| 1. być |
| 2. być |
| (o owcy ) kotno być 'być kotną, brzemienną, być w ciąży, gravidam, fetam fieri (de ovibus)': |
| 'hymn, pieśń pochwalna, hymnus': być jednego hymnu 'być jednomyślnym, być jednego zdania, unanimem esse, idem sentire': |
| 'być przyczyną zagłady, causam exitii esse': |
| A gdyby (quod si) na naszem dworze... kto broni dobędzie..., tedy na naszej łasce ma być, a gdyby uranił (si vero vulneraverit), tedy... ma być skaran... Aczkoliby (si vero, Sul 64: ale gdy) na naszem dworze... czso ukradł, tedy ucho ma być urżniono |
| 'być wypłacalnym, mieć pieniądze potrzebne do uregulowania należności, pecuniam exsolvendam habere': |
| w formułach prawnych, in iuris formulis zdrowy(m) być na ciele i na rozumie, na rozumie i na ciele 'być w pełni sił fizycznych i umysłowych, sanum mente et corpore esse': |
| Ale iże rzekł, jeszcze mam oczyszczon być, iże już był oczyszczon krwią Jesukrystusową, ale pewnie<j> miał być okrzczon świętem krzstem, jako kto wziął pewne lekarstwo, będzie uzdrowion, wszakoż przez dokonania pewnie ma być uzdrowion (se adhuc mundandum dixit, quia si iam mundatus, et per sanguinem Christi plenius erat mundandus, sicut quis accepta effcaci medicina per causam curatus dicitur, per effectus plenitudinem curandus) |
| Jako ktorymi słowy ma być gajon sąd..., a jako wiele k temu mają być przysiężnikow namieniając jich (OrtBrRp 86, 3: na niem, acz jich) mniej nie może być, albo acz jich nie więcej trzeba niżli (czy niźli) ku drugiej |
| 'niemiło, nieprzyjemnie, non iucunde, non grate': nielubo być 'nie podobać się, być niemiłym, przykrym, alicui displicere, gratum non esse': |
| wskazuje zdarzenie, fakt, przy którym ktoś jest obecny jako świadek: przy czymś być 'być świadkiem czegoś, alicuius rei testem esse': |
| 'poddać się czemuś, pogodzić się z czymś, być posłusznym czemuś, alicui rei cedere, parere': |
| mowić być jakimś: |
| Wislą, Bugiem y Narwią kazdemv mayą bicz dobrowolne plinączemv..., thak isch thes thrafftham dosthatheczne dziori kv plinienyv <mają być dane> (debet dari foramen sufficiens, quo libere fluitabunt) 1498 |
| (w wyrażeniach zleksykalizowanych) wyraża sposób, charakter istnienia, zachowania się: (być, pielgrzymować, przebywać) po gościnie '(być, pielgrzymować, przebywać) poza ojczyzną jako obcy, nie obywatel, peregrinari, extra patriam commorari': |
| w niewolniczym przekładzie łaciny: być przysądzonym komuś 'być sądzonym przez kogoś, ab aliquo iudicari': |
| Za taki gwałt taki gwałtownik taką winą ma być karan, że wszego jimienia jego... ma być odbawion, jegoż jimienia... druga... połowica starszym albo przyjaciołom tej istej panny... nieodzewnie przywłaszczona ma być (applicari debet) |
| być wieczny i dobry w wadze |
| 'ciężar, waga, pondus' być dobry w ważności 'mieć odpowiedni, właściwy ciężar, debiti ponderis esse': |
| Rzeczeli się kto być ślachcicem (si quis... dicat se nobilem, Dział 21: aczby się niekto mienił być rodu ślachetnego)... a jinszym ślachcicom... rzecze się być rownym (asserat se parem) |
| 'posłowanie, misja poselska, munus nuntii, legali': (być) na orędziu, na orędzi, chodzić w orędziu '(być) posłem, posłańcem, przenosić wiadomość, nuntii, legati munere fungi': |
| 'być winnym śmierci, być sprawcą śmierci, mortis noxium esse, culpa mortis teneri': |
| w dosłownym tłumaczniu tekstu łacińskiego: (być) wierzon z kimś 'być wiernym komuś, fidelem esse': |
| Kako wiele mają być przysiężnikow na niem: acz jich mniej nie może być albo acz jich nie więcej trzeba ku wszelkiej rzeczy? |
| Wielikie by to miłosierdzie... było, iże gdyżbyć nasz Kryst miły... człowiekowi... posłałciby mu on na pomoc jednego anjoła świętego; alećby to jeszcze więtsze miłosierdzie... było, abyć mu on wszytki święte anjoły na pomoc posłał; alećby to jeszcze nadwiętsze miłosierdzie... było, iże gdyżbyć on sam... k niemu nawiedził |
| Azaliby nie mogł być zbawion rodzaj człowieczy, jedno eżby ty... umorzon był? |
| (o monecie) 'być w obiegu, currere': |
| Pakliby tej... niewieście... dłużej żywie być niżli (czy niźli) takiemu mężu... przygodziło się (si eandem... mulierem... maritum suum supervivere contingerit), tegdy ku prawu... ma być przypuszczona |
| 3. 'być często, saepius esse, fieri': a. 'być od czasu do czasu, nonnumquam adesse': |
| Kako miłe dziecię Jesus przedłużył drzewa ciągną (pro ciągnę) sługą (leg. z sługą) z Josefowym (quod Jesus trahendo prolangavit ligna)... Jesus... rzecze: A my je (sc. drzewo) dłuższe uczynimy... Parobek rzecze...: ...Drzewo nie może być, jedno je jako urobi, aby je nawięcej ciągnął. Ale wżdy Jesus wziąwszy drzewo za koniec, a za drugi koniec parobek i przyciągnęli onych drzew, iże były dłuższe |
| Niektorzy syna boże<go> ji być mienili, a... drudzy doświadczali, by był czarownik albo czarnoksiężnik, mieniąc, iże nawykł w Eipcie czarnoksięstwa (hunc in Aegypto magicam artem didicisse) |
| Nijeden ma być pozwan jedno przez woźnego, wyjąwszy gorące na dworze alibo w sądzie dowinienia dopuszczenie, o jeż tedy przez czelednika sędzinego alibo przez wrotnego taki winowaciec pozwan może być przez winy (per familiarem iudicis aut portulanum citari poterit) |
| Kiedy u wojewody byli, tedy go się pytali: Możeli gościa dawnością zbyć? Tedy wojewoda rzekł: ... Mnie się tako widzi, by kto mogł gościa zbyć laty 1395 |
| Kryst nie chciał jest był człowieka stworzyć z powietrza tegodla, abyć on nie był pyszny, teżci go on nie chciał z ognia stworzyć, abyć on nie był gniewliwy, ani z wody, iżbyć on nie był nieczysty. Aleć jest ji on z ziemie był stworzył przezto, iżbyć on był skromny... A tyć wszytki członki miał jest był w sobie święty Bartłomiej, dzierżąc naukę święte ew<anjeli>je |
| 'być w... roku życia, talem aetatis annum agere': |
| 'być niepełnoletnim, impuberem esse': |
| 'być jakimś, aliqualem esse': |
| 'być zadowolonym z kogoś, czegoś, cieszyć się czymś, aliquo, aliqua re contentum esse, gaudere': |
| Ktore (sc. sądy) pirwego dnia nie mogą być wyprawiony, do zajutrza (in crastinum) mają być odłożony |
| 'być zwolnionym od zobowiązań wynikających z poręczenia, officiis e fideiussione manatibus solvi': |
| 'być spokojnym, pogodnym, wesołym, mieć nadzieję, qui aequi animi, bonae spei est': |
| O summę więcszą niżli dwadzieścia kop ma być roczono trzykroć... tegdy przez tę istą przysięgę oczyściający się z tego długu trzykroć... prz<y>sięże, a jemu aż do trzeci<e>go <razu> rota przez woźnego ma być wznawiana |
| Paknięli żona ktorego ślachcica nie będącego doma dziesięcinę podrapi, przez karanie kościelne aż do dosyćuczynienia dostatecznego przeciwko jej czyniono ma być albo dociągano (per censuram ecclesiasticam huiusmodi ad satisfactionem condignam contra ipsam procedatur), to jest ma klęta też być |
| 'być przewodnikiem, wyznaczać trasę łodzi lub tratwie, ducem esse, iter lintri vel rati ostendere': |
| imieć z dopełnieniem (bliższym, wyjątkowo dalszym) w postaci rzeczownika a. zestawienia wyrażającego jakąś właściwość 'odznaczać się daną właściwością, być jakimś, esse aliquem, esse aliqua natura, animo, virtute' (typ imieć lutość 'być litościwym, habere misericordiam, esse misericordem)': |
| Nikt dwiema ranoma ma być udręczon (cum afflictis non sit addenda afflictio, Sul 42: unędzonym nie ma być przydano unędzenie) |
| Złostnik ten ma być zbiegiem (malefactor sit proscriptus)... a kląt ma być rozumien |
| 'posuwanie się naprzód, dalszy bieg (spraw), rozwój, progressus': [ku skazaniu rzeczy słuszne poście ma być] |
| (o dziedziczeniu przez matkę majątku po dzieciach): odumrzeć w łono czy też być bliższym w łono, wziąć w łono: |
| Gdyby niekto był pozwan pirwe, wtore, trzecie ku odpowiadaniu na żałobę dowoda (pro powoda), a ten to nie stanie (citatus non comparuerit), tegdy dla jego nieposłuszeństwa na trzeciem roku ma być zdan, a powodowi ma być przysądzona włostna dzierżawa, ... a sampierca już ma odstępić |
| 'być żonatym (zamężną), nuptum esse': |
| Trafftham dosthatheczne dziori kv plinienyv <mają być dane>, kądibi dobrowolnye wiplinącz mogly kromia zadnego piąniązenya, placzenia (absque aliqua pecuniarum exactione) 1498 |
| Według starodawnego obyczaju Wisła, Bug[iem] i Nar<e>w[ią] każdemu mają być dobrowolne płynącemu, kromia żadnego cła... Po Świątkach wszem płynącem też w każdem jazu na tech rzekach mianowicie wypisanych (omnibus defluentibus per dictos flouvios) też ma być wydana dziora, kędyby płynąć mogli 1498 |
| Gdyby urzędnik... był przekonan prawem, jiny w miasto jego ma być ustawion a on ot swego urzędu na wieki złożon (a suo officio... deponatur, Dział 48: ma być słożon) |
| 'być nieżyczliwym, nieprzyjaznym, inimicum, invitum esse': |
| 'być, stać się wcześniej od kogoś, prius quam aliquis esse, fieri': |
| 'być niepełnoletnim, impuberem esse': |
| mieć z dopełnieniem (bliższym, wyjątkowo dalszym) w postaci rzeczownika a. zwrotu przyimkowego wyrażającego jakąś właściwość 'odznaczać się daną właściwością, być jakimś, esse aliquem, esse aliqua natura, animo' (typ mieć zlutowanie 'być litościwym, habere misericordiam, esse misericordem'): |
| Paknięli jana strona... się na sądzie... nie postawi, natemmieście... druga strona... ma być oddalona a jinszy sporce, w wtorem mieśćcu (secundo loco)popisani, mają być... ku sądu wezwani |
| Rzeczeli sie kto być ślachcicem... a jinszym ślachcicom tego mu nie znającym (hoc negantibus, Dział 21: a jinszy by temu nie wierzył) rzecze się być rownym |
| nieco być |
| Dobrze jemu by było, by sie był nie narodził, podług pospolnej przemowy: lepiej by nie być, niżliby źle być (vel usualiter dictum est: melius esset ei non esse, quam male esse) |
| 'braknąć, nie wystarczyć, być w zbyt małej ilości lub już nie być (tylko w 3. osobie liczby pojed.), deesse, deficere': |
| 'brakować, nie wystarczać, być w zbyt małej ilości lub już nie być (tylko w 3. osobie liczby pojed.), deesse, deficere': |
| Gdykole ktora jimienia... ot siostr... okupiony mają być, tegdy... mają być... gotowymi pieniędzmi... zapłacona ninie, przestawując albo oddalając skład koni (cessante compositione equorum), świerzepic, bydła albo jinszych rzeczy |
| '(być zdanym) na łaskę i niełaskę, voluntati et arbitrio (alicuius permitti)': |
| 'być znienawidzonym, odiosum, invisum esse': |
| A tako ci mająli doskonałe świadki, mają odchodzić, a nie mogąli mieć, tedy mają być przewinieni (deficientes in expurgatione puniantur, Sul 41: mają być karani) |
| <Spowiedź ma być> tayemna, placzlyva, nyeodlozlyva, moczna, na szą skarzącza, gotova XV ex. |
| Gdy tako wielki dług krotkiego czasu omyślon być a w nieopatrzeniu alibo nagle zapłacon nie może być (inopinate ac subito solvi non potest) |
| 'mieć w czymś upodobanie, być do czegoś bardzo przywiązanym, przedkładać coś, chcieć czegoś, chętnie coś robić, chętnie być jakimś, aliquid amare, diligere, cupere, colere': |
| 'być większym, maiorem esse': |
| Pytaliście nas o prawo: Ktora rzecz ma być zwana gorąca (quid factum manifestum... sit, ib. 13, 4: ma być gorąca zwana, OrtMac 49: gorąca wezwana)? |
| 'być po czyjejś myśli, spodobać się, zostać uznanym za słuszne, placere, probari': |
| Chcem, aby... nasze ubostwo nie zdradzono, ale ktory jedno to służebnik uczyni, tedy jemu lice ma być przeżżono (facialem adustionem... poterint formidare, Sul: 27: licowego przeżżenia... się bojeć mogą) a jimienie wszytko na nas ma być wzięto |
| O słusznościach, <ktore> mają być baczony przy t<ych>, ktorzy mają być przyjęci w t<en> zakon (de receptione et conditionibus attendendis circa recipiendos) 1484 |
| Pakliby tej... niewieście... dłużej żywie być niżli... mężu... przygodziło się, tegdy ku prawu i ku dzirżawie jimienia jej... ma być przypuszczona (ad possessionem bonorum propriorum ipsius... redibit) |
| Jedna moneta we wszystkiem krolewstwie ma być, ktora ma być wieczna i dobra w wadze, aby tym więcej była wdzięczna i przyjemna (ut per hoc magis sit grata) |
| Lepiej by nie być, niżliby (czy niźliby) źle być (melius esset ei non esse, quam male esse) |
| 'mieć siły, być mocnym, pollere, viribus excellere' (?): |
| Wisłą, Bugiem i Narwią każdemu mają być dobrowolne płynącemv kromia żadnego cła przez wszystki jazy od początku wiosny aliż do Świątek, tak iż też traftam dostateczne dziory ku płynieniu (struibus et aliis vasis ac ligaturis, per obstacula debet dari foramen sufficiens), kędyby dobrowolnie wypłynąć mogli, kromia żadnego pieniężenia, płacenia, a po Świątkach wszem płynącem też w każdem jazu... ma być wydana dziora, kędyby płynąć mogli (debet similiter dari foramen ad defluendum) 1498 |
| 'mieć prawo, być uprawnionym, mieć podstawę, pretekst, nie być skrępowanym, ograniczonym zakazem, nie mieć zakazu, habere ius atque potestatem alicuius rei faciendae, nulla re impediri, vetitum non esse': |
