Roślina określona przez redaktorów SStp tylko po łacinie |
Zwierzę określone przez redaktorów SStp tylko po łacinie |
Wyrazy opatrzone przez redaktorów SStp uwagami dotyczącymi semantyki, fleksji, pochodzenia, eufemizacji etc. |
Znaczenie nie jest jednoznacznie określone przez redaktorów SStp |
przez, przeze |
w zwrocie sankcjonującym przysięgę, in locutione ius iurandum approbante: przysięgać przez (moc i) czyjeś zdrowie: |
Sed in omnibus nosmetipsos exhibeamus sicut dei ministros... in verbo veritatis, in virtute dei, per arma iusticie, przez zbroyą (R XXV 165: przez bronya, GlKazB II 52: przesz harnasz) sprawyedlywosczy, a dextris et a sinistris (II Cor 6, 7) XV ex. |
In omnibus exhibete uosmetipsos sicut dei ministros, in multa paciencia... per infamiam, *przeszlorzeczonye (leg. prze złorzeczenie czy przez złorzeczenie), przesz nyeslawa (SKJ I 73: przez omowę, R XXV 258: prze slawą, omową GlKazB II 52: przesz sromothą), et bonam famam (II Cor 6, 8) 1453 |
Kristus... rzekł ku swem zwolenikom: Kiedym was słał przez moszny, przez toboły..., azali wam czego niedostawało? A oni rzekli: Wszegośmy dosyć mieli. Ali już kto ma mosznę, weźmi i tobołę (sed nunc qui habet sacculum, tollat... peram Luc 22, 36) |
Przyszyegam vam przez svyathy Moyzeschov zakon, przez boga zyvego y vyernego, prze nyebo y zyemyą, yze tego czlovyeka nye znam |
Cristus rzekl o kosczyelye svego <ciała>, przepovyedayącz vmączenye svoye przez zlomyenye kosczyola, a smarthvychvstanye przez vzbudzenye, a ony to myenyly o zlomyenyv ych kosczyola kamyennego |
Syosthry przy plasczv mogą... myeczi albo y na szvkny kythlyk albo kyeczek plothna..., a tho przez *zsmarzczenya albo tez przez pynthovanya (absque ulla crispatura consutum) 1484 |
Syosthry przy plasczv mogą tez myeczi, albo y na szvkny, kythlyk albo kyeczek plothna byalego albo czarnego, a tho przez *zsmarzczenya albo tez przez pynthovanya (absque ulla crispatura consutum) 1484 |
Stalo szye, kyedysz yest myly Iesus schedl przez Samarya y przez Galyleyską zyemye, a gdysz yest wschedl v yeden kastel (castellum Luc 17, 12), zabyezely yemv dzyeszyecz mązow trądovathych |
Bogoszlawyony yesz panye, thy yenzesz yest przez poczathku y przez konycza |
Bogoszlawyony yesz panye, thy, yenzesz yest przez poczathku y przez konycza na wyeky vyeczne przezwyeczony |
Kthorego daru ny przesz kogo ('przez nikogo') mozem szobye szyszkacz, yeno przesz tha myla panna ca 1500 |
O przekląty Iudaschu,... przez czalovanye opravyasz boy, przez snamyą myr<u> obrządzasz smyercz |
Ya vam kaza nye przyszyegacz any przez nyebo..., any przez zyemye..., any na glova masz przyszyegacz (neque per caput tuum iuraveris Mat 5, 36) |
Alye voda podlvg svego przyrodzenya przeschedschy przez chvsthy y vyczyekla dzyvramy przez chvsty (penetravit per pannique foramina fluens emanavit) |
eż do wieka, (aż, eż) na wieki, na wiek wieka, na (wszytki) wieki wieczn(i)e, na wieki wiekow, na wiek(i) wiekom, na wieki i na wiek(i) wieka, wiekow, wiekom, od wieku aż do wieku, po wszytki wieki, przez wieka, przez (wszytki wieczne) wieki, przez szwytki wieki wieczn(i)e, przez nieskończone wieki wiekow |
Vesel szyą (sc. Maryja), yze rodzay czlovyeczy przez czye bądzye vybavyon y anyelskye vpadnyenye przez czyą bądzye navroczono (lapsus angelorum per te restauratur) |
Alye voda podlvg svego przyrodzenya przeschedschy przez chvsthy y vyczyekla (fluens emanavit) dzyvramy przez chvsty |
z określeniami nazywającymi miejsce, przez które się wychodzi: przez coś: |
Bog vasch... odyąl vass z rąky pharaonovey a przez vyelykye znamyona vyvyodl vass przez morze yako po schuchey zyemy |
Myly Cristus rzekl o kosczyelye svego <ciała> przepovyedayącz vmączenye svoye przez zlomyenye kosczyola a smarthvychvstanye przez vzbudzenye |
'samowolne opuszczenie przez kmiecia gospodarstwa rolnego swojego pana, desertio fundi domini sui illicite a colono facta': |
'przyjrzeć się dobrze, dokładnie, przez dłuższy czas, do woli, aspicere, satis spectare': |
przez okrąg |
przez coś: |
bez, przez dzięki |
Per infamiam et bonam famam przesz nyeslawa, slawnocz mowy, przeszlorzeczonye (leg. przez złorzeczenie? II Cor 6, 8) XV p. post. |
moc sankcjonująca przysięgę: przez coś: |
'przedostać się przez coś, przeciec, przeniknąć, per aliquid penetrare, permanare, pertinere': |
'kleista substancja, wypływająca naturalnie bądź przez nacięcia, wydzielana przez drzewa iglaste, resina de arboribus coniferis stillens': a. przez sosnę zwyczajną, de Pinu silvestri L.: |
'kleista substancja, wypływająca naturalnie bądź przez nacięcia, wydzielana przez drzewa iglaste, resina de arboribus coniferis stillens': b. przez modrzew europejski, de Larice Europaea D. C.: |
'kleista substancja, wypływająca naturalnie bądź przez nacięcia, wydzielana przez drzewa iglaste, resina de arboribus coniferis stillens':c. przez jodłę pospolitą, de Abiete pectinata D. C.: |
Tocz yest kamyen *vydzony krolyem vyelykyem, z gory przez rogv (pro rąkv) vyczyosany (qui fuit sine manibus de montibus excisus) |
przez okrąg, w okrądze |
(w przekładzie Biblii) 'namiestnik wyznaczony przez władcę, naczelnik rodu, przełożony nad robotnikami itp., procurator regis, operariis praefectus, vilicus': |
'przez całą wieczność, bez końca, in aeternum, sine fine, in perpetuum': |
d. z określeniami nazywającymi teren akcji: aa. acc. przez coś: |
Sed in omnibus exhibete uosmetipsos sicut dei ministros, ... in virtute dei... per infamiam et bonam famam, przeszlorzeczenye (leg. prze złorzeczenie a. przez złorzeczenie), przes nyeslawa <i> slawnocz mowy (SKJ I 73: przez omowę y dobra szlawathnoscz, II Cor 6, 8) 1453 |
bez, przez winy |
przez kogoś: |
Kako... byzkvp przes chrøsta chrobaka, slowna rzecznoscz przez wylyeczyenye (leg. wylecenie)... sø wyobrazzony (verbosa eloquentia per evolatum... designantur) XV med. |
po przyimku przez 'żaden, nullus': |
na, przez wszytki, szwytki wieki |
'przedawnienie, upływ czasu powodujący utratę prawa skargi lub nabycie prawa własności przez dotychczasowego posiadacza, praescriptio, usucapio, temporis spatium legibus constitutum, quo praeter lapso ius quoddam amittebatur vel alicuius rei possessio acquirebatur': |
a przez to |
Acz my... chcemy otrzymać zbawienie..., ni przez kogo (i. e. przez nikogo) jinszego nie mamy otrzymać tego, jedno przez dar Ducha Świętego |
I napełniło sie słowo, ktore *rzeczona przez proroka: Moj lud śmierdzący, aczby tako byli, jako niektorzy mienią |
Przyszaszely ku przysząstwu besz wyrzeczonego czassv, ten nye moze szye szam szandzycz przez przysząstwa przesz swe obesczye |
Przez lichoti begal iesm (Puł: byezal iesm) y chodzil (sine iniquitate cucurri et direxi) |
Blogoslawyenstwo: przez Anni swyatey przyczyna raczi nam dacz, panye, laszka thwoya |
Przez bronya (SKJ I 73: zbroyą) spravedlivosczy (per arma iustitiae II Cor 6, 7) 1449 |
Przez lichoti begal iesm y chodzil (sine iniquitate cucurri et direxi) |
przez coś: [siłą] |
Kriste, przez twe rani racz nam dacz kaplani, gizzby... nas k tobie prziwiedli |
*Nymo thy przykrosczy zewnątrzne czvynoscz przez przezstąnya, wstawycznoscz powszednya, pylnoscz, pracza (praeter illa, quae extrinsecus sunt, instantia mea quotidiana II Cor 11, 28) XV med. |
'doprowadzić do zawarcia przez córkę (siostrę) związku małżeńskiego, zgadzać się na zawarcie przez córkę (siostrę) związku małżeńskiego, filiam (sororem) in matrimonio collocare': |
Aczby... tego to nye chczano przypusczycz kv oczysczienyv swey nyewynnosczy przez nas... a ten to dla tego nyeprzypvsczenya zabieszalby, przeto aby zabieszanye abo sgechanye (fuga, Sul 60: sbyesthwo) takye gemv na sromotą nye obroczono, vstawyamy |
Aczby... tego to nye chczano przypusczycz kv oczysczienyv swey nyewynnosczy przez nas ... a ten to dla tego nyeprzypvsczenya zabieszalby (ob hoc ipsum velle fugere contingat, Sul 60: przygodzy szą gemv chczecz sbyezecz), przeto aby zabieszanye... takye gemv na sromotą nye obroczono, vstawyamy |
Sed plerumque spiritus sanctus mansionem apud nos non facit, quia venienti aditum reserare contendimus zabranyamy (poprawione przez pisarza z zabaramy) 1475 |
Kto cierpiał rok i dzień, iż z strzechy... woda ciekła przez jego dom..., przez prawej odmowy, słowie iż przeciw temu w czas przed prawem nie odmawiał albo zabraniał (absque iusta contradictione, OrtOssol 75, 1: zabronił), ten musi też to dalej cirpieć |
Kto cirpiał rok i dzień, aż z strzechy... woda ciekła... przez jego dwor..., przez prawej odmowy, słowie iż przeciw temu w czas przed prawem nie odmowił albo zabronił (absque iusta contradictione, OrtMac 101: zabraniał), ten musi też to dalej cirpieć |
Pozdrowienie gdy jej dawał (sc. Maryi)... archanjol Gabryjeł..., s obloku promień wystąpił, słuńce z siebie jest wypuścił, słuńce światłe przez zachoda, gwiazdę jasną przez zapadu 1453 |
Bo ten, przez ktoregosch yest svyat stvorzon, dobrze mogl vczynycz, yzby tego zyemya pozarla, ktory y (leg ji 'go') vderzyl, alye szmyerze radnyey chczyal nass navcz<yć> |
'posiadać spokojnie przez czas prawem oznaczony, nabyć na trwałe wskutek przedawnienia, aliquid sine impedimentis per tempus iure constitutum possidere, alicuius rei possessionem praescriptione acquirere': |
Gdykoly kto zaymye (sc. bydlę) na swem zboszv, tedy slusznye pod swiądeczstwem mosze ge chowacz przez nocz. Paknyaliby rano (in crastino, Sul 39: za yvthra) nye bylo wyprawyono, tedy ma ge dacz kv dworu |
Jako thy copcze..., thy szą starego (leg. z starego) dawna bily stare copcze..., a nygdze gyndze daley mimo thy... zay[a]mowal (cała zapiska przekreślona przez pisarza) 1420 |
1. 'prawo, nakaz (szczególnie religijny), zasady moralne, przykazania, lex, praeceptum, mandatum': a. w odniesieniu do religii żydowskiej, de religione Iudaeorum 'przymierze zawarte przez boga z Abrahamem a potem przez Mojżesza z narodem żydowskim, testamentum, foedus a deo cum Abraham deinde a Moyse cum populo Iudaeorum factum': |
Pakli o summę mniejszą... przysiąc by miał..., tegdy dosyć, że jedną przez woźnego albo przez tego, ktoremu zależy (cuius intererit), temu istemu przysięgającemu... ta ista forma przysięgi wznowiona ma być |
Aczbi kto s umyszla zabil blysznego swego a przez zaloszenya (per insidias), od oltarza mego widrzesz gy |
przez, bez roki |
Vstawyamy, aby w tey dzedzynye, ktora by byla nagabana..., przez wosznego lystem pozewnym dano yawny rok (terminum citationis edictum publicum proponatur citando, Sul 38: abi... rok poszwanya... yawnye byl wszyawyon) |
Gdy Pyotr... bądze trzemy razmy przez woznego yawno wywolayącz kv odpowiedzenyv przypozwan, dayącz gemv pewny rok y myesczcze (ad certum locum et terminum debebit citari, Sul 29: na pewni rok y myescze myaan pozwan bycz)..., tedy sądza... ma... tego nyestalego zdacz |
Quem, gl. sc. dominum, seruorum excessus ad iram concitat, ire sue primicias impermixta mansvetudine, gl. id est simplici, fideli et vera humilitate nye zamyeschaną (skreślone przez pisarza), prostą czyrzpetlyvosczy<ą>, moderetur 1466 |
Adveniat regnum tuum iocundum sine permixcione radosc przeszamyeszanya (leg. prze zamieszania a. przez zamieszania) XV p. pr. |
bez, kromie, przez zamieszkania: |
S obłoku promień wystąpił, słuńce z siebie jest wypuścił, słuńce światłe przez zachoda, gwiazdę jasną przez zapadu 1453 |
Vstawyamy, aby gdy bracza abo przyaczele, blyszszy abo daleczy rozdzelayą syą (ut... ab invicem separati fuerint vel divisi, Sul 53: oth szebye rosdzeleny a othdzeleny bądącz), a w tem dzale bądą myeszkacz przez trzy lyata y trzy myesyącze w mylczenyv |
Gen rozdzelyl Morze Czyrwone w rozdzelena (qui divisit mare Rubrum in divisiones) y wywodl Yzrahel przez posrzod gego |
Antipater... czyagnaw do Rzyma, kvpyv pevnego yadv od yedney nyevyasty z Araby y polozyl, isch dokądby yego nye bylo, ządan (leg. zadan) przez yego sluga... [sz]yego oyczv (ipse... Romam properavit, ... venenum... apud uxorem Pherorae reponens, quod interim dum ipse abesset, per ministrum... patri propinaretur) |
Cum decrevisset dominus tollere Helyam per turbinem in paradysum, gl. per turbinem przez powetrze do paradyza (IV Reg 2, 1) XV med. |
Ysze po zaprzenyv slvszebnyka przez zamyeszkanya Ian dokonale swyatky, ktorimi syą zawyodl, postawyl (per... idoneos testes... offerebat se probaturum), ... swyatky skazalysmy... przypvsczycz |
Kto wzyal pevne lyekarstwo, badzye vzdrovyon [bądzye], wsakosz przez dokonanya pevnye ma bycz vzdrovyon (per effectus plenitudinem curandus) |
Ale iże rycerze ziem naszych w sądziech wiec pospolitych... personę naszę znamionują,... skazania przez nie uczyniona moc mają wiekuistą..., przed ktorymiż też wzdawania wielkiego imienia się dzieją, jeż skazania i wzdawania, i jinsze rzeczy, przez nie osądzone a dokończone, w osobnych księgach popisują (coram quibus etiam resignationes bonorum magnorum peragantur, quae sententiae, resignationes et aliae causae per eosdem definitae in speciali libro conscribuntur) |
'nabyć prawa do czegoś przez tzw. zasiedzenie, tzn. nieprzerwane korzystanie z czegoś w czasie określonym przez prawo, possessionem alicuius rei praescriptione acquirere': |
Cirrus czyb vel zathoczką (przekreślone przez pisarza zathyczką) ca 1500 |
także 'wyższy tytuł naukowy nadawany przez uniwersytet, honoris titulus, quo universitas viros doctos ornat': |
Kedykoly ('kędykoli') schedl, tądy dvyema strumyenyoma krev plynąla z yego svyathych nog, az szye suknya ve krvy maczala a ta ysta suknya vschytka byla czyrvona, yakoby yą ve krvy rozmaczal, bo szye krev przytrączyvschy przez nye, aze na zyemyą capala |
Yam drzvy, przez mye vnydzyely kto, zbavyon bądzye, a vnydzye y vynydzye, y najdą pastucha (per me, si quis introierit, salvabitur et ingredietur et pascua inveniet Jo 10, 9) |
Caritas non emulatur zawiscy (wyraz skreślony przez pisarza), zazrzy (I Cor 13, 4, GlKazB II 51, R XXV 165, SKJ I 70, Zab 524, WisłRp nr 2366: ne zayrzy, MacDod 148: nyerada *zavydy, nyczego nye szasrzy) XV |
Proscha... przez ta nadzyeya, *ktorzyz prze czya maya wschysthczy rospaczeny |
'w prawie zwyczajowym publiczne, zgodne z umową naruszenie przez wierzyciela czci dłużnika niewywiązującego się ze swoich zabowiązań, najczęściej przez ubliżanie mu słowami, conviciae, quibus secundum consuetudinem creditor debitorem sibi non satisfacientem ex convento publice carpebat': |
Alye ysze then tho w sządze stoyącz, myenyl przerzeczone pyenyądze przes przerzeczonego Maczyeya dlvsznyka gysczystego bily bicz zaplaczone (praedictam pecuniam per praefatum Matthiam debitorem principalem fuisse persolutam, Dział 43: ten to przed sądem rzecl, ysze pyenyądze gemv są zaplaczony przez gysczcza), my skazvyemy..., aby doszwyathczono bylo zaplaczenye |
przez zęby splunąć: |
Ysze my ten kmecz sbegl przez czasv ode mye 1448 |
przez coś: |
Przez lazaczene deceptorie XV p. post. |
Ktokolwie naucza albo każe przez dopuszczenia wyszego biskupa, tego mamy umorzyć |
Vy obyczayem svyeczkych przez prelaczstva przycz <chcecie> a wschakosch nye mozeczye, bo kv vyschemv stolczv nye moczą, alye smyarą przydz |
Tedy to ysthne svyąthe zebranye (collegium) szyedzyely tamo przez nocz |
Tako więc je (sc. dary) ty nadziesz przez świętą spowiedź a teże przez dostojną pokutę |
Muszym ('muszę') v (pro z) svego mocznego stolcza na dol stąpycz (leg. zstępić) y smylovacz szye nad nymy (sc. ludźmi) przez mego mylego szyna na svyat zeslanye |
Zaprawda, synkv myly, przez mąskyego dotknyenya y zlączenyą... yestem czyą począla (sine commixtione virilis contagii... te concepi) |
Alye yze rzekl, yescze mam oczysczon bycz, yze yvsch byl oczysczon [byl] kr[ry]wya Iesukrystuszova, alye pevnye<j> myal bycz okrzczon svyątem krzstem, yako kto wzyal pevne lyekarstwo, badzye vzdrovyon [bądzye], wsakosz przez dokonanya pevnye ma bycz vzdrovyon (se adhuc mundandum dixit, quia si iam mundatus, et per sanguinem Christi plenius erat mundandus, sicut quis accepta efficaci medicina per causam curatus dicitur, per effectus plenitudinem curandus) |
O tobyesmy schlyszely vyelykye dzyvy y vyelyką tvoyą mocz, ktorąsz czynysz nyemocznem..., bo przez lekarstwa zelnego albo korzennego (sine medicamine, radicibus et herbis) vzdravyasz nyemoczy yednem slovem |
Nykt przez czygey woley czvdza rzecz ma dracz (pro bracz?, Sul 44: O glvpyem branyv rzeczy czvdzych) |
Przez wszytek rok kolzdy pyątek mayą posczyczi (sexta feria totius anni ieiunium celebrent) 1484 |
Vczinil iesm se iaco czlowek przez pomoczi medzy martwimi wolen (inter mortuos liber) |
Przez zlenyenya sine desidia 1447 |
Przez thy wszysthky radosczy, yeszczy napomyna czerkyew szwyatha..., pokazy my... nawyszscha vczyecha dvschy mey |
Przez tą dzyevycza anyelszkye ma bycz napravyenye (per eam restaurabitur lapsus angelorum) |
Videntes nunc per speculum in enigmate yako przeszvyerczyadlo (leg. prze zwierciadło a. przez zwierciadło) a w przykryczv 1456 |
Przez myloscz szyna thwego yednaczka, boga naschego Jesu Crista, ... przydzy na pomocz mnye |
Gdysz slodzeystwa... przes slostnyky a slosczywe lvdzy (per maleficos, Dział 45: przez zle ludzy)... skrytha bywayą... vstawyamy |
Thego dzyw (leg. dziwu) bosthwu (pro bosthwo) poządalo, aby zywoth panyenszky plod noszyl przez dothknyenya maszkyego |
<A>by zemyanye... s pyrw (leg. z pirwu) w swey czczy szadnym zlodzeystwem nyeporvszeny od nas abo swych sasyad myely nyektore zachowanye czczy dla swego oczyszczenya, a to gdy gemv dla gego masstwa (propter bonam praesumptionem, Sul 44: dla dobrego *dompmnymanya) o zboy nye dana wina przez sąsyady, tedy sam wlosną rąką odygdze |
'przepuścić przez płótno a. przez sito, cribro vel linteo succernere, percolare': |
Przedal ies lud twoy przez *møta y ne bilo mnoszstwa w ma<na>ch (in commutationibus, Puł: w przemyenyenyu) gich |
Bo troyakye sø rzeczy, przez yezz sye kto wydzy od lyvda swyøt: pyrzwe yest lzza (leg. łża) zdradzayøczych y podobacz sye *chczøczym (primum est mendacium fallacium et placere volentium) XV med. |
Gen (qui) rozdzelyl Morze Czyrwone w rozdzelena y wywodl Yzrahel przez posrzod gego |
Tegdi Moyszesz wyprawyl wszitko synoom izrahelskym, ktorzysz to nye upozluchaly gego przez nødzenye ducha (propter angustiam spiritus) a prze dzalo przetwarde |
Proscha czye..., yzby proszyla za mna y raczylaby mye vysluchacz we wschech potrzebyznach y w nadzach mogych przez pomoczy thwoyey w ona godzyna drzancza, kyedy duscha moya vynydzye s czyala mego |
Przez tha radoscz, yazesz tedy myala, kyedy yesz yego mathka przede wszchem szwyathem przeyavyla |
przejć przez prawa |
Mnogy yescze przed dzwyrzmy bødze, czszo na yego masto szødze, an mu ma przez dzenky wstacz, lepyey by tego (sc. siadania za stołem) nechacz |
przez ługu zmyć |
'spowodowany przez zmysły, tj. przez zdolność do odbierania wrażeń, bodźców, a sensibus effectus': |
Przez ty czvda on byl znamyenyczye slyszan (ipse divulgatur) na wschythky krolestwa |
Byskupstwo yvz bylo skazono, yze nye davano nykomv yze (pro aze) do smyerczy podlug zakona bozego, ale przez rok telko, a to przeto, yze przemyczano pyenyadzmy |
Bo kakokolvye mnye vydzyczye v pravem czlovyeczyenstvye..., vschakosch by ('gdyby') nye bylo ve mnye prave skryte bostwo, nye mogl<ob>y bycz przez moye czyrpyenye y moyą smyercz grzeschnych vykupyenye |
Themv szye nye trzeba dzyvovacz, yze <przykładnie> mynya, yszby dvsza myala czlonky bo y bostwo thymze obyczayem przez czlonky yest znamyonano (cum divinitas eodem tropo per membra distinguatur) |
W nyebo nas przeprowadzasz, Criste, przez thwe umączenye XV ex. |
Przez kamień aut przez okna per cancellos, id est per fenestras (cecidit... per cancellos coenaculi sui IV Reg 1, 2) 1471 |
Muszym ('muszę') v (pro z) svego mocznego stolcza na dol stąpycz (leg. zstępić) y smylovacz szye nad nymy (sc. ludźmi) przez mego mylego szyna na syvat zeslanye |
Tegdi Moyszesz wyprawyl wszitko synoom Izrahelskym, ktorzysz to nye upozluchaly gego przez nødzenye ducha a prze dzalo przetwarde (propter angustiam spiritus et opus durissimum) |
'przesunąć coś przez coś, przeciągnąć przez otwór, per foramen transmittere': |
'przesunięcie czegoś przez coś, przeciągnięcie przez otwór, aliquid per foramen transmittendi actus': |
Byezal (sc. Judasz) do Zydow... a vschedschy v radą ych y rzekl ym darsko przez wschego strachv: Ia vyem dobrze, czo vy spravyaczye |
Czemv myly Cristus Yvdascha zovye przyaczyelem szvym, kyedysch yest nyeprzyaczyelem yego? Myny szye, yze to rzekl wyvloczenyv (leg. w uwłoczeniu?), albo przevrotnye przez *vyobrazenya tey ffiguri antifresim, ktora yesth kyedy gyn[y]e movyą a nye (pro yne) rozvmyeyą |
(ić) przez ulicę, przez drogę |
Braczya... mayą myeczi odzyenye... nyedrogye, vyąwschy, nyzby sye ynako... zvydzialo przez *stharzsche z doradzenym mynistrowzkyem (per visitatores de consilio ministrorum ob causam legitimam... dispensatum) 1484 |
Na tem *drogu bily czasky cztyrzy... y krøszky przez wsziczky (per singulos) |
Kriste, przez twe rani racz nam dacz kaplani |
Przyszyegayącz vam przez mocz czeszarską y zdrovye |
Vmarly, kaza tobye przez tego, yen czye stvorzyl (per hunc, qui te creavit)..., by wstal z marthvych |
to, co jest przedmiotem interpretacji: coś przez coś rozumieć, znamionować się itp.: |
Braczya ... mayą myeczi odzyenye schare..., vyąwschy nyzby sye ynako podlug czasszow... vydzialo przez stharzsche (per visitatores)... kthoremv odzyenye drossche nosziczy 1484 |
Dzedzina odvmarta uel pvsczina przez dzedzicza |
Iacom ne wegnal cobili w Mikolaewø (Pozn 34: Micnewø) dzedzinø przez yego woley 1386 |
Aczby do kosczola... vczekl, tedy przez poruszenya swiątosczy ma bycz zlostnyk wząth a podlug prawa osądzon |
brak określonych warunków, działanie wbrew czemuś, komuś 'wbrew, przeciw, contra, adversum': przez prawa: |
przez woli: |
Slugacz nye mosze any gest wolen czynicz zadnego vrządu przez swego pana XV p. post. |
Nye czyn grzechv nyeczystego przez (Dek III 1–6. 10. 11. 13. 14. 16. 17. 20. 22. 24–30: procz, 15: krom) vrzędu malzenskiego |
Kristus modly szye... za thy, ktorzy by vyerzyly v bog przez kazanye apostolskye |
A byl to yeden z yego zvolyenykow, Ian evanyelysta..., yegosch myloval myly Iesus navyeczey nad ynsche, alye osobnym mylovanym, bo myrne s tego zyvota vyschedl, a nye przez mąka |
Nam takie grzesznym sługam twoim... część... dać raczy... przez Krysta..., przez ktoregoż to wszyćko, Panie, zawżdy dobre stwarzasz, poświęcasz, ożywiasz, przeżegnawasz (Msza III. VI. VII. XIV: żegnasz, I. VIII: bogosławisz, IV: błogosławisz) benedicis, i dajesz nam ca 1431 |
Ty, svyatloscz vyeczna, svyecza y zvyerczyadlo przez zakalv,... sklyanasch (pro sklanyasch) szye przede mną |
O przekląty Iudaschu, gdzyesz szye navczyl temv znamyenyv zdradzenya?... O nyesczasne znamye, przez czalovanye opravyasz boy |
Pokladaymy zbawyenya naszego nadzyeyą w szwyąthey Anny modlythwye, laczwye weszmyemy wyszluchanye przez yey naszwyathsze przyczynyenye |
Paknyali odtychmyast ktorego tako nyeposlusznego nam wydadzą, przez naszego komornyka, pod ktorego choragwyą myalby stacz, tedy konye tego ryczerza albo slachczicza przydawamy (applicentur, Sul 21: mayą bycz przidani) podkomorzemv |
Przeto kto jest przysiężnikiem..., ten może... najć ortel... a przymąli ji [przez przysięgi albo] przez przygany (absque contradictione, OrtMac 110: bez przygany) za prawo, tedy ten ortel ma mieć moc |
Malo schyrokye oczy myal a svyatle yako kraszą yacynctova, byalosczy yego oczv yakoby byale mleko przez wsze przygany a nasylne krasne |
Dział..., gdy przez trzy lata i przez trzy miesiące tr<w>ał, ma być mocen i dzirżan |
Day my, myly gospodnye, przez twa nyewynna szmyercz |
Przeto, aby nyezgodny vczychnali a zgodny przespyecznoscz myeli, vkladi y prawa są przez rącze bosze vstawyony |
Falschywye, nyedobrze mowyą, ktorzy czudną panną mazą, pyrwym grzechem nyezmazaną, bo przez boga zachowaną XV ex. |
Ya czyebye proscha... przez twe wschysthko dosthoyenysthwo, przyyay my thego, abych ya... mogla przyacz czyebye szamego |
K temv yestem przyschedl na then svyat przez oplczenye y przysczye v czyalo, abych svyadecztvo dal pravdzye |
Braczya... maya myeczi odzyenye... nyedrogye, vyąwschy nyzby sye ynako... zvydzialo przez *stharzsche (nisi fuerit... per visitatores... dispensatum) 1484 |
Nyepodobno, by nye przyslo pogorsenye (impossibile est, ut non veniant scandala), alye gorze temv, przez ktoregosz pogorszenye przydzye (per quem veniunt Luc 17, 1) |
Gorze nam! czo szye ma stacz a przydz przez to vyelykye znamye (quid futurum est per signum)? |
Bo nye tilko lyvdze sluszø gemv przez cyø, ale y zwyerzøta polna (bestiae agri) poddani sø gemv |
przez dzięk |
Przez thy dobroty thwoye czyebye proscha, obezrzy moya nagota |
'odgłos wydawany przez uderzające o siebie dłonie a. przez fale itp., strepitus': |
'zdobycie, pozyskanie, tu przez odkupienie, zbawienie, acquisitio, hic per redemptionem': |
