| 'młócenie, młocka, czy też wynagrodzenie za młockę, actus frumenta terendi vel pretium pro frumento terendo solutum': |
| 'ten, kto z kim przebywa w jednym miejscu a. sytuacji, uczestnik wspólnej pracy, akcji czy zabawy, qui cum aliquo eodem loco commoratur, socius cuiusdam negotii vel ludi': |
| Czy (sc. radźcy) wstąpyly y szebraly szye szwymy (leg. z swymi) towarzyszmy (cum... consodalibus) na wyethnyczą |
| 'wspólnie z innymi biorący w czymś udział, qui cum aliis alicui rei interest': |
| 'posiadać bez zmiany użytkownika czy właściciela, nieprzerwanie, aliquid possessore non mutato, sine intermissione, possidere': |
| Czy ysczy poziczacze takye dlusznyky... ku sandu poziwayancz s prawa troyakye albo czworakye dlya nyezaplaczenya dlugu... pyenyąndze (triplicem... pecuniam) viczyangali ot... dlusznykow |
| 'podawanie trucizny czy też trucie, venenum praebendi vel etiam veneno necandi actus': |
| 'człowiek chory, słaby czy też szaleniec, obłąkaniec, homo aeger, infirmus aut insanus, furiosus': |
| Zablesczysz na strony oczy, esz czy s czyala poth poskoczy |
| Czy pyrvey zvany *Kvnovye..., a potem vyecz zvany Samarytanovye, yakoby pomyedznyczy albo strozovye (medii) myedzy Zydy a myedzy poganystvem |
| Tercii testes iurabunt..., quod is Stepan super domum Klos(z) (czy Kłos(z)... non ambulavit, neque ipsam combussit, neque quidquid de rebus ipsius in domo recepit, nec furatus est, neque eius processu al. śladem ipsum tetigerunt al. doszto 1449 |
| 'gałązka, latorośl czy też usuwanie zbędnych gałązek, palmes vel amputatio palmitum infructuosorum' (?): |
| 'pewna ilość soli czy też gatunek soli, certus quidam modus salis vel etiam genus salis' (?): |
| 'uchwyciwszy zębami itp. zranić, skaleczyć, ugryźć, dentibus laedere, vulnerare, mordere': |
| O swynach vkladamy (decernimus), ysz kthokole swynye wlosthne do czvdzego lasza na szolącz wypądzy, ten, czy (leg. czyj) by byl lasz, ... moze... swynye zagyącz |
| Ut tu crispe, trzyansoglowye, aspiceres..., crinale eius (sc. Christi) quale fuit, quia corona spinea, et tu non abhorres tibi crinale pro X grossis uel pro marca comparare ale yas czy skapa na ssygy ca 1450 |
| 'odpadek przy struganiu, wiór, czy też odłamek kłosa, assulae, schidiae vel etiam pars spicae' (?): |
| 'tkanina używana na podszewkę czy też kolorowa obszywka, bramowanie szaty, pannus subsutus vel limbus vestimenti e panno diversi coloris confectus': |
| 'a tutaj czy też a tymczasem, et hic aut interea': |
| w tłumaczeniu niejednoznacznego tekstu łacińskiego 'teraz zaraz czy tu zaraz, hoc tempore statim vel hoc loco statim': |
| 'strzała czy oszczep używany przy polowaniu na tura, sagitta vel iaculum bovi primogenio venando destinata' (?): |
| 'wełna pochodząca z padłych owiec czy też padła owca, lana ovium morticinarum vel etiam ovis morticina': |
| 'stryj czy też mąż siostry, patruus vel etiam maritus sororis': |
| Ysz kthokole swynye wlosthne do czvdzego lasza na szolącz wypądzy (depulerit, Dział 59: pvsczy), ten, czy (leg. czyj) by byl lasz, pyrwą raszą weszmye genego wyeprza |
| Iakosz szie thv czy vypyssaly, kthorzysz thowarzisze przi thim byly nastharshy: Sthanyslaw Iarek, Mykolay Kaszmyrskj, Marczin Sznyna (leg. z Żnina) 1491 |
| 'ogrodzenie, płot czy też żerdź na ogrodzenie, saeptum vel etiam pertica saepto conficiendo apta': |