| 'być pozbawionym możliwości dochodzenia swoich roszczeń, privari facultate ius suum vindicandi': |
| żałobny być o co |
| 'być na mszy, być obecnym przy odprawianiu mszy, missae adesse, missam audire': |
| Jimienie jego nieruszające komorze naszej wiek<u>jiście ma przyłączono być (camerae nostrae... applicentur, Dział 61: grody i miasta... nam mają być przyłączony) |
| 'ulżyć, exonerare': być obleczczonym 'wypróżnić się, ventrem exinanire': |
| Za taki gwałt taki gwałtownik taką winą ma być karan, że wszego jimienia jego... ma być odbawion (quod omnibus bonis... debet privari) |
| 'być spokojnym, pogodnym, wesołym, mieć nadzieję, qui aequi animi, bonae spei est': |
| Ale jiściec... ma być skaran... na części dziedziny, jaż k niemu słusza, nam... przypisanej alibo jaż ma być nam przypisana (nostrae curiae applicanda) |
| Kędy jechali z panem Niemierzą, tędy granice mają być sypany, a tam Niemierzyno w prawo ma być, a Chomętowskich w lewo 1426 |
| Skazanie klątwy świadkom, jiż mają powiedzieni być, złościwie częstokroć obykło być obrzeczano (sententia excommunicationis testibus inducendis malitiose plerumque consuevit opponi), s jegoż obrzeczenia mnoży się prawdy uciśnienie |
| Nagotujcie broń i być było wiele luda..., być były świece i pochodnie rozmajite |
| Aczby kapłana... gdziekole by zabito..., tedy ta parochija ma być zaklęta, gdzież służba boża nie ma być tako długo (et ideo in eisdem divinum officium non debet celebrari), aliż winowaciec będzie wydan biskupowi |
| 'być obecnym, praesentem esse, adesse': |
| 'być obdarzonym życiem, być żywym, istnieć, egzystować, vivere, existere, esse': |
| żywo być |
| być żyw z czegoś, czymś |
| Gdyby ktory człowiek rzekł... o rajcach mowiąc, aby nie byli prawdziwi..., co ten za to przepadł? A gdyby tego przał, jako to nań rada ma być, albo jako on tego ma odbywać i praw być podług prawa? |
| 'być gdzieś osobiście, ipsum alicubi esse': |
| Miasto Kazimirz miedzy rzeką Wisłą temu to interdyktowi nie ma być podano (non debet subiacere, Dział 5: nie ma jego być posłuszen) |
| stanowi składnik konstrukcji predykatywnej, równoważnej wyrażeniom 'być, uczynić czymś, jakimś, dać itd. jako coś' (po czasownikach być, dać, opuścić, pojć, położyć, przygodzić, przywieść, uczynić, ustawić, wnić, wybrać, wziąć): |
| Ogolonu być (war. kal. zadzierżać) contineri (nolite iterum iugo servitutis contineri Gal 5, 1) |
| Nijeden ma być pozwan jedno przez woźnego, wyjąwszy gorące na dworze alibo w sądzie dowinienia dopuszczenie (nisi pro crimine recenti in curia vel in iudicio commisso), o jeż tedy przez czelednika sędzinego... pozwan może być przez winy |
| 'być w pobliżu, blisko, prope esse': |
| 'zostać zniewolonym przez swoje oczy, być olśnionym, alicuius pulchritudine capi, deleniri': |
| 'być zaokrąglonym, rotundum esse': |
| Za chrost abo za latorośli telko ma być podzieckowan (solummodo impignorari debebit, Sul 59: pociądzan... ma być) |
| Kakoby to mogło być, iżby Jeremiasz mowił, a tego nie czciemy w Jeremiaszu, ale w Zachariaszu? ... Inako a lepiej możemy rzec, iże to jest częścią w Jeremiaszu |
| praw być na krzyżu |
| [przenośnie: 'być ochrzczonym, lavari per baptismum'] |
| 'być pozbawionym wolności, być uwięzionym, libertate privatum esse, in custodia teneri': |
| wybrane związki z czasownikami: być ku śmierci (o chorobie) 'sprowadzać śmierć, mortem afferre': |
| 'być martwym, mortuum esse': |
| 'być zastawionym (zwykle o nieruchomości), oppigneratum, pignori datum esse': |
| 'taki, który powinien być zachowany w tajemnicy, zastrzeżony dla wybranych, qui occultari, certis quibusdam reservari debet': |
| Taki drapieżca za upominanim (monitione) ma kląt być (Dział 4: ma być upomienion klątwą z upominanim) |
| Ciąża wzięta, do dwora pana kastellana... godnie może być wpędzona (pignora... ad curiam... licite pelli possunt, Sul 56: może być dognana), gdzie dwory krolewskie dalekie |
| Gdy tako wielki dług krotkiego czasu... nagle zapłacon nie może być, s miłości ustawiono być osądzamy, aby ośmnaćcie niedziel rok wpoliczono chowan alibo ustawion był ku zapłaceniu (ut XVIII septimanis terminus inclusivus observetur de solvendo) |
| 'mieć rację, być górą, recte intelligere': |
| 'być posłem, posłańcem, przenosić wiadomość, legatum, nuntium esse, nuntiare': |
| Alboz takoz (sc. mogło być), yze snadz dom Cayphaszov byl vyelyky, yze mogl krola schovacz |
| Alboż dobrze jemu by było, by sie był nie narodził, podług pospolnej przemowy (usualiter dictum est): lepiej by nie być, niżliby źle być |
| Ten nijednym prawem nie ma być sądzon, jedno polskim prawem przed sędzią ustawionym, ktory przekonany ma być skaran śmiercią jemu zgodną (puniri poena digna, Sul 43: męką podobną) |
| (Kto wierzy, by boska postać człowiecza mogła być zamieniona w wilka), quem vulgaris stulticia wilcolec approbat XV med. |
| Woźny aczby wydał jinaczej przysięgę świadkom..., tedy ma być słożon a jiny miasto tego postawion (alter loco sui substituatur, Sul 63: ma być ustawion) |
| O słusznościach <ktore> mają być baczony przy t<ych>, ktorzy mają być przyjęci w t<en> zakon (de... condicionibus attendendis circa recipiendos) 1484 |
| 'być, stać się przedmiotem szyderstwa, pośmiewiska, derideri, derisui esse': |
| 'pozostawać w czyjejś służbie, posługiwać komuś, być na czyjeś posługi, być posłusznym czyimś rozkazom, pomagać komuś, pozostawać w stosunku poddańczym, famulari, famulum esse, servire': |
| 'być pomocnym, być użytecznym, prodesse': |
| 'być podstawą wyroku, sententiae rationem esse': |
| Przyjacielszczy jednacze alibo pośrodując<y> składacze (mediatores) mogą być a obykli być rodzicy |
| 'być przyjemnym, miłym, iucundum, gratum esse': [o Bogu] |
| (ze świata) być wziętym, być wziętym ze świata |
| 'przypaść do gustu, być po czyjejś myśli, placere': |
| Jemu aż do trzecigo <razu> rota przez woźnego ma być wznawiana. Pakli o summę mniejszą... przysiąc by miał podług starego obyczaja, tegdy dosyć, że jedną przez woźnego... temu istemu przysięgającemu... ta ista forma przysięgi wznowiona ma być (eadem forma iuramenti exponatur) |
| Nawyklismy, eże skazanie klątwy świadkom, jiż mają powiedzieni być (inducendis), złościwie... obykło być obrzeczano (pro obrzeczono ?) |
| Ta to wieś... ma być rozdzielona, a wżdy (nihilominus) dom przez matkę ma być dzirżan |
| 'być postawionym, ustawionym w jakiejś pozycji, zwłaszcza pionowej, w jakimś miejscu, być umieszczonym, positum esse, imprimis ad perpendiculum, aliquo loco collocatum esse': |
| 'czas przeżyty, tempus, quod quis vixit': ileś lat (być) w starz 'mieć, liczyć ileś lat, tot annos natum esse': |
| 'być w niebezpieczeństwie, in periculo versari': |
| 'nie sięgać komuś do pięt, być za słabym, za mało ważnym w stosunku do kogoś, alicui imparem esse' (?): |
| 'być zwolennikiem czegoś, wyznawcą, alicui rei favere, aliquid profiteri': |
| Paknięli jana strona... się na sądzie... nie postawi, ... przeciwna druga strona... ot słuchania rzeczy ma być oddalona a jinszy sporce (litigantes)... mają być... ku sądu wezwani |
| 'gorliwy, dbały, diligens, curiosus': troskliw być 'starać się, dbać, zabiegać, curare, operam dare': |
| 'być, pozostawać przez pewien czas bez zmian w jakimś stanie, położeniu, miejscu, istnieć nadal, w dalszym ciągu, też być trwałym, stałym, niezmiennym, esse, in statu, loco quodam manere, non mutari, firmum, constantem, stabilem esse': |
| Ktorym obyczajem mają być karani bracia niekarni i też jako mają być wypędzeni (de fratribus... expellendis) 1484 |
| Thrafftham dosthatheczne dziori kv plinienyv <mają być dane>, kądi bi dobrowolnye wiplinącz mogly (quo libere fluitabunt et pertransibunt) kromia zadnego *piąniązenya 1498 |
| Ktore (sc. sądy) pirwego dnia nie mogą być wyprawiony (non poterint expediri), do zajutrza mają być odłożony |
| 'być odsuniętym, zawiedzionym, frustrari, falli, destitui': |
| 'być upartym, obstinatum esse': |
| Iacom sø ne zamowil prze<d> pani Czarnkowskimi Janoui praw bich (leg. być) *vsm krziwen 1401 |
| (o księdze Joba, de libro Iob) 'roić się od błędów, być pełnym błędów, erroribus scatere, erroribus plenum esse': |
| Grzegorz pytał jest Franciszka, kiedy jemu przerzeczoną pszenicę pożyczył. Odpowiedział: Cztyrzy lata minęła temu być. My Franciszkowi włożylismy milczenie dla zbieżenia tako wielkiego czasu (propter tanti temporis decursum, Dział 27: dla tego długiego czasu) |
| Gdyż... tako wieliki dług na czas krotki (Sul 72: krotkiego czasu) trudno może być zapłacon, z łaski ustawiamy, aby na każdy tydzień rok zapłaty był położon |
| Jać, dzie, nie mogę być swięt! A toć zaprawdę jest słowo szalone, a toć ja tobie powiedam |
| Ktorykole chce zbawion być przede wszym potrz<e>bizno jest, aby dzierżał krześcijańską wierę (quicumque vult salvus esse ante omnia opus est, ut teneat catholicam fidem) |
| Nie ma ganiebne ani dziwne mnimano być, acz podług mienienia czasow obyczaje a dzieje ludzkie się odmieniają (non debet reprehensibile nec mirum iudicari, si secundum temporum varietatem consuetudines et statuta humana varientur) |
| <A>czby niekto przed sądem kord... wyjął i uranił kogo, tedy ten ma być na naszej miłości. Aczliby (si vero) dobywszy broni nikogo nie uranił, tedy ma pokupić winę |
| Po wszech drogach biegała..., aby ale z daleka ji jidąc, mogłoliby to być, op[r]atrzyła ('zobaczyła') (ut procul videret eum, si fieri posset, venientem) |
| Teżci nas tuta dale naucza, abychom nasz żywot czysto i teże w świętości ch[w]owali. Alećby niektory człowiek miedzy nami tako rzekł: iże jać, dzie, nie mogę być święt |
| Tacy od złości nie mogą być wściągnieni, aliż (nisi) jim powroz włożą na szyję |
| 'wiedzieć, być mądrym, scire, sapere': |
| Pan z bakiem a z gwałtowym giełkiem przydąc do sądu (dominus cum clamore et violento strepitu ad iudicium veniens), winą pięćnadzieścia ma być skaran |
| Udziełał... ssędy ku rozmajitej potrzebie stołowej, octowe czbany, banie (phialas), czesze i kadzidlnice z złota czystego, w ktorych ofierowany mają być płynące rzeczy |
| Przymi sąsiada swego... pole liczby dusz, jeż to by dosyć mogło być ku jedzeniu baranka (ad esum agni) |
| Gorzkie nie chce ni może być słodkim, proście mowiąc białe czarnym XV med. |
| Będzieli płynienie rzeki ot włostnego biegu... odwrocono..., tedy więc bieg rzeki za granice zawżdy ma imian być (si fluxus fluminis a proprio meatu... retrahatur, tunc etenim decursus fluminis pro terminis semper est habendus) |
| Przez winy będzie, ktoż ji zabije, bo jest... miał zbiegły aż do śmierci biskupowej być w mieście (absque noxa erit, qui eum occiderit, debuerat enim profugus usque ad mortem pontificis in urbe residere) |
| Święty Bartłomiej jest był skorę z swego ciała zdrzucił, iżbyć się on bożym rycerzem ukazał był |
| Możeli wyleganiec... być w ktorem rzemieśle albo w bractwie jako małżeńszczy ludzie? |
| Ot ludzi... książąt mazoweskich..., ot ktorychkoli rzeczy kupi..., targowego brać nie mają, mięso a ryby telko wyjąwszy, ot ktorych, to jest mięsa a ryb, podług starego obyczaja targowe ma być brano (tolli debent) i dźwigano |
| 'działać, przekraczając pewną miarę, być zuchwałym, pysznym, broić, superbire, lascivire': |
| Ktoryć człowiek... chce być w jego duszy tą to światłością oświecon |
| Raczy stroż być ciała i dusze mojej (custodiat animam meam) 1456 |
| Maryja panno czysta, racz nam być(i) pomocnicą XV p. pr. |
| Jan... pomowił ji być złodzieja, aby jemu s *niechktorej skrzynki ukradł dziesięć kop groszow kuźnie praskiej 1474 |
| Prosiłciem... Boga, by wam raczył być miłościw ca 1420 |
| Ktoryć człowiek chce do Boga przyć, tenci ma być święty, ale nie grzeszny ani teże klęty |
| Gdyby mać jego kurwą mianował..., w takąż winę skazujemy ji być upadłym (si matrem eius meretricem nominavit, ... in... poenam ipsum decrevimus incidisse) |
| Kim mienią ludzie być Syna Człowieczego quem dicunt homines esse Filium hominis (Mat 16, 13)? XV med. |
| Nie może być syto non redundat 1453 |
| Panie Boże..., raczy mi być na pomocy |
| 3. 'żyć, być, istnieć, esse, adesse' a. twierdząco: |
| 'być obecnym, adesse, praesentem esse': |
| być z czegoś, skądś |
| być nad kogoś, coś, nad kimś |
| Powiedz jemu Tyburczemu, być przybieżał sam ('tu') Wojciech ca 1400 |
| Ale być mię oni do trzeciego dnia tamo czakali i gotowi byli (et sint parati in diem tertium Ex 19, 11) |
| 'być poddanym, esse in potestate alicuius': |
| Spowiedź ma być... sromieźliwa, cała, tajemnia ca 1428 |
| Człowiek... chce być... oświecon |
| Wszystkim... chcem być jawno (universis... volumus fore notum) |
| 'być gotowym, skłonnym, paratum, promptum esse ad': |
| (o rzeczach) 'być bliskim dokonania czynności': |
| Nie chciej miłowan być (noli aemulari) |
| 'być na własnym utrzymaniu': |
| 'być jakimś, esse alicuius animi vel conditionis': |
| 'być przy czymś, stykać się z czymś': |