Dominus episcopus... wziął dwoje pieniądze za jednę dziesięcinę..., a o to mię przez prawa i przez winy klął 1398 |
Biskup przez motyla chrobaka..., dwojaka wola przez dwa rogi motylowa (per duo cornua papilionis)... wyobrażony są i wyłożony XV med. |
(Byskupovye) myenyącz grzech vroczycz pyenyądze v skarb... A takosch vschedschy v radą, kupyly za nye rolyą ffygulovą (emerunt ex illis agrum figuli Mat 27, 7), tako rzekączego, bo ffygulusz moze thu bycz vloscze ymyą tey roly albo tego czlovyeka, ktorego byla tha rolya... Tedy szye napelnylo..., czo bylo rzeczono przez Ieremyascha proroka rzekączego: Y vzyąly... trzydzyesczy pyenyądzy..., y daly ye na rolyą ffygulovą (et dederunt eos in agrum figuli Mat 27, 10) tako rzekączego fyguly |
Czemv myly Cristus Yvdascha zovye przyaczyelem szvym, kyedysch yest nyeprzyaczyelem yego? Myny szye, yze to rzekl wyvloczenyv (leg. w uwłoczeniu?) albo przevrotnye przez *vyobrazenya tey ffiguri antifresim, ktora yesth, kyedy gyn[y]e movyą, a <i>n[y]e rozvmyeyą |
'zawiadomić kogoś przez posłańca (posłańców) lub woźnego o jakiejś sprawie prawnej, najczęściej o terminie (i miejscu) rozprawy sądowej, wezwać przed sąd, upomnieć się o wykonanie czegoś prawnie się należącego lub przez sąd nakazanego, uprzedzić o odpowiedzialności sądowej, aliquem certiorem facere de iudicii termino ac loco, aliquem in ius vocare, aliquem de legibus observandis commonere': |
Vstawiamy, aby gednemv dano winą abo pomowyon o glową y poprzyssyąszon przez tego, kto nany mowy |
Jaco my Ramsz taco wele swonl: *trzidzeczscze zlotich a postawecz *canich, a poncz grzywen, a zamostrzali, a zadla (tekst skreślony przez pisarza) 1400 |
przez myśli |
Ale Pan przedchodził je <...> w słupie obłokowem (in columna nubis) przez dzień, a przez noc w słupie ogniowem |
Proszą czye, panye Yezv Kryszczye, przez thy naszwyethsze meky... vybav mye od mąk pyekelnych XV ex. |
'przez porównanie, przez przypowieść, per comparationem, per parabolam': |
wyraża stosunki przestrzenne, miejsce objęte akcją, miejsce, na które rozprzestrzenia się akcja: a. miejsce stopniowo obejmowane akcją, miejsce, przez które toczy się akcja: 'przez, w , per, in': |
Przeto chczem, aby gdy Pyotr... bądze trzemy razmy przez woznego yawno wywolayącz kv odpowiedzenyv przypozwan (per ministerialem publice tribus vicibus proclamando... debebit citari, Sul 29: abi... przes slvzebnyka... myaan pozwan bycz) dayącz gemv pewny rok y myesczcze, a gdy nye stanye..., tedy sądza... ma skazacz a tego nyestalego zdacz |
'przez domieszanie specjalnych składników nadawać czemuś pożądany smak, certis quibusdam rebus admixtis efficere, ut aliquid sapore sit optato': (wino) przyprawiane 'wino o smaku nadanym mu przez domieszane składniki, vinum, quod rebus admixtis certum quendam saporem obtinuit': |
I czo szye przez tho rozvmye, yze napyrvey nyevyastha zyavya Pyotra?... Przetosch byla tha ystna dzyevka, ktora przypravyala zaprzenye volnosczy, a k temv vrothnyczka byskupya, ktora byla przypravyenye vpadnyenya czerekvye y klucznykovy krolewstwa nyebyeskyego |
A gdykoly kto zaymye (sc. bydlę) na swem zboszv, tedy slusznye pod swiądeczstwem mosze ge chowacz przez nocz |
Iesus rzecze kv mystrzovy: Czo szye przez to slovo myeny (littera quid haec interpretatur)? |
Dzyevycza Marya... byla... *oczystczona przez dvcha svyątego od przyrodzonego grzechu (ab originali peccato) |
Przeto chczem, gdyby nyekto byl pozwan... kv odpowyadanyv na szalobą dowoda (pro powoda), a ten to nye stanye, ... powodowy ma bycz przysądzona wlostna d[r]zerszawa..., a sąmpyercza yvsz ma odstąpycz y straczycz owszeyky przez *przysądzenya naszego sądzey (per iudicis sententiam, Sul 32: przes sąndzyno skazanye) |
To yest moy syn namyleyschy, v nym szye mnye dobrze vlyvbylo, czvsz v tobye y przez czya lyvboscz vstavylem moya czynycz (in te et per te placitum meum gerere constitui) |
To prawo łajał Hannusz przez swego rzecznika i przysiągł (OrtMac 70: przyszedł) przez ortele na ławicę (qui praelocutor sententiis super scamnum venit) |
Przez pochodzenye per dependenciam XV ex. |
Vstawyamy, aby w tey dzedzynye, ktora by byla nagabana abo gdze gyndze przez wosznego lystem pozewnym dano yawny rok |
Zolczyen siue cicorea (skreślone przez pisarza) XV p. post |
Przez solczy sine felle ca 1450 |
Ale będzieli kto o taką rzecz obżałowan prosto przez obwołania (OrtBrRp 71, 3: przez wołania) przed świecskim sądem, ten to odyjdzie sam swą ręką, a radźce nic tego nie mają sędzić |
Szli jesmy przez ogień i przez wodę i wwiodł jeś nas w ochłodzenie (et eduxisti nos in refrigerium) |
Paknyali odtychmyast ktorego tako nyeposlusznego nam wydadzą przez naszego komornyka (per subcamerarium, Sul 21: podkomorzego), pod ktorego choragwyą myalby stacz, tedy konye tego ryczerza albo slachczicza przydawamy podkomorzemv |
Iudaschu..., przez czalovanye popelnyasch mązoboystwo, opusczy znamyą myrv a konay, czosz poczal |
Przymy mye przez thwe goracze myloszerdzye, bo yes przythvlyenye wschech odrzvczonych |
wyznaczając odcinek czasu, przez który trwała akcja lub stan 'przez, w ciągu, per, intra': |
Przystąpyl k nyemv (sc. k Jesusowi) centurio, proschącz yego przez pomocz starszych Zydow (seniorum Iudaeorum), aby vzdrovyl syna yego paralyzem zarazonego |
O tem tez bog oczyecz movy przez proroka Izayascha na konczv kxyag |
wyrażenie przyimkowe: bez (przez) końca: |
Przez tha pocztha (sc. proszę), yaz masz ode wschey rzyschey nyebyeszkyey |
Poszly, myloszyerny gospodnye, szwyathego ducha, aby my rzekl przez szlowa szwe (pro szwego 'wszego') gloszno, czo by mye przyprawylo kv prawdzye |
Kto cirpiał rok i dzień, aż z strzechy albo z rynny woda ciekła [przed] przez jego dwor albo dom przez prawej odmowy, słowie iż przeciw temu w czas przed prawem nie odmowił albo zabronił (OrtMac 101: nie odmawiał albo zabraniał), ten musi też to dalej cirpieć |
Othe wszego prawa they tho dzedziny... przes sąndzyno skazanye... samperzs skazan ma bicz y wirzeczon othpadnącz (ab omni iure eiusdem hereditatis... reus decernatur et pronuntietur cecidisse, Dział 20: sąmpyercza yvsz ma odstąpycz y straczycz owszeyky przez przysądzenya naszego sądzey) |
O tobyesmy schlyszely vyelykye dzyvy y vyelyką tvoyą mocz..., bo przez lekarstwa zelnego albo korzennego (sine medicamine, radicibus et herbis) vzdravyasz nyemocz yednem slovem |
Tedy ma przy tem zostać podług jich (sc. przysiężnych ludzi) wyznania i przy tym tako, gdzie ten człowiek miał swe tramy... przez rok i dzień przez prawnego nagabania |
Dzyevycze porodzenye przez mąskyego dotknyenya nade wschytky prava przyrodzonego byegv |
Ne czin *chrzecha neczystego procz (Dek III 15: krom, 18: przez, 22: przocz, V 4: croma) urzødu malszenskego |
Alye prze to, czvsch prze moyą maką y przez trudnoscz krzyza, kyedy smartvychvstaną, vzryczye tego, ktoregosz vy mnymaczye prostego czlovyeka, szyedzącz na pravyczy... moczy bozey |
Przedaw dziedzinę a wziąw część pieniędzy, za ostatek przez trzy lata... nie pozwaw, straci, aczkole (licet) jemu przez kupca nie byłoby dosyć uczyniono |
'odciągnięcie od pierwotnego pomysłu, odwołanie, odmienienie, zmiana, cofnięcie, actus deducendi, avertendi': bez, przez odwiedz(i)enia 'nieodwołalnie, bezapelacyjnie, niewątpliwie, sine dubio, sine retractatione': |
Poszlal przez anyoly thvorzecz szve poszelstvo dzewcze archanyola 1453 |
Tedy svyączy oyczovye (patres), chczyącz to kaczyrstvo s korzenya skazycz, vstavyly tego dnya... nye *kczycz yednego przez vyelyką potrzebą |
Szyedzyely tamo przez nocz, bo ym ono drzeuo dalo gospodą y pokarmyenye (victum et hospitium arbor eis dedit) |
Vtorą (leg. wtore) mamy myecz sobą (leg. z sobą) Iakuba, yen szye nyny (pro myny 'mieni') podeptayączy, yze muszymy przez cznothy nadzyeye podnyescz ządzą naschą ku szyerczv, to yest ku slavye krolevstva nyebyeskyego |
Pogaństwo eipskie... wielmi sie smęcili przez Jesucrista miłego; wiele ludu eipskiego obrazy ich (fecerunt), dziewica nosząc dzieciątko, i stawili ich w ich bożnicach (et eas in oraculis suis posuerunt) i czynili im wieliką cześć... a tak wiele ludu eipskiego onych obrazow <w> swych bożnicach mieli |
Ktho czyebye gye, przez omylyenya albo wathplywosczy krwye thwey vkuszy |
Yedno szyą Iesvs narodzyl..., nathychmyast <się> pokazala gvyazda nova... w czvyrdzenyv povyetrza przez podparczya (sine sustentamento) |
'przedmiot wykonany przez rzemieślnika niezgodnie z przepisami rzemiosła, przez rzemieślnika spoza cechu, res ab opifice inconvenienter arti confecta, ab opifice, qui collegii socius non est': |
Kyedy Iesus popelnyl rok od svego vrodzenya..., poczal prosto stacz a chodzycz na svych nogach przeze wschey pomoczy a przez podpyranya (sine sustentaculo) |
Ysze Woczech Marczina, schina szwego, hu Michala... vgednal sza rzadne odzenye y dal mv szuknya sza trzinaccze grozi a bothi za poltrzecza groza, a on oth nyego przez czasu othszethl 1470 |
Ya przez czyebye nycz nye moga any chcza |
Yz karmya yest czyala twoyego y thwa krew yest yedno pyczye. Ktho czyebye gye, przez omylenya albo wathplywosczy krwye thwey vkuszy |
Syosthry... dla gych... czyązkych pracz (fatigationis afficientis) m<ogą gyesycz> trzy razy przez dzyeny 1484 |
Ta ystna voda... przemyenyona przez mylego Iesu<sa> barzo v krasne vyno (in vinum optimum) |
Placzlywą skargą cząstokroczzmi sliszely, ysz wozny... przez zemą krązzącz (ministeriales per terram girantes), vboge slyachti... gabayąącz, winalyazvyą wymislonee obyczaye |
A quo scopulo aciali ivimus... usque ad superficiem al. przez *wyrschowyny podzyelne 1491 |
oprawiać się 'rozstrzygać sprawę przez sąd, oddawać sporną sprawę do pojednania lub rozsądzenia przez sąd, causam apud iudicem agere, iudici iudicandam committere': |
Ale przyszaszely ku przysząstwu besz wyrzeczonego czassv (sundir czeyt), ten nye moze szye szam sza[n]dzycz leg. (zsadzić) przez przysząstwa przesz swe obesczye |
Kako... przez wełny pycha, a przez przystań weszcie prawdy wyobrażony są (per portum introitus veritatis designantur) XV med. |
ze wskazaniem miejsca przejścia: przez kogoś, coś: |
wyrażenia przysłówkowe: po grzechu, przez grzech 'niestety, na nieszczęście, proh dolor': |
Czo szye podknąl... to szye z yego svyąthych ran krew rzuczyla przez oną pavloką |
Gdy bądzye newyasztha darowana... od ('przez') szwego maza, tho nye ma bycz lyczono w dzyal any za nyewyeszczkye rzeczy..., czo gyey przydzye, k themu szluszą, nye ma thego daru dla gyey odbycz podlug prawa |
Tako vyatsche rany, ku ktorem byla ona pavloka vewrzala, otvorzyly szye przez oną pavloką |
1. 'prawo, nakaz (szczególnie religijny), zasady moralne, przykazania, lex, praeceptum, mandatum': a. w odniesieniu do religii żydowskiej, de religione Iudaeorum 'przymierze zawarte przez boga z Abrahamem a potem przez Mojżesza z narodem żydowskim, testamentum, foedus a deo cum Abraham deinde a Moyse cum populo Iudaeorum factum': |
1. 'prawo, nakaz (szczególnie religijny), zasady moralne, przykazania, lex, praeceptum, mandatum': a. w odniesieniu do religii żydowskiej, de religione Iudaeorum 'przymierze zawarte przez boga z Abrahamem a potem przez Mojżesza z narodem żydowskim, testamentum, foedus a deo cum Abraham deinde a Moyse cum populo Iudaeorum factum': |
1. 'prawo, nakaz (szczególnie religijny), zasady moralne, przykazania, lex, praeceptum, mandatum': a. w odniesieniu do religii żydowskiej, de religione Iudaeorum 'przymierze zawarte przez boga z Abrahamem a potem przez Mojżesza z narodem żydowskim, testamentum, foedus a deo cum Abraham deinde a Moyse cum populo Iudaeorum factum': |
1.a. 'prawo, nakaz (szczególnie religijny), zasady moralne, przykazania, lex, praeceptum, mandatum': a. w odniesieniu do religii żydowskiej, de religione Iudaeorum 'przymierze zawarte przez boga z Abrahamem a potem przez Mojżesza z narodem żydowskim, testamentum, foedus a deo cum Abraham deinde a Moyse cum populo Iudaeorum factum': |
<G>dy vbogy czlowiek pozowie bogatego o gwalth, tedy bogaty o gwalt przez swyathky ma syą oczysczycz abo podlug obyczaya gwaltownego (Sul 50: podlvg gwalthv dostoynosczy) rowną wyną ma bycz skaran (iuxta violentiae qualitatem debita poena est multandus) |
Sąndza..., kthory nakazal (sc. ciądzać przez winy)..., wyną, yasz rzeczona pyecznadzescza, wyadomye przepascz yma (poenam... noverit se incursurum) |
A takyez kyedy vyedzyon myly Cristus przez myasto zvyązany, pochvaczyly sze ze sna, vschlyschavschy to volanye y to krzykanye |
Nastroge stanowe szwyadzeczstwa... søø polyczyoni... przez røkøø Ithamarowø, syna Aaronowa, kszyødza (sacerdotis) |
sam siebie, od siebie, sobie, k sobie, siebie, na się, przez mię, przez się, za się, o sobie, przy sobie, w sobie: |
Alye baranek bødze przez pokalyanya (absque macula), samyecz gednego roku |
Gdy wojt albo przysiężnicy siedzą ku prawu a sądu nie gają (iudicium non banniunt) ani żadny sąd z stara obyczaja gaili (nec aliquid iudicium... bannierunt), ale tako przez gajonego sądu (OrtMac 59: przez gajnego sądu) przed nimi sie prawowano |
Przez szemranyą, nye szamnyvcz sze (hospitales invicem sine murmuratione I Pet 4, 9, SKJ I 88: nye szapyacz sze, pro szampnyącz sze) 1449 |
Aczlyby sapyercza (actor) na pyrwem rocze sam abo przez posla swego nye stal, tedy rzecz, o ktorą pozwal, straczy z wyną syedm grzywien |
Przez czya pokoy myedzy czlowyekyem y angyolem vczynyon yest |
(o mleku, dicitur de lacte) 'przepuścić przez płótno a. przez sito, linteo vel crebro colare': |
Przez pokryctwa (war. lub.: przez pokrytstwa) sine simulacione (Rom 12, 9) 1471 |
Przez czya pokoy myedzy czlowyekyem y angyolem vczynyon yest |
Proscha... przez thy lzy, yesesz przed nym bolyala (pro polyala) w gyego mącze |
'odszkodowanie płacone przez kupca za bydło pochodzące z kradzieży a zajęte mu w drodze przez właściciela, pecunia mercatori pro pecore eius furto ablato atque occupato ac retento solvenda': |
iść (sc. ku śmierci): [iść przez otwłoki] |
Bo ies ty pobib (pro pobil) wszistky przeciwaiøcze se mene (quoniam tu percussisti omnes adversantes mihi, Puł: mnye) przez wini |
Ktory z tobą żywie i kroluje w jedności Ducha Świętego, Bog przez wszytki wieczne wieki (per omnia saecula saeculorum, Msza XII: przez... wieki wieczne) 1413–4 |
Kristus byl przez yadu grzecha y zsgloby |
przez coś: |
Ktory z tobą żywie i kroluje w jedności Ducha Świętego, Bog przez wszytki wieczne wieki (per omnia saecula saeculorum, Msza XII: przez wszytki 'wszytki' wieki wieczne) 1413–4 |
Byalosczy yego oczv yakoby byale mleko przez wsze przygany a nasylne krasne |
A gdyby byl yąt przez kogo naszego a nam wydan |
przez kogoś: |
'rodzaj opłaty, podatku od towarów nakładanego na handlujących przez mincerza książęcego i przez niego pobieranego w pieniądzach, tributum, quod a mercibus vendendis a monetario ducis pecunia exigebantur': |
'woda używana przez Żydów do rytualnego oczyszczenia, przygotowywana przez zmieszanie z popiołem z jałowic, aqua cinere iuvencarum admixto, qua Iudaei in expiationibus ritualibus utebantur': |
Ta ystna voda przemynyla szye, ... przemyenyona przez mylego Iesu barzo v krasne vyno, yako kyedy na svyeczye postalo, bo *przemynyvschy sve przyrodzenye vodne y przemynyla barve czyrvonego vyna (unda namque derelinquens proprium colorem vini sumit rubicundi colorem) |
Gdyz gy povyedly zvyazavschy rącze opak, a tho bylo yvz pyąthe vodzenye, tako gy vyedly od Pylatha zaszye do Heroda przez myasto |
Bog oczyecz movy przez proroka Izayascha...: Ya, ktory vodzyenye vsvem ('wszem') dayą (qui generationem ceteris tribuo Is 66, 9), nyeplodny bąda? |
Promień... z siebie słońce wypuścił, słońce światłe przez zachodu, gwiazda jasna bez upadu (war. 1453 R XXV 212: przez zapadu) niebieskiej światłości XV p. post. |
Syosthry... m<ogą jeść> trzy razy przez dzyeny, a tho <po>cząwszy od Vyelikyey Noczy (a Dominicae Resurrectionis festo) az do svyątego Ffranciska 1484 |
<G>dysz zlodzeystwo abo zboy dla wyny abo smyerczy vstawyoney podlug zaslugy przez zle ludzy bywa zatayono |
Takosch ten vyelyebny plod, nyzly szyą porodzyl, yvsch byl oblyany czyelestnym darem <i przez> dvcha szvyąthego vzyal po[m]mnozenye (et per sanctum spiritum recepit incrementum) |
Absque conduccione, id est absque arrestacione al. przez zatrzymanya |
Czyebye proscha... przez szmyerna dobrotha dvcha szwyanthego, genze prze thwoya dobrota szmyerna oczysczyl czye y oszwyanczyl |
Na tem *drogu bily czasky cztyrzy... y krøszky przez wsziczky (per singulos simul) |
Jacom ne vegnal cobili w Micnewø dzedzinø przez yego woley 1386 |
Bo czlovyek vpadl v grzech przez pychą (cecidit per superbiam) |
Vczinil iesm se iaco czlowek przez pomoczi, medzy martwimi wolen (inter mortuos liber) |
Uczynyly ony takyesz przez czary egipskye a nyektoree tagemnoszczy (per... arcana) |
Tho, yez vydzyczye popelnyayącz szye ve mnye, sącz przepovyedzyane przez proroky, yze tako ma bycz |
Ale będzie<li> kto o taką rzecz prosto ożałowan przez wołania (sine clamore, OrtMac 96: przez obwołania) [to jest] przed świeckim sądem |
Poprzyszagam *vøs (obsecro itaque vos, fratres Rom 12, 1) przez myloszerdze, abyscze vydali, offyarovaly [...] offara 1449 |
V thych slovyech dobrze baczy statecznoscz svyąthey cerekvye, ktoraz przepovyedzyal myly Kristus svyatemv Pyotrovy v personye svyątey cerekvye, bo o Pyetrze nye mozem vrozvmyecz thych slow, kyedy vyara svyątego Pyotra przez troye zaprzenye tey noczy byla ponykla |
'pozbawić kogoś własności przez kradzież, okraść, furto aliquid alicui subducere': |
Przez ktore szye slovo (sc. Osanna) tako vyelye rozvmye, yakoby rzekl: O gospodnye, zbav myą |
'pomoc na zagospodarowanie udzielana kmieciowi przez pana na podstawie umowy między panem a kmieciem, auxilium, quod pactione facta dominus cmethoni ad rem familiarem constituendam ferebat': |
Przeto chczemy, gdyby nyekto tako naleszon, aczby do kosczola... vczekl, tedy przez poruszenya swiątosczy ma bycz zlostnyk wząth a podlug prawa osądzon |
Tako gy vyedly od Pylata zaszye do Heroda przez myasto |
O chwalyebna Maria, ... przez czya... wrotha nakraschsza othworzona sza |
Fratres, obsecro vos ego, gl. sc. Paulus, vinctus in domino, poprzyssągam przez boze myloserdze ya Pawel, skowany prze pana Crista, vt digne ambuletis vocacione (Eph 4, 1) XV med. |
z określeniami nazywającymi teren akcji: przez coś: |
Ktory yest z boga, slova bozego slucha, przez ktore posluszenystvo bądzye vczyąstnykyem krolevstva mego |
Iesus... poczal prosto stacz a chodzycz na svych nogach przeze wschey pomoczy a przez podpyranya nye podlug obyczaya pospolnych dzyeczy (puerorum), ysch pyrvey poczna lazycz |
I czo szye przez tho rozvmye, yze napyrvey nyevyastha zyavya Pyotra?... Przeto, aby bląd starego grzecha nyevyesczyem plemyenyem byl zgladzon |
Przeslaczenya (leg. prze złączenia a. przez złączenia) neczystego sine sui commixtione ca 1450 |
Acz mne ne bødø panowacz, tegdi (tunc. Puł: tedy) przez zakala bødø |
Gdykoly kto zaymye na swem zboszv, tedy slusznye... mosze ge (sc. bydlę) chowacz przez nocz |
Proscha... przez tha radoscz, yaszesz tedy myala, gdysz szlawnyma oczyma szlawa wschythkyey szwyanthey troycze obezrzala |
'pociecha, pokrzepienie ducha, consolatio, animum confirmandi, actus': [pociecha duchowa przynoszona przez Pismo Święte, por. M. Karpluk, Słownik staropolskiej terminologii chrześcijańskiej, Kraków 2001, s. 265. |
Vydz naprzod moya szmyercz a noszy v serczv svoym przez vynnosczy (pro przeczyvnosczy?), a potem szye bądzyesch sze mna veszelycz na vyeky |
Kako taky byzkvp przes chrøsta chrobaka, slowna rzecznoscz przez wylyeczyenye (verbosa eloquentia per evolatum)... sø wyobrazzony XV med. |
Przez to slovo rozvmy szyą ya szam s moym oyczem, bo el po zydowsku myeny szye bog |
'starość, osłabienie przez starość, przez długie używanie, vetustas, vires sensctute attenuatae': |
Bacze, yze mye nyekto dotknąl, gdy sze mnye mocz vysla a vrzod albo nyemocz przez mya vzdrovyona (scio morbique salutem) |
Day my, myly panye, przez czyrplywoscz sthaloscz vznanya wyary szwyatey, yzbych mogla przebywacz w <c>nothach dobrych |
Gorze temv, przez ktoregosz pogorszenye przydzye, vzytecznyey by yemv yest (pro vzytecznyey yemv yest, by, utilius est illi, si Luc 17, 2) kamyen mlynny wvyazal (pro wvyazan) na yego schyyą, yszby vrzvczon v morze |
Alye przez vyelebnoscz takyey svyątosczy pyrvey vzyvamy svyątosczy mąky bozey, czusch bozego czyala, nysly karmye czyelestne |
ku komuś przez kogoś: |
Slyachczicz slachczyczowy raną zadali do krwye wylanya (absque sanguinis effusione, Dział 40: aczby... ranyl... przez wylanya krwie) |
Y wywodl Yzrahel przez posrzod (Puł: poszrod) gego (sc. Morza Czyrwonego, per medium eius) |
'zeznanie stron procesowych, zwłaszcza zaprzeczenie przez pozwanego zarzutów wysuniętych przez powoda, litis contestatio, partium in iudicio professiones, praecipue citati infitiatio': |
Vczinil iesm se iaco czlowek przez pomoczi medzi martwimi wolen, iaco raneni spøcz (dormientes) w grobech, gichsze ne iest pamøczen wøczey |
Alye kaplany a lud acz nye chodzø przez granycze any wstøpuyø ku panu (nec ascendant ad dominum) |
Iesus... schedl przez yeden maly potoczek, ktoremv dzyano Cedron (trans torrentem Cedron Jo 18, 1) |
przez potrzeby |
Przez thy naszwyethsze meky, kthore ya nyedosztoyny spomynam..., vybav mye od mąk pyekyelnych! XV ex. |
Przez tą koroną tarnovą rozvmye szye szvyączye naschych grzechow, bo yako nascha zyemya rodzy tarnye pchayącze, thakyez myly Cristus przyymvyącz koroną tarnovą... myenyl, yze nasche bolyesczy sam on myal noszycz |
wskazuje miejsce, przez które coś się porusza 'tą drogą, po tej drodze, wzdłuż tej linii, przez to miejsce, hac via, secundum hanc lineam, per hunc locum': |
O tobyesmy schlyszely vyelykye dzyvy y vyelyką tvoyą mocz, ... bo przez lekarstwa zelnego... vzdravyasz nyemoczy yednem slovem: slepem wzrok vraczass (caecis visum reparas), nyemym mova |
Rzekla gest Rebeca: Tesno myø (taedet me; MamLub 13: teskno my, MamKal 13: theschno my tedit) przez dzewky Hech |
Sproszny sluga... na *nasromotnyeyschym czasczy czyala..., yze v lycze, a przez vyny vderzyl pana vszego stvorzenya |
przez kogoś, coś: |
Day my, myly panye, przez czyrplywoscz sthaloscz vznanya wyary szwyatey |
O rakoymy nye wybawyonem przez dlvsznyka |
Gdy na rokv sapyerz stanye, a powod nye stanye, tedy sąpyercza ma bycz wyzwolon od rzeczy przez powoda pozwanye |
Acz bądze starszy (sc. źrebiec) nysz dw (leg. dwu) lyath a badze przez kogo zabyth, tedy ten, czyg gest szrzebyecz, ... to ma zaplaczycz |
Kto starschy yest stąpyenym dostoyenstva, bądz yako sluga przez vyelyką smyarą (Luc 22, 26) |
Czo szye podknąl albo *vklnąkl, to szye z yego svyąthych ran krew rzuczyla przez oną pavloką |
Primo vadit (sc. cibus) ad stomachum et ibi digeritur, et sequestratur purum ab impuro, et quod impurum est, emittitur per secessum, gl. per exitum przez wychod XV med. |
Przez sthlvmyena sine tumultu 1447 |
Biskupie skutki przez miąszość barwy, ... miłość mała przez małe ciało wyobrażony są i wyłożony (designantur et exponuntur) XV med. |
bot. 1. 'śnieć kamienna, także choroba kłosów zboża wywołana przez ten grzyb, zapewne też choroba zbóż wywołana przez grzyb zwany rdzą źdźbłową, Ustilago carbo Tul., etiam morbus aristarum hoc fungo effectus, fortasse etiam morbus frumenti Puccinia graminis effectus': |
Videns autem Abagarus, quod Christum personaliter videre non posset, misit quendam pictorem ad Iesum, ut suam ymaginem figuraret, oblycze whymalowal, ut sic ipsum saltem per ymaginem, przez whymalowa<nie>, conspiceret XV med. |
Nyektorzy, czo myely czyrvoną albo czyekącza nyemocz przez vymyąnyanye, *to *yest *nyyedney [to yest nygedney] *nye *vymyenyayaczy (per fluxum haemorrhoidum qui fuerant vexati sive dysenteria), wschyczy, ktorzy przyschly kv Iesucristvszowy, nathychmyast vzdrovyeny |
Nyektorzy, czo myely czyrvoną albo czyekącza nyemocz przez vymyąnyanye, *to *yest *nyyedney [to yest nygedney] *nye *vymyenyayaczy (per fluxum haemorrhoidum qui fuerant vexati sive dysenteria), wschyczy, ktorzy przyschly kv Iesucristvszowy, nathychmyast vzdrovyeny |
Yest yeden vasz maly przez yadu, ktoremv dzyeya saltra, a ten czlovyeka barzo mylvyą, ... tegodlya kyedy naydzye czlovyeka spyącz na pusczy, nathychmyast skoczy na yego oblycze, aby y zbudzyl sze snv, by yego yny zly vąz yadovyty nye vkąszyl |
Acz tha korona byla tarnova, vschakoz byla vyobrazona przez koroną zlothą Aaromavą (pro Aaronovą) |
Alye czemv myly Cristus Yvdascha zovye przyaczyelem szvym, kyedysch yest nyeprzyaczyelem yego? Myny szye, yze to rzekl... przevrotnye, przez vyobrazenya, tey ffiguri (pro vyobrazenye, tą ffigurą) antifresim, ktora yesth, kyedy gynye movyą a nye (pro yne) rozvmyeyą |
O tem, yako yemv daly trescz v rąka... Po tem koronovanyv przynyesly trescz morską tssczą y daly yemv v rąką myasto sc[r]eptrum. Baczy, yze tssczą trescz, a nye laska drzeva. Myenyącz nyevyerny Zydovye przez to, aby on byl krol straczony, tssczy a prosny..., aby tez byl krol tssczy a prossny yako trescz |