| Czy (sc. bezprawni) nye mogą nykomv ku gego prawu pomocz, to gesth szwyathczycz (testimonium ferre, OrtMac 29: szwyaczycz) |
| Cayphasch... rzekl do mylego Iesucrista: *Slyschychly, czo czy przeczyw tobye svyadscha (quae isti adversum te testificantur Mat 26, 62)? |
| przenośnie 'toczyć sprawę przeciw komuś, litem adversus aliquem agere': |
| 'danie posagu czy też wyprawy wydawanej za mąż kobiecie, actus mulierem nubentem dote vel paraphernis donandi': |
| 'zrozumiale czy też dokładnie, clare, distincte, vel diligenter, accurate': |
| Jze czy *ludzey... nye wirąbali *kxanczu canonicoui trzidzesczy *roczaynich dambow 1442 |
| 'pokrycie budynku czy też belkowanie dachu, tectum domus vel etiam trabes tecti': |
| 'mała studnia czy źródełko, parvus puteus vel etiam fons': |
| 'mała studnia czy źródełko, parvus puteus vel etiam fons': może już nomen proprium: |
| 'urzeczywistnić, wprowadzić w czyn, facere': [urzeczywistni Bóg] |
| 'belka czy też łata używana do robót budowlanych, trabs vel etiam axis, quae aliquid aedificantibus usui sunt': |
| 'belka czy też łata używana do robót budowlanych, trabs vel etiam axis, quae aliquid aedificantibus usui sunt': |
| Mnye pirvey sticzen *dzeye, w then czy ludzye barso pyya ca 1455 |
| 'belka czy też łata używana do robót budowlanych, trabs vel etiam axis, quae aliquid aedificantibus usui sunt': |
| Pognatham czy canonyky, proboscze, suffragany |
| 'tkacz sukna czy też kupiec, handlarz suknem, pannorum textor vel etiam mercator pannarius': |
| Myesczanyn svkno (pannos)... zemyanynowy na borg dayancz, przes swyatki doswyathczy o dlug |
| Czy vbodzy slyachczycy... o pewney svmmye pyenyądzi (de certa summa pecuniae) szą gednayą z nymy (sc. z woźnymi) |
| 'hołd feudalny czy też jakaś powinność związana ze stosunkiem lennym, hommagium feodale vel nexus quidam feodalis' (?): |
| 'mąż siostry czy też stryj, maritus sororis vel etiam patruus': |
| 'pilnowanie, czuwanie, czy też napomnienie, custodia, tuitio vel admonitio': |
| 'hojny, szczodrobliwy czy dawca hojny, liberalis, largus, vel largitor': |
| 'grzywna płacona czy też tylko liczona w szerokich groszach, multa, quae latis grossis solvebatur vel solum computabatur': |
| O Pyetrze, nye byl czy yązyk nyevesczy myecz albo schablą, ... yze tako yey razom stąpasch y vczyekasch! |
| 'świadek czy wspólnik, testis vel socius alicuius rei': |
| Swyatky czczy dostoynimy... swąn schlyachtha (suam nobilitatem)... doswyathczi |
| Por. też: Bo moya dvscha wdraczenyv (leg. w udręczeniu czy w udrączeniu) polozona yest Naw 25. |
| 'upewnienie się czy zapewnienie sobie czegoś, aliquid sibi providendi vel parandi actus': |
| 'otwór naczynia do zatykania, czy też zatyczka, czop, os vasis obturandum vel etiam obturamentum': |
| 'rodzaj grzywny, którą łowczy ścigał osoby nieuprawnione do łowów, czy też opłata za prawo do polowania, pecunia, qua rei venatoriae magister venatores iuris venandi expertes multabat vel etiam pecunia pro iure venandi concesso solvenda': |
| 'spojrzenie, sposób patrzenia czy też wygląd zewnętrzny, aspectus, modus spectandi vel etiam habitus corporis': |
| 'koło z osadzonymi ukośnie szprychami czy też koło przeznaczone do okucia, rota radiis oblique positis instructa vel etiam rota ferro firmanda': |