| 'być brzemienną, gravidam esse': |
| 'być w zastawie, pignori datum esse': |
| Gdziekole pług w ogrodziech chodzi abo na polu, tu dziesięcina ma być z pełna dana (ubicunque aratro in hortis aratum vel in campis fuerit, decima plenarie exsolvatur) |
| Ktorzy potem w naszej wojnie procz pewnych swych chorągiew stać nalezieni będą..., mają nam być przywiedzieni |
| obiekt (miejsce, obszar, punkt wyjścia), na (w) którym przebiega czynność (orzeczenie zazwyczaj nie jest czasownikiem ruchu, a z(e) może być zastąpione przez na a. w): |
| Jakom ja nie ręczył dalej zapust Hynd<r>zychowi za Piotra, jeno ten rok, cso miał być na zapust 1439 |
| Ciąża... ośm dni, cała przez ciążebnika... ma być chowana (pignora... debent... conservari) |
| chować się 'być, remanere': |
| Noc ta to gospodnowa ma chowana być (nox ista est observabilis domini)... tę chować mają (hanc observare debent) synowie wszytcy izrahelszczy |
| Tu musi być przeciwno, bo tu jedno Krystus jest studnia wszwej ('wszej') prawdy z jedne krainy, z drugiej krainy jest matka Jezukrystusowa studnia wszwej ('wszej') miłości |
| Niktej swego prawa ma być schytrzon a chytrze pozbawion (nullus iure suo debeat defraudari) |
| Ciąża końmi, bydłem alibo jinszym jimienim tako wzięta... ośm dni, cała przez ciążebnika, to jest tego, kto ją wziął, ma być chowana (pignora... debent per recipientem conservari) |
| Łacznego nakarmić, spragłego napojić... Ty uczynki czynić jest być mi<ło>sierdnym cielnie. Ale duszne są jine...: radzić głupiemu, karać błędnego, otpuścić krzywemu a winnemu XV med. |
| Uzdrowion nie będziesz moc być od pięty w nodze aż do ciemienia (a planta pedis usque ad verticem tuum) |
| 'być karanym, ponosić karę, puniri, poena affici': |
| Dla... starości rzeczy oczyszczenie nie mogło być abo acz było, ale silną ciężkością |
| Wszystka szaradność słow a skarada mowa ku swaru ludzi pobudzając, u csnotliwych ludzi dostojnie ma być wiarowana (omnis scurrilitas verborum... apud virtuosos debent non immerito evitari) |
| Z czego ma być dziesięcina dana |
| spójnik (który czasem może być równocześnie interpretowany jako zaimek), wprowadza zdanie: a. przedmiotowe 'że, quod': |
| Listy ot niniejszego czasu niejenej mają być mocy (literae extunc debent esse nullius roboris) |
| Tako lepak pirwego czasu, gdyż rane owce poczynały kotny być (igitur quando primo tempore ascendebantur oves), tedy Jakob kładł prącie w żłoby przed oczy owcam, aby wzglądając na to prącie, poczynały rodzić płod |
| być komuś w czas |
| Takiego wojta albo sądu rzeczy może dobrze wyznanie prawdy być i <w> zapowiedane czasy (an gebunden tagen) mogą też moc mieć |
| Rozum to ukazuje, iż sędzie ku sprawieniu swojich sądow mają mieć pewne służebniki lubo woźne. Tegodla ustawiamy, aby... nijeden sędzia przez ktorą jinszą personę, niżli przez pewnego woźnego alibo służebnika... wyprawiał swojich pozwow, wyjąwszy to, gdyby ktory zły uczynek w sądzie... nowo uczynił, tedy o taką winę przez każdego czeladzina <może> być pozowion (tunc... per quemlibet familiarem licet fieri citationes) |
| 'być ambitnym, laudis esse cupidum': |
| Toż o rocech częstnych, to jest małych, chcemy być chowano (idem volumus de terminis particularibus observari) |
| Dziesięcina... ma dana być, wyjąwszy rzepę, ... czosnek i tym podobne nasienia (decima... exsolvatur exceptis rapis, ... allio et quae sunt his similia) |
| We cztyrzechstoch leciech (per quadringentos annos) tak się rozmnożyli, iże jich wielikość nie mogła zliczona być |
| 'strzec, pilnować, być na straży, vigilare, custodire': |
| 'być czujnym, bacznym, trwać w pogotowiu, attendere, favere': |
| A też chcemy dzirżano być w dębiech leśnych albo w lesiech wodnych, to jest... przy ktorychkole wodach ciekących, urosłych..., ale o dębiech dąbrownych: za każdego s nich porąbiąc ji pięć skot zapłaci (volumus esse tenendum..., de quercubus vero mericarum, quae merica vlg. dicitur dąbrowa, duos scotos quilibet ipsam incidens persolvat) |
| być star ileś lat |
| II. w użyciu niesamodzielnym (z dopełnieniem bliższym): A. 'czynić, robić, tworzyć, wykonywać, być sprawcą, facere, agere, aedificare, conformare': AA. czynić coś (czegoś): 1. dopełnieniem rzeczownik: a. dopełnieniem rzeczownik nazywający zasadniczo przedmioty: |
| Gdyby kto zabit a nie wiedziano by, kto ji zabił, tedy o to dziedzina nie ma być obwiniona ani o to ma cso czynić (castellania de hoc non moveat aliquam quaestionem) |
| 'być czymś, równać się czemuś, efficere, valere': |
| Spowiedź ma być czysta i wierna, częsta, odkryta, roztropna i dobrowolna ca 1428 |
| 'być pełnoletnim, puberem esse': |
| Tegodla nie chciejcie być nieroztropni, ale wnętrznie cztący, czso jest abo byłaby wola Boża propter hoc nolite fieri imprudentes sed intelligentes, que sit voluntas dei (Eph 5, 17) XV med. |
| Ślachcicowi uczynionemu z sołtysa (de sculteto) pięćnaćcie grzywien... ustawiamy... być zapłacone |
| Strona trzykroć wezwana nie będzieli ku prawu, gdy sędzia jakoby wstać chciał, dla niestania ma być skazana (ob contumaciam condemnetur) |
| Przekonany w sądzie nie może odyć, aliż dosyć uczyni... za to, w czem skazan; jinako, związany przeciwnej stronie ma być podan. Jen acz uciecze z jętswa..., będzie praw i wyzwolon..., wyjąwszy złodziejstwo alibo dług złodziejski (debitum furti, Dział 8: ale o dług nics wyjąwszy o złodziejstwo), jiż zawżdy skazani zapłacić są powinni. |
| (być) wydana za czymś |
| A tymże obyczajem chcemy być pozew, gdzie przez dowinienia alibo długa panowa (sine delicto domini villae) byliby kmiecie jego... dowinieni |
| 'być w podeszłym wieku, provecta aetate esse': |
| 'być swawolnym, rozpustnym, lascivire, libidinibus se dare': |
| 'być leniwym, opieszałym, ociągać się, zwlekać, pigrari, pigrum esse': |
| Ciąża końmi, bydłem... będzieli letnego czasu (in aestivo tempore, Dział 9: lecie), dwie niedzieli, paknięli zimie, tedy ośm dni... ma być chowana |
| Co może być wezwano chromota albo ciężkie ranienie (OrtOssol 47, 1: uranienie)? |
| Rękojmia ćwirdząc, iż przez dłużnika jiśćca dług jest zapłacon (per principalem debitorem debitum esse persolutum), ku doświadczeniu ma być dopuszczon |
| 'być zaskoczonym jakąś sytuacją, zdumieć się, zdziwić się, obstupescere, mirari': |
| Jako Szczepan miał dłużnikom zapłacić siedm kop Przedwojowej a trzy kopy na Gody, a ony szkodny nie miały być dzieci 1426 |
| Pożyczony dług zyskan może być na onem, cso trzyma jimienie w zastawie dłużnikowo (mutuum acquiritur super altero obligationem tenenti eiusdem debitoris) |
| Aczkole w wielich rzeczach rączość (celeritas, Dział 20:<r>ychła rzecz) chwalona bywa, a wszakoż ta jista rączość (celeritas, Dział 20: rychłość) w sądziech a w rozprawieniu rzeczy roztropnie niegdy ma być powściąg[ag]niona |
| Kto świecę przy zwadzie w nocy zagasi a zatym kogo uranią (qui occasionem procurat vulnerato per exstinctionem candelae), ma rannemu o rany być skazan |
| Co świadczy gajony [a] sąd, możeli jine ktor[zj]e nad to świadecstwo być i to zagasić (an ultra hoc testimonium nullum aliud fieri possit), co gajony sąd świadczy? |
| Ustawiamy, aby kilkokroć w sądzie o rzeczy złościwe, grzechowe (in causis criminalibus)... kto będąc pozwan pana swego... pomieni, iżby to uczynił jego kaźnią, ... pozwany wolen ma otyć... To ustawienie juże słożono jest i oprawi<o>no... wyszszej pod rubryką O pozwiech, jeno tylko o dłużnych rzeczach a cso się sromoty grzechowej nie tyczą może być dzirżano |
| być w radzie, ić, wejć, zejć się w radę, mieć, miewać, uczynić radę |
| Tako to ma być jiszczono, jako siedząca rada wyznała |
| Gdyżci ona porodzić ma, tedyć więc... sobie ona komorę namuje, gdzież być ona w nie leżała |
| 'być chorym obłożnie z powodu ran, propter vulnera aegrum recumbere': |
| 'być umieszczonym, znajdować się, positum, situm esse': |
| 'rozciągać się, być położonym, porrigi, situm esse': |
| 'być chorym obłożnie z powodu ran, propter vulnera aegrum recumbere': |
| Kiedy u wojewody byli, tedy go się pytali, możeli gościa dawnością zbyć 1395 |
| zakazany być |
| Winny ma być dan za rękę dłużnikowi |
| Za rękojemne upewnienie, to jest za rękojemstwo (pro... fideiussoria cautione, Dział 64: o... rękojemstwo) swego pana, kmieć nie ma być pociądzan |
| Kaknikole lubo przez rękojemskie uprzezpieczenie (per fideiussoriam cautionem), lubo ktorymkole jinszym obyczajem taki ślub miedzy je wnidzie..., to skazujemy być wzdruszone a prozne |
| Spowiedź ma być... roztropna i dobrowolna ca 1428 |
| Paknięliby (Dział 25: paknięli) nie dbał (quod si non curaverit) alibo zamieszkał... czynić świadecstwa, od wszego prawa dziedziny... ma być odpadłym |
| 'być zatrudnionym za jakimś wynagrodzeniem, zapłatą, będącą źródłem utrzymania, mercennarium esse': |
| 'być zobowiązanym do pracy pańszczyźnianej na rzecz pana feudalnego, opera serva domino feodali obligatum esse': |
| 'być liczonym, numerari, in examen venire': |
| 'służyć, być niewolnikiem, servire, servum esse': |
| 'służyć w niewoli, być niewolnikiem, servire, servum esse': |
| Gdy będzie niewiasta darowana... od swego męża, to nie ma być liczono w dział ani za niewiesckie rzeczy |
| Odpowiedział miły Jesus: Nie może to dobrze być, abych ja mogł jedną kropią wykupić człowieka |
| 'być zdrowym, bene valere': |
| 'przylegać, być położonym w pobliżu (czegoś), sięgać dokądś, sąsiadować, adiacere, vicinum esse: |
| 'być, ciągnąć się, esse, patere': |
| 'być potrzebnym, necessarium esse, requiri': |
| 'być właściwym komuś, charakterystycznym dla kogoś, alicui proprium esse': |
| Pakli o summę mniejszą... przysiąc by miał..., tegdy dosyć, że jedną przez woźnego albo przez tego, ktoremu zależy (cuius intererit), temu istemu przysięgającemu... ta ista forma przysięgi wznowiona ma być |
| 'sprawić, aby coś zaczęło być, stworzyć, creare': [ziemię założyć] |
| być jednego roku, w jednem roce |
| Toż o rocech częstnych (de terminis particularibus), to jest małych, chcemy być chowano |
| Będzieli (sc. pan wsi) w klątwie przez sześć miesięcy stał, tedy i (extunc, Dział 4: tedy) przebywacze tej wsi... mają klęci być |
| 'to, co może być dane za coś innego, tu dobra nieruchome, res commutatione danda, hoc loco bona immobilia': |
| 'to co może być dane za coś innego, przedmiot zamiany, tu przenośnie, res commutatione danda, hoc loco translate': |
| 'to co może być dane za coś innego, przedmiot zamiany, tu przenośnie, res commutatione danda, hoc loco translate': |
| Gdy Piotr... będzie trzemi razmi przez woźnego jawno wywołając ku odpowiedzeniu przypozwan, dając jemu pewny rok i mieśćce (ad certum locum et terminum debebit citari, Sul 29: na pewny rok i mieśce mian pozwan być)..., tedy sędzia... ma... tego niestałego zdać |
| Ty dawności mają być trzymany, gdy ziemia jest w pokoju, bo czasu trwog abo zamieszania (tempore... guerrarum sive discordiarum, Sul 36: czasu walki alibo niezgod) o tem na roztropność sędzi to spuszczamy |
| Gdyby radźca... tę radę wzjawiłby, coż by miała być zamilczana (consilium, quod tacitum fuisse debuerat), co za to przepadł? |
| 'być nieczułym na czyjeś potrzeby, niedolę, angustiis non moveri': |
| Żadnym inakim obyczajem nie ma być taki (sc. brat) przyjęt wyjąwszy, niżliby (a. niźliby) się inako... ministrom... zwidziało..., a to rozbaczywszy pilnym rozbaczenim (solicita consideratione discussis) takie to przyczyny wstępującego 1484 |
| Żadnym inakim obyczajem nie ma być taki (sc. brat) przyjęt wyjąwszy, niżliby (a. niźliby) się inako... ministrom... zwidziało podług przyczyny persony albo inego obyczaja i też stadła ..., a to rozbaczywszy pilnym rozbaczenim (solicita consideratione discussis) takie to przyczyny wstępującego 1484 |
| We włosne przyszedł, a swoji go nie przyjęli. A jelekolwiek przyjęli ji (quotquot autem receperunt eum Jo 1, 12), dał jim moc syny bożymi być |
| A gdy przez kogole jęt będzie, na łaszcze naszej ma być a miedzy jimaczmi jego a przyjacielmi jętego nijena prze jego jęcie ma się wstrysnąć mirziączka (inter capientes eum et amicos capti nulla propter eius captivitatem debet suboriri indignatio) |
| 'posiadać, być właścicielem czegoś, habere, possidere': |
| Ciąża wzięta do dwora kasztelanowego słusznie może być dognana (pignora recepta... licite pelli possunt) |
| A zaprawdęć na tem to świecie mało takich kapłanow nadzie ('najdzie')..., coż być oni krole, książęta y teże pany bogate o jich złość karali je |
| zapalać się 'stawać się (być) czerwonym na twarzy, rumienić się, rubere, rubescere': |
| 'współczuć, mieć zmiłowanie, być skłonnym do przebaczenia, compati alicui, misericordem esse, ad indulgendum promptum esse': |
| Tymże obyczajem chcemy być pozew, gdzie przez dowinienia alibo długa panowa byliby kmiecie jego pospolicie alibo niektorzy s nich rozdzielenie winowaci a dowinieni (ubi sine delicto domini villae fuerint villani communiter vel divisim culpabiles et delinquentes) |