Zdaly mv ymyą Iesus, yako byl przez anyola vezvany (quod vocatum est ab angelo Luc 2, 21) |
Then Ian, yegosch myloval myly Iesus..., alye osobnym mylovanym, bo (pro by) myrne s tego zyvota vyschedl (ut per pacem de vita exiret), a nye przez mąka |
bot. 'śnieć kamienna, także choroba kłosów zboża wywołana przez ten grzyb, zapewne też choroba zbóż wywołana przez grzyb zwany rdzą źdźbłową, Ustilago carbo Tul., etiam morbus aristarum hoc fungo effectus, sine dubio etiam morbus frumenti Puccinia graminis effectus': |
Aczkole przez służebnika doświadczyć nań tego nie może, doświadczy-li przez jinsze świadki, rany... straci (licet id per ministerialem approbari non poterit, si nihilominus per testes alios approbabitur..., vulnera sua... deperdet) |
Tako vyatsche rany... otvorzyly szye przez oną pavloką, yze czo szye podknąl albo vklnąkl (pro vkląnkl), to szye z yego svyąthych ran krew rzuczyla |
Aby nyezgodny vczychnali a zgodny przespyecznoscz myeli, vkladi y prawa są przez rącze bosze vstawyony (propter hoc conditur constitutio seu statutum) |
Yako anyol pocrzepyl Iozepha a yako szye yemv droga vcroczyla. Ktorąsch myely dvadzyesczya y trzy dny ydz, ta szyą ym vkroczyla, yze przez yeden dzyen schly (quod via abbreviata est eis) |
Myly Kristus tez byl znamyenovan przez vąza myedzyanego..., na ktorey (pro ktorego) kyedy kto vezral, ktorego vąz vyadl, nathychmyast byl sdrow. Takyez y ony, ktorzy byly vrazeny vązem pkyelnem, kyedy naboznye verzącz (pro veyrzącz, leg. wejrzą-ć) na Yesucrista na krzyzv vyschączego, nathychmyast bądą vzdrovyon<y> od vkuschenya grzecha |
Przez twą czystotą samasz thy zaslvzyla, yzeszye (leg. iżeś sie) vlyvbyla krolovy nyebyeskyemv (tu sola saeculorum regi placuisti) |
Xpus filius dei cum asistit manibus istius novi sacerdotis personaliter per procreacionem, przestworzenye (leg. przez tworzenie czy przez stworzenie?), alloquetur eum dicens XV p. post. |
A gdyby byl yąt przez kogo naszego a nam wydan, tedy ten ma bycz na naszey lascze, telko przyaczele tako yatego temv, czso gymye a nam vyda, nygedney lsczywosczy nye mayą czynycz |
Zacon gospodnow przez zakala, ... swadeczstwo (testimonium, Puł: szwyadecztwo) gospodnowo werne |
Przez wloczenya (leg. uwłoczenia) czczy boskey synovye zvolyeny mogą szye zvacz bogy |
Aby nyezgodny vczychnali a zgodny przespyecznoscz myeli, vkladi y prawa są przez rącze bosze vstawyony |
Czemv myly Cristus Yvdascha zovye przyaczyelem szvym, kyedysch yest nyeprzyaczyelem yego? Myny szye, yze to rzekl wyvloczenyv (leg. w uwłoczeniu?) albo przevrotnye, przez vyobrazenya tey ffiguri (pro vyobrazenye, tą ffigurą) antifresim, ktora yesth, kyedy gyn[y]e movyą a nye (pro yne) rozvmyeyą |
'przez wzgląd na kogoś, coś, respectu alicuius, alicuius rei': |
Tedy sąpyercza ma bycz wyzwolon od rzeczy przez powoda pozwanye |
'podatek płacony przez miasta na rzecz panującego (szos królewski), też podatek płacony przez mieszczan na rzecz miasta (szos miejski), też ogólnie każdy podatek, danina miejska, vectigal ab oppidorum incolis regi vel oppido pendi solitum, etiam omne vectigal, quo oppidani obligati erant': |
'podatek płacony przez miasta na rzecz panującego (szos królewski), też podatek płacony przez mieszczan na rzecz miasta (szos miejski), też ogólnie każdy podatek, danina miejska, vectigal ab oppidorum incolis regi vel oppido pendi solitum, etiam omne vectigal, quo oppidani obligati erant': (o stosunkach niepolskich): |
Przyklad o yednem robaczku albo vązu przez yadu, ktory czlovyeka vzbudza, by yego yadovythy wąz nye vyadl |
Yze Kristus byl przez yadu grzecha y *zsgloby, myloval czlovyeka mylosczya boskyego myloszyerdzya a vzbudza y (leg. ji 'go'), by nye vrazon yadovythem vązem pkelnym |
Oknem w koszv spvsczon geszm przez mur, a tokom (pro takom) vszedl rękv gego (sc. starosty, effugi manus eius II Cor 11, 33) XV ex. |
Bo przez tego (sc. nowego boga) ma bycz zkazona nascha vyara... a novy svyat (pro syvot) eypskyemv lyvda (pro lyvdu) ma przydz (nova vita cunctis Aegyptiis futura) |
Muszym v svego (pro muszym z svego) mocznego stolcza na dol stąpycz y smylovacz szye nad nymy (sc. ludźmi) przez mego mylego szyna na svyat zeslanye |
Przedal jes (vendidisti, Puł: przedałes) lud twoy przez *møta |
Raczi prosicz za nami grzesznimi do pana boga naszego..., ktori w troyczi doszkonaley ziwie y wielbi se przez wszitki wieki |
Gorze temv, przez ktoregosz (per quem Luc 17, 1) pogorszenye przydzye |
A vy obyczayem svyeczkych przez prelaczstva przycz <chcecie>, a vschakosch nye mozeczye |
Obykly szą przetho wyela lvdzy szycz a stacz w wlosthnych domyech, *odszdzelonych sz [s]cząsczy gymyenya abo dzedzyn, gesz gych szą dothykayą, vczynyvszy roszdzelenye myedzy szobą *poszrodayącz<i>my przyaczelmy (amicis mediantibus, Dział 45: przez przyaczele) |
Prze troyakye zyavenye svyątosczy dzyen ten troyakyem *ymyąnyem vezvan. Napyrve y (sc. ji 'go') myenya Epyfanya, yesz szye stalo przez gvyazdą..., vtore zową *Teophonya, yesz szye stalo przy krzsczye bozem, trzeczye slowo Bethffanya po greczkv od tego, czo szye stalo na svaczbye (Bethphaniam <vocantes> eam, quae in nuptiis) |
Egressus Ihus trans torrentem, za bistrzecz Cedron (Kałużn 272: za rzeką Czedronową, Rozm 579: przez yeden maly potoczek, ktoremv dzyano Cedron), vbi erat ortus extra ciuitatem Ierosolimam (Jo 18, 1) 1476 |
Tedy svyączy oyczovye, chczyącz to kaczyrstvo s korzenya skazycz,... mocznye przykazaly nye krz<c>ycz yednego (leg. ijednego, neminem baptizari) <jedno> przez vyelyką potrzebą |
'przywracanie zdrowia przez stosowanie zabiegów i środków leczniczych, sanitas operationibus et medicamentis adhibitis restituta, tu przenośnie w odniesieniu do duszy, hic translate de anima curanda': |
Przethosz vydzącz myly <Jesus>, ktoremvz nycz nye skryto, y<u>ze przyvyelykonoczny <dzień>, ktoregos myal ydz s tego svyata (ante diem festum Paschae sciens Iesus quia venit hora eius, ut transeat ex hoc mundo Jo 13, 1, GlWroc 20v: przed ty<m> dnem swatym welkynocznym) przez mąka krzyzovą |
Palcem ym vkazoval dwanasczye kamyenow, ktorez byly vzyaly dvanasczye vodzow <israelskich> zposrod Yordana (de medio Iordanis), aby ta kvpa byla kamyenya na svyądecztwo, yze szvchymy nogamy przez Yordan <przeszli> |
Prze troyakye zyavenye svyątosczy (pro svyatlosczy) dzyen ten (sc. oświecenia Jezukrystusowego) troyakyem ymyąnyem vezvan. Napyrve y (leg. ji ‚go’) myenya Epyfanya, yesz szye stalo przez gvyazdą..., vtore zową *Teophonya (Theophaniam <vocantes> eam, quae in baptismo, quasi a Deo, id est a Patre factam), yesz szye stalo przy krzsczye bozem |
Iam audistis annunciacionem dampnacionis generis humani, grzesscze (pro gvzesscze?) slysse<li>, ktora prziczina bila potąpienia rodzagyv czloweczego, *zet przez wzwastowanie dyabelske sie to stal<o> XV med. |
śmierć zabiła 'śmierć przez odebranie komuś życia, przez zabicie, actus necandi, nex': |
(świadek) zaplecny 'świadek powołany nie przez sąd, lecz przez stronę, testis non a iudicio sed a parte vocatus': |
Septem ar<vos sie>dlyska sui assignat: *unum aream in graniciem residuam..., secundum arvum magn<um in vi>lla vlg. przez dzial, que continet rurs<um ad> villam et finem vlg. zzarzyne (ib. gl. zzarzynø), <tert>ium arvum in superiori vlg. dzialowe ad graniciem in Gnoynik et vlg. in stawysska, que stawyssko est in fin<e> dicte arwi vlg. nywy 1428 |
Uliczka ta zamkniona będzie grzechowi, a nie będzie otworzona, abociem Pan Bog wszedł przez oną |
Radźce ani żadny człowiek ma sędzić przysiężnika... przez jego winy |
Kako szedł do niego? Atoli nie przez żadnego posła swego, ale... sam abiit ad eum scilicet personaliter XV ex. |
z ac. 'przez, per': |
<Przez J. Chr. pana naszego>, przez ktorego to ty wszytki zawżdy <dobre> stwarzasz, święcisz, żywisz, bogosławisz (Msza IV: błogosławisz; III. VI. VII: żegnasz) i dajesz <nam> (per Christum... per quem haec omnia, domine, semper bona creas, sanctificas, vivificas, benedicis et praestas nobis) 1413–4 |
'opłata za przejazd lub przewóz czegoś przez bramę, vectigal, quod de personis et mercibus pro transitu urbis portae exigebatur': |
'pudełeczko używane przez Żydów podczas modlitwy, zawierające ustępy z Biblii pisane na pergaminie, phylacterium': |
'ozdoby noszone przez kobiety na nogach (lub rękach), periscelis': |
Jakom ja nie jimał any wiązał powrozy przez swą żonę Franc(z)ka czeladnika Jakubowego, anim mu zadal rany w brodę krwawej 1498 |
Przez płoty chłopie gonię żorawie i dropie |
'zasięgać porady prawnej przez odwołanie się do sądu wyższego': |
obiekt (miejsce, obszar, punkt wyjścia), na (w) którym przebiega czynność (orzeczenie zazwyczaj nie jest czasownikiem ruchu, a z(e) może być zastąpione przez na a. w): |
Wojewoda tego to biegającego chować może przez sześć niedziel (palatinus vero ipsum profugum servare poterit per sex septimanas)..., a przez ten czas ten to wojewoda... sprawiedliwości jemu szukaj |
wskazuje sprawcę czynności (przy stronie biernej) 'przez, ab (aliquo)': |
Odpuści nam nasze winy przez twoje naświętsze krciny |
przez kogoś: |
'rzecz brana przez wierzyciela dla zaspokojenia należnej pretensji, zastaw przymusowy, res a creditore occupata debiti loco, pignus': |
'rzecz brana przez wierzyciela dla zaspokojenia należnej pretensji, zastaw przymusowy, res a creditore occupata debiti loco, pignus': |
Anno święta, przez cirpliwość pokory twej daj nam ożałować rany męki boskiej |
Wiekuiście imieć, cokoli przez jich prokuratora... obrządzono by było ca 1428 |
'długo, przez czas dłuższy, diu': |
przez czasu, przed czasem |
przez czas, po czasie |
'próchno drewna stoczonego przez czerwie (może też czerw toczący drzewo), caries': |
'przewodniczący ławy w zwyczajnych sądach prawa niemieckiego (sprawował także pewne funkcje administracyjne i gospodarcze zlecone przez właściciela wsi), praeses scabinorum in iudiciis iuris Theutonici communibus (qui etiam vice domini villae certis quibusdam muneribus administratoris vel villici fungebatur': |
'przez człowieka wykonany, ab homine factus': |
'przez długi czas, diu': |
'opłata sądowa, składana przez stronę w wypadku odwołania się do pamięci sędziego co do sądzonej przezeń uprzednio sprawy, pecunia iudicio solvi solita ab iis, qui ad iudicem, qui causam cognoverat appellabant, ut de re iudicata testimonium daret': |
'feria quinta hebdomadis maioris': ['dzień Wielkiego Tygodnia obchodzony na pamiątkę ustanowienia przez Jezusa Chrystusa Najświętszego Sakramentu'] |
'Wielki Czwartek' ['dzień Wielkiego Tygodnia obchodzony na pamiątkę ustanowienia przez Jezusa Chrystusa Najświętszego Sakramentu'] |
'ad hebdomadis feriam quintam pertinens': [W odniesieniu do Wielkiego Czwartku, dnia Wielkiego Tygodnia obchodzonego na pamiątkę ustanowienia przez Jezusa Chrystusa Najświętszego Sakramentu'] |
bez (przez) czysła |
'nieskalany przez kogoś, intactus (sensu sexuali)': |
Jenże przez początka z Bogiem Oćcem jeść krolewał |
Sędzia przykazał ji (sc. św. Błażeja)... w ciemnicę wsadzić... A z tym przez no<c> wsadzon do ciemnice |
wskazuje wysokość czynszu (płaconego od roli przez chłopa): |
3. wyraża stosunki czasowe, wskazując: a. okres czasu, w którym czynność się odbywa 'przez, w przeciągu, per, in aliquo tempore': |
'z powodu, przez, propter, ob, causa': po wyrazie rządzonym: |
wskazuje osobę zastępowaną w akcji (przeważnie poręczenia i płatności) przez kogoś innego: |
'przy kuciu konia wbicie gwoździa przez zrogowaciałą osłonę kopyta w żywe ciało, actus clavum equo calceando in carnem vivam infigendi': |
'przez wbicie czegoś uniemożliwić otwarcie, configere, affigere': |
'wbić gwoździe przez zrogowaciałą osłonę kopyta w żywe ciało, clavum equo per ungulam in carnem vivam figere': |
'pożyczka zwrotna udzielana przez pana kmieciowi na zagospodarowanie się, pomocne, pecunia cmethoni a domino commodata, qua sibi domum atque instrumenta necessaria pararet': |
'związany z laską, leszczyną, ad corylum pertinens': (wina) leszczna 'opłata sądowa, składana przez stronę w wypadku odwołania się do pamięci sędziego co do sądzonej przezeń uprzednio sprawy, pecunia, quae iudicio solvebatur ab ea parte, quae ad iudicem appellavit, ut de re olim iudicata testimonium daret': |
'rodzaj daniny albo podatku uiszczanego przez użytkownika lasu na rzecz pana feudalnego, vectigalis pensionisve genus, quod ab iis, qui silvae fructus percipiebant, domino feodali solvebatur': |
'będący w związku z ratajem, qui cmethonis rataj dicti pertinens': a. 'należny od rataja, qui a cmethone rataj dicto debetur': kopa retajska, ratejska kopa, (powinność) ratejska, snop ratajski 'powinności, należności świadczone przez rataja, officia, quae a cmethone rataj dicto praestantur, pecunia, quae ab eodem solvitur': |
[Wyraz hasłowy zapisany błędnie przez kopistę zam. blachamy.] |
Rękojmia ćwirdząc, iż przez dłużnika jiśćca dług jest zapłacon (per principalem debitorem debitum esse persolutum), ku doświadczeniu ma być dopuszczon |
'cienka, biała chusta noszona przez kobiety zamężne pod czepkiem lub kołpakiem, linteum tenue, album, quod mulieres nuptae sub mitra vel pileo gestabant': |
'zostać potępionym (przez Boga), stracić prawo do życia w niebie, aeternis suppliciis a deo damnari': |
Jest-li wdowa albo zagnana była-li-by (sc. dziewka kapłanowa) a przez dzieci nawroci się (sin autem vidua vel repudiata... reversa fuerit) w dom otca swego..., karmiona będzie karmiami otca swego |
'osiedlić się czasowo, zamieszkać gdzieś przez jakiś czas, peregrinari, hospitio uti': |
'gospodarstwo użytkowane przez bezrolnego chłopa, składające się z domu oraz niewielkiej działki, casa atque agellus, quibus colonus fundo proprio carens utebatur': |
dubium: w obrębie okolicznika przyczyny 'z powodu, przez (za sprawą, za przyczyną?), propter, per': |
'mówić niewyraźnie a przez to niezrozumiale, też zacinać się, balbutire, balbe loqui': |
'zadać śmierć przez pogryzienie, zagryźć, exedere, morsu necare': |
Jakom ja nie przyjachał na jimienie Mikołajowo... i nie zająłem świerzepic z wągrody gwałtem..., i nie gnałem jich, gdziem chciał, i lepak nie zająłem jich do obory kmiecia Mikołaja..., przez ktore zajęcie i gonienie nie utłukłem dwojga źrzebiąt 1479 |
Będzieli człowiek ożałowan o głowę... albo oczkolwiek jinnego niesprawnego, co sie zaszło przez noc (quod pernoctatum est), na tego mają... żałować |
licem (o zwracaniu rzeczy ukradzionej przez przychwyconego na gorącym uczynku) 'publicznie, manifeste, coram testibus': |
Elegit nos ante mundi constitutionem, ut essemus sancti et immaculati przez zakału (Eph 1, 4) |
In ore eius (sc. bestiae) et dentibus ordines tres, in dentibus invidie morsus przez zęby zazrości zakąsanie albo wytargnienie 1461–7 |
Erant ex Iudeis exorciste, qui per exorcismos, przezaclinanye (leg. prze zaklinanie a. przez zaklinanie), Salomonis demones eiciebant ca 1430 |
2. 'zabezpieczenie w postaci pieniędzy albo majątku ruchomego lub nieruchomego, pignus, pecuniae solvendae cautio': a. 'pieniądze lub majątek dany przez dłużnika wierzycielowi dla zabezpieczenia pożyczki, pignus, pecunia vel res creditori impignerata': |
'pieniądze wpłacane przez strony dla zapewnienia przestrzegania ugody, pecunia, quae a partibus in iudicio propter pactum servandum solvebatur, pacti servandi pignus': |
'pożyczka zwrotna udzielana przez pana kmieciowi na zagospodarowanie się, pomocne, pecunia cmethoni a domino commodata, qui sibi domum atque instrumenta necessaria pareret': |
ręką gwałtowną, przez gwałtowną rękę |
'zabezpieczyć zobowiązanie przez symboliczne podanie ręki lub uderzenie ręki o rękę, manibus porrectis obligationem confirmare': |
'kwota płacona przez nabywcę dodatkowo przy akcie kupna–sprzedaży, pecunia, quae ab emptore insuper solvebatur': |
'stanowiący pożyczkę zwrotną udzielaną przez pana kmieciowi na zagospodarowanie się, qui a domino cmethoni ad rem familiarem constituendam commodatur': |
'sieć utkana przez pająka, araneum': |
Szczepan dobrowolnie przez nagabania wydzierżał to siedlisko 1412 |
'opłata uiszczana przez kmiecia na rzecz pana feudalnego zamiast wykoszenia pańskiej łąki, solutio, quae domino feudali a cmethone vice prati demetendi dabatur' (?): |
'osadzenie w czymś przez kucie metalowej ozdoby, inkrustacja, actus ornamenta metallica cudendo imponendi': |
Biskup przez motyla chrobaka..., złe biskupie tające, przez trzy barwy chrobakowe (per tres vermis colores)... wyobrażony są i wyłożony XV med. |
'przez wzniecenie i podtrzymywanie ognia sprawiać, że coś płonie, cremare, urere': |
Wykładamy przerzeczonego konia przez dwie niedzieli spokojnie a przez robienia (absque aliquo labore, Dział 30: kromie roboty) Maciejowi chować |
Upadł Otozyjasz przez okno pałacowe (cenaculi sui) |
'poniedziałek, traktowany zwyczajowo przez czeladź cechową jako dzień wolny od pracy, dies Lunae, quo opifices cuiusdam societatis negotiis vocare consueverunt': |
'przedmiot wykonany przez początkującego rzemieślnika niezgodnie z przepisami rzemiosła, res ab opifice artis nondum satis perito confecta': |
'wszczęcie postępowania sądowego przeciw sprawcy złapanemu na gorącym uczynku (np. zajęcie rzeczy skradzionej celem przedłożenia sądowi w charakterze dowodu, sprawdzenie naoczne przez woźnego sądowego, zatrzymanie winnego), actio litem alicui in re recenti deprehenso intendendi, e. g. furti occupatio, actio oculis perlustrandi, visendi (dicitur de ministeriali iudicii)': |
'ugasić przez polewanie wodą, aqua exstinguere, restinguere': |
Sędzia tego miasta przykazał ji w ciemnicę przez noc wsa<dz>ić, a drugiego dnia... jemuż słodkimi słowy rzekł: Miej sie dobrze, Błażeju (gaude, Blasi), przyjacielu naszych bogow. Święty Błażej jemu odp<o>wiedz<iał>... Miej sie dobrze, do<b>ry sędz<ia>, (gaude et optime praeses), ale nie mołw, by waszy bałwan<o>wie bogowie byli |
Zaliciem przez wolej Pana mego przyjał na to miasto (numquid sine Domini voluntate ascendi ad locum istum), abych je skaził? Pan mi rzekł: Wzydzi do tej ziemie a zetrzesz ją |
'pożyczka zwrotna (w pieniądzach, inwentarzu, zbożu) udzielana przez pana kmieciowi na zagospodarowanie się, pecunia (pecus, frumentum) a domino cmethoni rei familiaris constituendae causa commodata': |
'pożyczka udzielana przez pana feudalnego kmieciowi na zagospodarowanie się, pomocne, pecunia a domino cmethoni rei familiaris, constituendae causa commodata': |
'dany przez pana feudalnego kmieciowi w charakterze pożyczki na zagospodarowanie się, cmethoni a domino feudali commodatus, ut rem familiarem sibi compararet': |
'pożyczka udzielana przez pana feudalnego kmieciowi na zagospodarowanie się, pomocne, pecunia a domino cmethoni rei familiaris constituendae causa commodata': |
'ostatni z terminów dopuszczonych przez prawo w danej sprawie, na którym powinien zapaść wyrok, postremus dierum iudicii habendi, qui litis cuiusdam diiudicandae causa legibus conceduntur, quo die sententia pronuntiari debet': |
'kolejny dopuszczony przez prawo termin rozprawy poświęconej jednej sprawie, unus e diebus, quibus litis cuiusdam diiudicandae causa iudicium habere legibus conceditur': |
'spełniać wymagania stawiane przez prawo stronie na terminie sądowym, facere ea, quae in iudicio legibus postulantur': |
'może jakiś kabłąk lub kółko używane przez aptekarzy, fortasse quidam arcus vel rotula a pharmacopalis usitata' (?): |
'przez niestawienie się powoda na rozprawie spowodować upadek sprawy, absentia accusatoris litem dirimere': |
'rola użytkowana bezpośrednio przez dwór, należąca do folwarku, ager ad domini praedium pertinens': |
'grunty osadzone, zagospodarowane przez chłopów, agri a cmethonibus culti': |
'zaniedbać jakiegoś działania prawnego w czasie określonym przez prawo, aliquid iure agendum in tempore legitimo neglegere': |
Paknięli żona ktorego ślachcica nie będącego doma dziesięcinę podrapi, przez karanie kościelne aż do dosyćuczynienia dostatecznego przeciwko jej czyniono ma być albo dociągano (per censuram ecclesiasticam huiusmodi ad satisfactionem condignam contra ipsam procedatur), to jest ma klęta też być |
'dopuścić do utraty prawa wskutek milczenia przez określony czas, ius suum amittere sinere tacendo per certum quoddam tempus': |
Venit Ihus ianuis clausis, a drz[i]wi były zamkniony (PF IV 573: przez otworzenia drzwi) et stetit in medio et dixit eis (Jo 20, 26) XV in. |
Uliczka ta zamkniona będzie (porta haec clausa erit) grzechowi, a nie będzie otworzona, abociem Pan Bog wszedł przez onę i będzie zamkniona (erit clausa Ezech 44, 2) od początku swego stworzenia |
'solanka naturalna a. sztucznie uzyskiwany roztwór soli kamiennej przeznaczony do produkcji soli białej przez odparowywanie, aqua salsa, e qua sal coquitur': |
'wyniszczyć przez post, wycieńczyć postem, ieiunio extenuare': |
'dokument wystawiony przez sąd, litterae iudiciales': |
'dokument wystawiony przez sąd, litterae iudiciales': |
'opłata na rzecz sądu, uiszczana przez stronę wygrywającą, pecunia, quae ab eo, qui causam obtinet, iudicio solvitur': |
Wypięła żebra i kości, groźno siecze przez lutości |
Bog przez nasz<e> winy siebie nie lutuje 1453 |
'opłata za przejazd przez lód, tributum pro superando flumine glacie concreto solvi solitum': |
Możeli ta pani odzierżeć swe pirwe danie wiana..., co jej... mąż dał i zapisał, czyli nie ma mieć pirwego wiana przez... wtore danie i zapisanie (iuxta tenorem litterae suae)? |
'łączyć pasma czegoś, przekładając jedno przez drugie, pleść, plectere, implectere': |
Część słuszająca... siestrze przez brata rodzonego... jimieniem posagu pieniędzmi ma być zapłacona (in pecunia persolvatur, Dział 53: brat rodzony... część każdej pieniędzmi miasto posagu ma zapłacić) |
Przez zapomi<e>nienia sine oblivione XV p. post. |
~ Może mylnie przez pisarza użyte zamiast istność. [W Bibliotece zabytków ji<s>ności.] |
'klejnoty, ozdoby noszone przez przynależnych do uprzywilejowanej warstwy, ornamenta a hominibus nobili loco natis portata': |
Peremptorie przez roku 1428 |
'dokonany przez pana, wywodzący się od pana, którego pan był źródłem, przyczyną, sprawcą, qui a domino factus est, cuius auctor dominus est': |
'taki jak posiadany przez pana, jaki przystoi panu, talis, qualem dominus habet, qui dominum decet': |
<Przezeń> (sc. Krysta)... <jest tobie Bogu Oćcu>... wszelka <cześć i chwała> przez szwytki wieki wiecznie zaprawdę (per omnia saecula saeculorum amen, Msza III: daj, IV. VI. XIV: stań się VII: amen) 1413–4 |
'rozgotować się, przez gotowanie zmięknąć, discoquere, coquendo mollire': |
'przeznaczenie, los, fatum': |
'związany z panami, tj. osobami zasiadającymi w sądzie ziemskim, wiecowym, ad eos, qui iudicio terrestri assident, pertinens': pańskie skazanie 'wyrok wydany przez sąd ziemski, sententia a iudicio terrestri dicta': |
'okres rządów papieża, okres sprawowania władzy przez papieża, tempus, quo papa munere fungitur': |
'cenna ozdoba noszona przez kobiety na ręce, bransoleta, armilla, bracchiale': |
Yeden gloss tluscza rzewnywa, czynem straschlyva przesvey (leg. przez szwej 'bez wszej') brony zarazyl, odpądzyl y porzvczyl (percussit, repulit, stravit) |
(o gruntach opuszczanych przez kmiecia, de agris a cmethone desertis) 'obsadzić swoim następcą, przekazać w użytkowanie komuś innemu, agrum successori utifruendum tradere': |
'powtórne kupienie, odzyskanie przez kupno, redemptio, emptio repetita': |
przez ('bez') zasługi |
'zaniedbać zgłoszenia skargi do sądu przez noc, causam ad iudicem non referre per noctem': |
zastać się (tylko na Rusi Czerwonej, nonnisi apud Ruthenos) 'być pozostawionym przez sąd w posiadaniu czegoś (kogoś), e iudicis sententia in possessione remanere': |
'zabezpieczenie zobowiązania (zwykle spłaty długu) na majątku przez czasowe oddanie wierzycielowi jakiegoś dobra, zastawienie, pecuniae solvendae cautio, praecipue bonorum immobilium traditione praestita, pignus': |
Ten, ktory siał miedzy cirniem, to jest, ktory słucha słowa bożego a myślenie o świeckich rzeczach z zdradą (?) bogactwa zastąpi w nim słowo boże (suffocat verbum Mat 13, 22), iże będzie przez owoca |
(o koniu, de equo) 'taki który przy biegu zawadza tylnymi nogami o przednie, mający przednie nogi otarte przez nogi tylne, qui currens pedibus posterioribus anteriores offendit': |
'robotnik pracujący w żupie solnej na rzecz księcia lub osoby czy instytucji przez niego uprawnionej, operarius, qui in salina principi vel eis, quibus a principe ius effodiendi datum est, salem effodit': |
Święty Dusze, ... zaż<ż>y w nich ogień swej świętej miłości, jen sie przez rozliczności wszystkich językow lud sebrał wiary w jedności XV p. post. |
(o koniu, de equo) 'doznać obrażenia korony kopyta wskutek kopnięcia drugą nogą lub przez drugiego konia, ungulae a se ipso vel ab alio equo calcatae laesionem pati': |