| 'dniówka obliczeniowa w kopalni czy też dzienny urobek, merces diurna fossoris, vel etiam quod uno die effossum est' (?): |
| 'dniówka obliczeniowa w kopalni czy też dzienny urobek, merces diurna fossoris, vel etiam quod uno die effossum est' (?): z fleksją łacińską: |
| De silua... in Gawlow empta, czysam soluere debet 1465 |
| 'deszczułka czy też łata w suficie, asser, trabs' (?): |
| 'ogonek liścia lub owocu czy też łuska, łupina, petidus folii vel fructus, fortasse etiam tegumen, testa, folliculus': |
| 'owoc dziko rosnących jabłoni czy gruszy, fructus mali vel piri silvestris': |
| Gdyż wystupi <z> klubu (czy kłubu) si in iunctura cuiuscunque membri dislocaretur XV p. post. |
| Czy, czo pyenyądze przemynaly, ym wschytky pyenyvdze rosul y stoly przevroczyl (Jo 2, 15) |
| Jusz odethchny, nyeborakv, mow sze mnv, vbogy zakv, nye boy szya dzysz moyey scoly, nye dam czy czyszcz epistoly |
| [w miłości się grzeje czyjaś dusza] |
| 'obok czy też wzdłuż, circa sive praeter, secundum': |
| Czy yszczy przyszyasznyczy... mayaly przysząznyky wybyeracz na dlugye czaszy a yako gye maya wybyeracz, a ktho ye ma pothwyerdzacz (OrtOssol 38, 4: poczwyerdzycz)? |
| Yakom s thob[y]ą nye smowyl, yszem czy myal wroczicz dzyedziną Dambyecz thedi, kyediby my wroczil pyenyandze 1437 |
| Jacom bil gednaczem myedzy Dominikem a Wyssemirem, a czy moczne pusczili na myą, gdze bich ya jal a wczynil graniczą medzy Wilkowem a Snaty, to myely trzymacz pod zacladem stem grzywen, za ten rączil Michal... za Wyssemira, a kedim ya tamo vyal y wsul copyecz geden, tedy Dominik pusczil na myą, a Vysemir my tego ne chczal dowyerzicz a tim ssą to rozeslo 1421 |
| 'ten, kto nieumiarkowanie je i pije, czy też ten, kto żyje cudzym kosztem, qui supra modum edit et bibit aut aliorum impensis vivit': |
| 'rodzaj placka czy pieroga z mięsem, crustum quoddam, epulae e farina et carne confectae': |
| 'człowiek często przygnębiony, zatroskany czy gwałtownik, awanturnik, homo saepe demissus, providus seu vehemens, litigiosus': |
| 'przedmiot, często ozdobny, w kształcie kulki czy węzła służący jako zapięcie, guz, ornamentum, saepe ad instar globuli vel nodi ut orbiculus, fibula, usitatum': |
| 'przedmiot, często ozdobny, w kształcie kulki czy węzła służący jako zapięcie, guz, ornamentum, saepe ad instar globuli vel nodi ut orbiculus, fibula, usitatum': |
| 'pole przez jakiś czas nieorane, nieuprawiane, czy może ziemia w ogóle jeszcze nieuprawiana, ager cessatus vel novalis': |
| 'nieczystość rytualna, pokalanie, impuritas ritualis, maculatio, contaminatio': |
| 'gatunek gruszek, może mających skórkę niegładką, szorstką, czy też cętkowaną, species pirorum, fortasse cutem scabram vel maculosam habentium': |
| 'powinność stacjonowania, utrzymania podróżującego panującego i jego dworu, urzędników czy drużyny, ciążąca na ludności wiejskiej, z czasem zamieniona na czynsz, officium alendi regem ducemve eiusque aulicos, magistratus, comites iter vel mansionem facientes, quo officio cmethones obligati erant quodque postea frugibus aut pecunia praestabatur': |
| 'związany z topolą, topolowy, zrobiony z liści, kwiatów czy gniazd nasiennych topoli, populeus, e foliis, floribus vel seminibus populi confectus': |
| ‘zaprzeczyć prawa do posiadania czegoś, negare aliquio esse ius aliquid possidendi’: |