| 'doznać zaspokojenia, być zaspokojonym, satis habere, contentum esse': |
| 'być zdrowym, bene valere': |
| Część słuszająca... siestrze przez brata rodzonego... jimieniem posagu pieniędzmi ma być zapłacona (in pecunia persolvatur, Dział 53: brat rodzony... część każdej pieniędzmi miasto posagu ma zapłacić) |
| 'być innym, różnić się, differre ab aliquo': |
| Żadnym inakim obyczajem (alio autem modo) nie ma być... przyjęt 1484 |
| Tedy może praw być sam swą ręką na krzyżu, jako jest prawo |
| gniewać się 'być rozgniewanym, okazywać gniew, irasci, furore accendi, succensere, molestum esse alicui': |
| lubić się 'być miłym, podobać się, gratum esse, placere': |
| Gdyż rane owce poczynały kotny być, tedy Jakob kładł prącie w żłoby przed oczy owcam, aby wzglądając na to prącie, poczynały rodzić (ut... conciperent) płod |
| Takież dzieciam do dwunaćcie lat wychowanym gdy... krzywda jim była uczyniona..., mogą ho on gwałt uczyniony, o ktory czynić nie mogły prze niedostatek lat, pościgać, ani... dla dawności wymowienie może być obłożono, aliżby... po leciech w nich dokonanych (Dział 34: po dokonałych leciech)... czynić zamieszkały o krzywdy jim niegdy uczynione (nisi tunc legitima aetate in eis completa infra tempus debitum agere negligerent pro iniuriis) |
| Gdzie... kapłan byłby zabit..., tam... cyrekwi... prawem albo ot prawa są zapowiedziany (ecclesiae... iure sint interdictae, Dział 4: ta parochia ma być zaklęta), to jest, iż interdykt w nich samym prawem położon |
| Alećby niektory człowiek miedzy nami tako rzekł, iże jać, dzie, nie mogę być święt. A toć zaprawdę jest słowo szalone! |
| Jegoż jimienia <połowica> pirwa na przerzeczone książę... będzie słuszeć, a druga zaprawdę połowica (altera vero medietas) starszym... przywłaszczona ma być |
| Święty Jan... krola Heroda... karał jest ji był... A zaprawdęć... mało takich kapłanow nadzie..., coż być oni krole... karali je |
| Chce[cze]li ji obwinić młoda rada a zaprzyli sie [zaprzely szye] (si negaverit), może być niewinien albo praw[o] na krzyżu |
| Iże każdemu nawięcsze obronienie nie ma być zapr<z>ano (quia cuilibet summa defensio non est deneganda), tegodla ustawiamy |
| Aby przebywanie paniam... od zborow mężczyznnych owszejki było rozdzielono (ut... sit distincta, Dział 10: ma być oddalono) |
| Gdy jest s nimi był, wszakoż od nich nie mogł poznan być ani rozznan |
| Jako... Paweł nie ręczył dalej zapust Hynd<r>zychowi za Piotra, jano ten rok, czso miał być na zapust 1439 |
| Woźny aczby wydał jinaczej przysięgę świadkom, niż jako mu będzie przykazano, aczby był sądownie dokonan, tedy ma być słożon a jiny miasto tego postawion (si... de hoc fuerit victus iudicio, alter loco sui substituatur et ipse a suo officio perpetuo deponatur) |
| Gdzie grzech zstał się, onym prawem, ktorego ona wieś pożywałaby, ma być sądzon alibo dokonan (quod ubi crimen est commisum, illo iure, quo illa villa tunc usa fuerit, debebit iudicari sive terminari) |
| Kto wziąw pewne lekarstwo, będzie uzdrowion [będzie], wszakoż przez dokonania pełno<ść> ma być uzdrowion (per effectus plenitudinem curandus) |
| Pakliby tego to ziemianina poświadczenie istne nie byłoby (si autem eiusdem testificatio realis non adfuerit), tegdy kmieć od ugabania tego to... ma być rozdrzeszon |
| Drugi... brat... ono skazanie odwoława, dokonawając abo chcąc dokonać, iżby przy tem skazaniu nie był (alter ipsorum accedens ad praesentiam iudicis allegat se condemnatum et ad eandem quaestionem tanquam illum, cuius intererat, non vocatum, Sul 38: wywodzi się wzgardzonym a ku tej to rzeczy, jako tego, jegoż się tykało, być nie wezwanego) |
| Będzieli pan wsi tej... pozwan mian być, opuściwszy jego wieśny lud w pokoju (obmissis eiusdem villae villanis in pace, Dział 14: kmiecia nijednego nie ruszając)..., w wrota dworu pana tej wsi swą laską tykając..., ma ji pozwać |
| Obiecałeś przy mnie być a dziś mię chcesz samą zostawić w wielikim udręczeniu, bo wim, iże twe słowo zasie ić nie może |
| 'stracić ważność, być odwołanym, irritum fieri, revocari': |
| Iż gdy z przytczej kakiejkole przygodzi się w Krakowie interdykt cyrkiewny dzirżeć a chować, miasto Kazimirz miedzy rzeką Wisłą temu to interdyktowi nie ma być podano i takież zasię (non debet subiacere et e converso) |
| więcszego zasłużenia być |
| 'być udręczonym duchowo, ciężko strapionym' Maria Karpluk, Słownik staropolskiej terminologii chrześcijańskiej, Kraków 2001, s. 327. Jezu Kryste, ... ktoryż wszyckich zasmuconych jesteś pocieszenie! XV ex. GlWp 68. |
| Rozum tego może być, iże dobrzy przed sie bacząc zapominająć zasobka |
| zastać się (tylko na Rusi Czerwonej, nonnisi apud Ruthenos) 'być pozostawionym przez sąd w posiadaniu czegoś (kogoś), e iudicis sententia in possessione remanere': |
| Jeszcze dwoja rzecz <może> być, czemu Piłat nie doczekał odpowiedzenia..., co by prawda była: pirwe przeto, bo... prawda nauki na świecie była zaćmiona a prawda żywota oszweją była zgładzona, a prawda sprawiedliwości była zastawiona, czusz łakomstwu była obwiązana |
| 'wyrządzić szkodę (materialną lub moralną), być szkodliwym, przynieść uszczerbek, nocere, officere': |
| Kto świecę przy zwadzie w nocy zagasi, a zatym kogo uranią, ma rannemu o rany być skazan |
| Pakliby tego to ziemianina poświadczenie istne nie byłoby, tegdy kmieć od ugabania... ma być rozdrzeszon (absolvatur) |
| Tam jej kazał bydlić, a rozkazał (iussit), cso by jej miano dano być z jego stołu |
| Ktory będzie chcieć być miedzy wami pirwszy, będzie wasz sługa. Jako syn człowieczy nie przyszedł, by jemu służono, ale by służył i dał duszę swoję na dokupienie wiele luda (sicut filius hominis non venit ministrari, sed ministrare et dare animam suam, redemptionem pro multis Mat 20, 28) |
| 'szczerze się wypowiedzieć, być szczerym, wylewnym wobec kogoś, sensus suos alicui aperire, totum se alicui patefacere': |
| 'być upartym, upierać się, indurescere, pertinacem esse': |
| Doświ(a)dczenie (sc. mężobojstwa)... prze starość uczynku łacno (facilis) nie może być imiano |
| 'łaknąć, być głodnym, spragnionym jedzenia (a. picia), też w sensie przenośnym, esurire, sitire (etiam translate)': |
| 'łaknąć, być głodnym, esurire (etiam translate)': |
| Gdyby w zawiązany (OrtMac 85: w zawieszony) czas (diebus feriatis) głowa zabita albo cokole jinego nierządnego uczyniono, ocz miał być gorący sąd |
| zawirać się 'być pomieszczonym, zawartym w czymś, contineri, comprehenderi': [o przykazaniach bożych] |
| My takie skazanie sędziej, jeż nie było ktorym odwołanim abo naganienim zawieszono (quae non fuit... suspensa), wykładamy poszłe być w rzecz osądzoną |
| Gdyby byli pozwani (sc. dworzanie) dowodnie podług urzędu przed... naszego sędzią, tedy mają odpowiadać, ktorym to ma być dano rozmyślnie a obyczajnie (concessa eis deliberatione super propositis actionibus competenti, Sul 65: pożyczywszy jim rozmyślenia na położone żałoby podobnego) |
| Odpowiedziawszy Święty Piotr rzekł ku miłemu Jesusowi rzekąc: „Gospodnie, dobrze nam tu być. Chceszli, uczynim tu trzy przybytki: tobie jeden, Mojżeszowi jeden a Helijaszowi drugi”. Jeszcze tego domawia Święty Piotr, natychmiast obłok świat<ł>y zaćmić je (adhuc eo loquente, ecce nubes lucida obumbravit eos Mat 17, 5) |
| 'łaknąć, być głodnym, esurire': |
| zawrzeć się (o krainie, de terra) 'być ograniczonym, contineri, concludi': |
| Nie chcieli tobie oddani być ani się rozpominali na twe dziwy (non sunt recordati mirabilium tuorum) |
| Prosiła jego (sc. św. Anna i Joachim Jozefa), by jej przepuścił tu być do czasu, aby jej młode poczęcie nie miało podeźrzenia a też by za<z>drościwy<ch> nie było uwłoczenie (ne suspicionem ex hoc sumant invidi) |
| Ubacz grzechow siedm być...: pycha, ... gniew, zazdrość, gnuśność ca 1450 |
| I przyprawił Dawid niezmierną wagę mosiądzu i drzewia cedrowego, tego liczba nie mogła domnimana być (ligna quoque edrina non poterant aestimari) |
| O przerzeczonej dawności nie ma być śmiałość albo nadzieja, albo domnimanie, gdy rzeczona dawność nijedna jest mocą niniejszego ustawienia i prozna (de ipsa praescriptione minime praesumat, dum virtute praesentis statuti sit nulla et irrita) |
| Iże zażeżce i pożeżce (incendiarii et exustores) domow... śmiercią ukrutną... mają być męczeni (Dział 33: pożeżca ogniem ma zginąć) |
| Tako to ma być jiszczono, jako siedząca rada wyznała, jako sie przed nimi działo |
| Rękojmia ćwirdząc, iż przez dłużnika jiśćca dług jest zapłacon (per principalem debitorem debitum esse persolutum), ku doświadczeniu ma być dopuszczon |
| Jiściec popełniający grzech (committens crimen) podług wielgości jego tylko ma być skaran na jimieniu ruszającem |
| Ale iże ten to w sądzie stojąc, mienił przerzeczone pieniądze przez przerzeczonego Macieja dłużnika jiścistego były być zapłacone (praedictam pecuniam per praefatum Matthiam debitorem principalem fuisse persolutam, Dział 43: ten to przed sądem rzekł, iże pieniądze jemu są zapłacony przez jiśćca), my skazujemy..., aby doświadczono było zapłacenie |
| ~ Wydawca podaje, że pierwsza litera b jest poprawiona przez pisarza i może to być k. |
| Tedy pirzwe łożysko, kędy był zbieg wody (decursus aquae, Dział 7: brzegi, ktorymi pirwej woda rzeki ciekła), za prawe granice ma być imiano |
| Więc ji natychmiast imcie a więżcie mądrze, być wam nie uciekł, jakoć uczynił, kiedyście ji kamienować chcieli, iże zszedł z waszych oczu, iżeście nie baczyli |
| 'być na równych prawach, aequo iure esse': |
| 'być w obiegu, in usu esse': |
| 'być liczonym, mieścić się w liczbie, numerari, valere': |
| Kiedy... kmieć s rolej... przez winy pana swego zbieży, taki zbieżca (profugus) kmieć ma przez pana... upom ienion być |
| Kiedy... kmieć z rolej... przez winy pana swego zbieży (cum... fugerit), taki zbieżca kmieć ma przez pana... upomienion być |
| Iże pan Mikołaj... ręczył za pana Jana..., iże kędy by koli jednacze znamionali i rozprawili, tędy kopce sypany miany być 1422 |
| Ku rozprawieniu alibo ku skazaniu rzeczy przez osądzenie poście ma być (ad decisionem seu diffinitionem causae licite procedatur) |
| Każdać panna po liczku rumiana, ale patrzaj, być była domowa 1466 |
| Dadząli komu ku gajnemu sądu, acz cokoli on tamo wyzna, to nie może pojć zasie, wspak, ale zaprzyli sie czego, tego może być praw na krzyżu |
| 'być w błędzie, błędnie myśleć, mniemać, pomylić się, errare, in errore versari, falsa sentire': |
| Pakliby w formie albo obyczaju przysięgi zbłądził (si autem in forma iuramenti erraverit), ma być milczano, aliż ten isty przysięgający... koniec uczyni |
| A to przeto czynili, iżby to jagniątko miało wielmi czyste być |
| A przeztoć nasz Kryst miły świętemu Piotru jest on tako rzekł był, iżbyć go on naśladował był |
| Wołu tegodla sąć oni z sobą wiedli byli, iżbyć ji oni byli przedali |
| Zbożnikow nie cirp żywu być (maleficos non patieris vivere Ex 22, 18) XV p. post. |
| <A>cz komu konie abo woły... zlodziejstwem abo zbojem (per furtum vel spolium, Sul 65: aby cirpiący szkodę pr<z>ez złodziejstwo alibo zbojstwo w bydle)... wezmą, ten gdy przed rokiem... sądownie nie uczyni, tedy potem... ma być dawnością odrzucon |
| A gdyż to wszytko już spełnią i uczynią, tedy gdy sie rok spełni a wynidzie, taki ma być przyjęt z roztropnej braciej doradzenim (cum aliquorum discretorum fratrum consilio) 1484 |
| Zbyć tollere (dixit ergo propinquo suo Booz: Tolle calceamentum tuum Ruth 4, 8) 1471 |
| dawnością, laty zbyć, zbyć laty |
| Święty Piotr miałci jest on być po Bodze pirzwym prełatem, toć jest papieżem |
| Mająli (sc. pomocnicy zabicia) doskonałe świadki (per probos et idoneos testes... se teneantur expurgare, Sul 41: przez dobre a podobne świadki mają się wywieść), mają odchodzić, a nie mogąli mieć, tedy mają być przewinieni |
| Anjoł je<j> odpowiedział: ... Nie racz tego odmawiać, z ciebie ma być boża mać, nie kaź (PF IV 594: mieszkasz) ludu zbawienia, uczyń temu doskonanie (PF IV 594: dokonanie) XV p. post. |
| Droga dobrowolna ma być każdemu Wisłą, Bugiem i Narwią pławiącem się 1498 |
| być (nie)czystego, (nie)prawego, włościego łoża |
| 'być panną, dziewicą, virginem esse': |
| Acz opuściwszy (sc. rzeka) pirzwe łożysko (omisso primaevo alveo, Dział 7: opuściwszy pirwszy bieg) obroci swe szcie... przez jinsze mieśćca..., tedy pirzwe łożysko (primus alveus, Dział 7: ony brzegi), kędy był zbieg wody, za prawe granice ma być imiano |
| A przezto my grzeszni ch<c>emli takież być tamo powyszeni, tego my sami sobą dostatczyć nie możemy, a to przez dara Ducha Świętego |
| Gdyby <ktokole> wszedw w las <drugiego> ciąć takie drzewa albo jim rowna porąbił, może być przez dziedzica tego lasa jęt... Bo nie jest zgodno ani się widzi dostateczno (non enim consonum et sufficiens videtur) za tako znamienitą szkodę lekki zakład wziąć albo iżby tylko w pociądzaniu był skaran |