'dmąc w trąbę spowodować wydanie przez nią dźwięku, tuba canere': |
'posiadać spokojnie przez czas prawem oznaczony, aliquid sine impedimentis per tempus iure constitutem possidere': |
'przez zginanie coś na kawałki podzielić, diffringere': [o chlebie] |
'przez zginanie rozdzielić coś na kawałki, złamać, diffringere': |
[W artykule hasłowym zatyczka (?) w Sstp. są dwa cytaty. Redaktorzy Słownika staropolskiego opatrzyli je uwagą: ~ Obydwa razy wyraz ząthyczką został skreślony przez pisarza, zapewne jako błędny.] |
'pomnożenie przez rozród, rozrodzenie, actus aliquid generatione augendi, multiplicandi': |
Na poczathku slova mego prosza szobye na pomocz boga uszyechmocznyego..., by my raczyl szeszlacz dzysz dar ducha swathego... preszawady (leg. przez zawady) dyabla przeklatego 1450 |
'zastaw, zabezpieczenie zobowiązania (zwykle spłaty długu) na majątku przez czasowe oddanie wierzycielowi jakiegoś dobra, pignus, pecuniae solvendae cautio, bonorum immobilium traditione praestita': |
Cso nam przez togo niemocnego... znamiona? Zawierne nics inego kromie człowieka grzesznego |
'pomnożyć przez rozród, rozrodzić, aliquid generatione augere, multiplicare': |
'namoczyć, nasycić płynem, przez zanurzenie w wodzie (lub innym płynie) uczynić coś miękkim, też rozpuścić, roztopić, aliquid mergere, madefacere, mollire, etiam diluere, liquefacere': |
'przez zanurzenie w wodzie (lub innym płynie) uczynić coś mokrym, pokryć powierzchnię czegoś wodą (lub innym płynem), zwilżyć, aliquid mergere, madefacere': |
'ostateczny, nieodwołalny, peremptorius': zawiesisty rok 'ostatni z terminów dopuszczonych przez prawo w danej sprawie, na którym powinien zapaść wyrok, postremus dierum iudicii habendi, qui litis cuiusdam diiudicandae causa legibus conceduntur, quo die sententia pronuntiari debet': |
'rozważanie czegoś, zastanawianie się nad czymś, dochodzenie czegoś przez myślenie, dociekanie, actus de aliqua re cogitandi, deliberandi, meditandi, aliquid investigandi': |
'rozrzucenie, zniszczenie, zniwelowanie czegoś przez oranie, actus aliquid arando disiciendi, dissipandi, destruendi, coaequandi': |
'ostateczny, nieodwołalny, peremptorius': rok zawitny 'ostatni z terminów dopuszczonych przez prawo w danej sprawie, na którym powinien zapaść wyrok, postremus dierum iudicii habendi, qui litis cuiusdam diiudicandae causa legibus conceduntur, quo die sententia pronuntiari debet: |
'ostateczny, nieodwołalny, peremptorius' zawity (rok), rok zawity, dzień zawity, zawite prawo 'ostatni z terminów dopuszczonych przez prawo w danej sprawie, na którym powinien zapaść wyrok, postremus dierum iudicii habendi, qui litis cuiusdam diiudicandae causa legibus conceduntur, quo die sententia pronuntiari debet': |
zawlec się 'ciągnąć się przez czas dłuższy, przedłużać się, produci, extendi': |
'podatek płacony przez chłopów panującemu od łanu, vectigal a colonis principi solvi solitum': |
'rozpatrywanie, rozstrzyganie sporu przez sąd, actus causam cognoscendi atque diiudicandi (dicitur de iudicibus)': |
1. 'życzliwość, względy, przychylność (okazywane zwykle przez kogoś wyższego niższemu), favor, gratia, benevolentia, benignitas (praecipue inferiori a superiore praestita)': a. w sprawach świeckich, de rebus saecularibus: |
~ Wydawca podaje, że pierwsza litera b jest poprawiona przez pisarza i może to być k. |
(o Chrystusie, de Christo) 'ten który uwolnił od skutków grzechów przez swoją śmierć, odkupiciel, redemptor, qui morte sua homines a peccatorum poenis redemit': |
z określeniami nazywającymi przyczynę uwolnienia: dla czegoś, podług czegoś, prze kogoś, coś 'przez wzgląd na kogoś, coś, propter, per aliquem (aliquid): |
z określeniami nazywającymi środek, przy pomocy którego się uwalnia: przez kogoś: |
'uwolnienie od skutków grzechu przez śmierć Chrystusa, redemptio aeterna': |
'samowolne opuszczenie przez kmiecia gospodarstwa rolnego swojego pana, desertio fundi domini sui illicite a colono facta': |
po kimś, czymś [iść po znamieniu przez diabła danem] |
Będzieli kto obżałowan o głowę albo o ciężką ranę, albo oczkolwiek jinnego, co mu jidzie na szyję albo na rękę (OrtBr VI 380: co mu jidzie o szyję albo na rękę) za gorące rzeczy, a on nie jest przy tem, na tego mają żałować przez całą noc |
'samowolne opuszczenie przez kmiecia gospodarstwa rolnego swojego pana, desertio fundi domini sui illicite a colono facta': |
'załatwianie spraw, rozstrzyganie sporów przez sąd, actus causas in iudicio diiudicandi': |
'załatwienie sprawy, rozstrzygnięcie sporu przez sąd, actus causam in iudicio diiudicandi': |
Jakom ja nie dał kamie<nia> panu Miłajewi wziąć, anim go kazał włożyć na pod przez jego wolej 1437 |
'kładka przez wodę, ponticulus': |
'mający związek z ławą, który ma ławę, kładkę przez wodę, cum ponticulo conexus, in quo ponticulus est' (?): |
'ławka do siedzenia czy też kładka przez potok, sedile vel ponticulus': |
'kładka przez wodę, ponticulus': |
'drewniany zbiornik w kształcie dużego koryta bez dna, budowany wprost na podłożu przesyconym solą, służący do wytwarzania solanki przez ługowanie podłoża, także określona miara soli, receptaculum ligneum ad instar longi alvei sine fundo in ipso solo sale saturato constitutum, ubi infusa aqua nitrosa fiebat, item certa salis mensura': |
'rodzaj kary płaconej przez zbójcę, tytułem odszkodowania, multa a latrone pro damno illato solvenda': |
(o włosach, de crinibus) 'przez obcięcie zniszczyć, tondendo vitiare': |
Lumbos precingimus, cum carnis luxuriam per continenciam coartamus gdy się od zbytkow cielestnych przez czystotę powciągamy XV p. post. |
(o dziedziczeniu przez matkę majątku po dzieciach): odumrzeć w łono czy też być bliższym w łono, wziąć w łono: |
Mająli (sc. pomocnicy zabicia) doskonałe świadki (per probos et idoneos testes... se teneantur expurgare, Sul 41: przez dobre a podobne świadki mają się wywieść), mają odchodzić, a nie mogąli mieć, tedy mają być przewinieni |
Oćcowie winą synow s jimienia bywają pędzeni a przywiedzieni przez dosłużenie jich (Dział 36: nie dla winy oćcowskiej) ku wielgiemu ubożstwu (patres... deducuntur absque demeritis ipsorum ad nimiam paupertatem) |
'przeprowadzać przez wodę, też nurzać w wodzie, (equos, pecora), trans flumen traducere, in aqua lavare': |
'substancja trująca (szczególnie wydzielana przez niektóre zwierzęta), trucizna, venenum, virus mortiferum': |
Offerebant ei (sc. Jesu), inquit, paraliticum iacentem in lecto... Cso nam przez togo niemocnego, na łożku leżącego znamiona? |
Gdyby <ktokole> wszedw w las <drugiego> ciąć takie drzewa albo jim rowna porąbił, może być przez dziedzica tego lasa jęt... Bo nie jest zgodno ani się widzi dostateczno (non enim consonum et sufficiens videtur) za tako znamienitą szkodę lekki zakład wziąć albo iżby tylko w pociądzaniu był skaran |
Paknięli tacy bracia... nie byliby... ot siebie rozłączeni, będąli, jilko k latom, dostatecznych lat alibo sprawnego wieku (quoad annos legitimos sive legitimae aetatis)..., chcemy, aby... rok pozwania przez wywołanie jawnie był wzjawion |
okres czasu z uwydatnieniem ciągłości akcji w jego granicach 'przez, per, usque ad': |
Preswą (leg. przez szwą 'wszą')... sedm godzin vmączena twego, gysz ('jąż'), Xe, wspominani (pro wspominami) s nabosstwa nassego, racz nam vziczicz sbawena, bidlena dobrego ca 1420 |
O, słodka Dziewico Maryja! Raczyż... swą łaskę nam daci, przez ktorą bychmy mogli nabyć Ducha Świętego |
'nagiąć ku dołowi, przez nagięcie przybliżyć ku czemuś, inclinare, inflectere aliquid': |
Zdrada (MamKal 263: zdrady, obłudy) bogactwa zastąpi w nim słowo boże (fallacia divitiarum suffocat verbum Mat 13, 22), iże będzie przez owoca |
Paklibi nyektorzy s tich ostali, sdrøchnø (tabescent) w zlosczach swych w zemi nyeprzyaczol swych, a prze grzechi otczow swych y przeswe (leg. prze swe a. przez swe) sznødzeny bødø |
II. przysłówek zaimkowy względny: wyraża funkcję porównawczą wprowadzonej przez siebie treści, nadając jej charakter określenia lub zdania porównawczego: A. w zdaniu pojedynczym (przy czym niektóre określenia można uważać za eliptyczne równoważniki zdań): 1. wprowadza porównania i pokrewne (pochodne) określenia: a. co do jakości, sposobu, postaci, miary i stopnia '(taki) jak, tamquam, quasi, sicut, velut (sensu: talis qualis)': |
'wykonany przez zduna, a figulo factus': |
zedrać się (?) 'przez używanie zniszczyć odzież, zużyć, usu vestem deterere': |
'płyn sporządzany przez wygotowywanie popiołu, lixivium': |
'przedmiot brany siłą przez poszkodowanego jako zakład, res a creditore pignoris loco vi occupata': |
'skóra zrzucona przez leniącego się węża, membrana a serpente exuta': |
'skóra zrzucona przez leniącego się węża, membrana a serpente exuta': |
'przez pociągnięcie cięciwy i wygięcie łuku przygotować go do wyrzucenia strzały, (arcum) tendere, intendere': |
'dokument wystawiony przez sąd, litterae iudiciales': |
'głównie prawo niemieckie przyjmowane przez miasta polskie w okresie kolonizacji, leges Teutonicae, quibus oppida Poloniae utebantur': |
[Być może chodzi o: prawo pruskie, prawo Prusów, ius Prussitarum to tzw. prawo nieodpowiednie, przywilej dla rodu Prusów, nadany w 1345 r. przez książęta mazowieckie Ziemowita i Kazimierza, por. AKH XI 369.] |
przez coś: |
Było jich, ktorzyż są zbici, czternaćcie tysiącow luda a siedmset przez tych, ktorzyż są smarli w gniewie Chorowem (qui perierant in seditione Core) |
'zmarnować przez złe korzystanie, roztrwonić, dissipare, disperdere': |
'przez wyschnięcie stać się twardym, zeskorupieć, zaschnąć, arescere, siccari': |
'roki sądowe odprawiane przez komorników, iudicia camerariorum': |
'matka prawnie zaślubiona, przez prawo uznana, mater legitime patri nupta': |
'przysięga przez dotknięcie krzyża, iuramentum, quod cruce tacta dicitur': |
'okrągły placek o podniesionym brzegu, wypiekany z ciasta chlebowego gorszego gatunku, służący jako misa, talerz, po użyciu spożywany przez ludzi lub dawany bydłu, panis vilior lancis instar formatus, qui catini loco adhibitus postea ab homnibus vel pecoribus comedebatur': |
II. przysłówek zaimkowy względny: wyraża funkcję porównawczą wprowadzanej przez siebie treści, nadając jej charakter określenia lub zdania porównawczego, ale tylko w przybliżeniu warunkowo: A. w zdaniu pojedynczym (przy czym niektóre określenia można uważać za eliptyczne równoważniki zdań): 1. wprowadza porównania i pokrewne (pochodne) określenia: a. co do jakości, sposobu, postaci i stopnia '(tak) jakby, quemadmodum, tamquam, quasi, velut, instar (z gen.)': |
Strojmy skutki dobre, jakobychom przez nie naszym duszam otrzymali zbawienie |
II. przysłówek zaimkowy względny: wyraża funkcję porównawczą wprowadzanej przez siebie treści, nadając jej charakter zdania porównawczego: 1. wprowadza zdanie sposobowe 'jak, ita... ut, sicut': |
Maryja jest czysta dziewica a poczęła Duchem Świętym przez męskiego dotykania |
Jakom ja Mikołaja m<ł>ynarczyka przez zapowiedź pańską nie chował w młynie chyliczskim, ktory młyn zdżegł, dochodow z młyna tem seżżeniem, jako trzydzieści kop gr<oszy>... nie udziełał panu Januszewi z leśnego młyna 1471 |
Wszakoż by nie było we mnie prawe skryte bostwo, nie mogłoby być przez moję śmierć grzesznych wykupienie 1451 |
'przez lekceważenie nie chcieć (czynić czegoś), odmówić, neglegere, dedignari': |
'zostać potępionym (przez Boga), stracić prawo do życia w niebie, aeternis suppliciis a deo damnari': |
'odkupienie, zmazanie grzechów przez Chrystusa, actus peccata tollendi, redimendi': |
'przywilej wydany przez panującego i opatrzony jego uroczystą pieczęcią, privilegium a rege editum regisque sigillo munitum': |
'dotyczący majestatu, związany z osobą panującego, ad regem pertinens': list majestatowy 'przywilej wydany przez panującego i opatrzony jego uroczystą pieczęcią, privilegium a rege editum regisque sigillo munitum': |
'porozumienie jednaczy w rozstrzyganej przez nich sprawie, concordia per arbitros reconciliata': |
bez mała, przez mała |
corruptum pro zgnoiny pl. tautum 'zmienione przez chorobę płyny ciała ludzkiego, morbo putrefacti humores': |
'zniszczony przez pogryzienie, corrosus, deletus': |
'wydawać dźwięk przez silne pocieranie twardych przedmiotów (np. zębów dla okazania złości, niechęci itp.), stridere, frendere, imprimis dentibus': |
'dźwięk wydawany przez silne pocieranie zębów o siebie, stridor dentium': |
'wydzierać plastry z pszczołami z barci, niszcząc ją przez to, favos cum apibus ex alvario in arbore silvestri eripere atque alvarium delere': |
'chrapać przez sen, stertere': |
'otworzywszy szeroko usta mimowolnie wciągać powietrze, zatrzymując je przez chwilę, oscitare, hiare': |
'otworzywszy szeroko usta mimowolnie wciągnąć powietrze, zatrzymując je przez chwilę, oscitare, hiare': |
(w podaniu biblijnym) 'pokarm dany przez Boga Żydom na puszczy, (in Scriptura sancta) cibus, quem deus Iudaeis e caelo misit': |
(w podaniu biblijnym) 'pokarm dany przez Boga Żydom na puszczy, (in Scriptura Sancta) man, cibus, quem deus Judaeis e caelo misit': |
Gdyż moja żona nic może uczynić przez mej wolej..., mali ten najem stać..., czyli nie ma? |
'duża płaska tratwa służąca do przeprawy przez rzekę, przewozu ludzi lub towaru, magna ratis hominibus et mercibus flumen transportandis navigando apta': |
'jednostka administracji terytorialnej zarządzana przez margrabiego, tzw. marchia, także urząd margrabiego, marchionatus vel marchionis potestas': |
'przez poszukiwanie a. przypadek do czegoś dotrzeć, odkryć miejsce pobytu, odszukać, wypatrzyć, invenire, reperire, deprehendere': |
Ktoryć człowiek ty to dary jest stracił, szukajże jich miłościwie..., a tako więc je ty nadziesz przez świętą spowiedź |
'przepowiednia przyszłości lub przekazanie woli bożej przez proroka, vaticinium vel actus voluntatem dei per prophetam aperiendi': |
'zdolność jasnowidzenia, natchnione przez Boga przepowiadanie przyszłości, divinatio, futurorum praedictio divino afflatu facta': |
'człowiek natchniony przez Boga, przepowiadający rzeczy przyszłe lub przekazujący wolę bożą, propheta': |
'kobieta natchniona przez Boga, przepowiadająca rzeczy przyszłe, prophetissa': |
'kobieta natchniona przez Boga, przepowiadająca rzeczy przyszłe, prophetissa': |
II. przysłówek zaimkowy względny: wyraża funkcję porównawczą wprowadzanej przez siebie treści, nadając jej charakter określenia lub zdania porównawczego: A. w zdaniu pojedynczym: a. wprowadza porównanie 'jak, ut, tamquam': |
'pochylić, nagiąć ku dołowi, przez nagięcie przybliżyć ku czemuś, inclinare, inflectere': |
Aczby nyekomv dawszy wyna, aczkoly przed nas gy pozwano..., a tego to nye chczano przypusczycz kv oczysczienyv swey nyewynnosczy przez nas... a ten to dla tego nyeprzypvsczenya zabieszalby, przeto aby zabieszanye abo sgechanye (fuga, Sul 60: sbyesthwo) takye gemv na sromotą nye obroczono, vstawyamy..., tedi ma poswiatczycz |
Przez dzi<ę>ki noclegu proszę |
~ Najprawdopodobniej źle odczytany przez wydawcę łaciński wyraz maiorem. |
Gdyż ten ożałowany nie ufacon na gorącej rzeczy i też przedtym o tę rzecz nie zaćwierdzon, i prosto nań żałowano (simplici querela) przez świadkow |
Postawa pobożna przez prostość statura humilis per humilitatem 1461–7 |
[Jednostka nieciągła wyodrębniona przez redaktorów SPJS.] |
'przez poszukiwanie a. przypadek do czegoś docierać, odkrywać miejsce pobytu, wyszukiwać, wypatrywać, invenire, repperiri': |
Wojt może na każdy dzień sędzić o pieniądze albo o jinne proste rzeczy (pro... aliis causis simplicibus) przez przysiężnikow |
Cso wojt ma albo może a kako sędzić o pieniądze albo o jine proste rzeczy przez przysiężnikow, w prostej żałobie (OrtMac 64: o jinne proste rzeczy i proste żałoby)? |
'lżejsza rana powstała przez przecięcie skóry, niepociągająca za sobą trwałego uszkodzenia ciała, leve vulnus': |
'przez poszukiwanie a. przypadek do czegoś dotrzeć, odkryć miejsce pobytu, odszukać, wypatrzyć, invenire, reperire, deprehendere': |
Panie Boże..., daj nam... przez przyczynę Anny świętej... w prośbach łacwie wysłuchanie! |
(o zwierzętach, de animalibus) 'przez pasienie nakarmić do syta, usque ad satietatem pascere': |
[Cytat został skorygowany z: przez na: przes.] |
'przez pociągnięcie cięciwy i wygięcie łuku przygotować go do wyrzucenia strzały, (arcum) tendere, intendere': |
'przez pociągnięcie cięciwy i wygięcie łuku przygotowywać go do wyrzucenia strzały, (arcum) tendere': |
[Być może chodzi o: prawo pruskie, prawo Prusów, ius Prussitarum to tzw. prawo nieodpowiednie, przywilej dla rodu Prusów, nadany w 1345 r. przez książęta mazowieckie Ziemowita i Kazimierza, por. AKH XI 369.] |
'monety bite przez zakon krzyżacki i stanowiące jednostki grzywny pruskiej, nummi a Cruciferis cusi': |
'zapłata za wystawienie przez poborcę pisemnego pokwitowania, pecunia pro apocha scripta exactori solvi solita': |
'opłata za wystawienie przez poborcę pisemnego pokwitowania, pecunia pro apocha scripta exactori solvi solita': |
'przez uderzenie, naciśnięcie rozdzielić na (dwie) części, rozbić, roztrzaskać, zniszczyć, frangere, confringere, perfringere': |
'rodzaj rocznej daniny uiszczanej przez wiernych na rzecz parafii (zapewne zobowiązującej proboszcza do odprawiania mszy), tributum ecclesiasticum parochis pro missis celebrandis solvi solitum': |
'księga urzędowa, do której wpisywano dokumenty wydawane przez kancelarię królewską, książęcą lub inne urzędy, tu może wpis w tej księdze, liber quo litterae in cancellaria regis vel principis datae inscribebantur, hoc loco fortasse de singulis huiusmodi litteris': |
Przez płoty chłopie gonię żorawie i dropie |
Jako ja nie dzirżę trzydzieści i połczwarty kopy przez dziesięci groszy połgroszkow pieniędzy nierozdzielnych, ktore na Dadzbogę słuszają 1468 |
'zwrotna pożyczka udzielana przez pana kmieciowi celem zagospodarowania się, pecunia cmethoni a domino commodata, qua domum sibi atque instrumenta necessaria pararet': |
'przez kradzież, rozbój, kradnąc, dokonując rozboju, per furtum, latrocinium': |
'poborca podatków i ceł, uważany przez Żydów za szczególnie złego człowieka, zdzierca, publicanus, vectigalium exactor, qui a Judaeis imprimis improbus habebatur': |
'poborca podatków i ceł, uważany przez Żydów za szczególnie złego człowieka, zdzierca, publicanus, vectigalium exactor, qui a Judaeis imprimis improbus habebatur': |
poborca podatków i ceł, uważany przez Żydów za szczególnie złego człowieka, zdzierca, publicanus, vectigalium exactor, qui a Judaeis imprimis improbus habebatur': |
'poborca podatków i ceł, uważany przez Żydów za szczególnie złego człowieka, zdzierca, publicanus, vectigalium exactor, qui a Judaeis imprimis improbus habebatur': |
'przez uderzenie, naciśnięcie rozdzielić na (dwie) części, zburzyć, rozbić, roztrzaskać, zniszczyć, frangere, confringere, perfringere': |
Panes sine fermento comedit ille, qui bona sua sine corrupcione, przeslomena (leg. prze złomienia czy przez złomienia), vane glorie facit XV in. |
'kute złoto, uformowane przez kucie młotem, aurum malleo tusum': |
'przejść, przedostać się przez coś, aliquid transire, penetrare': |
'opuścić posiadłość, tracąc przez to do niej prawa, praedium relinquere et ob eam rem amittere': |
'przenikać przez coś na wskroś, przedziurawiać, aliquid penetrare, transfigere': [przebijać niebiosa] |
przenośnie 'przezierać przez coś, być widocznym, translucere': |
'przejść przez wodę, flumen transire': |
Jako nie mogł Jaszek przebyć w tu dwu niedzielu, kiedy miał list dać, przez rzekę 1412 |
'ziemia, terytorium zamieszkiwane przez kogoś, terra, loca, quae ab hominibus incoluntur': |
'zwrotna pożyczka udzielana przez pana kmieciowi celem zagospodarowania się, pecunia cmethoni a domino commodata, qua domum sibi atque instrumenta necessaria pararet': |
'monety bite przez zakon krzyżacki i stanowiące jednostki grzywny pruskiej, Cruciferorum monetae minutae, e quibus marca Prussica constabat': |
pl. tantum 'drobne podarki wymieniane przez przyjaciół, parva munera ab amiciis sibi mutuo data': |
'przekraczać przez coś, przeprawiać się, aliquid transire': |
zaimek dzierżawczy informujący, że jakiś przedmiot złączony jest z podmiotem my na zasadzie własności, przynależności, itp., 'noster': a. o przedmiotach, które stanowią własność podmiotu, są używane, użytkowane przez podmiot: |
'mój (pluralis maiestaticus używany przez osobę sprawującą władzę, króla, księcia), meus (pluralis maiestaticus, a rege aut duce adhibitus)': |
bez [przez] miary |
'związany z piersiami, ad pectus pertinens': pierśnia (żyła) 'żyła przebiegająca przez płuca, obsługująca płuca, vena, qua pulmones transit': |
'spotkać czy też przez dotknięcie pozwać do sądu, aliquem convenire, vel tangendo in ius vocare': |
'rodzaj daniny uiszczanej przez rybaków w rybach, tributum, quod a piscatoribus piscibus solvere': |
'(w religii chrześcijańskiej) grzech popełniony przez pierwszych rodziców i przechodzący na wszystkich ludzi, peccatum originale vel hereditarium, quod vocatur': |
'dać w zamian za coś, aliquid pro aliqua re dare': [śmierć przedawać = o zbawieniu przez śmierć] |
Boże, każy ty dary przenieść przez ręce anjoła twego na nawirzchni ołtarz (in sublime altare, Msza III. VI: na wysokości ołtarza, V: na wysokość, VIII: na wysoki ołtarz) twoj 1426 |
Pan przedchodził (praecedebat) je <...> w słupie obłokowem przez dzień |
'człowiek pozbawiony wolności, homo libertate privatus: a. zatrzymany, uwięziony przez pokrzywdzonego lub instancję sądową, więzień, ab actore aut iudice detentus, captus, vinctus': |
Arestasti eidem Mikolai conseminaciones, videlicet siliginem..., nec easdem conseminaciones sibi metere admisisti per signa ac impressuras tuas al. przez nawyrzezy twoi, quas impressuras Mikołaj nobili obduxit 1475 |
Rozga bar-zo rozkoszna, kwiatek woniający z siebie wypuszczająca, Anna święta przez Isaijasza proroka jest naznamionowana, ktora z żywota swego owoc nam wypuściła, Jezusa miłego |
Przez <onogo ślepego> dobrze się znamionują, o jemże pisze święty Łukasz: Cecus |
Napirzweć biskup oblecze na się ciasne gzło, coż ci na niem ściśnie jego odzienie, a przez to gzło mamy rozumieć jego czysty żyvot, cożci ji nędził |
'mienie przez sąd przyznane, bona ab iudicibus assignata': |
(o głosie wydawanym przez niektóre zwierzęta) 'beczeć, meczeć, ryczeć, balare, fremere': |
(o głosie wydawanym przez niektóre zwierzęta) 'beczeć, meczeć, ryczeć, barrire': |
Tegoć my sami sobą nie możemy dostępić, a to przez daru Ducha Świętego |
Petrus et Iwan per restauracionem al. przes jęcie ipsorum aque... subundaverunt... molendinum... in Koniuszki... Ministerialis recognovit, quia aqua post scopulos... et etiam in navi... per dictam restauracionem al. przes jęcie i przez zastawienie wody stetit 1477 |
(o pokoleniu, rodzie, itp., de gente, tribu etc.) 'nie zachować czystości plemiennej przez zawieranie związków małżeńskich, gentem suam immaculatam servare alienigenas non nubendo': |
I wszedłem pieszkami w nocy przez prąd (et ascendi per torrentem nocte) |
'przez nadmierną opiekę rozleniwiać, mollire': |
2. zaprzeczenie orzeczenia ulega ograniczeniu: a. przez wyłączenie składnika poprzedzonego wyrazem jeno, jedno, krom, telko: |
b. przez wskazanie kresu czynności z pomocą zdania czasowego: aa. kresem aktualności zaprzeczenia zdania głównego jest ustanie zaprzeczenia zdania czasowego: dojąd nie: |
'pierwszy dzień miesiąca obchodzony przez Żydów jako święto, Calendae, neomenia': |
'mieszać ciasto z mąką przez ugniatanie, depsere, condepsere': |
'pierwszy dzień miesiąca obchodzony przez Żydów jako święto, Calendae, neomenia': |
Jako cso zajął moj rządca połtrzecie kopy skot przez pięciorga..., to zajął na mem na prawem 1429 |
w wyrażeniach dotyczących przyczyny 'na, z powodu, przez, propter, per': |
'miejsce przekłute, tu rana powstała przez wbicie gwoździ, locus transfixus, hoc loco vulnus clavis fixis factum': |
Quia Graby cessit divisione sub Ch[y]lewothky przeko przestrugø (leg. prze strugę a. przez strugę) oth granicze do granicze 1425 |
'przymierze zawarte przez Jahwe z Abrahamem, a potem z Izraelem, także nakazy Jahwe związane z tym przymierzem, foedus a deo cum Abraham, deinde cum Israel initum, atque dei praecepta ad illud foedus pertinentia': |
~ Wyrazy od fossatum po przecopek skreślone przez pisarza. |
'przejść, przedostać się przez coś, aliquid transire': |
Dokonały są się księgi praw... książąt mazoweskich..., pisany przez rękę Mikołaja Suleda... lat narodzenia bożego tysiąc cztyrzysta pięćdziesiątego |
'zamienić na coś innego, zastąpić przez coś, aliquid aliqua re commutare': |
II. przysłówek zaimkowy względny, wyraża funkcję porównaczą wprowadzonej przez siebie treści, nadając jej charakter zdania porównawczego: 1. wprowadza zdanie sposobowe 'jak, w jaki sposób, sicut, quemadmodum, quomodo': |