| Gdy kto... ścirzpi dzirżewcę dzirżeć dziedzinę spokojnie... tako iż jemu, jakokole oblicznemu a jego obliczność i dostateczność mogąc mieć (si... patiatur ipsum possessorem possidere eandem hereditatem pacifice et quiete ita, quod sibi licet praesenti et cuius praesentiam sive sufficientiam habuerit), nie ruszy jemu ktorej o to skargi alibo żałoby, ottychmiast ode wszego prawa i przedania tej to dziedziny osądzamy ji być odpadłego |
| być dostatecznym |
| 'wystarczać, być pod dostatkiem, sufficere, in abundantia presto esse': [tu o świętości] |
| 'być niepotrzebnym, zbytecznym, inutilem, supervacaneum esse': |
| 'być w stanie coś zrobić, móc coś zrobić, sprostać czemuś, conari, sustinere: |
| O ranę na obliczu..., gdzie jest skora zdrapana..., dziewięć funtow... ma być dano za pokup |
| Tedy kmiecie w tej wsi, gdzie dziesięcina zdrapiona (ubi decima fuit rapta), ... mają być... klęci |
| Gdyby też niektora pani... dzesięcinę wstargła albo zdrapieżyła (ubi... decimam rapuerit, Sul 4: dzesięcinę podrapi), też tym obyczajem ma być klęta |
| Jako rychło klęty wyjedzie, tako ma być śpiewano, aby nabożność serc wiele ludzi dla jednego zapiekłego od służby boskiej nie odpadali |
| Skazalismy..., iż gdy kto... mnima... się imieć niektore prawo ku... dziedzinie, acz przez trzy lata i przez trzy miesiące... zdzirży i ścirzpi (si... sustineat et patiatur) dzirżewcę dzirżeć dziedzinę spokojnie..., ottychmiast ode wszego prawa i przedania tej to dziedziny osądzamy ji być odpadłego |
| 'zdumieć się, być zaskoczonym, także wpaść w podziw, zachwyt, obstupescere, mirari, stupefieri': |
| Chcem być jawno, kako gdyż miedzy najaśniejszym księdzem, panem Kazimirem polskim z bożej miłości krolem..., patronem naszym (patronum nostrum) s jenej, a miedzy księdzem Bodzętą, ... biskupem krakowskim, strony z drugiej, niektore wątpienie o dziesięcinach... było się... poruszyło |
| Każdać panna po liczku rumiana, ale patrzaj, być była domowa 1466 |
| 'być zwróconym, conversum esse': |
| Wina... komorze krolewskiej ma być przydana..., kiedy kto obwiniy<o>ny o gwałt alibo o łupienie na drodze wolnej nie dostatczy w swem oczyścieniu |
| (Józef) dostojen być rzeczon oblubieniec... jej |
| Więc ji (sc. Jesukrysta) natychmiast jimcie a więżcie mądrze, być wam nie uciekł, jakoć uczynił, kiedyście ji kamienować chcieli, iże zszedł z waszych oczu, iżeście nie baczyli |
| Mogło tako być, iże Kajfasz z tego domu Annaszowego, w ktorem sie zeszli byli słuchać miłego Jesukrysta,... szedł był na wietnicę |
| 'nagle przestać być widocznym, niespodziewanie zniknąć z oczu, evanescere, dilabi': |
| W prawie cesarskiem (in lege imperiali) stoji, aby słudzy niewolni... nie mogli być s ręku panow swych wywoleni |
| Ustawiamy..., aby tacy usilnicy dziewic... prawem polskim (iure Polonico) przed sędzią podobnym powinni byli być otpowiedzieć |
| [Być może chodzi o: prawo pruskie, prawo Prusów, ius Prussitarum to tzw. prawo nieodpowiednie, przywilej dla rodu Prusów, nadany w 1345 r. przez książęta mazowieckie Ziemowita i Kazimierza, por. AKH XI 369.] |
| Gdy zaprawdę włodyka pospolity zabit był, jiż nie jest ślachcic, ale ma telko prawo włodycze (ius militale, var. militare), za głowę jego dwadzieścia kop groszy mają być zapłacony |
| zemknąć się 'przestać być widocznym, zniknąć z oczu, evanescere, e conspectu abire': |
| Tedy ten rzecznik jest winowat... i stracił prawo, słowie został bez prawa, a nie może więcej rzecznikiem być |
| Przełożywszy duchownego rzeczy prawa, jeż podług jako się laikow dotyczą, kako miedzy jimi społu mają być dzirżany |
| nadto być |
| Rzeczy, co sie tycze małżeńskie kaźni, tej nie mają sędzić, ale ma być dana do duchownego sądu, bo na to świecki sędzia niżadnego prawa ma |
| Gdyż męstwo nie tylko w siłach ciała ani cudności harnaszu ma być seznano |
| A przeztoć nasz Kryst miły świętemu Piotru jest on tako rzekł był, iżbyć go on naśladował był, jakoćby on tako rzekł, iże ty jeś mi niekiegdy był to odmawiał, iżbychci ja na krzyżu męki nie cirpiał, aleć ja to tobie... powiedam, iże ty takież na krzyżu musisz umrzeć |
| być pełnego prawa |
| zgadzać się 'być odpowiednim, convenire, consonare': |
| zgadzać się 'być takim samym, niczym się nie różnić, congruere, non differe': |
| Wszakoż by nie było we mnie prawe skryte bostwo, nie mogłoby być przez moję śmierć grzesznych wykupienie 1451 |
| 'należyty, właściwy, taki, jaki powinien być, conveniens, iustus, debitus': |
| 'mieścić się w czymś, zawierać się, być zamkniętym, contineri, concludi': |
| mieć nadzieję w coś, (jest) nadzieja w kimś, być nadzieje w kimś, (i)mieć, kłaść, położyć nadzieję w kimś, czymś |
| Jakokole... płaca, rzeczona.... przysąd,... byłaby oddalona, podniesiona i zgaszona (licet... fuerit sublata et exstincta, Dział 27: płat... już był zaginął)... uznana jest być otnowiona |
| Miły gościu,... t[ed]y pieniądze mają mnie zginęłe być (debet mihi amissum fore, OrtOssol 56, 3: mają mnie zginąć) |
| Mieniąc... niesprawiedliwie skazanym być, nie nagani-li natemmieście sędziej (statim iudicem debet provocare, AKPr II 103. 196. 328. 391. 450, AKPr IV 88. 163. 411: naganić), skazanie pojdzie w rzecz przeszłą skazanim |
| Skazanie sędziej, jeż nie było ktorym odwołanim abo naganienim zawieszono (quae non fuit aliqua provocatione suspensa, AKPr II 20. 229. 357. 417. 486. 570, AKPr IV 29. 124. 193. 291. 373. 654: nie naganiona, AKPr II 90. 130: nie nagoniona), wykładamy poszłe być w rzecz osądzoną |
| W każdem tych przyczyn przerzeczonych członku dowiniony (in quolibet istorum casuum delinquens) winę siedmdziesiąt naszej komorze zapłacić ma być przyciśnion |
| Nijeden ma być pozwan, jedno przez woźnego, wyjąwszy gorące na dworze alibo w sądzie dowinienia dopuszczenie (nisi pro crimine recenti in curia vel in iudicio commisso) |
| Zaprawdęć by ten to człowiek mało zgrzeszył, iże gdyżciby się on na to rozmyślił, iżbyć on w krotkie chwili umrzeć musił |
| Jesliżeby ktokolwie drugiego w sądzie ranił albo by słowy nieuczcziwemi sąd nagrał (si... verbis inhonestis iudicium turbaret), tedy takowy ma być wsadzon w wieżą 1498 |
| Ze zgodnego przyzwolenia (de unanimi consensu) prełatow i rycer<z>ow naszych taki urząd... chcemy... być chowany |
| zgodzić się 'być odpowiednim, nie sprzecznym, congruere, consonare': |
| zgotować się 'być gotowym do działania, praeparari, parari, animum ad aliquid praeparare': |
| zgotowić się 'być gotowym do działania, parari, comparari': |
| Wina siedmnadzieścia... komorze krolewskiej ma być przydana..., kiedy kto sąd zgwałci (iudicium violans) alibo go nie czcząc miecz... w sądzie wymie s nożen |
| 'być zielonym, mieć barwę zieloną, też przenośnie, virere, viridem esse, etiam translate': |
| 'być zielonym, odznaczać się barwą zieloną, virere, viridem esse': |
| Toż o rocech częstnych, to jest małych (de terminis particularibus), chcemy być chowano |
| 'przestawać być całym wskutek wytworzenia się szczeliny, rozpadać się, pękać, rima coorta solidum esse desinere, rumpi': |
| Dziewka dana (sc. za mąż) dzierżawy nie otrzyma, ale w pokoleniu bliższy wyposaży ją, jimienie odzierży, wyjąwszy dzieci niższych ślachcicow abo sług, abo manow, ktorych dziewkam posag i część z jimienia... w pieniądzoch ma być dano |
| Niektorzy z naszych ślachcicow, gdy na grodziech przeciw nieprzyjacielom bywają położeni, ... ni - pod - czyją chorągwią z naszej wojski stanowić się obykli... Paknięli tacy dalej... będą nalezieni, przez podkomorzego, pod ktorym są, z jich many (pro zjimani) mają nam być podani (per subcamerarium, sub quo degunt captivati, captivi nobis debebunt praesentari) |
| Maria... żadnego pieniądza nie jestci ona była miała, coż być ona sobie gospodę albo komorę zań była najęła |
| Pakliby śmiałością złościwą prawego w domu albo procza domu nagabał (in domo seu alibi irritaverit), tedy ten, co nagaba, czci i jimienia ma być zbawion |
| Kalżdać... niewieścia twarz..., gdyżci ona porodzić ma, tedyć więc ona przed tym to sobie ona komorę namuje, gdzież być ona w nie leżała |
| 'pragnąć, być spragnionym, sitire': |
| 'trwonić, być rozrzutnym, marnować, prodigum esse': |
| Sit autem omnis homo velox (sc. ad audiendum) rychł a rącz być, tardus autem ad loquendum a nierychły a ponucen ku niestatkom a prostnej rzeczy mowieniu (Jac 1, 19) ca 1450 |
| nalazować się 'być, zdarzać się, esse inveniri': |
| Prosta, pokorna spowiedź ma być, czysta i wierna ca 1428 |
| [Być może wyraz hasłowy w tym kontekście należy czytać jako jałowicze, por. nazwę daniny wiewierzycze. Podobnie wyraz cvnycze jako kunicze.] |
| Ustawiamy, aczby kto o złodziejstwo abo zboj przed sądem był namowion (accusatur, Sul 53: będzie obwinion), a gdyby ten, ktory namowi, i ten namowiony byliby w jednej dziedzinie abo pod jedną parachiją..., tym obyczajem będzie mieć dawność namowiony mimo jeden rok. Ale gdy ten, czso namowi, i też namowiony (actor et reus, Sul 53: powod a sampierz) będą od siebie daleko, tedy jinsza dawność namowionemu (agentem, Sul 53: powoda) nie może być, jedno trzy lata |
| Mogłby zaprawdę odkupion być boską mocą, ale proście a rownie tako będzie odkupion prawem (sed rectius salvabitur iuris aequitate) |
| Miły mistrzu, daj mi twego oblicza do sytości sie napatrzyć, abych sie jego napatrzyła, bo widzi mi sie, iże moja dusza przez twego oblicza żywa nie może być |
| Gdy procz ziemie (extra terram) będziemy (Dział 47: gdy my z tych ziemi wyjedziem), tedy o dziedziny pospolite roki... mają być dzirżany |
| Dłużnik abo zastawca przez sędzią ma być skazan pożyczonych pieniędzy summę jemu napełnić (creditae pecuniae summam adimplere, Dział 20: tedy jemu sędzia przysądzi pieniędzy dopełnić) |
| 'być próżnym, zarozumiałym, vanum superbum esse' (?): |
| być napełnionym, napełnić się (o czasie) |
| [Być może chodzi o: prawo pruskie, prawo Prusów, ius Prussitarum to tzw. prawo nieodpowiednie, przywilej dla rodu Prusów, nadany w 1345 r. przez książęta mazowieckie Ziemowita i Kazimierza, por. AKH XI 369.] |
| Annę Świętą... Bog przejrzał w radzie bostwa swego być starą matką Jesusa miłego |
| 'okazać miłosierdzie, litość, być skłonnym do przebaczenia, współczuć, misereri, placari, condolere': |
| przenośnie: 'tracić ważność, przestawać być obowiązującym, irritum fieri': |
| Przez tę dziewicę anjelskie ma być naprawienie (per eam restaurabitur lapsus angelorum) |
| Tegodla rzekł... Judasz...: Czemu tej maści nie przedano za trzy[dzieści]<sta> pieniędzy i dano ubogiem?... Tedy z jego naprawienia i drudzy zwolenicy poczęli żałobni być o to |
| Eże we wszem stworzeniu zawżde jeno z drugiem nie ma słączenia w jedność, niż każde chce być zasię samo XV med. |
| być złączonym |
| Zbytna kapituła... praw krola Kazimirowych ze wtorych ksiąg... mimo ta, czso już z pirzwymi słączona a popisana mocno dzirżeć stoją... i z pirwymi janako mocnie mają być dzirżana |
| Ten przezeczciwy ostań na wieki, ani jemu jawny mają być porty ktorych czci (nec eidem portae pateant dignitatum) |
| O trzecią (sc. żałobę) spytał (sc. Piłat) bar-zo pilnie, iże sie bał, by nie zadbał ('by nie zaniedbał'?), aczby miłościwie nie wypytał gr<z>ech narażenia cesarskiej wielebności, czusz aby przepuścił kogo krolem być mimo cesarza |
| Ułożylismy to mieszanie sądow być złomiono (iudiciorum... decidere et evellere varietatem, Sul 6: sądow alibo rzeczy sądowych wyprawić a wypleć niejanostajność) |
| przenośnie 'przezierać przez coś, być widocznym, translucere': |
| Mężobojca... nie będzieli moc zapłacić, ... męką głowną (poena capitali) ma być skaran |
| Każdy ma być pirwej sam sobie miłosierny..., a potym drugimu XV med. |
| Iżeć kalżde stworzenie gdyżci ono ma porodzić, szuka-ć ono sobie przebytku, gdzież być ono w niem otpoczynęło |
| Toż o kasztelanie sędomirskiem i o drugich być ustawiamy |
| Tedy i przebywacze (cmethones) tej wsi... mają klęci być |
| 'być w obcym kraju na prawach gościa, czasowo przebywać w obcym kraju, in aliena terra hospitem esse': |
| Męstwo nie tylko w siłach ciała ani cudności harnaszu ma być seznano |
| 'być przełożonym, praeesse': |
| Dom, jen ja chcę działać Bogu, taki ma być, aby po wszytkich krainach był mianowan (ut... nominetur) |
| 'nie zgadzać się na coś, opierać się komuś, być wrogo usposobionym, dissentire, resistere, animo inimico esse': |
| 'nie zgodzić się z czymś, opierać się, być wrogo usposobionym, dissentire, resistere, animo inimico esse': |
| Strzec raczy, Panie,... smysły i wszytki uczynki nasze..., aby... zbawieni być zasłużylibysmy, a anjołowie twoji dobrzy naśladowaliby s nami ku zrządzeniu nog naszych na drogę pokoja, zbawienia i szczęścia |
| 'być posłusznym, wiernym, spełniać czyjąś wolę, trzymać się czegoś, zgadzać się z kimś, z czymś, alicui parere, oboedire, aliquem colere, sequi': |
| Być była się oślica nie uchyliła z drogi, ustąpiwszy z mieśca mnie przeciwniku (dans locum resistenti), byłbych cię zabił |
| Tedy miły Jesus... posadził Judasza miedzy sobą a swą matką. Bacz, tu sie przemienia nauka filozofowa, iże obapolne rzeczy są podlejsze a pośrodek czel[eys]niejszy. Owszeją tu musi być przeciwno |
| Nie być pysznym..., nie naśmiewcą (non detractorem) XV ex. |
| Eże we wszem stworzeniu zawżde jeno z drugiem nie ma słączenia w jedność, niże każde chce być za się samo XV med. |
| Zali ty sam jedyny będziesz moc wyzwolon być (num ergo solus poteris liberari)? |
| Przeciwna druga strona (adversa pars) stojąca ot słuchania rzeczy ma być oddalona |
| 'być sennym, ulegać senności, dormitare, sopitum esse': |
| Mowi święty Biernat ku Eujenimu biskupu rzekąc: Twoj miecz świecki jest snadź twe skazanie albo powiedzenie, ale nie twą ręką ma być dobyt, boby k tobie miecz nie przysłuszał nikako był |
| Ktorykole chce zbawion być, przede wszym (ante omnia) potrz<e>bizno jest, aby dzierżał krześci<j>ańską wierę |
| Racz być z nami czasu tego, nie daj widzieć wrogu złego XV p. post. |
| Taki to brat zły albo krnąbrny ma być(i) z tego bractwa wypędzon 1484 |
| Przed oblicznością krola... skazaw, sędzia z złego skazania (de malo iudicio) naganion być nie może |
| Jenkole ma wierną wiarę w Panie Bodze, nie szuka w tych nędzach być bogat XV med. |
| Źli chcą być tym, czym są, a dobrzy i uczynki, i mową złe nawodzą, by dobrymi byli XV med. |
| Ale ktory jedno to służebnik uczyni, tedy jemu lice ma być przeżżono |
| Przez skuszenie nawyklismy (per experientiam didicimus, Dział 23: doświadczylismy tego dobrze), eże skazanie klątwy świadkom... złościwie częstokroć obykło być obrzekano |
| Jan Pniewski spuścił na przyjaciele, kędy by koli przyjaciele naznamionali, tędy by kopce miany być sypany 1422 |
| Acz ho więcszą rzecz... pozwan jest, rok za trzy niedziele *jim ma być naznamionan alibo dan (terminus trium septimanarum eisdem assignetur) |
| 'posiadać, być właścicielem czegoś, używać, korzystać z czegoś jak z własności, rozporządzać czymś, móc czegoś używać, aliquid habere, possidere, aliqua re uti': |
| Ustawienia praw... mimo ta, cso już z pirzwymi słączona..., tu... jest polski popisana... i z pirwymi... mają być dzirżana |
| 'być zwróconym ku czemuś, se convertere, converti ad aliquid': |
| 'być pełnoletnim, aetatis esse puberis, suae potestatis, sui iuris esse': |
| 'doznać zaspokojenia, być zaspokojonym, satis habere, contentum esse': |
| Iże wonczas wyszło jest przykazanie było od tego to cesarza..., tegodla iżbyć ten to szwyciek świat popisać było miano |
| Iżci święty Piotr miałci jest on być po Bodze pirzwym prełatem |
| Nie odedziesz tako, być tu nie zapłacono, ale nagłą śmiercią nędznie (miserrime) zejdziesz |
| 'być możliwym, dopuszczalnym, fieri posse': |
| Nie ma ganiebne ani dziwne mnimano być, acz podług mienienia czasow (secundum temporum varietatem, Dział 6: rozszyrzenia czasow) obyczaje a dzieje ludzkie się odmieniają |
| Paknięli jana strona... ktorąkole przytczą przegabana będąc (impedita, var. fuerit impedita)... się na sądzie... nie postawi, ... przeciwna... strona... ot słuchania rzeczy ma być oddalona |
| 'być na własnym utrzymaniu, żyć na swoim gospodarstwie, possessione proprio iure uti': |
| Jestli we swadzie Piotr Jana uranił, tedy Janowo świadecstwo ma być przypuszczono |
| Ale jest-li mały dług, ma mu dan być zakład, a jest-liby wielgi (si autem magnum, Sul 71: paknięli wielgi jest dług), tedy rękojmia ma się mu wwięzać w jimienie |
| My Jarosław, bożym prze<ź> rzenim (divina providentia) śwętej gnieźnieńskiej cyrekwie arcybiskup... wszystkim... chcem być jawno |
| Annę świętą... Bog przejrzał w radzie bostwa swego być starą matką Jesusa |
| 'zlitować się, okazać miłosierdzie, być skłonnym do przebaczenia, współczuć, misereri, placari, condolere': |
| Annę świętą czasu jutrzennego Bog przejrzał... być starą matką Jesusa miłego |
| Ku przekażeniu drogi potwarzam (ad praecludendam autem viam calumnis) przez nas obeźrzano jest, iż gdyby ktokole chciał <kogokole> o dziedzinę ninie zastawioną pozwać..., dzirżawca ku doświadczeniu przez świadki, ale nie powod, ma być dopuszczon |
| przy czasowniku być: |
| Ułożylismy to mieszanie (varietatem, Sul 6: niejanostajność) sądow być złomiono |
| Gdyżbyć on sam se wszyćką niebieską rzyszą k niemu nawiedził |
| być bliższym k czemuś |
| Paknięliby kto przeciwko temu ustawieniu niedbale uczynił, tym prawem nieważno bądź pozyskanie, ani ku ktorej zapłacie alibo dosyćuczynieniu przekonany powinien będzie przekonawcy (victori), ani rękojmia dany przekonawcy (vincenti) będzie moc być za dług upominan |
| (o stawie, de stagno) 'występować z brzegów, być wypełnionym tak, że się woda wylewa, aqua inundare': |
| Jenże kdy nie stanie, ku skazaniu rzeczy słuszne poście ma być, jego niebycim w tem nie czyniąc przekazy nijanej |
| 'być poddanym, sub potestate alicuius esse': |
| Nie racz tego odmawiać, z ciebieć ma być boża mać, mieszkasz (R XIX 52: nie każ) ludu zbawienie, uczyń temu dokonanie XV med. |
| 'nie zazdrościć, nie być zawistnym, non invidere': |
| Ociec, Syn, Duch Święty, Bog w Trojcy Jedyny, racz być z nami i z wami dla tych słow zmowienia 1450 |
| O pirzwe niestanie służebnik se dwiema parobkoma sędziego do wsi przystąpiw, jako już przełożono jest (sicut alias praemissum est), gdy pan wsi tylko winien jest, we dwu wołu tylko pociądzan ma być |
| Kadzidlnice (turibula) z złota czystego, w ktorych ofierowany mają być płynące rzeczy |
| Ustawiamy, iż gdyby mężowie jich wziąwszy tako pieniądze... pote<m> ślubem niewzięcia części na nie słuszających kaknikole (ex pacto de non receptione bonorum ipsas concernentium se adstrinxerint qualitercumque), lubo przez rękojemskie uprzezpieczenie, lubo ktorymkole jinszym obyczajem taki ślub miedzy nie wnidzie..., to skazujemy być wzdruszone |
| Tako długo ma być ciądzan, ... kako długo (tamdiu..., quamdiu) ta wina nie będzie zapłacona |
| Jako... na rocech wielkich tu nie mogłem być tegodla, iżem niemocen był prawą niemocą ot Boga słożoną a nie se smyśloną 1428 |
| 'taki, który jest czy ma być oczyszczony, lotus vel lavandus': [tu o grzechach] |
| Ta to niewiasta od wszego prawa dziedziny tej też się <ma> znać a wiedzieć być odpadłą (quod... se cognoscat cecidisse) |
| Gdzie skazanie stolca papieskiego by było..., chcemy, aby forma przekazania... pilnie chowana i pełniona ni ustawienie nasze, wyszej przełożone o niechowaniu trojdziennego... interdykta, papieskiej kaźni ma być przeciwno |
| Przez sześć świadkow to ma uczynić rownej dostojności, czci i stadła, ktorego znan jest być sędzia (cuius noscitur fore iudex) |
| Od Nazaret może nieco dobrego być (a Nazareth potest aliquid boni esse Jo 1, 46)? |
| Quoniam humana memoria eternitati non commensuratur iż gdyż pamięć człowiecza albo lu<d>ska wieczności nie może być przemierzona 1460 |
| 'pozostawać, trwać, ciągle być, permanere, semper esse': [miłość przemieszkawa] |
| <I>że wszelka nieczystoć (Sul 48: szaradność) słow i skarade mowy (omnis scurrilitas verborum aut turpiloquium) ku swaru lud przywodzą, przeto od dobrych ludzi mają być owszejki oddalony |
| 'posiadać, być właścicielem czegoś, używać, korzystać z czegoś jak z własności, rozporządzać czymś, móc czegoś używać, habere, possidere': |
| miewać z dopełnieniem bliższym w postaci rzeczownika wyrażającego jakąś właściwość 'odznaczać się daną właściwością, być jakimś, esse aliquem, esse aliqua natura, animo, virtute': |
| Ktoryć człowiek miedzy nami chce być... oświecon, prosiż ty... dzisia Krysta |
| Bo kakokolwie mnie widzicie w prawem człowieczeństwie..., wszakoż by ('gdyby') nie było we mnie prawe skryte bostwo, nie mogł<ob>y być przez moje cirpienie i moję śmierć grzesznych wykupienie |
| 'być spragnionym, pragnąć, sitire': |
| Przerzeczonymi winami... wszytcy, kaliżdy osobie (omnes et singuli)... mają być karani |
| Uzdrowion nie będziesz moc być od pięty w nodze (a planta pedis) aż do ciemienia twego |
| Bliszy przyrodzeny mężczyzna ma tych niedoszłych (OrtMac 127: nierosłych) dzieci, słowie co lat nie mają, opiekaldnik[a] być |
| Condempnasti me in trecentis marcis certi debiti al. jistych pieniędzy et tu ibi non plus habuisti nisi II centum jistych pieniędzy et I centum przepadłych. Obręczył jem przepadłe pieniądze w jiste a ty miały być miesto szkody 1453 |
| 'być znakiem czegoś, oznaczać, designare, figurare': |
| 'być znakiem czegoś, oznaczać, designare, significare, signare': |
| 'być określanym, nazywanym, nazywać się, nominari': |
| 'przewidywać, może też być przezornym, providentem esse, fortasse etiam prudentem esse': |
| 'milczeć, nic nie mówić, cicho być, nie wydawać żadnego głosu, tacere, silere': |
| 'przestać być widocznym, zginąć z oczu, oddalić się, disparere, evanescere': |
| 'wytrzymywać, przetrzymywać, być w stanie, podołać czemuś, udźwignąć, portare, pati, tolerare': [o ołtarzu] |
| Przeztoć się jest święty Jan z dostojnych ludzi był narodził tegodla, iżbyć on prawdę przepowiedał był |
| Przerzeczony Domienik świadeczstwo... Jakuba dla przerzeczonego przyrodzeństwa mocno a ustawnie ćwirdził być niegodne (constanter asseruit non valere) |
| Jakokole rzeczy umorzene a dokonane przeciwko przyrodzeniu trudno mają być otmieniony, a wszakoż nalazują się niejini (tamen reperiuntur nonnulli, Dział 27: są niektorzy), jiż... dokonane rzeczy robią się wzdruszyć |
| Paknięliby była wdowa... i ćwirdziła niekaką dziedzinę (aliquam hereditatem, Dział 25: ku niektorej dziedzinie), jąż by niekto dzirżał,... k sobie słuszać..., wiedz się alibo czuj ot wszego prawa być odpadłą |
| Pakliby nie przysiągł albo niekako w przysiędze się potknął,... ma być potępion |
| Nasz Kryst miły świętemu Piotru jest on tako rzekł był, iżbyć go on naśladował był, jakoć by on tako rzekł, iże ty jeś mi niekiegdy był to odmawiał, iżbychci ja na krzyżu męki nie cirpiał |
| Kalżdać teże niewieścia twarz nie możeć być ona tako uboga |
| Tu więc dopiro wynić ma być przepuszczon (recedere permittatur, Dział 62: wolno może precz jić) |
| 'być nadal w jakimś stanie, położeniu, pozostać jakimś, permanere, perseverare in aliquo statu': [został niemy] |
| 'być resztą jakiejś ilości, sumy, ostać się, remanere, relinqui': |
| 'być dłużnym, zostać winnym, succumbere, condemnari': |
| 'być pozostawionym, darowanym, relictum, donatum esse': |
| Na lepsze tekstu zrozumienie ma być to wiedziano XV med. |
| My takie też boże jimię wzywawszy... ufalamy, zrządzamy... a skazujemy (ordinamus) i... ujednawamy miedzy krolem a biskupem...., iże... taki drapieżca... ma kląt być |
| Aczkoli podług zrządzenia boskiego (Domino disponente) stworzeni mieliby być czsni, wierni, sprawiedliwi, spokojni |
| Strzec raczy, Panie..., uczynki nasze..., aby... zbawieni być zasłużylibysmy, a anjołowie twoji dobrzy naśladowaliby s nami ku zrządzeniu (EwZam 291: ku rządzeniu) nog naszych na drogę pokoja (ad dirigendos pedes nostros in vitam pacis Luc 1, 79), zbawienia i szczęścia |
| 'spowodować, być przyczyną, siłą sprawczą, facere, efficere, excitare': |
| Gdyżci ktory człowiek z swym nieprzyjacielem chce się walczyć, tedyć więc on z siebie długie odzienie zdruci tegodla, iżbyć mu ono nie wadziło |
| A preztoć on (sc. św. Bartłomiej) skorę z swego ciała jest był zdrzucił, iżbyć on koronę krolewstwa niebieskiego był zasłużył |
| 'osłabnąć, stracić siły, być wyczerpanym, deficere, vires amittere, confectum esse': |
| Iże wszystka szaradność słow... u csnotliwych ludzi dostojnie ma być wiarowana, a jinako niżli bojaźnią męki niegdy drudzy ot takich przestają (quandoque aliqui a talibus prohibentur) |
| Ustawiamy..., aby... rzeczy dla ciądzania wzięte sędzia panu wsi alibo wieśnicam tymże, mieniącym się niesprawi<e>dliwie... być pociądzani, oddaliwszy wszytkę trudność a przestanim wszej w tem trudności (remota et cessante qualibet difficultate), ty to cało a z pełna na rękojemstwo wrocić mają |
| Abstare daleko być ot poczętego działa, przestać, otdalać się, przestawać ca 1455 |
| Alećby niektory człowiek... tako rzekł, iże jać, dzie, nie mogę być święt |
| pilen być |
| Obeźrzawszy..., iże... w sądziech... podług swych głow smysłu... rzeczy przed nie przeszłe rozmajicie sądzą..., ułożylismy to mieszanie sądow być złomiono |
| Zażeżce i pożeżce domow, gumien abo ktoregole dobra śmiercią ukrutną a niemiłościwą mają być męczeni (morte crudeli et impiissima puniantur) |
| 'pracować, być czynnym, facere, operari, laborare': |
| To, cso dziełano ma być, czyńcie (quodcumque operandum est, facite) |
| Za taki gwałt taki gwałtownik taką winą ma być karan (puniri) |
| Ale eże miłosierdzie... poczyna się ot siebie..., przetoż każdy ma być pirwej sam sobie miłosierny XV med. |