Bez zmysła exanimus (war. kal.: przez myśli exanimis; jacebat exanimis, war. exanimus, et miserabilis Jud 5, 27) ca 1470 |
'ślad pozostawiony przez kogoś, coś, świadczący o tym, że coś istniało, działo się, też służący jako dowód w procesie, signum, vestigium, quod in causa apud iudicem acta testimonium esse potest': |
'przez niewielki okres czasu, krótko, breviter, brevi tempore': |
'zaorać, uprawić rolę przez oranie, agrum arare, agrum arando colere': |
'zniszczyć drogę, miedze, granice itp. przez zaoranie ich, viam, limites, fines etc. arando delere': |
'przez wyoranie bruzdy ustalić granicę, rozgraniczyć, fines arando terminare' (?): |
'ślad pozostawiony przez coś, pozostały po czymś, świadczący o tym, że coś istniało, działo się, odbywało się gdzieś, signum, vestigium': |
'naruszenie, zniszczenie (miedzy, granicy itp.) przez zaoranie, actus limites, fines, sim. arando delendi': |
'przez wyoranie bruzdy ustalenie granicy, rozgraniczenie, actus fines arando terminandi': |
'kara orzeczona przez sąd, pecunia, quam qui iudicium perdidit, solvit': |
'tlenek wapnia otrzymywany przez prażenie wapieni (przed dodaniem wody czyli zagaszeniem), wapno palone, calx cruda, viva': |
'skarga przeciwna wniesiona przez oskarżonego, accusatio actori ex contrario a reo illata': |
'przeprowadzić lub przewieźć coś przez jakąś przeszkodę, aliquid transportare, traducere (mare, flumen, sim.)': |
o zachowaniu dziewictwa przez Matkę Boską, de BVMaria virgine permanente: [dziewicą zostać] |
'miejsce przerwane przez wodę, wyrwa, locus, ubi aqua perrupit': |
'przechodzący przez siodło, qui per sellam equestrem transmittitur': |
'pas obronny powstały przez podcięcie i zwalenie drzew na pewnym odcinku, cingulus terrae silva excisa factus': |
'wybrać z góry, przeznaczyć, praedistinare': |
'zarznąć, zabić przez podcięcie gardła, caedere, occidere': |
'uszkodzić, zniszczyć przez uderzanie ostrym narzędziem, concidere, caedendo delere': |
bez, przez, prze przestania |
'skóra zrzucona przez leniącego się węża, membrana a serpente exuta': |
z dopełnieniem dalszym: od kogoś, przez kogoś: |
'zniszczyć przez pocięcie na kawałki, concidere, caedendo delere': |
o poczęciu Jezusa przez Marię, de Christi a Maria conceptione: |
Przez ty dary miłość Syna dziewiczego może otrzymać |
'kara orzeczona przez sąd, pecunia, quam qui iudicium perdidit, solvit': |
o poczęciu Jezusa przez Marię, de Christi a Maria conceptione: |
Możeli tego umarłego człowieka bliższy przyrodzeny jimienie i jego dzieci wziąć w swą opiekę przez wolej i działu (OrtBrRp 75, 4: dzięki) jich matki, bądź ona szła za jinny mąż, bądź nie szła? |
De singularitatis peccato uel insolencie, uel superbie, przez zufalstwo, arguendus est homo 1461–7 |
'przełożyć przez otwór, przewlec, aliquid per foramen transmittere': |
'pokonać pewną przestrzeń, płynąc łodzią, przeprawić przez wodę, lintre aquam transire': |
'nieprawny, nieślubny, non legitimus, adulter': macierz nieoddana 'matka nie zaślubiona prawnie, nie uznana przez prawo, mater quae legitime nupta non est': |
'przeprowadzać przez coś, zmuszać do przejścia, per aliquid traducere, ad transeundum cogere': |
'przeprowadzać przez coś, traducere': |
'miejsce i urządzenie służące do przeprawy przez wodę, locus, ubi flumen transitur, atque navigia vectoria': |
'opłata za przewiezienie przez rzekę, przewoźne, naulum': |
Cirzpiący szkodę od popaśce żyta a konie albo skot zajęty przez noc chowawszy, do bliższej obory kasztelańskiej alibo księskiej (ad proximiorem curiam castellaniae) dopędzić mają |
wyrażenia wskazujące granicę czasową przekraczaną przez czynność zdania, de tempore 'dłużej niż, więcej niż, przeszło, z górą, magis, amplius, plus, supra': |
Przez nieposłustwo propter prevaricationem XV in. |
Daj nam, Jezu, ... przez przyczynę Anny świętej, bysmy ciebie sercem zupełnem miłowali, a potem z tobą wiecznie krolowali |
Moj koń skacząc przez płot wskoczył na ostry koł jego płota |
O ktore kopanie i oranie przez granicę Jan... i Racibor... na mie żałowali, tom ja nie orał w[o] jich, ale w swym 1462 |
Ktory z tobą żywie i kroluje... Bog przez wszytki wieczne wieki (per omnia saecula saeculorum) 1413–4 |
Nauczcie nas, jestli ten powod dosyć ukazał... takim tych tramow i z sklepem jego w murze [i] osiędzenim daleko przez rok i dzień (die et anno et multo diutius) przeze wszej odmowy |
przez trzeci dzień |
Gdy się od zbytkow cielestnych przez czystotę, per continenciam, powciągamy XV p. post. |
Adam mie w jebłce ukusił, przeto przez mię umrzeć musił |
Ktoryć człowiek ty to dary jest stracił, szukajże jich miłościwie..., a tako więc je ty nadziesz przez świętą spowiedź a teże przez dostojną pokutę |
Jakom ja Filipowi kmieciewi... rol w oziminie przez Filipa podoranych nie zaorał gwałtem 1471 |
Potem przyszedł ten, cso... swego dłużnika jimienie zapowiedział,... przez gajony sąd (in iudicium banitum, OrtMac 106: przed gajnym sądem) a rzekł |
Możeli ta pani oddać swemu mężowi niewieście... rzeczy przez przyzwolenia... przyrodzonych dziedziczek? |
'produkt wytwarzany przez pszczoły, trzmiele itp. ze słodkiej substancji zbieranej z kwiatów, mel': |
Zgromadzoni sø przez lyczbi pyenyødze (infinita pecunia) |
Iż jeść.... tako śmierne narodzenie Syna Bożego, jenże przez początka z Bogiem Oćcem jeść krolewał |
przez czasu |
przez mała |
Zbijesz wszystko w niem, coż będzie płodu samcowego, mieczem przez żon i przez młodzieńcow (absque mulieribus et infantibus) |
'dodatkowa opłata uiszczana przez kmiecia w wypadku opuszczenia gruntu przed oznaczonym czasem, pecunia addititia, quae a cmethone agrum ante diem constitutam reliquente solvebatur': |
Sędzia..., cso jego <s> kazanie (cuius sententia) przez stronę bywa wspierano, pirwey nie chce ani ma swego bronić skazania, aliż pirwej... kunie łupieże... jemu będą dany |
'odmówienie przez kupującego przyjęcia dostarczonego przedmiotu transakcji przy tzw. kupnie dostawnym, actus rem emptam non accipiendi': |
Aczby nyekomv dawszy wyna, aczkoly przed nas gy pozwano..., a tego to nye chczano przypusczycz kv oczysczienyv swey nyewynnosczy przez nas..., a ten to dla tego nyeprzypvsczenya zabieszalby (coram nobis... admissus non fuerit et ob hoc ipsum velle fugere contingat), przeto aby zabieszanye... gemv na sromotą nye obroczono, vstawyamy |
Kto jest prawy opiekadlnik, słowie przyrodzony, ten może przyumarłe dziecinne jimienie przedać..., ale byłliby ten opiekadlnik nieprzyrodzony k temu opiekadlnictwu, ten nie może dziecinnego jimienia przedać przez przyzwolenia przyrodzonych |
'opłata sądowa wpłacana przez godzące się strony na rzecz sołtysa, pecunia a partibus concordiam ineuntibus sculteto vici solvi solita': |
'powiadomienie Maryi przez archanioła Gabriela, że pocznie i porodzi Jezusa, annuntiatio archangeli Gabrielis Mariam Iesum concepturam ac parituram esse': |
Dajemy światłej chwale twej... obiatę czystą, ... chleb święty wiecznego żywota, kielich zbawienia przezkoniecznego (calicem salutis perpetuae, Msza VI. XIV: przez końca, I. III: wi<e>cznego) 1426 |
'przez chorobę zgięty, skrzywiony, kaleka, qui morbo mancus ac debilis factus est': |
Ostań tego wszego, tobie wielę, przez dzięki kaźnią rozdzielę |
Edentulus est aliquis carens dentibus przezaby ca 1500 |
'przypalić, naznaczyć przez wypalenie piętna, adurere, stigma alicui inurere': |
'substancja o silnym zapachu wydzielana przez gruczoły brzuszne piżmowców, używana jako pachnidło, moschus': |
'krewne przez matkę, cognatae': |
Per infamiam et bonam famam przesz nyeslawa, slawnocz mowy, przeszlorzeczonye (leg. przez złorzeczenie, II Cor 6, 8) XV p. post. |
Videntes nunc per speculum in enigmate yako przeszvyerczyadlo (leg. prze źwierciadło a. przez źwierciadło) a w przykryczv (I Cor 13, 12, MW gl. 66: w podobnosczi, w tagemnosczy, w zaslonye, GlDom 78: pod zaslona, pod zacriczym, GlKazB III 100: pod pocryczym, GlKazB II 51, MamLub 282: w podobyenstwe, R XXV 175: w przykladzech) 1456 |
'krewni przez matkę, cognati, qui a matre deducuntur vel a matris parte conquiruntur': |
'przez schylenie przybliżyć ku czemuś, inclinando aliquid rei admovere': |
'chłopczyk niemowlę, puer parvulus': Młodzianki 'dzień 28 grudnia obchodzony na pamiątkę śmierci pomordowanych przez Heroda niemowląt chłopców, Sanctorum Innocentium a Herode interfectorum dies festus, qui 28 Decembris celebratur': |
'przez cały dzień, tota die': |
Przez Anny świętej i Panny Maryjej przyczynę daj nam, miły Panie, grzechom odpuszczenie |
'przypadkowy, przez los zrządzony, qui casu, fato fit': |
Ale są-li bliszy przyjaciele (si vero successores propinquiores fuerint, OrtMac 22: bliszy przyrodzeni), tedy nie może stojące jimienie przedać przez wolej <przyrodzonych> tych to dzieci |
Gdy kto... mieni się imieć niektore prawo ku niektorej dziedzinie, acz przez trzy lata... zdzirży i ścirzpi dzirżewcę dzirżeć dziedzinę (sustineat... possessorem possidere eandem hereditatem) spokojnie..., ode wszego prawa i przedania tej to dziedziny osądzamy ji być odpadłego |
Jestliby kto był bar-zo urwan niewymownie albo też przez znamienitych ran byłby bit, za [po]pokup XXX szelągow onemu cirpiącemu mają być dany |
[Jednostka nieciągła została wyodrębniona przez redaktorów SPJS]. |
W<ie>selmy się dzisia ninie (czy nynie), bo przez jego narodzenie mamy zbawienie XV med. |
Modernis temporibus... niniejszych (czy nyniejszych) czasow niemnodzy jego braciej znamię Jezu Krystowy męki przez Domienika świętego jim dane jidą XV in. |
Kto chce... ućcić Bożą Matkę, przez ty dni może nisze modlitwy mowić |
(o spodziewanym przez chrześcijan przyjściu Chrystusa na końcu świata): |
Iż jeść tako śmierne przyście i tako śmierne narodzenie Syna..., jenże przez początka z Bogiem Oćcem jeść krolewał |
'największe doroczne święto Izraelitów obchodzone na pamiątkę wyjścia z Egiptu, poprzedzonego przejściem karzącego Jahwe przez Egipt, celeberrimum festum Israelitarum Phase appellatum': |
przez coś na coś: |
'łączyć pasma czegoś, przekładając jedno przez drugie, splatać, zaplatać, texere, nectere': |
dubium 'opłata składana przy zamążpójściu przez panny na rzecz panującego, tributum, quod nuptiarum occasione a virginibus principi solvi solebat' (?): |
'w sposób niejasny, przez symbol, obscure, symbolice': |
'wyłowić ryby przez ciągnienie sieci po jeziorze, everriculo pisces capere': |
'pierwszy dzień miesiąca obchodzony przez Żydów jako święto, Calendae, mensis dies prima, quae ab Iudaeis festive celebratur': |
Członki niżej popisane... przez nasze sędzie w jich skazowaniu mocnie (firmiter) mają być zachowany |
'pokarm przeżuwany przez bydlę, cibus, quem pecora ruminant': |
W Sędomirzu co się też stało przez Tatary płaczliwe działo XV ex. |
W<e>selmy się dzisia ninie, bo przez jego narodzenie mamy zbawienie XV med. |
'spadź, substancja cukrowata wydzielana przez modrzew, tzw. manna briansońska lub modrzewiowa, mel e foliis laricis emanans': |
De clenodio rotham sine quarta vlg. przezwona (leg. przez zwona) et proclamacio Hossoria 1414 |
'pokarm przeżuwany przez bydlę, cibus, quem pecora ruminant': |
Per seductiones vlg. przesvotky (leg. prze zwodki a. przez zwodki) XV p. post. |
O slodka dziewico Maryja, raczyż tego użyczyci a swą łaskę nam daci, przez ktorą bychmy mogli nabyć Ducha Święte<go> a potem zyskać krolewstwa niebieskiego |
'odwołać się do sędziego w sprawie dawniej przez niego sądzonej, licząc się zarówno z przegraną jak i wygraną, appellare ad iudicem, ut de re olim a se iudicata testimonium det, ratione habita causae sive obtinendae sive perdendae': |
'drewniany pomost nad wodą, prawdopodobnie także i bród umocniony na stałe kamieniami, jak też i usypana przez wodę czy bagna grobla, pons, fortasse etiam vadum lapidibus stratum vel agger in aqua stagnove positum': |
'mały most, kładka przez wodę, może też i mały bród umocniony na stałe kamieniami, ponticulus, fortasse etiam parvum vadum lapidibus stratum': |
'kartki z przykazaniami noszone przez modlących się Żydów, phylacteria, quae Judaei orantes frontibus superponere solent': |
Jakom ja nie winowat Mroczkowi siedmi groszy przez d[iw]wu firlągu 1412 |
Jako Piotr przez mię... nie posłał bratu swemu... cztyrnaćcie łokiet sukna floreńskiego po złotemu i pięci kop połgroszkow 1472 |
'kuć, bić metal (dla nadania formy), cudere, malleo percutere (formandi causa)': klepane złoto 'kute złoto, uformowane przez kucie młotem, aurum ductile malleo in certam quandam formam excusum': |
Jako ja chleba i grochu i trzech set klepk przez dwu kopu... Alberto kmethoni... nie zabrał gwałtem 1473 |
'pozbawić życia przez spalenie, igne necare': |
Mowię to przez kłamu, wierę, dam ji czartom na ofierę |
Raczyż tego użyczyci a swą łaskę nam daci, przez ktorą bychmy mogli nabyć Ducha Świętego |
'urzędnik przyjmujący zbierane przez poborców czynsze i opłaty, magistratus qui vectigalia ab exactoribus collecta recipit': |
'pewien rodzaj władzy i uprawnień: tu, uprawnienia do przyjmowania czynszów i opłat zbieranych przez poborców, ius tributa vectigaliaque ab exactoribus collecta recipiendi': |
'zawiadomienie przez posłańca o terminie rozprawy sądowej, wezwanie przed sąd, actus aliquem ab apparitore certiorem faciendi de iudicii die, in ius vocatio': |
'przez uderzenie zrzucić skądś, strącić, decutere, excutere': |
'powiesić, odebrać życie przez powieszenie, aliquem suspendere, suspendendo interficere': |
obiesić się 'popełnić samobójstwo przez powieszenie, powiesić się, se suspendere, suspendio vitam finire': |
'odebranie życia przez powieszenie, uśmiercenie na szubienicy, suspendium, actus aliquem suspendio interficiendi': |
'skarga przeciw konkretnej osobie, wynikająca z niedotrzymania przez nią zobowiązań dłużnych, quaestio contra personam, quae aes alienum non reddidit, acta': |
Czso wojt ma albo może a kako sędzić o pieniądze albo o jine proste rzeczy przez przysiężnikow w prostej żałobie (OrtMac 64: o jinne proste rzeczy i proste żałoby)? |
Z stara dawna przez poprzysiężenie winiącego wszystka wina mężobojstwa mszczona bywała (omnes poena homicidii puniebantur, Dział 30: w winie, i w głowie bywali potępieni) |
Daj nam przez zasługę męki twej, bysmy łzami rany twe oblali |
Bo w tobe witargnon bødø od pokusy y w bodze moiem przez (pro przeydø) przes mur (transgrediar murum) |
'używany przez murarzy, ab iis, qui murum aedificant, adhibitus': |
Przeszandosczy (leg. przez żądości a. prze żądości) sine affeccione (tradidit illos deus in reprobum sensum,... insipientes, incompositos, sine affectione, absque foedere Rom 1, 31) XV in. |
Jako ja chleba i grochu, i trzechset klepk... Alberto kmethoni... przez obliki nie zabrał gwałtem 1473 |
w połączeniu przeto że nawiązuje nowe zdanie do poprzedniego kontekstu, wskazując zarazem na związek wynikowy (może wskutek błędnego rozumienia przez tłumacza łac. unde jako inde): |
Wypięła żebra i kości, groźno siecze przez lutości |
'ja (pluralis maiestaticus używany przez osobę sprawującą władzę, króla, księcia, papieża, biskupa), nos (pluralis maiestaticus, a rege, duce, papa, episcopo adhibitus)': |
'miara powierzchni gruntu, tyle, ile przez jeden dzień można zaorać jednym pługiem, agri mensura, ager, qui uno die uno aratro arari potest': |
'kłaść faszynę na drodze przez mokradła, mościć, viam palustrem virgultis sternere': |
'myć, czyścić coś przez zanurzanie w wodzie, abluere, lavare': |
'posuwać się po powierzchni wody, przeprawiać się przez wodę łodzią, tratwą itp., nare, navigare': |
'przez zaoranie przyłączyć część cudzego pola do swojego, alienum agrum arando suis agris adiungere': |
Przez przypędzenia sine causa XV med. |
'posuwać się po powierzchni wody, przeprawiać się przez wodę łodzią, okrętem itp., żeglować, nare, aqua ferri, navigare': |
I. w połączeniu z loc. rzeczownika (lub zaimka): 1. wyraża czasowe następstwo (tj. czynność lub stan określony orzeczeniem ma miejsce później niż czynność, stan, fakt nazwany w wyrażeniu wprowadzanym przez po): |
'odnowienie, renovatio': god obnowienie 'pierwszy dzień miesiąca obchodzony przez Żydów jako święto, mensis dies primus, qui a Iudaeis festus celebrabatur': |
'kołnierz, wycięcie w tunice do wkładania jej przez głowę, collare, foramen tunicae, quo caput immittitur': |
'ugotować, uczynić zdatnym do jedzenia przez utrzymywanie we wrzącej wodzie, cibum aqua fervente mollire, coquere': |
wyraża czas, w którym toczy się akcja 'w ciągu, przez, in, per': |
'odgraniczyć przez wyoranie bruzdy granicznej lub zagrodzenie, fines constituere sulco exarato vel saepe facta': |
'danina, płacona na rzecz księcia, wymierzana w zależności od wielkości posiadanej przez chłopa ziemi, określanej przy pomocy radła, tj. dającej się zaorać w umownym czasie jednym radłem, vectigal, quod colonus a certa quadam agri mensura (quae radło dicebatur) duci solvebat': |
'przez losowanie, sorte, sortiendo': |
'dodatkowo obrobić, uprawić, przez uprawę ziemi dodatkowo zyskać, colere, agro colendo acquirere': |
'związany z naturą, zgodny z naturą, dany przez naturę, naturalny, wrodzony, cum natura coniunctus, naturae conveniens, a natura datus, naturalis, insitus, ingenitus': |
Jim ci człowiek jest piękniejszy, tym ci jest w siercu gorszy. A przez to gdyż ci miły Jezu Kryst człowieka cudnie stworzy, tym ci się rychle grzechu dopuści |
'jakiś żelazny przedmiot używany przez bartnika, ferramentum mellificis': |
W Sędomirzu co się też stało przez Tatary płaczliwe działo: tak ludzi wiele pobili XV ex. |
Ty nie mogą oddać swej oćczyzny przez przyzwolenia swojich bliszych przyrodzonych (propinquiorum) |
Postawa pobożna przez prostość statura humilis per humilitatem 1461–7 |
Przepischanych (pro przez pisanych) obranczy sine te<raphim> (mamotrekt kapitulny: bez psanych obrazow; quia dies multos sedebunt filii Israel sine rege... et sine sacrificio..., et sine ephod, et sine theraphim Os 3, 4) 1471 |
'zobowiązywać się do przejęcia przez siebie wszystkich powinności kmiecia wobec dawnego pana, obligare se in omnia cmethonis erga dominum pristinum officia recipienda': |
'stały podatek płacony przez chłopów w wysokości dwóch groszy od łanu, tributum duorum grossorum pro uno laneo, quod domino terrae a cmethonibus solvebatur': |
'opłata na rzecz sędziego, uiszczana przez stronę wygrywającą, pecunia, quae ab eo, qui causam obtinet, iudici solvitur': |
'opłata na rzecz sędziego, uiszczana przez stronę wygrywającą, pecunia, quae ab eo, qui causam obtinet, iudici solvitur': |
'zobowiązać się do przejęcia przez siebie wszystkich powinności kmiecia wobec dawnego pana, iureiurando se obligare in omnia cmethonis erga dominum pristinum officia recipienda': |
'przez wysychanie przylgnąć, przywrzeć, przylepić się do czegoś, arescendo alicui rei adhaerere, agglutinari': |
w niewolniczym przekładzie łaciny: być przysądzonym komuś 'być sądzonym przez kogoś, ab aliquo iudicari': |
Jam spał w grzechoch i trwał w złościach i zasiem przez pobudzenie twe powstał (Psal 3, 6) |
'danina pobierana przez duchowieństwo od parafian w okresie Bożego Narodzenia, quod tempore Nativitatis Christi sacerdotibus, cum domos visitabant, a parochianis dari solebat': |
Jakoś[ko]m ja zapłaciła Janowi Siedlemińskiemu to szwytko, co list jego mowił, przez jego posła przysłanie 1416 |
Kryste, przez twe umęczenie rozprosz diable obstąpienie! |
'dół, zbiornik w cegielni do mieszania gliny z wodą przed uformowaniem jej na cegły przez strycharza, fovea aquosa officinae laterariae, qua argilla aquae permiscetur, ante quam lateres finguntur' (z fleksją łacińską): |
'upoważniony przez panującego generalny zarządca żupy solnej, też jej dzierżawca płacący panującemu zgodną z umową należność, salinarum praefectus vel conductor': |
Przez męki twej ucirpienie daj duszam naszem pocieszenie! |
'będący w związku z komornikiem, qui camerarii est': prawa komornicze 'roki sądowe, sprawowane przez komorników, iudicia camerariorum': |
Na jichże (sc. rokach) komornicy (camerarii) sędzi i podsędkow, i drudzy komornicy (camerarii) wojewodzi y podkomorznicy wybrani przez nie jim mają być przyłączeni |
Przez ustawiczne konanie per indeffinitiam continuactionem XV p. post. |
'spowodować trwałe kalectwo przez zranienie lub obcięcie czy złamanie jakiegoś członka, aliquem mutilare, claudum facere': |
'przez ciosanie uformować, obrąbać, dolare, circumdolare': |
'pozwać do sądu z dotknięciem pozwanego, dokonać symbolicznego aresztu przez dotknięcie, manum alicui iniciendo in ius vocare, amnum iniciendo aliquem symbolice deprehendere': |
'przez publiczne ogłoszenie pozwać przed sąd, aliquem publice in ius vocare': |
'wiano, suma pieniężna zapisywana żonie przez męża na jego dobrach, jako odwzajemnienie za posag i zabezpieczenie na przyszłość, pecunia uxori a marito dotis remunerandae et opum in posterum parandarum causa hereditate relicta': |
'kraj zamieszkały przez Żydów, kraina, ziemia żydowska, Judea, Izrael, Iudaea, terra Iudaica': |
wskazuje wykonawcę czynności (przy stronie biernej i rzeczowniku odsłownym) 'przez, ab': |
'przewinienie opatrzone sankcją przez żydowskie prawo, scelus a Iudaeorum legibus puniendum': |
'należący do Żydów, będący w dyspozycji Żydów, także związany z interesami prowadzonymi przez Żydów, qui Iudaei est, ad Iudaeum pertinet, Iudaei proprius est, qui ad Iudaeum negotia eiusque spectat': |
'dług zaciągnięty na warunkach praktykowanych zwykle przez Żydów, najprawdopodobniej na procent, na lichwiarskich warunkach, aes alienum Iudaeorum more, magnis usuris, factum'(?): |
'procent brany przez Żydów od pożyczonych pieniędzy, usura, quae a Iudaeis pro aere alieno recipiebatur': |
Pochopiw koncerz (arrepto pugione)... przeklął obu społu, męża też i żonę przez jich trzosła |
'spalenie, zniszczenie przez ogień, crematio, conflagratio': |
Przez to tedy..., Joachymie, Anno, waszej poczesności powyszenie najdźcie mi... łaskę |
Acz ten powod poszywayączy, przez sąndze przikazany, nye bądzye chczecz przyszącz, iako nye wyedzal (sc. sąprza) bicz przywyleyowanego (se nescivisse reum fuisse privilegiatum) a przywyley ymyecz |
Dokonały są się księgi praw... wyłożone s łacińskiego w polski wykład przez poczestnego księdza Macieja |
'rubryka, ochra, używana przez cieśli do rysowania na drewnie, bolus, argilla pinguis, qua fabri formas in ligno pingere vel describere solent': |
'przez rozrzucenie zniszczyć, zrównać z ziemią, disiciendo, dissipando violare, destruere, coaequare': |
'przez rozrzucenie zniszczyć, zrównać z ziemią, disiciendo, dissipando violare, destruere, delere, coaequare': |
'osoba wyznaczona przez sąd (np. woźny), asystująca przy składaniu przysięgi, homo quidam (e. gr. praeco) a iudicibus destinatus, ut ius iurandum praestantibus adsit': |
'okolicznościowy podarek na rzecz pana feudalnego lub wójta składany przez ludność miejską lub chłopską, donum, quod incolae oppidorum vel pagorum domino feodali vel sculteto dare solebant': |
'obrona, odpieranie przed sądem przez oskarżonego stawianych mu zarzutów, defensio, actus se coram iudice defendendi': |
'przez śmierć coś opuścić, pozostawić, aliquid morte relinquere, deserere': |
Świerzepice... pode świadeczstwem sąsiedzskim (sub testimonio vicinorum) w domu włostnem szkodę cirzpiący przez noc... chować może |
'gładki przez brak włosów, lenis neque ullis comis horridus': |
O ktore kopanie i oranie przez granicę Jan... i Racibor... na mię żałowali, tom ja nie orał w[o] jich, ale w swym 1462 |
Gdyby... sędzia... skazowałby przeciwko ktorej stronie jinszej, ją skazując o niektorą rzecz... w sąd wwiedzioną, a przeto strona skazana do wyszszego była otezwała (propter hoc pars damnata ad superiorem appellat, Dział 2: tedy strona uciążona odzowie się ku wyszszemu stołu),... sędzia, ot kogo otzywają..., pirwej nie chce ani ma swego bronić skazania, aliż pirwej przez stronę otezwałą (per partem) trzy grzywny... jemu będą dany |
przez wskazanie władcy określa się zarazem czas: |
Statuimus, quod quilibet kmetho, homo sive incola,... non debet exire de hereditate aut tenuta domini sui amodo per abdicacionen, przez odkazanie, solum quum vult exire, debet et amodo tenetur domino suo, sub quo residet, laneum agri sui, quo sedebat, collocare... alio kmethone tam valenti, ut solus fuit, aut vendere possessionem suam cum consensu domini sui 1477 |
'kopijnikowi służący, przez kopijnika używany, equiti cataphracto aptus': |
'przez wpłacenie okupu uwolnić od kary, pretio aliquem a poena liberare': |
'poborca podatków i ceł uważany przez Żydów za osobę szczególnie niemoralną, exactor vectigalium et portoriorum a Iudaeis corruptissimis moribus iudicatus': |
Odłączenie (czy otłęczenie) przez rozumu, to jest ślepota człowiecza |
'odłóg, pole przez jakiś czas nie orane, nie uprawiane, czy może ziemia w ogóle jeszcze nie uprawiana, ager cessatus vel novalis': |
'opłata związana z objęciem spadku przez poddanego, spadek po zmarłym bezpotomnie kmieciu przypadający właścicielowi wsi, merces a subdito, qui possessionem quandam hereditate accepit, solvenda, possessio, quae cmethone liberis carente ac mortuo terrae domino obveniebat': |
'rola porzucona przez kmiecia, praedium, ager a cmethonibus relictus': |
'gospodarstwo, rola porzucona przez kmiecia, praedium, ager a cmethonibus relictus': |
'gospodarstwo, rola porzucona przez kmiecia, praedium, ager a cmethonibus relictus': |
Jako pan Jakub Pruski winowat mi [mi] za swego oćca trzy grzywny przez wierdunka za sukno łokciem odmerzon[y]e 1432 |
'świadczenia pobierane przez pana lub sołtysa od chłopów, tributum quoddam a cmethonibus doel mino scuvlteto solvendum': |
'pozbawiony pomocy, przez wszystkich opuszczony, zapomniany, auxilio privatus, ab omnibus relictus, oblivioni datus': |
'drewniany zbiornik w kształcie dużego koryta bez dna, budowany wprost na podłożu przesyconym solą, służący do wytwarzania solanki przez ługowanie podłoża, także określona miara soli, receptaculum ligneum ad instar longi alvei sine fundo in ipso solo sale saturato consitutum, ubi infusa aqua nitrosa fiebat, item certa salis mensura': |
(tylko w Biblii i jej interpretacjach) 'człowiek wybrany przez Boga do spełniania specjalnych funkcji, pomazaniec, homo, qui a Deo electus praecipuo fungitur munere': |
'przez moczenie zmiękczyć (tu przenośnie), macerare, mollire (hoc loco translate)': |
Przez odniepadnienie per recidiuacionem ca 1500 |
kogoś przez coś: |
'przesiewać mąkę przez pytel, percribrare farinam cribro pytel vocato': |
'ulęgałka, gniłka, owoc gruszy nieszlachetnej przez leżenie przygniły, Piri communis L. silvestris fructus iacendo mollitus': |
'oddalić, odsunąć, przez oddalenie oddzielić, amovere, separare': |
odprzysiąc się 'przez zaprzeczenie pod przysięgą oczyścić się, uwolnić się od zarzutu, iureiurando se ab aliqua re purgare, liberare, aliquid effugere': |
'nie dopuścić do złożenia przysięgi przez świadka, testem iurare non sinere': |
(w religii katolickiej, in fide catholica) 'darowanie doczesnych kar za grzechy po spełnieniu warunków określonych przez kościół, remissio poenarum in purgatorio luendarum': |
'stratowanie, zniszczenie przez deptanie nogami, conculcatio, calcatio': |
Napirzwe bogatstwo jest był ot siebie odrzucił (sc. św. Bartołomiej), abyć go zły duch przez nie w jego duszy nie był ułowił |
'pozostać na gospodarstwie kmiecym przez czas określony umową celem odpracowania, odrobienia zobowiązań, in fundo cmethonis per aliquod tempus pacto constitutum remanere servitia debita absolvendi causa': |
'odgraniczyć posiadłość ziemską przez usypanie kopców, novos tumulos, qui agrorum fines designent, struendo agros quosdam disterminare': |
'odgraniczyć posiadłość ziemską przez usypanie kopców, novos tumulos, qui agrorum fines designent, struendo agros quosdam disterminare': |
Nie zająłem świerzepic z wągrody gwałtem kmiecych... i nie gnałem jich, gdziem chciał, i lepak nie zająłem jich do obory kmiecia Mikołaja, ... przez ktore zajęcie i gonienie nie utłukłem dwojga źrzebiąt 1479 |
'opłata związana z objęciem spadku przez poddanego, spadek po zmarłym bezpotomnie kmieciu przypadający właścicielowi wsi, merces a subdito, qui possessionem quandam hereditate accepit, solvenda, possessio, quae cmethone liberis carente ac mortuo terrae domino obveniebat': |
'opłata związana z objęciem spadku przez poddanego, spadek po zmarłym bezpotomnie kmieciu przypadający właścicielowi wsi, merces a subdito, qui possessionem quandam hereditate accepit, solvenda, possessio, quae cmethone liberis carente ac mortuo terrae domino obveniebat': |
'inwentarz zmarłego kmiecia zabierany przez właściciela wsi, res cmethonis mortui, quae domino terrae obveniebant': |
'przez śmierć kogoś a. coś opuścić, pozostawić, aliquem vel aliquid morte relinquere, deserere': |
Przeminęło (sc. obłudne jimienie) jak obłoki, a my jidzi<e>m przez otwłoki |
Jakom ja nie odwoził żakow violenter na twem koniu przez twej wolej anim ci go skaził podla pozwu 1484 |
Boże, każy ty donieść(i) przez ręce świętego anjoła twego (per manus sancti angeli tui) 1424 |
'odbierać rzecz przekazaną w inne ręce przez właściciela, rem a possessore alicui traditam ex pacto vindicare' (?): |
Mowię to przez kłamu wierę, dam ji (sc. złego mnicha) czartom na ofierę |
Na jichże (sc. rokoch) komornicy sędzi i podsędkow i drudzy komornicy wojewodzi i podkomorzniczy (et alii duo camerarii, videlicet palatini et succamerarii) wybrani przez nie, jim mają być przyłączeni |
'dotyczący ognia, pochodzący od ognia, przez ogień utworzony, płonący, palący się, igneus, ardens': |
podkopać się 'dostać się gdzieś przez podkop, aliquo per cuniculum suffossum pervenire': |
'opłata z ogrodów, tj. małych działek roli, uiszczana na rzecz pana feudalnego przez bezpośrednich posiadaczy, czyli ogrodników, vectigal agrorum parvorum, quod possessores eorum domino feodali solvebant': |
(tylko w Biblii i jej interpretacjach) 'człowiek wybrany przez Boga do spełniania specjalnych funkcji, pomazaniec, homo, qui a deo electus praecipuo fungitur munere': |
'mężczyzna prawnie ożeniony, uznany przez prawo za ojca, vir qui legitime uxorem duxit atque legitimus pater agnoscitur': |
'farba używana przez kobiety do malowania się, rodzaj różu, rubrica, qua mulieres buccas intingunt': |
Tako śmierne narodzenie Syna Bożego, jenże przez początka z Bogiem Oćcem jeść krolewał |
'otwór w ścianie budynku mieszkalnego, przez który światło dostaje się do wnętrza, czasem zaopatrzony w jakiś materiał przeźroczysty, okno, fenestra': |
w połączeniu z rzeczownikiem nazywającym okres czasu, w ciągu którego się coś dzieje a. trwa 'przez, w ciągu, w przeciągu, tempore quodam, per tempus quoddam': |
'otwór w ścianie budynku mieszkalnego, przez który dostaje się do wnętrza światło, zwykle zaopatrzony w jakiś materiał przeźroczysty i odpowiednio zabezpieczony, fenestra': |
'wierzchni otwór studni, przez który wyciągano solankę na powierzchnię ziemi, specjalnie obudowany i zabezpieczony, putei, quo aqua salsa in terram exhauriebatur, foramen summum, apte circumstructum ac munitum': |
'zostać zniewolonym przez swoje oczy, być olśnionym, alicuius pulchritudine capi, deleniri': |
(w przekładach z łaciny) wskazuje wykonawcę czynności (przy stronie biernej i zwrotnej) 'przez, ab (aliquo)': |
Abyć go zły duch przez nie (sc. bogatstwo) w jego duszy nie był ułowił |
Kazał ji (sc. lud) cepy młocić a żelazne brony po nich włoczyć, a okowanymi wozy (1471 MPKJ V 48: okowane wozy) przez nie jeździć (fecit super eos... ferrata carpenta transire) |
'podniesienie nogi (przez konia), (koński) krok, (equi) gressus': |
Anno święta, przez płodu twego tak wysokie podniesienie uproś nam łaskawe wysłuchanie |
'opuszczenie roli przez kmiecia, actus agrum a cmethone relinquendi': |
'mówić o czymś wymijająco, określać przez omówienie, circumloqui, per ambages verborum definire': |
'przez wpłacenie pieniędzy uwolnić od kary, wykupić, nummis datis liberare, redimere': |
przez skojarzenie z obrzymem niedokładna przeróbka określenia bohatera eposu niemieckiego, Dietricha z Berna (czeskie Dětřich berúnský): |
'olej poświęcony, używany przez chrześcijan przy udzielaniu niektórych sakramentów, oleum consecratum, chrisma': [o oleju używanym podczas Namaszczenia Chorych] |
'opłata uiszczana panu feudalnemu przez chłopa opuszczającego wieś, tributum, quod domino a colono praedium relinquente solvebatur': |
'opłata uiszczana panu feudalnemu przez chłopa opuszczającego wieś, tributum, quod domino a colono praedium relinquente solvebatur': |
'tym samym, przez to, jak z tego wynika, co za tym idzie, igitur, idcirco, ob eam rem': |
brać przez dzięki: |
Raczyż tego użyczyci, a swą łaskę nam daci, przez ktorą bychmy mogli nabyć Ducha Święte<go> |
'urządzenie do miażdżenia nasion lub ubijania sukna, młot drewniany poruszany przez koło wodne, folusz, instrumentum seminibus conterendis vel pannis subigendis destinatum, malleus ligneus, qui aqua in rotam fluente movetur, instrumentum fullonis': |
'donośny głos wydawany przez zwierzęta, magna vox, quam animalia edunt': |
'opłata za niedotrzymanie umowy przez kmiecia, który się wycofał ze zobowiązania objęcia gruntu u pana, pretium, quod solvebatur a cmethone, qui agrum colendum se a domino recepturum esse promiserat neque promissum servavit': |
'donośny głos wydawany przez zwierzęta, magna vox, quam animalia edunt': |
'opłata za niedotrzymanie umowy przez kmiecia, który się wycofał ze zobowiązania objęcia gruntu u pana, pretium, quod solvebatur a cmethone, qui agrum colendum se a domino recepturum esse promiserat neque promissum servavit': |
Gdy człowiek cirpiał rok i dzień..., aż woda z rynny <jego sąsiada> ciekła przez jego dom (si vir sui vicini tectum et canale aquatile domus seu postici per domum suam vel posticum fluentem haberet) |
Jakom ja Filipowi... rol w oziminie przez Filipa podoranych nie zaorał gwałtem 1471 |
'trawienie, przetwarzanie (przez organizm) i przyswajanie spożytego pokarmu, cibum a corpore concoquendi et in usum suum convertendi actus': |
Requiritur in nobis debita disposicio, aby było u nas rządliwe zdrządze<nie>, per debitam, przez rządliwe, susceptionem baptismi ca 1500 |
'granica wraz z obszarem do niej przylegającym a. przez nią objętym, limes vel finis una cum terra adiacente vel ipsis limitibus circumdata': |
'przewrócenie się przez głowę, corporis in caput circumactio': przewracać kozielce 'fikać kozły, corpus in caput circumagere': |
In multis escis non deerit infirmitas nie będzie przez niemocy XV med. |
1. zaimek dzierżawczy informujący, że jakiś przedmiot złączony jest z podmiotem wy na zasadzie własności, przynależności itp. 'vester': a. o przedmiotach, które stanowią własność podmiotu, są używane, użytkowane przez podmiot: |
Tedy vøcz nasz Xc mily gestcy on presvøtego (leg. przez świętego) angola do... Moyszesza tako rzecl byl |
'ogrzanie mieszkania przez spalenie drzewa, actus et effectus domum calefaciendi lignis crematis': |
Tego człowieka <jął> burgrabia przez jego rzeczy odmiany, słowie iż nie chcącą rzeczą ten człowiek zobowiązał sie w jęctwie list, słowie ukazać od miasta Frydborku |
Wszedłem pieszkami w nocy przez prąd, opatrzaję mury (considerabam murum), a wrociw się, przyszedłem ku bronie *walnej |
'wypić za dużo napojów alkoholowych, przez picie doprowadzić się do nietrzeźwości, upić się, inebriari, ebrium fieri': |
'przez spiętrzenie wody spowodować zalanie czegoś, aqua aliquid inundare': |
kromie, przez(e) wątpienia |
Chcemli... my grzeszni ludzie, do tego to wiesiela krolewstwa niebieskiego przyć, tegoć... nie możemy dostępić, a to przez daru Ducha Świętego |
'rodzaj nakrycia głowy używanego przez kobiety, chustka na głowę, przepaska, vitta muliebris': |
Cso wojt ma albo może a kako sędzić o pieniądze albo o jine proste rzeczy (pro... causis simplicibus) przez przysiężnikow, w prostej żałobie z prawa [rzek]? |
~ Prawdopodobnie zniekształcenie (przez kopistę lub wydawcę) wyrazu podworowe. |
'pozbawiać kogoś własności przez kradzież, okradać, furto aliquid alicui subducere': |
'przez picie doprowadzić do nietrzeźwości, spoić, inebriare, ebrium facere': |
'jednostka organizacji terytorialnej ludności chłopskiej, pewne ciężary publiczne i odpowiedzialność karna ponoszone solidarnie przez tę ludność, vicinitas vicorum aliquot, communibus muneribus subiecta': |
Gospodnie, kto będzie przebywać w przebytce twojem...? Jenże wchodzi (qui ingreditur) przez winy i czyni prawdę |
'przez kradzież, rozbój, kradnąc, dokonując rozboju, per furtum, latrocinium': |
'danina w postaci wołu i krowy składana corocznie przez opole, tributum quod quotannis duci vacca et bove solvebatur a cmethonibus in uno opole congregatis': |
'związany z opolem, dotyczący opola, pochodzący z opola, qui ad vicinitatem opole dictam pertinet': (krowa) opolna 'danina w postaci krowy składana księciu corocznie przez opole, vacca, quae quotannis tributi nomine duci solvebatur a cmethonibus in uno opole congregatis': |
Gdyż ja mam czwartą część tego domu po swej żenie..., tego<dla> ja cirpię gwałt od Piotra na swej czwartej części, iż on przez mej wolej wciągnął w ten dom (quia violenter in domum traxit) |
Groźną kosę w ręku mając, ... groźno siecze przez lutości |
~ Prawdopodobnie zniekształcenie (przez pisarza lub wydawcę) wyrazu podworne lub podworowe. |
(w Wielkopolsce) 'dziedziniec zamku królewskiego, gdzie król sprawował sądy osobiście lub przez zastępców, area arcis regiae in Polonia Maiore vocabatur, ubi rex ipse vel per suos vicarios ius dicebat': |
'podatek od przeprawy przez rzekę, pecunia, quam qui flumen transibat, solvere debebat' (?): |
'dobra posiadane przez żonę po śmierci męża, bona, quae uxor post mariti mortem tenet': |
'dobra posiadane przez żonę po śmierci męża, bona, quae uxor post mariti mortem tenet': |
'zapis na rzecz żony, dokonany przez męża, wiano, rzadziej wyposażenie córki, id quod uxori a marito legatur, item dos filiae data': |
'omówić, załatwić przez omówienie, verbis exponere, causam verbis expositam conficere': |
Jakoś na moję dziedzinę wegnał dwa wieprza przez mojej wolej 1425 |
'delikatna mączka pszenna uzyskiwana przez moczenie tłuczonego ziarna, krochmal, amylum': |
'państwo podległe królowi, rządzone przez króla, regnum, terra regis imperio subdita': |
(o nacinaniu ciała przez Żydów na znak żałoby): |
'obciosywanie, obróbka przez obcinanie, actus dolandi': |
'przepust, przejazd przez zastawę, transitus in cataracta factus': |
'poborca podatków i ceł, uważany przez Żydów za szczególnie złego człowieka, zdzierca, vectigalium exactor, publicanus, qui a Judaeis imprimis improbus habebatur': |
'poborca podatków i ceł, uważany przez Żydów za szczególnie złego człowieka, zdzierca, publicanus, vectigalium exactor, Judaeis imprimis invisus': |
Niektorzy..., jakoby nieprzyjaciele ruszając się, szkody wielkie ubożstwu... zadawać nie opuszczają, przez jeż ziemie nasze barzo opuściewają (devastantur) |
'pośmiewisko, urągowisko (przez gwizdanie na znak lekceważenia), sibilando deridere (sensu subst.)': |
Jako Skarbimir Wirzchosławę siepał, targał i przez trzy zagony rzucił 1417 |
'głos wydawany przez konia, hinnitus': |
Jakom ja przez s[e]we syny nie orał na Janowie na rżysku dwiema płużycami gwałtem 1474 |
'wdmuchnięcie, napełnienie przez dmuchanie powietrzem, tu siłą żywotną, actus sufflandi, sufflando aere implendi, hoc loco vi vitali': |
'zalanie wodą czy też uniesienie przez wezbraną wodę, actus aqua inundandi vel auferendi': |
'spulchniać ziemię pod zasiew przez cięcie i odwracanie skib ziemi (pługiem, sochą itp.), arare, terram aratro vertere, colere': |
'spulchnianie ziemi pod zasiew przez odcinanie i przewracanie skib ziemi, aratio, actus arandi': |
'jedna z kilkunastu odrębnie zorganizowanych wsi królewskich w ziemi halickiej i lwowskiej, zamieszkałych przez ludność służebną zwaną ordyńcami lub kalannymi, unus e quindecim pagis terrae Haliciensis et Leopoliensis, quorum incolae servitute quadam regi obligati erant': |
'czarna łatwopalna substancja otrzymywana z drewna przez suchą destylację, carbo, ligni exusti frustum': |
Kdyż krol jechał do Koszyc sejmować sie z krolem węgierskim..., tegdy... panowie... przykazali rzekąc, aczby krol węgierski ktorego zapisu żądał ot naszego krola, abyście go nijedną stroną nie czynili przez wiedzenia panow wojewod 1420 |
'wiadomość przesłana przez posła, nuntius, id quod nuntiatur': |
'skóra zrzucona przez leniącego się węża, membrana a serpente exuta': |
'skóra zrzucona przez leniącego się węża, membrana a serpente exuta': |
gwałtowną ręką, przez gwałtowną rękę |
Jego czeladź wgoniła mego konia na płot, a moj koń skacząc przez płot wskoczył na ostry koł |
'poręczenie, zabezpieczenie, kaucja, też złożone przez powoda przed sądem zapewnienie, że nie zmieni już zakresu oskarżenia i nie poda przeciw pozwanemu żadnych nowych dowodów, cautio, satisdatum, sed et sponsio, qua petitor se neque accusationis sententiam mutaturum neque nova contra reum adiecturum spondebat': |
'czyścić ziarno przez rzucanie go pod wiatr, frumentum ventilare': |
'suma pieniężna lub nieruchomość zapisywana żonie przez męża na swoich dobrach, jako odwzajemnienie za posag i zabezpieczenie na przyszłość, pecunia vel praedium, quod uxori a marito pro dote legatur atque in mariti bonis collocatur': |
'część spadkowa córek, najczęściej w pieniądzach, przekazywana im przy zamążpójściu przez ojca (lub jego spadkobierców), posag, id quod feminae nubenti a patre vel tutore dabatur': |
'decyzja prawna, orzeczenie sądu, zwłaszcza pouczenie prawne udzielane przez sąd wyższy prawa niemieckiego, też propozycja wyroku, sententia a iudicio vel lata vel ferri proposita, praecipue praeceptum a iudicio superiore iuris Teutonici datum': |
'pozbawić kogoś życia przez odcięcie głowy, caput alicui abscindere': |
'pozbawić kogoś życia przez odcięcie głowy, caput alicui abscindere: |
'pozbawić kogoś życia przez odcięcie głowy, caput alicui abscindere': |
Śmiara a pycha biskupia przez dwie krzydle (per duas alas)... wyobrażony są i wyłożony XV med. |
'dowieść swej słuszności przez złożenie przysięgi na krzyż, causam suam iureiurando in cruce praestito comprobare': |
'śmierć przez przybicie na krzyżu, mors in cruce': |
'pozbawiać kogoś życia przez ścięcie, odcięcie głowy, caput alicui abscindere': |
Raczyż tego użyczyci a swą łaskę nam daci, przez ktorą bychmy mogli nabyć Ducha Święte<go> |
w wyrażeniach dotyczących przyczyny 'na, z powodu, przez, propter aliquid, alicuius rei causa': |
Tegoć my sami sobą nie możemy dostępić, a to przez daru Ducha Świętego |
(o śladach pozostawionych przez przestępcę, de vestigiis a homine malefico relictis): |
'opuszczony przez wszystkich, osamotniony, desolatus, solus': |
Andrzej i Stanisław przez oćca swego, niegdy Jana z Czajkowa, będąc z herbu Ostoja, byli pomocnicy... Konarskiemu ku zabiciu... Dadzboga 1493 |
'grunty osadzone, zagospodarowane przez chłopów, agri a cmethonibus culti': |
(o roli, wsi itp., de agro, vico sim.) 'osadzony przez chłopa, in quo cmetho collocatus est': |
Jest jich wi<e>le, jiż przez głupość pokarm (victum, Dział 31: jimienie) długiego czasu krotkiej godziny strawiwszy, bierzą sobie prz<y>czynę procz włostnych stron mięszkania a tako się powłaczając cudzego drapić się nie boją |
'w prawie ruskim opłata za nowoosiadłego chłopa, uiszczana przez nowego pana poprzedniemu, merces, quae ab eo, qui colonum alterius in agro suo collocavit, priori domino solvebatur (in iure Ruthenico)': |
'w prawie ruskim opłata za nowoosiadłego chłopa, uiszczana przez nowego pana poprzedniemu, merces, quae ab eo, qui colonum alterius in agro suo collocavit, domino priori solvebatur (in iure Ruthenico)': |
Ci wyznali, iż widzieli, iż tramy piwniczne powoda leżą w murze i na tem jego sklep wmurowan... Na to prosimy was, nauczcie nas, jestli ten powod dosyć ukazał z tymi przysiężnymi ludźmi i takim tych tramow i z sklepem jego w murze [i] osiędzenim (an allocutor... possessionem sufficienter ostendisset) daleko przez rok i dzień przeze wszej odmowy... albo mali ktore jine ukazanie czynić dziedziczne |
'instytucja wymiaru sprawiedliwości powoływana przez Kościół i orzekająca według prawa kanonicznego, iudicium ecclesiasticum, quod iure canonico utebatur': |
'przez dotknięcie ręką pozwać przed sąd, manu aliquem tangendo in iudicium vocare' (?): |
'sądowa wizja lokalna, sprawdzenie naoczne zwykle przez woźnego sądowego, rei, de qua lis agitur, cognitio oculata, a praecone iudiciali facta': |
(w stosunkach biblijnych, in Scriptura Sacra) 'władza sądowa sprawowana przez zgromadzenie lub przy udziale zgromadzenia, iuris dicendi potestas, quam consilium exercet': |
'prawdopodobnie obowiązek wysiewania przez chłopa określonej ilości zboża na rzecz pana, fortasse officium frumenti domino serendi rusticis impositum': |
'opłata zwyczajowa składana panu przez kmiecia przy opuszczaniu wsi, pecunia, quae a cmethone vicum relinquente domino solvi solita est': |
'opłata zwyczajowa składana przez kmiecia panu przy opuszczaniu wsi, tributum, quod a rustico villam relinquente domino solvi solebat': |
'umowne naśladowanie głosu wydawanego przez kukułkę, vox onomatopoeica cuculi vocem imitans': |
w pl. kuny 'danina na Rusi płacona przez popów na rzecz władyki pierwotnie skórkami kun, vectigal, quod olim in Russia a parochis episcopo pellibus mustelarum pendebatur': |
'dokument wystawiony przez sąd, litterae iudiciales': |
Sirocstwu dzieci... doradzić łaskawie żądając, jeż niegdy przez oćce do lat roztropności nie będąc wychowane, z przygody śmierci ostają (mortis casu relinquuntur)..., ustawiamy, aby ociec żywąc mogł dzieciem swojim... ustawić pewne opiekadlniki |
'opłata uiszczana przez stronę przegrywającą spór, pecunia, guae ab eo, qui causam perdidit, solvebatur' (?): |
'opłata uiszczana przez stronę przegrywającą spór, pecunia, quae ab eo, qui causam perdidit, solvebatur' (?): |
'zjazd feudałów danej dzielnicy (ziemi), zwoływany przez panującego celem rozpatrzenia aktualnych spraw państwowych i lokalnych, zajmujący się także sądownictwem i partykularnym ustawodawstwem (z czasem wykształciły się z wieców sejmiki ziemskie oraz sądy wiecowe), conventus, quo domini feodales a principe convocati ad res publicas peragendas iudiciaque exercenda congregabantur, colloquium generale quod vocabatur': |
'przybywać konno we wrogich zamiarach, przez wjazd naruszyć granice czyjejś posiadłości, vi equis invadere, irruere': |
Przykazałeś, abyszę mnożyli od siebie rodzaj człowieczy, ale by się schodzili przez gorącości (ut... sine libidinis ardore convenirent) |
Gdy... mieszczanin sukna alibo jinsze rzeczy kupne (alias merces, Dział 21: jinszą ktorą kupią), abo kram[p]ne... ziemieninowi na borg da..., mieszczanin żałując o dług swoj doświadczy przez świadki, iż taki targ s nim uczynił |
'łowić ryby przez ciągnienie sieci na toniach, pisces everriculo capere': |
wlec się 'ciągnąć się przez czas dłuższy, przedłużać się, lentius differri': |
'postępować jak kurwa, także utrzymywać z innymi stosunki, uznane przez kogoś za grzeszne, tu o oddawaniu czci boskiej bałwanom, corpore quaestum facere, illicite versari cum aliquo, hic de idolorum culto': |
'mianowany przez radę miejską i odpowiedzialny za sprawy budowlane w obrębie jednej dzielnicy rzeczoznawca (murarz lub cieśla), faber aedificandi peritus aedificationibus in una urbis regione a senatu urbano arbiter praepositus': |
Sirotny człowiek ciężko uraniony... tego fołdrował wojt przez swego... rzecznika, prze jego sirotstwo i ostrzegł to w fołdrowaniu, uwyszyłaliby <się> boleść, aby też mogł uwyszyć żałobę |
In verbo proposito proponitur fides nostra quoad articulum resurectionis probata per sensum, doświadczona przez sens, rata per consensum 1461–7 |
'produkt otrzymywany ze zsiadłego mleka przez odciśnięcie serwatki, caseus': |
Odłączenie przez rozumu, to jest ślepota człowiecza |
Dokonały sie Godziny o włosnym anjele przez pisarza Wacława ubogiego |
'robotnik zatrudniony w żupie solnej, pracujący na rzecz księcia lub osoby czy instytucji przez niego uprawnionej, operarius, qui in salifodina salem effodit ad usum alicuius hominis privati vel societatis, quibus ius effodiendi a principe concessum est': |
'przez podanie trucizny pozbawić życia, veneno necare': |
Przez ty dary miłość Syna dziewiczego może (sc. człowiek) otrzymać |
'umocnić przyrzeczenie przez symboliczne podanie ręki lub uderzenie ręką o rękę, dexteris porrectis fidem confirmare': |
'używany do pracy wykonywanej przez ślusarza, qui a fabro claustrario usurpatur': piła ślosarska 'narzędzie do obrabiania metali, pilnik ślusarski, lima, instrumentum ad metalla polienda aptum': |
'osoba zarządzająca majątkiem wyznaczona przez właściciela majątku, sprawująca także funkcje administracyjne, zarządca, rządca, dispensator, administrator rei familiaris a possesore constitutus': |
(o mące, de farina) 'przesiewać przez sito, cribro colare': |
o spożywaniu ostatniej wieczerzy przez Chrystusa i apostołów, de cena ultima a Christo eiusque apostolis sumpta: |
'bez końca w czasie, przez całą wieczność, na wieki, sine fine et pricipio, perpetuo, in aeternum': |
Na tego mają żałować przez całą noc, a nazajutrz mają go owołać (OrtBrRp 85, 4: wołać) |
'dokument przez siebie wystawiony, litterae autographae': |
Powinien jest każdy ślachcic podług dostateczności swego jimienia... ku pospolitemu dobremu pewnymi bronnymi ludźmi służyć, gdyby jeno jich jimienie w włości (pro wolności?), jeż... z prawa ślachatnego jest wolne (in libertate, quae et ita de iure militali sunt libera), przez wszego gabania było zachowano |
'łowić ryby przez ciągnienie sieci po jeziorze, everriculo pisces capere': |