| 'niedostarczenie czegoś, co ma być odwiezione, dostawione komuś, advectio neglecta, actus aliquid non advehendi': |
| A wszakoż na taką nieogarnioną tajemność bożą wierzyła się być wybrana et ad tam incomprehensibile misterium se credebat electam 1461–7 |
| Ciąża wzięta do dwora pana kasztelana (ad curiam castellani) alibo wojewodziego godnie może być wpędzona, gdzie dwory krolewskie dalekie |
| Albo sie też tako wykłada to słowo «nie wie», rozum[n]iej «nam, ji<m>ż<e> jest podobno być niepewnym (non novit, subaudi, nobis, quibus expedit incertos esse), bychmy tako żyli, jakoby zawżdy ku sądu idąc» |
| Gdzie dworowie krolewszczy są dalecy, ciąża wzięta do dwora kasztelanowego (ad curiam castellani) alibo wojewodzinego słusznie może być dognana |
| Nie chciej miłowan być we zło czyniących (noli aemulari in malignantibus) |
| Kiedy kto niepoczestne [sz] ktore uczyni (quicumque inhonestatem aliquam... fecerit), jako to niewiastę obnieczci alibo dziewkę połapi,... winę... zapłacić ma być przyciśnion |
| 'być większym, maiorem esse': |
| Ku ktoremże sie stało słowo boże, a pis[a]mo nie może być poruszono (non potest solvi Scriptura Jo 10, 35) |
| Grzegorz pytał jest Franciszka, kiedy jemu przerzeczoną pszenicę pożyczył. Odpowiedział: Cztyrzy lata minęła temu być (quattuor annos fuisse elapsos) |
| Jegoż jimienia... połowica starszym albo przyjaciołom tej istej panny... dziedzicznie (hereditarie), nieodzewnie przywłaszczona ma być |
| Ktorzy są albo mogą zwani (ib. 52, 4: zwani) być naroztropniejszy (qui sapienciores sunt seu dici possunt)? |
| 'nazywać się, być nazywanym, vocari, appellari': |
| Urząd z[i]wania ku sądu. Urząd... zwania prawujące się przed sędzie (ordinem... vocandi ipsos litigantes ad praesentiam ipsorum iudicum) ku prawu tako ustawiamy być popisany |
| Gdyby kto zabit a nie wiedziano by, kto ji zabił, tedy o to dziedzina nie ma być obwiniona |
| Nie ma ganiebne ani dziwne mnimano być, acz podług mienienia czasow obyczaje a dzieje ludzkie się odmieniają (si secundum temporum varietatem consuetudines et facta humana varientur) |
| Aczby do kościoła... uciekł, tedy przez poruszenia świątości ma być złostnik wzięt a podług prawa osądzon |
| Też ustawiamy i mowimy onego być przezeczciwego (illum dicimus infamem), jiż... złodzieje a zbiegi chowa |
| Acz ktore wsi alibo dziedziny się k sobie zbiegają dzielenim niektorej rzeki (si quae villae aut hereditates invicem conveniunt aliquo fluvio... mediante)... tako iż każda dziedzina swoj brzeg ima onej rzeki, acz opuściwszy pirzwe łożysko obroci swe... płynienie..., tedy pirzwe łożysko, ... za prawe granice ma być imiano |
| Każ łakożyrstwu walczyć z mieszkiem a waruj sie być rzecznikiem jego. A będzieszli miedzy jimi sędzią, rychlej dawaj skazanie za mieszkiem, boć... łakożyrstwo świadczy na mieszek swymi żądzami a wodzi świadki nieprzysięgłe (gula affectionibus probat et sic testibus non iuratis) XV p. post. |
| Mistrzowie (OrtMac 64: mistrowie), ktorzy pożywają cności, ... tacy ludzie mogą zwani być |
| Mało takich kapłanow nadzie i takież kaznodziejec, coż być oni krole, książęta i teże pany bogate o jich złość karali je, a snadci znamię tego jest, iżci są dobrzy krolewie..., panowie, aleć kaznodzieje są źli |
| Mało takich kapłanow nadzie i takież kaznodziejec, coż być oni krole, książęta i teże pany bogate o ich złość karali je |
| Pakliby tymi winami kaźnion, nie skaraw się (et si penitus dictis poenis non correctus), ten isty gwałt w odejmaniu uczyniłby, ... przez sąd ma być potępion |
| A jestli uźrzy tego, ktoż jest zgrzeszył, że jest dostojen kaźni (sin... dignum viderint plagis), zwlekąc ji przed sobą każy być podle miary jego grzechu |
| Iżci nasz miły Jesu Kryst narodziłci się jest on był w ten to czas, gdyżci stare lato schodzi a nowe przychodzi, przezto iżbyć się on na skończeniu świata ukazał przyć k nam |
| Aleć osła przeztoć są ji oni z sobą byli pojęli, iżbyć oni strawę na niem sobie byli nosili |
| Rownego sąsiada cirp, być [pr] nie przyłączył nierownego (parvum consortem patienter sustineas, ne tibi fortiorem societ) XV p. post. |
| 'być blisko, przytykać, proximum, vicinum esse': |
| 'zbliżać się aż do określonego punktu, być blisko, pervenire, vicinum esse': |
| Piotr przyciągnął Jana ku sądu rzeknąc, aby pszczoły alibo dzienie (Dział 22: pczoły abo dzienia) jego czasu nocnego złodziejskie do swego domu wynosił (quod apes vel mellificia ipsius Petri... ad domum suam deportasset)... Zatym Piotr... spytany, mogł-li-by przez ty, cso widzieliby pszczoły alibo dzienie (Dział 22: miod) Piotrowy przez Jana wzięte być (per eos, qui vidissent apes seu mellificia ipsius Petri per Johannem recipi) i do domu jego doniesione, umysł swoj doświadczyć |
| Aczby prawy był, ma być umęczon, bo jego niestatecznymi naukami wszytko pospolstwo wwiodł w błąd |
| Gdyby... chłop albo nieślachcic (rusticus vel ignobilis)... gwałt uczynić by śmiał ślachciance, tedy nie ma być jiną winą karan, jeno głowy ścięcim |
| Ten sie jej podjął opiekaldnikiem być, a nie uczynił poczesną liczbę, bo on nigdy na to potrzebowan albo przyciężon (numquam tractus fuit, OrtMac 25: przyciśnion) |
| A żadnym inakim obyczajem nie ma być taki przyjęt, wyjąwszy niżliby (a. niźliby) się inako... ministrom... zwidziało podług przyczyny persony (conditione personae) 1484 |
| Pytaliście jeszcze nas: przysiężnicy-li, sędzia-li, lekarz-li rannemu być ma na wyznanie, są-li rany ciężkie albo śmiertelne, albo nieśmiertelne? |
| Gorące rzeczy, co sie poczną w sądzące dni (OrtBr VII 567: wotowych dniach), nie mają sądzony być w zawieszone dni (OrtBr VII 567: w zawieszonych dniach), tego nie bronią zawieszone dni (OrtBr VII 567: tego nie konają z[w]awieszonych dni) podług prawa |
| We cztyrzech przytczach wina siedmnadzieścia... komorze krolewskiej ma być przydana (est applicanda) |
| Paknięli odtychmiast ktorego tako nieposłusznego nam wydadzą przez naszego komornika, pod ktorego chorągwią miałby stać, tedy konie tego rycerza albo ślachcica przydawamy (applicentur, Sul 21: mają być przydany) podkomorzemu |
| 'trwać przy kimś a. przy czymś, być wiernym, alicui adhaerere, ab aliquo non deficere, fidelem esse': |
| Tedy pirzwe łożysko, kędy był zbieg wody (ubi antea fuit decursus aquae), za prawe granice ma być imiano |
| Ktokole przygodnie (casualiter) jako utonąc alibo z drzewa spadnąc, umrze, za tego żałoba głowna nie ma być czyniona |
| 'być stosownym, przydatnym, nadać się, aptum, convenientem esse': |
| 'mniemać, przypuszczać, sądzić, uważać, być zdania, putare, aestimare, opinari': |
| Nie podług dostojności person ani podług wielkości alibo mniejszoci rzeczy (nec secundum maioritatem vel minoritatem causarum), ale podług oczrzedzi się prawujących... otprawieni mają być |
| 'przypuszczać, sądzić, uważać, być zdania, putare, opinari, existimare': |
| W tem słowie miły Krystus urownał swe odpowiedzenie, iże sie nie zaprzał krolem być ani sie takim krolem uznał, ktorego by krolewstwo mniemano z tego świata |
| Tako i wy przykładem Krystusowym mnimajcie sie martwe być grzechu ita et vos existimate vos mortuos quidem esse peccato (Rom 6, 11) XV med. |
| Gdy kto... mieni się imieć niektore prawo ku niektorej dziedzinie, acz przez trzy lata... zdzirży i ścirzpi dzirżewcę dzirżeć dziedzinę (sustineat... possessorem possidere eandem hereditatem) spokojnie..., ode wszego prawa i przedania tej to dziedziny osądzamy ji być odpadłego |
| 'mniemać, przypuszczać, sądzić, uważać, być zdania, putare, existimare, opinari': |
| Ja pokarmu niewidomego i picia (cibo invisibili et potu), jen od ludzi nie może widzian być, pożywam |
| Dział..., gdy przez trzy lata i przez trzy miesiące tr<w>ał, ma być mocen i dzirżan |
| Kalżdać teże niewieścia twarz nie możeć być ona tako uboga, iże gdyżci ona porodzić ma, tedyć więc ona przedtym to sobie... komorę namuje |
| W prawie cesarskiem stoji, aby słudzy niewolni i służebnice (servi illiberi et ancillae) nie mogli być z ręku panow swych wywoleni, aliżby przez nie wolno puszczeni byli a woleństwu zwroceni byli |
| Jestliby kto był bar-zo urwan niewymownie albo też przez znamienitych ran byłby bit, za [po]pokup XXX szelągow onemu cirpiącemu mają być dany |
| być w dzierżeniu |
| Gdyby mężowie jich, wziąwszy tako pieniądze ot stryjow... pode ślubem niewzięcia części na nie słuszających, kaknikole (ex pacto de non receptione bonorum ipsas concernentium se adstrinxerint qualitercumque)..., to skazujemy być wzdruszone |
| Z bytna kapituła alibo ustawienia praw krola Kazimirowych ze wtorych ksiąg... mimo ta, cso już z pirzwymi słączona a popisana mocno dzirżeć stoją, tu... jest, polski popisana, ty opuściwszy, cso s nich... przebrawszy miedzy dzirżętnymi są położona i z pirwymi janako mocnie mają być dzirżana |
| 'sprzyjać, być życzliwym, przychylnym, favere, benevolum esse': |
| 'być wrogiem, hostem esse': |
| Tacy to mogą być przypuszczeni albo przyjęci w ten to zakon 1484 |
| Tedy więc święty Jan jestci mu on tako był odpowiedział, iże ty, dzie, nijedną stroną nie możesz tuta być se mną |
| Nijeden (nullus) ma być pozwan jedno przez woźnego |
| Gdyż niktej (nullus) swego prawa ma być schytrzon |
| A ma[yą] sie być barzo wystrzegano..., aby żadny kacerz... nie przymowan... w ten to zakon 1484 |
| Takie zapisy i listy ot niniejszego (czy nyniejszego) czasu (extunc) niejenej mają być mocy |
| Wybrał jeśm odrzucon być w domu Boga mego więcej, niż bydlić w przebytcech grzesznikow (elegi abiectus esse in domo Dei mei magis, quam habitare in tabernaculis peccatorum) |
| To skazujemy być... prozne, niż wżdy przerzeczone dziewki wrocić się mają k jich dziedzinnym częściam (quin praefatae filiae redeant ad earum hereditarias porciones) |
| [Prawdopodobnie zestawienie dzesthimi penoczmi powinno być czytane jako częstnymi pieniędzmi. Według Z. Wanicowej oznacza ‘sumę stanowiącą wycenę części majątku przypadającego na jednego ze spadkobierców’. Wydawcy rot odczytują połączenie jako jistymi pieniędzmi.] |
| Tako iże złość takich złośnikow na uznanie rychło nie może przyć (non potest propalari, Sul 53: nie może być wzjawiona) |
| Nie chcielibychmy dalej żywi być, niżlibychmy (czy niźlibychmy) wolej swojej nad nim nie uczynili |
| A żadnym inakim obyczajem nie ma być(i) taki przyjąt, wyjąwszy niżliby (czy niźliby) się inako ministrom... zwidziało (nisi visum eis aliter fuerit) 1484 |
| Pan Hinczka otpouedzal ot szebe hy od dzeczi, isze to gest stara rzecz, ne rad bich o to otpouedzal y dzeczi, niszlibich sczal schal sbicz (leg. chciał żal zbyć) podlug szemszkego praua 1395 |
| nosić się 'być noszonym, dać się nosić, portari, ferri': |
| 'godny naśladowania, mogący być przykładem dla innych, imitatione dignus, qui aliis exemplo esse potest': |
| Dla krechkości panieńskiej... dziewiczej obcowanie męskie ma być oddalono |
| 'przylegać, być położonym w pobliżu czegoś, sąsiadować, alicui rei adhaerere, adiacere, vicinum esse': |
| 'odnosić się, dotyczyć kogoś lub czegoś, być stosownym, właściwym dla kogoś, ad aliquid pertinere, alicui convenire': |
| Członki niżej popisane... przez nasze sędzie w jich skazowaniu mocnie (firmiter) mają być zachowany |
| Spowiedź ma być... mocna, posłuszna i też na się żałująca ca 1428 |
| Dział..., gdy przez trzy lata... tr<w>ał, ma być mocen i dzirżan |
| Jakokole... płaca (solutio, Dział 27: płat), rzeczona... przysąd, ... byłaby oddalona..., gdyż ta jista płaca (eadem solutio)... pod jinszym jimieniem, jeż rzeczono pamiętne, uznana jest być otnowiona, jaż widzi się przewyszszać przerzeczoną płacą (praedictam solutionem)..., ustawilismy, aby... sędzia dla rzeczonej płacej przysąd (praetextu dictae solutionis, Dział 27: miasto płatu) dalej cztyrzech groszy nie śmiał wycięgać |
| 'mieć pewną wartość, kosztować, być wartym, valere, pretium habere': |
| 'mieć w czymś udział, uczestniczyć, być wspólnikiem, communicare, participem esse': |
| Miły Krystus... chciał, ... abychmy wiedzieli umysł, ktory mieli Żydowie o jego krolewstwie, ... ale dziwna rzecz, skąd im to przyszło, iże mowili, by sie on krolem czynił, a on ich krolem być nie chciał |
| Ty uczynki czynić jest być mi<ło>sierdnym cielnie. Ale duszne są jine, takie siedm: ... ucieszyć smętnego, nie dziwować (ferre patienter iniurias), prosić za kimkole Boga i człowieka XV med. |
| [Wg wydania rot W. Kowalewicza i W. Kuraszkiewicza, Pozn 186 wyraz hasłowy być może należy czytać swą<d>nicę (?).] |
| Ot... mięsa a ryb, podług starego obyczaja targowe ma być brano i dźwigano (praedicta foralia tolli debent et levari) |
| Aczkole zabijający człowieka podług zakonnego ustawienia miałby być głowną pomstą ścięt, skaran, my srogość tę obelżając (nos rigorem huiusmodi temperantes, Dział 55: my chcąc to ulżyć), ustawiamy, aby zabijający ślachcica trzydzieści grzywien... zapłacić miał |