odsyła do podmiotu pośrednio przez przymiotnik a. imiesłów: |
odsyła do podmiotu pośrednio przez przymiotnik a. imiesłów: |
'codzienna ofiara składana przez Żydów rano i wieczorem, sacrificium omni mane et vespere a Iudaeis deo immolari solitum': |
odsyła do podmiotu pośrednio przez imiesłów: |
nazywające własną naturę fizyczną i duchową: sam od siebie 'sam przez się, spontanicznie, per se ipse, sua sponte': |
'przez zginanie lub uderzanie coś na części rozdzielić, rozbić a. po kolei wiele złamać, flectendo vel pulsando multa in partes scindere, frangere': |
'otwór w koszuli i w wierzchniej odzieży, przez który przesuwa się głowę, kołnierz okalający ten otwór, foramen, quo interula tunica vel amiculum induitur, limbus huic foramini circumdatus': |
bez, kromia, procz, przez wiedz(i)enia czyjegoś |
Sama o sobie nie wiedząc i już matką bożą będąc przez Ducha Świętego 1453 |
'służący do wiania, tj. czyszczenia ziarna przez rzucanie go pod wiatr na pewną odległość, ad frumentum ventilandum aptus': |
'łopatka używana do wiania, tj. czyszczenia ziarna przez rzucanie go pod wiatr na pewną odległość, vannus, ventilabrum': |
'łopatka używana do wiania, tj. czyszczenia ziarna przez rzucanie go pod wiatr na pewną odległość, vannus, ventilabrum': |
Jako kamieeń, tako kaptuur pisan będzie przez k i kuur |
Naświętszemu Bostwu... b<ądź> wieczna chwała od wszytk<iego> stworzenia przez niesko<ńczone> wieki wiekow ca 1500 |
Jako... ta dziedzina w Rogowie nie jest przez jej męża jich oćcu <w> wiekuistość [ne gest] podana, ale w zastawę 1420 |
'łopatka używana do wiania, tj. czyszczenia ziarna przez rzucanie go pod wiatr na pewną odległość, ventilabrum': |
'zagospodarowanie osiadłości kmiecej przez postawienie domu i budynków gospodarczych, domum et aedificia rustica in cmethonis praedio extruendi actus': |
'przedstawienie dowodu przez stronę procesową, actus argumentum in iudicio afferendi': |
'nie mówić przez chwilę, aliquantisper tacere': |
'być osiedlonym, pozostając przez jakiś czas wolnym od świadczeń feudalnych, colonum esse ac ad quoddam tempus tributis feodalibus immunem': |
(o wodzie wydobytej ze skały na pustyni przez Mojżesza po buncie Żydów, de aqua a Moyse e saxo in deserto prolata): |
'łopatka używana do wiania, tj. czyszczenia ziarna przez rzucanie go pod wiatr na pewną odległość, ventilabrum': |
Eż Maciej wyszedł ote mnie nie zasadziw mi przez mego wiedzenia 1419 |
Daj nam przez zasługę męki twej, bysmy łzami rany twe oblali |
'obowiązek świadczenia robocizny przez chłopów na rzecz pana w okresie cięższych i pilniejszych robót, iuris feodalis onus, quo coloni a domino vocati ad graviores quosdam atque urgentiores labores adesse cogebantur': |
'zadać śmierć przez umęczenie, bicie, bodzenie, pogryzienie, cruciatu, verberis, feriendo, morsu alicui mortem inferre': |
'pożyczka zwrotna (w pieniądzach, inwentarzu, zbożu) udzielana przez pana kmieciowi na zagospodarowanie się, pecunia, pecus, frumentum a domino cmethoni rei familiaris constituendae causa commodata': |
'opłata na rzecz sądu, uiszczana przez stronę wygrywającą, pecunia, quae ab eo, qui causam obtinet, iudicio solvitur': |
'pożyczka zwrotna udzielana przez pana kmieciowi na zagospodarowanie się, pecunia cmethoni a domino commodata, qua sibi domum atque instrumenta necessaria pararet': |
'łopatka używana do wiania, tj. czyszczenia ziarna przez rzucanie go pod wiatr na pewną odległość, ventilabrum': |
'zwrotna pożyczka udzielana przez pana kmieciowi na zagospodarowanie się, pecunia cmethoni a domino commodata, qua sibi domum atque instrumenta necessaria pararet': |
'wyniszczać przez post, ieiunio conficere': |
'bez przymusu, przez własną decyzję, dobrowolnie, sponte, libere, voluntate': |
bez czyjejś wole(j), kromie czyjejś wolej, procz czyjejś wolej, przez czyjejś wole(j), woli: |
Złe biskupie tające, przez trzy barwy chrobakowe... wyobrażony są i wyłożony (mala episcopi palliantes per tres vermis colores... designantur et exponuntur XV med. |
'umacniać, utwierdzać, confirmare, corroborare': [o potędze Boga, która umacnia się przez łaskawość] |
'umacniać, utwierdzać, confirmare, corroborare': [o potędze Boga, która umacnia się przez łaskawość] |
'poniedziałek traktowany zwyczajowo przez czeladź cechową jako dzień wolny od pracy, dies Lunae, quo epifices cuiusdam societatis negotiis vacare consueverunt': |
'nie zdołać przeprowadzić dowodu uniewinniającego przez świadka, dictis testis culpam a res amovere non posse': |
(o dowodzie, o sprawie, de probatione, de causa) 'być odrzuconym przez sąd, przegranym, ab iudicibus reici, vinci': |
'uformować coś przez odpowiednie układanie i skręcanie przedmiotów giętkich, wiotkich (nici, włókien, gałązek), uwić, plectere': [tu o koronie z cierni] |
'użytkowany przez chłopa, który na pewien czas zwolniony jest z wszelkich świadczeń na rzecz dworu, a colono, qui ad tempus a muneribus domino praestandis levabatur, cultus': |
Ago super te ex parte domini ducis pro eo, quia nad uprawą vel przez uprawę cum domino duce... non debuisti aliquo oneramine kmethones domini ducis onerare 1452 |
Moj koń skacząc przez płot wskoczył na ostry koł |
miara i stopień wyrażone przez porównanie: |
Iże rycerze... personą naszę znamionują, ... skazania... przez nie osądzone... w osobnych księgach popisują (conscribuntur) |
'przez jakiś czas piastować, niańczyć, aliquantum temporis habere, gestare in manibus, in sinu tenere': |
Mowi Bog miłościwy leżącym, jiż się we złem kochają, a tacy dobrze się przez onogo niemocnego paralityka... znamionują |
'służący do wiania, tj. czyszczenia ziarna przez rzucanie go pod wiatr, ad frumentum ventilandum aptus': |
A wżdy za niem (sc. złym mnichem) biegać muszę, aż z niego wypędzę duszę. Mowię to przez kłamu wierę, dam ji czartom na ofierę |
'wszczynać sprawę sądową przez wystąpienie z oskarżeniem, roszczeniem, in iudicio aliquem de aliqua re accusare, litem alicui intendere': |
'warsztat zajmujący się uzyskiwaniem wosku przez prasowanie plastrów pszczelich celem usunięcia resztek miodu, officina, qua cera e favis exprimebatur': |
'utwór poetycki ukształtowany przez rytm, versus, poema, carmen': |
w błędnym przekładzie łacińskiego vectigal 'danina, tributum', zapewne przez pomieszanie z vehiculum i vectus: |
określa ilość czegoś przez odesłanie do innej dokładniej określonej ilości 'tyle samo, tyleż, totidem': |
Zawżdy ją (sc. kosę) gotową noszę, przez dzi<ę>ki noclegu proszę. Wstań ku mnie, możesz mi wierzać, nie chcę-ć się dzisia zniewierzać |
Circuendo per silve extremitatem al. przez wirzchowiznę, per quam... rivus Mokrzec principalius defluit 1462 |
miara i stopień wyrażone przez porównanie: |
Jako Michał wprzągł kobyłę przez mej woli w moj woz 1415 |
'opanowanie przez kogoś, opętanie, occupatio, vexatio (a daemone)': |
'prawo, którym przyjezdni kupcy zobowiązani byli wystawić swoje towary na sprzedaż w całości lub przez określony czas, lex, quae mercatores advenas merces omnes vel certo quodam tempore venundare iubebat': |
[Jednostka nieciągła wyodrębniona przez redaktorów SPJS.] |
[Wyraz nieodczytany przez twórców Słownika staropolskiego.] |
'zadawać śmierć przez powieszenie, aliquem suspendere, suspendendo necare': |
'zadawać śmierć przez powieszenie, aliquem suspendendo necare': |
'rodzaj daniny płaconej przez mieszczan na rzecz panującego, genus vectigalis, quod oppidani regi solvere dedebant': |
(o głosie wydawanym przez psa, de voce, quam canis edit) 'skomlenie, gannitus': |
'rzecz przez kogoś dokonana, uczynek, quod aliquis fecit, facinus' (?): |
Jako mnie Zygmunt... przekopał row przez łęg Chabdzinski do jeziora swojego, wiodąc wodę z Wisły 1488 |
'obowiązek trzymania straży przez chłopów w grodach, excubiae, quae rusticis in castris agendae erant': |
zapewne 'posada, tj. obowiązek trzymania straży przez chłopów w grodach, excubiae, quae rusticis in castris agendae erant': |
Jako kamēń, tako kaptūr pisan będzie przez k i kūr |
Gdy niektory... przysięgał... jakoli z pełna... formę przysięgi... dostatecznie <nie> wymowił ..., tako wżdy przez wszytki... milczano bywało (tamen... tacebatur) |
'część spadkowa córek, najczęściej w pieniądzach, przekazywana im przy zamążpójściu przez ojca (lub jego spadkobierców), pars hereditatis (plerumque pecunia) filiae nubenti a patre data': |
'ogólnie o majątku żony zabezpieczonym przez męża na jego dobrach, bona uxoris, quae ei maritus e suis bonis assignabat': |
'wiano, suma pieniężna zapisywana żonie przez męża na jego dobrach, jako odwzajemnienie za posag i zabezpieczenie na przyszłość, pecunia uxori a marito dotis remunerandae et opum in posterum parandarum causa hereditate relicta': |
'dany przez naturę, przyrodzony, innatus, ingenitus': |
'wiadomość przesłana przez posła, sprawa powierzona posłowi do załatwienia, polecenie, quod a legato nuntiatur, quod legato mandatur': |
~ Może należy rektyfikować na nawrot lub wrotycz; Rostafiński przez łacińskie citisum rozumie wrzos. |
Nasz miłościwy Panie..., dajże mi wybawienie, abych kożdemu powiedał Twe łaskawe karanie a s mego karania inszym upamiętanie ażebyś ich k temu uchował przez moc swą naświę<t>szą takowyj lekości XV ex. |
'rodzaj daniny płaconej przez mieszczan na rzecz panującego, genus vectigalis, quod oppidani regi solvere debebant': |
'skóra zrzucona przez węża, tzw. wylinka, senecta, vernatio exuta': |
'związany z wiatrem, wywołany przez wiatr, ad ventum pertinens': |
(w wyrażeniach oznaczających pośrednika) przez kogoś |
'słuchać czegoś przez pewien czas, wysłuchać, aliquid per aliquod tempus audire, exaudire': |
'zwrócić publicznie rzecz ukradzioną przez przychwyconego na gorącym uczynku, furtum deprehensum in publico restituere': |
'odpłacić za krzywdę przez ukaranie winowajcy, iniuriam alicui illatam compensare malefico punito': |
'prawo zwyczajowe domagające się od krewnych zabitego wykonania krwawej zemsty na zabójcy, stopniowo wypierane przez postępowanie sądowe lub zamienione na wydalenie się mordercy z kraju, umożliwiające porozumienie zwaśnionych rodów na drodze polubownej, ius, quo propinqui hominis occisi occisorem ulcisci debebant, deinde: actio iudicialis vel homicidae exilium ac gentium aversarum reconciliatio': |
'prawo zwyczajowe domagające się od krewnych zabitego wykonania krwawej zemsty na zabójcy, stopniowo wypierane przez postępowanie sądowe lub zamienione na wydalenie się mordercy z kraju, umożliwiające porozumienie zwaśnionych rodów na drodze polubownej, ius, quo propinqui hominis occisi occisorem ulcisci debebant, deinde: actio iudicialis vel homicidae exilium ac gentium aversarum reconciliatio': |
Eże Iwan Pawła na płacie osadził, a on przez prawa ot niego zszedł1403 |
'wywołanie iskry (w celu zapalenia ognia) przez uderzanie krzemieniem o krzemień, tu przenośnie, ignem e silice eliciendi actus, hoc loco dicitur translate': |
'przez toczenie, struganie nadać przedmiotowi okrągły kształt, wygładzić, wypolerować, tornando, concidendo aliquam rem rotundam, politam reddere': |
'skracać przez skrzywienie czy ściągnięcie, flectendo vel contrahendo breviorem reddere' (?): |
'skrócić się przez skrzywienie czy ściągnięcie, ściągnąć, skulić, flectendo vel contrahendo breviorem reddere, contrahere': |
z powtórzeniem lub uściśleniem lokalizacji przez okolicznik miejsca: |
pośrednio przez wskazanie akcji, ludzi, instytucji, urzędu itp.: |
z powtórzeniem lub uściśleniem lokalizacji przez okolicznik miejsca: |
pośrednio przez wskazanie akcji, ludzi, instytucji, urzędu itp.: |
przenośnie 'przez to, w takim działaniu, qua re, in ea actione': |
z powtórzeniem lub uściśleniem lokalizacji przez okolicznik miejsca: |
'ścieranie czegoś na proszek, rozdrabnianie przez pocieranie, aliquid in pulverem conterendi actus, tritus': |
(w wyrażeniach oznaczających pośrednika) przez kogoś: |
Gdy człowiek cirpiał rok i dzień i daleko więcej (die et anno et tam longe, donec moreretur), aż woda z rynny <jego sąsiada> ciekła przez jego dom |
Jako Stanisław Szłap... nie targał (ib. nr 590: tergał) je (sc. Margaretham) za rękę a nie włoczył je przez jistbę 1415 |
'opłata od sprzedawanych na targu towarów uiszczana przez przekupniów, opłata za przyjazd na targ i udział w nim, za korzystanie z targu, pecunia, quam qui in mercatu res vendebant emebantque, solvere debebant': |
Otchoce-ć się z miodem tarnek, gdy-ć przyniosę jadu garnek, musisz ji pić przez dzięki |
'pochodzący od Tatarów, sprzedawany przez Tatarów, Tataricus, a Tataris originem ducens, venum datus: |
Jakom ja nie przyjachał na jimienie Mikołajowo... i nie zająłem świerzepic z wągrody..., i nie gnałem jich..., przez ktore zajęcie i gonienie nie utłukłem dwojga źrzebiąt 1479 |
utłuc się 'potłuc się, uderzyć się, doznać śmiertelnych obrażeń przez upadek, mortifere contundi, frangi, allidi ad aliquid, casu vulnera mortifera accipere': |
Statura humilis per humilitatem postawa pobożna przez prostość 1461–7 |
'ponieść śmierć przez zanurzenie się w wodzie, aqua hauriri, in aqua perire': |
'spowodować czyjąś śmierć przez zanurzenie w wodzie, aliquem demergere in aqua, aqua suffocare': |
'opłata za niedotrzymanie umowy przez kmiecia, który się wycofał ze zobowiązania objęcia gruntu u pana, poena, quae solvebatur a cmethone, qui agrum colendum se a domino recepturum esse promiserat neque promissum servavit': |
'kara pieniężna zasądzona przez sąd, poena a iudice alicui imposita': |
Constituentes postawiając ratum przezpiecznie... imieć, cokoli przez jich procuratora... obrządzono by było in premissis w tych rzeczach ca 1428 |
Też radźce ani żadny człowiek ma zsadzić przysiężnika prze jiny urząd przez jego winy (absque causa legitima) |
'przygotować pokarm do spożycia przez gotowanie lub pieczenie, ugotować, upiec, cibum coquendo, assando ad sumendum praeparare': |
'świadczenie uiszczane w soli przez producenta soli na rzecz panującego, vectigal, quod sale regi a slinatore solvebatur': |
Jakoś ty mnie postąpił przez zmowce szestnaście kop groszy... po ślachetnej Katarzynie, dziewce twej a żenie mojej, ktorej sumy upłaciłeś mi połszosty kopy 1494 |
'zamieszkały przez Słowian, qui a Slavis incolitur': |
'używany przez Słowian, qui Slavis usui est': [słowacka grzywna] |
'używany przez Słowian, Słowianom właściwy, qui Slavis usui est, Slavorum proprius': |
'napój otrzymywany przez fermentację soku winogron, vinum, potio ex uvarum succo fermentata, merum': |
'przez specjalne obcięcie włosów naznaczyć na urząd woźnego, capillos carto quodam modo tondendo aliquem ministerialem creare': |
'pozbawiać wolności, swobody ruchów (przez umieszczenie w pętach, więzieniu itp.), compedibus vincire, in carcerem mittere': wsadzać w kłodę, łańcuch: |
'pozbawienie wolności, swobody ruchów (przez umieszczenie w pętach, więzieniu itp.), uwięzienie, actus compedibus ligneis vinciendi': |
'pozbawić wolności, swobody ruchów przez umieszczenie w pętach, więzieniu itp., uwięzić, in vincula conicere, in custodiam tradere, in carcerem mittere': |
Przeto iże nie posłuchali słow mych, mowi Pan, ktora-m to słał k nim przez sługi me proroki, w nocy powstawając a posyłając (mittens) |
Idcirco Ihus equitavit super pullum, quia primo populus gentilis recepit fidem Xpi et portavit Xpm per credenciam, przez uwierzenie, et obedienciam ca 1500 |
Jako mnie przez syna swego Aleksego... rąbał drwa olszowa w gaju jego... gwałtem i uwiozł do domu twego valoris L-ta grossos 1496 |
'wiele osób pozbawić życia przez ścięcie, odcięcie głowy, multos homines caput demendo necare, actus caput demendi': |
'czynsz płacony przez kmiecia na rzecz pana feudalnego, vectigal, quod cmetho domino feodali solvebat': |
Jakom ja nie używał Szymanowy łąki swym bydłem przez grańcę prze zapowiedź 1406 |
'przez wjazd dokonać objęcia w posiadanie nieruchomości, equo venire ad possessionem capiendam': |
'przybyć konno we wrogich zamiarach, najechać gwałtem, napaść zbrojnie, przez wjazd naruszyć granice czyjejś posiadłości, per vim intrare (equo), incurrere, invadere': |
Ty to strony, chcąc ku końcu zgody przez wątpienia przyć, w nas dobrowolnie... spuściły i poślubiły jako w jadnacza ślubionego (compromiserunt tamquam in arbitrum compromissarium) |
Jako Matka Boża ta, gdy przez ulicę szła, wżdy sie pośpieszała do domu |
środek, punkt mniej więcej jednakowo oddalony od brzegów przedmiotu, miejsce w obrębie, w granicach czegoś położone, locus medius', często ma wartość przyimków 'w, przez, wewnątrz, między, pośród, z, spośród, in, intra, inter, in medio, per, in medium': |
'psalmy gradualne, śpiewane prawdopodobnie przez pobożnych przy wchodzeniu po schodach do świątyni jerozolimskiej, psalmi, qui a fidelibus gradus templi Ierosolimitani ascendentibus cantabantur': |
'ten, co niszczy przez wykopanie z ziemi, exstripator, exstinctor': |
'zniszczyć przez wyjęcie, wyrwanie z ziemi, exstirpare, eradicare, eruere': |
(przez kogoś) do kogoś: |
Per quem tu omnia, domine, semper bona creas, sanctificas, viuificas, benedicis et prestas nobis przez jegoż ty to wszytko, Panie, zawżdy dobre tworzysz, święcisz, używiasz (Msza III. VII. IX. XII: ożywiasz, I. IV: żywisz), żegnasz i dawasz nam 1446–7 |
Panie Jezu Kryste, synu Boga żywego, jenże... przez śmierć Twoję świat używił jeś (vivificasti, Msza XII. XIV: używiłeś), zbaw mie! 1424 |
przez kogoś: |
'pozbawiać kogoś własności przez kradzież, okradać, aliquem spoliare, furto aliqua re privare': |
(dopełnieniem osoba) 'pozbawić kogoś własności przez kradzież, okraść, aliquem aliqua re furto privare, exspoliare': |
Moj koń skacząc przez płot wskoczył na ostry koł jego płota |
'uwolnienie od skutków grzechów przez śmierć Chrystusa, zbawienie, salvatio, redemptio, liberatio a poena peccatorum per mortem Christi': |
'przez oblężenie zdobyć, zająć, opanować, obsidendo occupare': |
~ Wyraz zbędny, wpisany przez kopistę wskutek nieporozumienia. |
'przez łupanie, cięcie oddzielić część od całości, excidere, exsecare': |
Jako Marcin, gdy części Mikołajowa, Janowa i moja przez miernika podle ksiąg są dzielony i mierzony, tedy ty przyszedw nie dałeś dzielić i mierzyć, a twym wspercim dział i miara nam się nie spełniła podle ksiąg 1457 |
'ciecz otrzymywana przez suchą destylację drewna sosny, pix, quae ligni pinei arida destillatione conficitur': |
'powinność świadczona przez rataja na rzecz pana feudalnego, tributum, quod cmetho rataj dictus domino feodali solvere debebat': |
2. (w Biblii) a. 'szabat, siódmy dzień tygodnia, czczony przez Izraelitów jako święto na cześć Jahwe, będący równocześnie dniem odpoczynku, sabbatum, septimus dies hebdomadae, quo die festo otiosi Iudaei Iahve celebrabant': |
'miara powierzchni pola, tyle, ile przez jeden dzień można zaorać jedną sochą, agri mensura, tantum agri quantum uno die uno aratro obarari potest': |
(na Mazowszu, in Masovia) 'opłata uiszczana przez kmiecia przy opuszczaniu gruntu pańskiego, pretium a cmethone agrum domini deserente solvendum': |
(na Mazowszu, in Masovia) 'opłata uiszczana przez kmiecia przy opuszczaniu gruntu pańskiego, pretium a cmethone agrum domini deserente solvendum': |
'mający związek z opłatą, zwaną wstane, ad pretium, quod wstane vocabatur, pertinens': (kopa) wstana (na Mazowszu, in Masovia) 'opłata w wysokości 60 groszy uiszczana przez kmiecia przy opuszczaniu grunta pańskiego, pretium 60 grossorum a cmethone agrum domini deserente solvendum': |
'wchodzenie na wyższy poziom, pochód w górę, ascensio, ascensus': a. pienie wstąpania 'psalmy śpiewane przez pobożnych podchodzących ku świątyni jerozolimskiej, psalmi, qui a fidelibus, templum Ierosolimitanum ascendentibus, canebantur': |
o poczęciu Jezusa przez Marię: |
Przeto wynidzi z świątyniej przez potępy (egredere de sanctuario ne contempseris), bo to nie będzie tobie policzono ku sławie ot Pana Boga |
'opłata sądowa, składana przez stronę w wypadku odwołania się do pamięci sędziego (lub do księgi sądowej) co do sądzonej przezeń uprzednio sprawy, pecunia, quae iudicio solvebatur ab ea parte, quae ad iudicem appellavit, ut de re olim iudicata testimonium daret': |
'związany z wsteczą, ad testimonium iudicis, wstecz vocatum, pertinens': a. (wina) wsteczna 'opłata sądowa, składana przez stronę w wypadku odwołania się do pamięci sędziego (lub do księgi sądowej) co do sądzonej przezeń uprzednio sprawy, pecunia, quae iudicio solvebatur ab ea parte, quae ad iudicem appellavit, ut de re olim iudicata testimonium daret': |
pl. tantum 'smród, gazy wydalane przez odbyt, pedor': |
'utonąć, utopić się, być pochłoniętym przez wodę, hauriri aquis, in aqua perire': |
'wypasienie zboża, łąki itp., szkoda powstała przez wypasienie, actus vel effectus depascendi, damnum agro culto, prato, a pecoribus depasto illatum': |
'przez lekceważenie nie chcieć (czynić czegoś), odmówić, aliquid parvipendendo facere nolle, denegare': absolute i bez kontekstu polskiego: |
'przez potrząsanie ubita, upchana, concutiendo confertus': |
'przez gwałtowne poruszanie gałęzi spowodować opadnięcie owoców, poma excutere': |
Jako mię Jan posłał do Więceńca, aby mu dwoje koni przeprawił przez przewoz, a sobi<e> trzecie wziął 1411 |
Jakom ja nie słał swego posła do Mączki i nie wziąłem przez tego jistego posła za połtory grzywny sukna 1427 |
Jakom ja nie wziął w księżem boru cztyrzech rojow przez zapowiedź siłą 1449 |
Jakośm nie ślubił Sędziwojewi, by na mnie przez przysięgi swą sz<k>odę wziął 1396 |
o dziedziczeniu przez matkę majątku po dzieciach: wziąć w łono: |
'zwrócić się do sędziego o poświadczenie w sprawie uprzednio przez niego sądzonej, ad iudicem appellare, ut de re a se iudicata testimonium det': |
Quilibet homo, cuiuscunque status et eminencie fuerit parte ab utraque, kmethoni pro quolibet debito in die prefixo et assignato... absque omni dificultate et dilacione et et absque quavis incursione pene al. przez potyczeli iusticiam facere et ministrare debent 1472 |
2. zaimek przymiotny wskazujący przy rzeczowniku informuje, że obiekt lub zdarzenie nazwane rzeczownikiem jest obecne w konsytuacji lub sąsiednim kontekście 'ten tutaj, ten, hic’ a. rzeczownik bez innej przydawki (rzeczownik z zaimkiem może być nieraz zastąpiony przez zaimek on 'is'): |
A tako więc je (sc. dary) ty nadziesz przez świętą spowiedź |
'obowiązek świadczenia robocizny przez chłopów na rzecz pana w okresie cięższych i pilniejszych robót, iuris feodalis onus, quo coloni domino vocati ad graviores quosdam atque urgentiores labores adesse cogebantur': |
'sznur używany przez bartników do wdrapywania się na drzewa, funis, quo utentes apiarii arbores conscendunt': |
Ktora (sc. Anna) nam w żywocie swem zbawienie nasze sprawiła przez Maryją pannę czystą |
o fali [morskiej] podnoszonej przez wiatr, de maris unda a vento levata: |
'uprawić rolę przez oranie, zaorać ziemię, terram arare, exarare': |
Boga prośmy, nabożni, aby... czyści przez wstrzymanie jemu śpiewalibysmy chwałę (ut... mundi per abstinentiam ipsi canamus gloriam) |
po zaprzeczonym orzeczeniu, nadto po przyimkach bez(e), krom, kromia, kromie, procz, przez(e) 'żaden, nullus': |
po zaprzeczonym orzeczeniu, nadto po przyimkach bez, przez 'żaden, nullus': |
'przez to, w ten sposób, hac re, hoc modo : |
cf. k, między, mimo, na, miejsce, o, podług przeciw, przez, przy, za; |
'przez to, w ten sposób, hac re, hoc modo': |
'opanowanie przez kogoś, opętanie, occupari, capi, devinciri ab aliquo (sensu subst.)': |
'dokonany przez powoda, qui ab accusatore factus est': |
Złem obyczajem było trzymano, że gdy niektory... przysięgał... przez się..., jakoli z pełna formę, ... wzraz, albo słowie formę przysięgi (formam iuramenti) jemu... przez pisarza... powiedziany albo powiedzianą dostatecznie wymowił..., tako wżdy przez wszytki, jiż przy tej przysiędze siedzieli..., milczano bywało |
w zdaniu złożonym w korelacji z przysłówkami względnymi zapowiada zdanie miejscowe 'tą drogą, wzdłuż tej linii, przez to miejsce, hac via, secundum hanc lineam, per hunc locum': tędy... kędy: |
'pozwać do sądu z dotknięciem pozwanego, dokonać symbolicznego aresztu przez dotknięcie, manum alicui iniciendo in ius vocare, manum iniciendo aliquem symbolice deprehendere': |
'pozwanie, wezwanie przez dotknięcie do natychmiastowego odpowiadania w sądzie, manu tangendo aliquem in ius vocandi actus': |
'obowiązek świadczenia robocizny przez chłopów na rzecz pana w okresie cięższych i pilniejszych robót, iuris feodalis onus, quo coloni a domino vocati ad graviores quosdam atque urgentiores labores adesse cogebantur': |
'dniówka odrabiana przez chłopów na rzecz pana na zasadzie powinności w okresie cięższych i pilniejszych robót, labor unius diei tempore graviorum atque urgentiorum laborum colonis a domino impositus': |
'wyciąganie ustami przez dziecko mleka z piersi matki, actus lactendi': |
'ofiary składane przez Żydów w świątyni jerozolimskiej w czasie jej nawiedzania, sacra, quae Iudaei templum Hierosolymitanum visitantes faciebant': |
(o owocach, de fructibus) 'przez uderzanie strącać, decutere': |
'uszkodzenie przez uderzanie, contusio': |
po zaprzeczonym orzeczeniu, nadto po przyimkach procz, prze, przez(e) 'żaden, nullus': |
Jakośm <j>a nie wściągał Szczepanowa kmiecia mimo rękojemstwo przez prawa 1393 |
In quo molendino... omnes homines... benivole molabunt omnia frumenta... sine omni arestacione al. przez wściągania ipsius domini Petri... et sine aliquo impedimento XV med. |
Lumbos precingimus, cum carnis luxuriam per continenciam coartamus gdy się od zbytkow cielestnych przez czystotę powciągamy XV p. post. |
Radujcie sie..., Szymunie i Tadeuszu, ... bo oba jesteście synowie świętej Maryjej Jakubowej, siostry Paniej naszej... Przeto i wy, ujkowie i panowie moji mili, przez tę opłwitość darow waszych proszę, raczcie napełnić niedostatek moj! |
'osoba odpowiedzialna za organizację kwater książęcych podczas objazdu kraju przez panującego, qui regi iter facienti locum devertendi inveniebat': |
Eże Wojciech wybiegł od paniej przez czasu i to, cso odbiegł, to ona wzięła 1402 |
I posłał posły ku krolowi edomskiemu rzekąc: «Przepuść mię, ać przedę przez twą ziemię», jen nie chciał pozwolić ku jego prośbam (qui noluit acquiescere precibus eius) |
'syn przez adopcję, adoptowany, filius adoptivus': |
(w prawie ruskim, in iure Ruthenico) 'opłata płacona panu, z którego wsi kmieć odchodził, przez pana, w którego wsi tenże kmieć się osiedlał, pretium, quod domino vici a cmethone deserti domino, ad cuius vicum cmetho migravit, solvebatur': |
(o kobiecie odprawianej przez męża) 'odchodzić przymusowo', (de muliere a marito repudiata) 'coactam abire': |
może 'odgłosy wydawane przez pożar, fortasse etiam strepitus, quem incendium facit': |
'spowodować, wzniecić pożar i przez to zniszczyć jakieś dobra materialne, spalić, incendium concitare, aliquid igni delere': |
['też o błogosławieństwie przekazywanym przez kapłana pod koniec Mszy św.'] |
'coś, co zabija przez ukąszenie, qui morsu interficit' (?): |
Musisz ji (sc. jad) pić przez dzięki, gdy pożywiesz wielikiej męki, będziesz mieć dosyć tesnice |
(w prawie ruskim, in iure Ruthenico) 'opłata płacona panu, z którego wsi kmieć odchodził, przez pana, w którego wsi tenże kmieć się osiedlał, pretium, quod dominus, ad cuius vicum cmetho migravit, domino vici a cmethone deserti, solvebat': |
(o jakiejś części instrumentu muzycznego, de instrumenti musici parte quadam) 'przez pociąganie wydobywać dźwięk, trahendo sonum educere': |
A togodla i<ż Boga nie chcą uź>rzeć, ... przeto przez <ślepego> [...] dobrze się znamionują |
'pogrążać się, zanurzać się w wodzie, być w niebezpieczeństwie utraty życia przez pogrążenie się w wodzie, in aqua mergere, in aqua perire, mergi': |
'łowić ryby przez ciągnienie sieci na toniach, capere pisces trahendo retia in eis fluminis vel lacus partibus, quae tonie vocantur': |
'uszkodzić przez gwałtowne szarpnięcie, może wyrwać ze stawu, evellere, elidere': |
'przez podgrzanie zamieniać ciało stałe w płyn, liquefacere': |
'opłata uiszczana przez żupnika w kopalniach solnych wielickich bachmistrzowi, pecunia, quam salinarum Vielicensium praefectus barkmagistro, qui vocabatur, solvere debebat': |
'dobra dzierżone przez żonę po śmierci męża, bona quae uxor post mariti mortem tenet': |
'wyszukać przez dotykanie palcami, wykryć, tu przenośnie, palpando explorare, hoc loco translate': |
'odbyć karę nałożoną przez sąd, poenam a iudice impositam sufferre': |
w etymologizującym tłumaczeniu łac. victima: obiata wiciężna, wyciężna 'ofiara składana przez Izraelitów Bogu, sacrificium deo a Iudaeis immolatum': |
'stół używany przez kmieci, jadło na tym stole, mensa, qua cmethones utebantur, cibus in hac mensa positus': |
Jako mye pany *Owska odegnala od wymyerzanya (przedrostek wy- skreślony przez pisarza) myar y od branya gych sz mlyna mego 1493 |
'określić wielkość, wyznaczyć przez mierzenie, wytyczyć, emetiri, metiendo designare': a. o ziemi, de terra: |
o wyznaczeniu chłopu roli przez pana, de agro cmethoni a domino tribuendo: |
strawiony 'wypalony, wytrawiony przez słońce, radiis solis exustus, corruptus': |
'przez silny nacisk wytłoczyć jakiś znak, exprimere, imprimere': |
'rozmiękczyć przez gotowanie, elixare, coquendo macerare': |
Przeto raczył się na ten świat narodzić..., aby przez Twą świętą śmierć miedzy Bogiem Oćcem a miedzy grzesznym mir uczynił, a toż by Twa święta śmierć była na wykupienie wszem grzesznym 1451 |
'opłata uiszczana na rzecz miasta przez tragarzy roznoszących beczki z piwem z browarów do domów, pecunia, quam qui dolia cerevsiae in domos portabant, oppido solvere debebant': |
'związany z tragarzem, używany przez tragarzy, ad gerulum pertinens, quo geruli utuntur': |
'opłata uiszczana na rzecz miasta przez tragarzy roznoszących beczki z piwem z browarów do domów, pecunia quam qui dolia cerevisiae in domos portabant, oppido solvere debebant': |
(o drodze, de via) 'wytyczyć przez swoją ziemię drogę dla osób postronnych, transitum per terram suam alicui sinere': |
o przywłaszczeniu cudzej miedzy przez jej zaoranie, agrum alienum arando ingredi: |
'wyrzucenie przez pchanie, wypędzenie skądś kogoś siłą, expulsio, actus aliquem vi pellendi foras': |
'przetwarzanie (przez organizm) i przyswajanie spożytego pokarmu, odżywianie się, actus concoquendi cibum, in usum suum convertendi (dicitur de corpore)': |
'dmąc w trąbę, powodować wydawanie przez nią dźwięku, tuba canere': |
Ale iże... ze ksiąg niektorzy listow mieć i wyciągnąć czasu podobnego żądają, tegodla obyźrzano ma być, aby sędzia miał przez służebnika jawno... kazać wołać, iże w takiem powiecie, mieśćca a dnia takiego, księgi albo popisy ku wydawaniu listow (ad extrahendum litteras)... jich mieć żądającym będą wyłożony |
'opłata na rzecz sądu uiszczana przez stroną wygrywającą, pamiętne, pecunia, quae ab eo, qui causam obtinet, iudicio solvitur, memoriale': |
'opłata na rzecz sądu uiszczana przez stronę wygrywającą, pamiętne, pecunia, quae ab eo, qui causam obtinet, iudicio solvitur, memoriale' : |
'opłata na rzecz sądu uiszczona przez stronę wygrywającą, pamiętne, pecunia, quae ab eo, qui causam obtinet iudicio solvitur, memoriale': |
'posiadać spokojnie przez czas prawem oznaczony, nabyć na trwałe wskutek przedawnienia, aliquid sine impedimentis per tempus iure constitutum possidere, alicuius rei possessionem praescriptione acquirere': |
'krótko, przez chwilkę, breviter, brevi tempore': |
'oczyścić coś przez skrobanie, zeskrobać, zetrzeć, radendo expurgare': |
Jako Marcin wyjał s załogi przez Dziecinne wole 1413 |
'przez objazd dokonać inspekcji nieruchomości, equo aliquod terrae spatium circumvehi conspectionis causa': |
Iże przez czasu wyszła a ja jej nic nie wziął 1395 |
'opuszczenie przez kmiecia gospodarstwa rolnego we wsi swojego pana, actus fundum in praedio domini a cmethone deserendi': |
Wierzy-ż w to, człowiecze zbożny, iż przez trud Bog swoj lud odjął dyjablej strożej. |
'być, pozostawać przez pewien czas bez zmian w jakimś stanie, położeniu, miejscu, istnieć nadal, w dalszym ciągu, też być trwałym, stałym, niezmiennym, esse, in statu, loco quodam manere, non mutari, firmum, constantem, stabilem esse': |
'taki, który istnieje przez czas dłuższy, nie podlega zmianom, trwały, stały, qui statu quodam manet, non mutatur, firmus, constans, stabilis': |
'przez gwałtowne poruszanie gałęzi drzew owocowych powodować opadanie owoców, ramis movendis poma excutere': |
'oczyszczać, tu: przesiewając zboże przez sito, purgare, hoc loco: purgare cribrando': |
'obrabiać przez tarcie, lima aliquid polire': |
'ścierać coś na proszek, rozdrabniać przez pocieranie, terere, terendo comminuere': |
'pobić, przez pobicie pozbawić sił, vim, manus afferre alicui, manus afferendo vires adimere': |
Kako taki biskup przez chrąsta chrobaka..., słowa podobająca sie światu przez ukąszenie są wyobrażony (verba placentia mundi per morsum designantur) XV med. |
(o cieście, de farina ex aqua subacta) 'ulec kwaśnej fermentacji, przez fermentację spulchnić się, fermentari, fermento intumescere': |
[Jednostka nieciągła wyodrębniona przez redaktorów SPJS.] |
'zadać śmierć przez przybicie do krzyża, crucifigendo necare': |
Przekłoł obu społu, męża też i żonę, przez jich trzosła (in locis genitalibus) |
Podalismy mu... trzydzieści świń przez czworga, co były świerzepe XV in. |
'zadanie śmierci przez przybicie do krzyża, crucifigendo necandi actus': |
'śmierć przez przybicie do krzyża, mors crucifigendo illata': |
'nabycie na własność przez kupno, aliquid emendo suum faciendi actus': |
'posiadłość ziemska nabyta przez kupno, praedium emptum': |
Adam mie w jebłce ukusił, przeto przez mię umrzeć musił |
Ona (sc. Ewa)... Adama w nędzy zostawiła, a to przez ukuszenie zakazanego jabłka XV ex. |
'opłata na rzecz sądu, uiszczana przez stronę wygrywającą, pecunia, quae ab eo, qui causam obtinet, iudicio solvitur': |
b. miejsce identyczne z uprzednio wymienionym, nazwanym (może być zastąpione przez tam): aa. bezpośrednio: |
Wierzysz w to, człowiecze zbożny, iż przez trud Bog swoj lud odjął diablej strożej (C: stroże, D. E. F: stroży) |
'osoba odpowiedzialna za organizację kwater książęcych podczas objazdu kraju przez panującego, qui regi iter facienti locum devertendi inveniebat': |
pośrednio (przez wskazanie ludzi): |
A takieżci święty Bartołomiej jest on to był uczynił..., abyć go zły duch przez nie (sc. bogatstwo) w jego duszy nie był ułowił |
[Jednostka została wyodrębniona przez redaktorów SPJS.] |
'opłata pobierana przez władze miejskie za czynności związane ze sprawdzaniem ilości i jakości sukna wwożonego do miasta, pecunia, quae pro quantitate et qualitate panni in urbem importati examinanda a magistratibus urbanis exigebatur': |
1. zaimek dzierżawczy informujący, że kogoś lub coś łączy z podmiotem ty stosunek jakiejś zależności: 'tuus' a. o przedmiotach, ziemi i wszelkich innych konkretach, które stanowią własność, wytwór, są używane przez podmiot ty: |
Przez dzień słuńce nie będzie żec cię (non uret te, Puł: cie, sim. ib. 136, 8) |
Crucem domini quatuor modis debemus portare, scilicet in corde per meditacionem, in ore per confessionem, in corpore per mortificacionem przez umartwienie postem ca 1420 |
'wskazuje, że coś występuje w tak wielkiej ilości, wielkości, nasileniu itp., jak to zostało w sąsiednim tekście określone (lub jest wiadome mówiącemu i słuchającemu) 'tak wiele, tak dużo, tantum, tot': a. określenie przez wymienioną konkretną ilość czegoś: |
określenie przez odniesienie lub porównanie z inną ilością: tele... co: |
określenie przez wskazanie rezultatu: |
Przez umierności (war. lub.: bez smieszania) absque temperatura (dic ad eos, qui liniunt, sc. parietem, absque temperatura Ezech 13, 11) 1471 |
wskazuje, że coś występuje w tak wielkiej ilości, wielkości, nasileniu itp., jak to zostało w sąsiednim tekście określone 'tyle samo, w tej samej ilości, równie dużo, tantum totidem': a. określenie przez wymienioną konkretną ilość czegoś: |
określenie przez porównanie z inną ilością: teleż... jako: |
powiadamia, wskazuje, że wyraz, któremu sensowo towarzyszy, nie może być zastąpiony przez wyraz o innej treści 'jedynie, wyłącznie, tantum, solum': |
Cokoli przez jich prokuratora... obrządzono by było in premissis w tych rzeczach..., tantum ad vnius anni decursum, teliko do jednego biegu roka, et non vltra valiturum a dalej się godzić nie ma ca 1428 |
Wypięła (sc. śmierć) żebra i kości, groźno siecze przez lutości |
Miedzy tym spadł obrazek z obłoku..., a tak on obraz... leżał tamo trzydzieści lat i dwie lecie... Przez eż się wypisuje (describitur) dostojnie opłcienie a umęczenie Gospodna naszego Jesukrysta |
'najdalsza od obserwatora część obiektu, przestrzeni, alicuius rei vel spatii pars ultima': tyłem 'przez dalszą część, per partem ulteriorem': |
'przepędzić przez wodę, przeprawić wpław, per aquam pellere' (?): |
Gdy wojt albo przysiężnicy siedzą ku prawu a sądu nie gają..., ale tako przez gajonego sądu przed nimi sie prawowano, a oni tako siedzieli i świadczyli (iudicaverunt et testificaverunt) |
'relacja, potwierdzenie jakiegoś faktu przez kogoś, kto był świadkiem tego, relatio alicuius rei a teste facta': |
'uzyskać coś przez proszenie, precibus consequi, impetrare': |
'opuszczenie wsi przez kmiecia, actus vicum a cmethone deserendi': |
Rzekł jest (sc. Laban) ku Jakobowi: ... Przecz jeś przez mego wiedzenia uciekł ani jeś mi otpowiedział, abych cię wyprowadził (ut prosequerer te) s radością |
'przez prucie usunąć coś przyszytego, odpruć, dissuere, abscindere': |
'dziecko poronione a. wydobyte z łona matki przez tzw. cesarskie cięcie, partus abortivus vel matris utero insecto extractus': |
Jakom ja nie rzekł w Siradzu wyprzyć listow panu Maćkowi przez rękojemstwa, cso by słuchały na Pleszewo 1427 |
'wybadanie przez pytania, przesłuchanie, examinatio, inquisitio': |
'zrobić coś przez wycięcie, wyciąć coś w drzewie, excidere, arbori incidere': |
'do pełna nasypana i przez potrząsanie ubita, (mensura) plene infusa et concutiendo condensata': |
'przez gwałtowne poruszenie gałęzi spowodować opadnięcie owoców, excutere poma de arbore': |
'spadź, substancja cukrowata wydzielana przez modrzew, tzw. manna briansońska lub modrzewiowa, mel e follis laricis emanans': |
wymienia sprawcę, wykonawcę (przy stronie biernej i rzeczowniku odsłownym) 'przez, ab': |
'służący strzelcowi, przez strzelca używany, qui iaculatori usui est, qui ab eo usurpatur': |
Przez ktoregoż to (sc. Krysta) wszyćko, Panie, zawżdy dobre stwarzasz, creas (Msza III. VI. XIV: tworzysz), poświęcasz, ożywiasz ca 1431 |
(o przechodzeniu przez wodę, de aqua transeunda) 'bez zamoczenia nóg, suchą nogą, siccis pedibus': |
'nabyć prawo do czegoś przez zasiedzenie, diuturna alicuius rei possessione eam sibi acquirere': |
Iracundi enim sunt sicut terra per ariditatem, przez suchość, deuocionis, sicut mare per tempestatem turbacionis 1461–7 |
'usypywanie, formowanie czegoś przez sypanie, actus aliquid iaciendi, exstruendi': |
'tworzyć, wznosić, formować coś przez narzucenie ziemi, exstruere, aggerem facere': |
Boże moj, wołać będę przez dzień, a nie wysłuszasz (non exaudies, Puł: nie wysłyszysz) |
Boże moj, wołać będę przez dzień, a nie wysłyszysz (non exaudies, Fl: nie wysłuszasz) |
'tworzyć, wznosić, formować coś przez narzucenie ziemi, exstruere, aggerem facere': |
corruptum, może pro szos 'podatek płacony przez miasta na rzecz panującego (szos królewski), vectigal ad urbium incolis regi pendi solitum': |
Jako tego pachołka, cośm ji jął o ucięcie Maciejewi ręki, ot tegom szacunku nie wziął anim go mą wolą puścił, ale mi uciekł przez mej wolej 1420 |
'obowiązkowe prace świadczone przez poddanych na rzecz pana feudalnego, opera, qua subditi domino feodali obligati erant': |
'głos wydawany przez ptaki, świergot, garritus, fritamentum': |
'głos wydawany przez psa, latratus': |
(o napojach, de potu) 'taki, który wyklarował się przez ustanie, ustały, dojrzały, defaecatus, faece purgatus': |
wystawić się 'przeprowadzić dowód (przez postawienie świadków), coram iudice probare (testibus adductis)': |
'przeprowadzenie dowodu (przez postawienie świadków), actus coram iudice probandi (testibus adductis)': |
'posiadać spokojnie przez czas prawem oznaczony, aliquid sine impedimentis per tempus iure constitutum possidere': |
'czynić chudym, wyniszczać przez post, (ieiunio) macrum facere, exterminare': |
(o głosie, de voce) 'taki, który został przez kogoś dany, przesłany, emissus, editus': |
'sadzić, także uszlachetniać drzewa owocowe przez przeniesienie gałązki rośliny szlachetnej na roślinę uszlachetnianą, plantare, etiam arboribus pomiferis bonum surculum inserere': |
Fructus autem spiritus est... benignitas, gl. id est largitas dandi cum delectacione et sine tristicia lutość, szczodroba przez przykrości (Gal 5, 22) XV med. |
In ore eius (sc. bestiae) et dentibus ordines tres, in dentibus invidie morsus, przez zęby zazrości zakąsanie albo wytargnienie, rodent enim uitam alienam, quia manifesta mala multipliciter exaggerant dubia, hoc est de quibus aperte non videtur, vtrum sint bona uel mala 1461–7 |
'przez toczenie nadać przedmiotowi okrągły kształt, wygładzić, wypolerować, tornando aliquam rem rotundam, politam reddere': |
'posiadać spokojnie przez czas prawem oznaczony, nabyć na trwałe wskutek przedawnienia, aliquid sine impedimentis per tempus iure constitutum possidere, alicuius rei possessionem praescriptione acquirere': |
'przez przecięcie szyi oddzielić głowę od tułowia, cervice persecta caput a trunco dividere': |
Tacy... jako pożeżce mają być sądzeni, a jakokole jich czci przez to nie bywa uciągniono (licet honori ipsorum per hoc minime derogetur), wżdy przewiciężeni |
Jiż kmiecie nie będąli krzywi winy swego pana, chcemy..., aby przez to pozwanie ktorymkole obyczajem nie uciążani (quod... non graventur) |
Przez męki twej ucirpienie daj duszam naszem pocieszenie |
Kto chce przez teskności ućcić Bożą Matkę, przez ty dni może nisze modlitwy mowić |
'ochronne nakrycie głowy z metalu lub twardej skóry, noszone przez wojsko, hełm, galea': |
cecha wyrażona przez porównanie: |
cecha wyrażona przez zdanie: |
określeniem predykatywnym wyrażenie przyimkowe: przez kogoś: |
udać się 'popaść w coś, zostać opanowanym, ogarniętym przez coś, in aliquid incidere, aliqua re corripi': |
Jakom ja wyżęła u Ożepa pięć kop żyta, oziminy i jarzyny przez dw<u>nacie snopu 1409 |
'przez wypalenie lasu, zarośli oczyścić teren pod uprawę, silvis combustis terram ad colendum parare': |
(o wyrobach z gliny, de fictilibus) 'utwardzić przez poddanie działaniu gorącego powietrza, coquere, excoquere': |
'skóra zrzucona przez węża, wylinka, pellis a serpente deposita': |
Co Toma Mikołajewi dał grzywnę przez pięci groszy na zastawę, to mu je dał nie na wyżycie, ale podla prawa ziemskiego na wrocenie 1404 |
'objazd lub obejście czyjejś posiadłości przez rozjemców w celu wytyczenia jej granic, rozgraniczenie nieruchomości, actus praedium alicuius ab arbitris circumeundi finium constituendorum causa': |
'przesiewać, oczyszczać przez przesiewanie, pytlować, cribrare, cribrando purgare': |
'wstępnie obrabiać przez kucie, przygotowywać, cudendo praeparare': |
'pozbawić życia przez obrzucenie kamieniami, lapidibus necare aliquem': |
'światło promieniujące od Boga, symbol Boga, jego pouczeń, prawdy przez niego objawionej, jego świętości i mocy, lumen a deo radians, signum dei, eius praeceptorum, veritatis ab eo revelatae, eius sanctitatis et potentiae': |
'przeciągły, bezdźwięczny odgłos wywoływany przez ruch powietrza, wody itp., sonitus, strepitus, murmur motu aeris, aquae, sim. factum': [o szumie morza] |
'dzień ukazania się nowego księżyca obchodzony przez Żydów jako święto, Kalendae': |
'sakrament, ustanowiony przez Chrystusa znak, z którym związana jest łaska boża, sacramentum, signum a Christo constitutum, cum quo benignitas divina coniuncta est': |
'stan niezwykłej cnotliwości, osiągany przez ludzi postępujących zgodnie z nakazami moralnymi i religijnymi, sanctitas, quam qui praeceptis morum et doctrinae sacrae parent, consequuntur': |
Nikt nie może swego dłużnika wzdzierżeć albo wściągnąć gwałtownie (nemo potest violenter... debitores suos detinere) przez wojta |
2. 'godny czci religijnej ze względu na szczególny związek z Bogiem, przez zastosowanie w kulcie religijnym, też epitet używany na znak szacunku religijnego, religione dignus ob praecipuam coniunctionem cum deo, usum in caerimoniis, etiam epithetum honorem religiosum exprimens': a. o miejscach pobytu Boga: |
Więc je ty nadziesz przez świętą spowiedź |
(w Starym Testamencie, in Vetere Testamento) 'wybrany przez Boga, wierny jego sługa, a deo electus, dei servus fidelis': |
I. zaimek dzierżawczy odnoszący się do podmiotu: 1. w 3. os. liczby pojedynczej: 'jego, jej, jego, suus' : a. o przedmiotach, ziemi, majątku, żywym dobytku itd., które są własnością podmiotu, pochodzą od podmiotu (list, pismo itd., dar, ofiara itd.), są używane przez podmiot: |
'pójść wybraną przez siebie drogą, viam a se electam sequi': |
Przez no<c> wsadzon (sc. św. Błażej) do ciemnice |
'poddać próbie przez stopienie, wypróbować coś, sprawdzić, fundendo examinare, explorare': |
'przez wypalanie lasu, zarośli oczyszczać teren pod uprawę, silvis combustis terram ad colendum parare': |
Raczcie napełnić niedostatek moj, abych przez was (sc. apostołow Szymuna i Tadeusza) mogł wdzięczen być naświętszej ciotuchni<e> waszej |
III. w połączeniu z dat. rzeczownika lub zaimka 1. wyraża stosunki przestrzenne, miejsce objęte akcją, miejsce, na które rozprzestrzenia się akcja 'w, przez, in, per': |
'posiadać coś nieprzerwanie przez określony czas, aliquid per aliquod temporis spatium tenere, possidere': |
'zjazd feudałów danej dzielnicy (ziemi), zwoływany przez panującego celem rozpatrzenia aktualnych spraw państwowych i lokalnych, zajmujący się także sądownictwem i partykularnym ustawodawstwem (z czasem wykształciły się z wieców sejmiki ziemskie oraz sądy wiecowe), conventus, quo domini feodales a principe convocati ad res publicas peragendas iudiciaque exercenda congregabantur, colloquium generale, quod vocabatur': |
A przez to patrzmy tego dobrze, abychom tego bożego daru nie stracili |
Iże ta grobia wystała ziemski układ trzy lata przez ugabania pozwem 1438 |
Nie może stojące jimienie przedać przez wolej tych to dzieci |
'występny, zabroniony przez prawo, iniustus, lege prohibitus': |
'łaska zesłana przez Boga, błogosławieństwo, gratia a Deo missa, benedictio': |
~ Wyraz czeski cizokrajný 'cudzoziemski' niezrozumiany i zniekształcony przez tłumacza. |
'przygniatanie przez stąpanie, uciskanie nogami, actus calcandi, proculcandi, calcatio, actus pedibus feriendi': |
Jako pan Jędrzych kazał Steszkowi precz przez jego dopuszczania 1404 |
'pismo polecające wydawane przez biskupa duchownemu przechodzącemu do innej diecezji, celebret, litterae quae clerico in aliam dioecesim discedenti ab episcopo dabantur’: |
w błędnym rozumieniu łac. humerus 'bark, ramię, plecy’ jako humus 'ziemia, grunt, rola' w tekście zniekształconym przez kopistę: |
'głoszony przez kogoś, ab aliquo praedicatus': |
'rodzaj drewnianego gwoździa w kształcie klina używanego przez szewca, kołek, ćwiek, clavus ligneus cunei formam habens a sutore adhibitus, paxillus': |
'jaja żaby, skrzek złożony przez żabę, ova a ranis posita': |
'zabezpieczenie w postaci dóbr ziemskich danych wierzycielowi przez dłużnika, pignus creditori a debitore datum': |
Gymyal nyeprzemozonø mocz, bo przezen wszytko iest uczynyono, a przesz nyego nyczs iest vczynyono XIV ex. |
'pole przez jakiś czas nieorane, nieuprawiane, czy może ziemia w ogóle jeszcze nieuprawiana, ager cessatus vel novalis': |
'opłata uiszczana właścicielowi wsi związana z objęciem spadku przez poddanego, merces a subdito, qui possessionem quandam hereditate accepit, solvenda, possessio, quae cmethone liberis carente ac mortuo terrae domino obveniebat': |
Cso sie stanie w prawie przed sądem i przed przysiężniki, to oni mogą świadczyć pod tą przysięgą, co ku prawu przysięgli, ale chcąli co świadczyć, co się stało oprocz (OrtMac 136: przez) sądu (extra iudicium) albo wi[e]dzieli, k temu świadcząc muszą osobno przysiąc podług prawa prawego |
'danina składana przez chłopów na rzecz pana, tu w miodzie, tributum, quod hic melle a colonis domino solvebatur': |
'zapoznać się z treścią tekstu pisanego przez jego lekturę, rem texti scripti legendo cognoscere, legere': |
'przyjęcie (przez urzędnika) nienależnej korzyści w zamian za przychylność, pecunia (a magistratu) indebite accepta, qua quis eum sibi conciliare temptat': |
'zły uczynek, grzech wielokrotnie popełniany przez całe życie, maleficium, peccatum, quod in vita iterum atque iterum committebatur': |
'opłata składana przez myśliwych lub rybaków łowiących za pomocą sieci, pecunia a venatoribus vel piscatoribus reti captantibus solvenda': |
'danina w postaci skórek sobolowych, składana przez kmieci na rzecz pana, tributum quod pellibus zibellinis domino terrae a colonis solvebatur': |
'nazwa opłaty, cła uiszczanego trycernikowi przez kupców od sprzedaży towaru, nomen vectigalis, portorii a mercatoribus ratione rerum vendendarum exactori soluti': |
'dąć przez tchnienie, tchnąć, efflare, spirare': |
'przez wykopanie oczyszczać z czegoś, tu przenośnie o sumieniu, effodiendo aliquid purgare, hoc loco translate de conscientia': |
'miejsce spiętrzenia wody na skutek zatrzymania jej swobodnego przepływu przez jakąś przeszkodę, locus quo fluminis aqua elevatur cum obstaculo aliquo retenta libere fluere inhibetur': |
'gospodarstwo, rola porzucona przez kmiecia, praedium, ager a cmethonibus relictus': |