| Cztyrzy żywioły... albo alimenta są od Ciebie stworzony (elementa quatuor a Te sunt creata), imiż ma być żywo wszystko stworzenie, to są, toczusz alimenta: ogień, ziemia, wilkość i powietrze |
| Azaliby nie mogł <inako> być zbawion rodzaj człowieczy, jedno eżby ty cirpiał (nisi te oporteat... necari)? |
| W prawie cesarskiem stoji, aby słudzy niewolni... nie mogli być z ręku panow swych wywoleni, aliżby przez nie wolno puszczeni byli a woleństwu zwroceni byli (nisi... fuerint... libertati restituti) |
| Ustawiamy, że kilekoli a kiedykolikroć (quotiescumque et quandocumque) niektory ślachcic w jego ślachcie przez kogokole bądź byłby sesromocon..., a ten sesromocony... swą ślachtę... doświadczy, tegdy ten, ktory przyganił, przyganionemu w pięci kopach groszy... ma być potępion |
| Paknięli będzie (sc. rana) kijowa (si vero fuerit cum baculo) a krwawa, tedy jako i za mieczową renę wykładamy dosyć być uczyniono |
| Kilekoli a kiedykolikroć niektory ślachcic w jego ślachcie... byłby zesromocon (quotiescumque et quandocumque... diffamatus fuerit)... tegdy ten, ktory przyganił, ... ma być potępion |
| Jeno prawo i jena moneta (una moneta) we wszem krolewstwie ma być imiana |
| (Biskupowie) mieniąć grzech wrocić pieniądze w skarb... A takoż wszedszy w radę kupili za nie rolą figułową (emerunt ex illis agrum figuli Mat 27, 7), tako rzekącego <figuły>, bo figułusz może tu być włoszcze imię tej roli albo tego człowieka, ktorego była ta rola... Tedy sie napełniło..., co było rzeczono przez Jeremijasza proroka rzekącego: I wzięli... trzydzieści pieniędzy..., i dali je na rolą figułową (et dederunt eos in agrum figuli Mat 27, 10), tako rzekącego figuły |
| (Byskupovye) mieniąć grzech wrocić pieniądze w skarb..., a takoż wszedszy w radę kupili za nie rolą figułową, tako rzekącego <figuły>, bo figułusz może tu być włoszcze imię tej roli albo tego człowieka, ktorego była ta rola |
| Ustawiamy, aby jilkokroć na wojnę ście ma być, żadny z naszych poddanych ma stać we wsi, ale na polu, a tam nijednego drapiestwa ani w konioch, ani w dobytku, ani w jinszych... rzeczach mają czynić, jedno tylko pokarm koniem, i to dosyć umiernie, tamo mają sobie zyskować (ut... solum pabulum moderate tamen recipiant, Sul 46: pokarm umierny wziąć ma) |
| 'być możliwym, dopuszczalnym, fieri posse': |
| O podrapienie dziesięciny folwarkowej ktorego ślachcica... drapieżca... ma kląt być (pro raptu decimae praedialis alicuius nobilis... raptor... excommunicetur) |
| Niewieścia twarz nie możeć być ona tako uboga |
| Ach, miły Boże, ktoż u ciebie być może? 1413–4 |
| obiatować się, obietować się 'być ofiarowanym, złożonym w ofierze, sacrificari, immolari': |
| Tako na środę obiecał sie przy nich być |
| Przedaj obile, gdy sie godzi (vende bladum cum satis valet), a nie tedy, gdy przez ubogiego nie może być kupiono XV p. post. |
| Gdyby urzędnik... jinako rotę przysięgi mowił (si... aliter formam iuramenti... diceret, Dział 48: aczby wydał jinaczej przysięgę) świadkom, niżli jest skazano..., jiny w miasto jego ma być ustawion |
| 'mieć udział z kimś, być czyimś wspólnikiem, participem esse': |
| My chcąc koniec kłopotom włożyć objaśnilismy (declaramus), tego to Mikołaja... nie mieć być słuchanego |
| Ustawiamy, aby jilkokroć na wojnę ście ma być, żadny z naszych poddanych (nullus, Sul 46: nijeden) ma stać we wsi |
| Kogokoli śmierć udusi, każdy w jej szkole być musi, dziwno się swym żakom stawi, każdego żywota zbawi |
| Ktokole przygodnie, jako utonąc..., umrze, za tego żałoba głowna nie ma być czyniona (quaestio capitis non debet intentari, Sul 41: aby... nijena skarga nie byłaby ruszana, Dział 31: aby... nijedna pomowa ani żałoba była) |
| Aczby na tegoż żałoba się działa (si contra eundem querela sit deposita) o taką rzecz,... na przysięgę samowtor ma być skazan |
| Gdy mistrze czynią żałomsze za dusze... na suche dni, tedy wszyscy towarzysze mają być przy tych to żałomszach 1491 |
| być żałosno |
| 'być smutnym, lugere, tristem esse': |
| być przyłączonym ku domu |
| 'być leniwym, opieszałym, ociągać się, zwlekać, pigrari, pigrum esse': |
| być żądno ku komuś |
| Adstare, przystawać, obliczno być ca 1455 |
| Acz przez trzy lata i przez trzy miesiące... ścirzpi (sc. właściciel) dzirżewcę dzirżeć dziedzinę spokojnie a cisze, tako iż jemu, jakokole oblicznemu (quod sibi licet praesenti),... nie ruszy jemu... o to skargi..., ottychmiast ode wszego prawa... tej to dziedziny osądzamy ji być odpadłego |
| 'być zniewolonym do czegoś, mieć obowiązek coś zrobić, debere, cogi, obstringi, teneri, compelli ad aliquid faciendum': |
| A zaprawdęć by ten to człowiek mało zgrzeszył, iże gdyżciby się on na to rozmyślił, iżbyć on w krotkie chwili umrzeć musił |
| Tego istego w winach rzeczonych skazujem, że ma być potępion (censemus ipsum condemnandum) |
| Winą pięćnadzieścia naszemu dworu przyłączoną (nostrae camerae applicanda) ma być skaran |
| Item że w rzeczy sądowych otprawianiu rychłość ma być wściągana, tegodla ustawiamy |
| Który{ć} człowiek miedzy nami chce być w jego duszy tą to światłością oświecon |
| My Jarosław (nos Iaroslaus), bożym przerzienim... arcybiskup, ... wszystkim... chcem być jawno |
| być k myśli |
| Kadzidlnice z złota czystego, w ktorych ofierowany mają być płynące rzeczy (libamina) |
| Pakliby ktory krzywy z przerzeczonych ku mocy przyć by wzgardził, tako żeby prawu stać nie chciał (sic quod iuri nollet parere)..., tegdy... to wszystko onemu, komu żałość jest, dano ma być |
| O ranę na obliczu ukrwawionym albo na mieścu jawnym, ktora przynosi znak sromoty..., dziewięć funtow... onemu rannemu... ma być dano za pokup |
| Dzieci nie mające lat przeciwko sobie krzywdzącym żałować mogą, gdy k latom przydą, a obłożenie dawności jim obrzeczono nie może być (exceptio praescriptionis eis opponi non poterit) alibo zawadzić, aliżby po leciech byli omięszkający |
| Powod nie ma być przypędzon (non compellatur) ku przysiędze |
| Szkodę uczyniący... dosyć uczynić ma być przypędzon (satisfacere... compellatur) |
| Tedy tym dzieciom dawność nie może być przypisana |
| To ni ma być przypisano więcej jego znajomości, ale wielebności i cnocie jego, iże wszedł w dom biskupi |
| przypodobać się 'być stosownym, słusznym, convenientem, aptum, rectum esse': |
| (tylko o Chrystusie, nonnisi de Christo) 'wisieć na krzyżu, być rozpiętym na krzyżu, cruci figi': |
| Przeto chcem, aby gdy Piotr... będzie trzemi razmi przez woźnego jawno wywołając ku odpowiedzeniu przypozwan (per ministerialem publice tribus vicibus proclamando... debebit citari, Sul 29: aby... przez służebnika... mian pozwan być), dając jemu pewny rok i mieśćce. A gdy nie stanie..., tedy sędzia... ma skazać, a tego niestałego zdać |
| 'być, bywać w zastawie, pignoratum esse': |
| Paknięli będzie (sc. rana) kijowa a krwawa, tedy jako i za mieczową renę (sicut pro vulnere gladiali) wykładamy dosyć być uczyniono |
| Kalżde stworzenie... szukać ono sobie przebytku, gdzież być ono w niem otpoczynęło i teże swoj pokoj ono miało tamo |
| Tacy to mogą być przypuszczeni albo przyjęci w ten to zakon 1484 |
| Teże wy miłego Krysta prosicie, iżbyć ty to rożdżki i to teże kamienie obrociło się ono zasię w swe przyrodzenie |
| Domienik świadeczstwo przerzeczonego Jakuba dla przerzeczonego przyrodzeństwa (propter... consanguineitatem, Dział 24: przeto iż jest przyrodzony Kunratowi)... ćwirdził być niegodne |
| Stryj albo kmotr... ku przysiędze ma być przypuszczon, gdy przy mianowani[ch]u świ<a>dkow przyrodzoność (consanguineitas) jemu nie była obrzeczona |
| Gdzież ukazuje, iże gdy jest s nimi był, wszakoż od nich nie mogł poznan być |
| Iże gdy wszelki człowiek sam swej rzeczy drugdy nie może przewieść (quia cuilibet summa defensio non est neganda, Sul 23: iże każdemu... obronienie nie ma być zapr<z>ano), przeto chcemy, aby każdy człowiek ktoregokoli stadła bądź przed sądem sobie rzecznika zrządził |
| Acz się przygodzi, gdy niektory człowiek pozwaw drugiego do sądu będzie nań żałował (item contingit, quod quandocumque aliquis homo evocat alium ad iudicium et de ipso querulatur), kako żyto jego... wypasł, ta żałoba ma być sądzona ku winie po polsku rzeczonej pięćdziesiąt |
| Gdykole by potem chciał niestojący na roku pirwszym zdanie sądowe odnawiać abo wzdzirać, tedy jemu ma być włożono wieczne milczenie |
| Aleć osła przezto{ć} są ji oni z sobą byli pojęli, iżbyć {oni} strawę na niem sobie {byli} nosili albo teże gdyżby się była Maryja utrudziła, tedyćby więc ona była nań wsiadła |
| Zaprawdę wielikie by to miłosierdzie człowiekowi od Boga było, iże gdyżbyć nasz Kryst miły ktoremu człowiekowi na skończeniu jego żywota posłałciby mu on na pomoc jednego anjoła |
| Wiedz to, żeć twe siemię ma być gościnno (quod peregrinum futurum sit semen tuum) w *trzy ziemie |
| Stryj albo kmotr (patruus aut compater) będąc jednaczem... ku przysiędze ma być przypuszczon |
| Jako ja Margorzaty... z domu jego nie odwiodł anim s nią rzeczy domowych... nie wziąłem, anim listow świadczących, mieniąc ją być umarłą, nie przyniosł 1473 |
| 'sprzyjać, być życzliwym, favere': |
| 'sprzyjać, być życzliwym, favere': |
| Ktorykole... zakład weźmie..., to jest konie abo jinsze bydło..., nie mają... dzielić miedzy sobą, ale jestli zimie (si autem hiemali, Sul 22: paknięli zimie), tedy za tydzień, a jestli lecie (si fuerit in aestivo tempore, Sul 22: będzieli letnego czasu), tedy za dwie niedzieli mają być chowany |
| A gdyż-jest-koli przyszedł czas owcam kotno być (postquam enim conceptus ovium tempus advenerat), widział jeśm <we śnie>, iże się schadzały z barany owce |
| Paknięli otrośli alibo gałęzie tylko obrąbi (absciderit), pociądzan tylko ma być |
| Jako ja Margorzaty, żony Stanisławowej i dziewki swej, z domu jego nie odwiodł anim s nią rzeczy domowych... nie wziąłem, anim listow świadczących, mieniąc ją być umarłą, nie przyniosł 1473 |
| przyrownawać się 'być podobnym, similem esse': |
| Przeto chcem, gdyby niekto był pozwan... ku odpowiadaniu na żałobę powoda, a ten to nie stanie, ... powodowi ma być przysądzona włostna dzierżawa... a sampierca już ma odstępić i stracić owszejki przez przysądzenia naszego sędziej (per iudicis sententiam, Sul 32: przez sędzino skazanie) |
| 'podobać się, być przyjemnym, placere, iucundum, gratum esse': |
| Iże każdemu nawięcsze obronienie nie ma być zapr<z>ano (quia cuilibet summa defensio non est deneganda), tegodla ustawiamy, aby w sądziech... każdy... może i ima mieć swego przyprawcę, prokuratora |
| Iże wszystka szaradność słow a skarada mowa ku swaru ludzi pobudzając (ad rixas homines provocantes, Dział 39: przywodzą), u csnotliwych ludzi dostojnie ma być wiarowana |
| Aczby... służebnikowi przez sędzią naznamionanemu na tę to ciążą... nie przepuszczona by była przez pana alibo przez wieśnice wieś być ciądzana podług przerzeczonego obrownania (iuxta praemissam limitationem)..., chcemy, aby winę... zapłacić byli powinni |
| Dzieci nie mające lat przeciwko sobie krzywdzącym żałować mogą, gdy k latom przydą, a obłożenie dawności jim obrzeczono nie może być alibo zawadzić (exceptio praescriptionis eis opponi non poterit) |
| Ustawiamy, aby taki Piotr alibo Jan w sądzie obrzeczony a pomieniony (in iudicio nominatus)... na niektorem podniesłem mieśćcu znamienitem... mian pozwan być |
| Gdyby... ślachcic ślachcicowi... łajałby, mieniąc ji kurwim synem, acz tym natemieście nie otzowie... ani doświadczy jego być takim, jako ji obrzekł (prout ipsum asseruit, Dział 39: jako ji mienił), za sromocenie tego... zapłaci sześćdziesiąt grzywien |
| Obykniono jest, aby łając alibo naganiąc skazanie (ut redarguens sententiam iudicis), za łupieże kunie, to jest za kożuch kuni, trzy grzywny temu przepadł, acz skazanie swoje doświadczy być sprawiedliwe |
| 'odbierać przysięgę, być obecnym przy przysiędze, adigere aliquem ad ius iurandum, iure iurando assistere': |
| Tedy uczynił naprzeciwko swej przysiędze (contra iuramentum suum), ktorą krolowi ku prawu przysiągł, a jest został bez prawa ani może więcej być przysiężnikiem |
| A jestliby tego nie chciał udziałać (sc. cesarz turecki), tedym mu kazał powiedzieć, iżeć ja mam z dawnych czasow przysięgi z krolem polskim, a tak muszę s nim w mirze być 1500 |
| 'być w ruchu, moveri': |
| Pisarz... prawujące się... mienić ma, tako iż... ktory wtory pozwał, wtory ma pomienion być i otprawion, a takoż otrzedzią aż do poślednich pochodząc (et sic deinceps usque ad extremos procedatur) |
| Pospolny poseł może rzecznikiem być, gdzie (OrtVrtel 118: gdy) sie ostrzeże, iż nie zamieszka tego w rzeczy, czego sie podjął |
| Ustawiamy też, aczby kapłana abo święconego żaka gdziekole by zabito abo uraniono..., tedy ta parochija ma być zaklęta |
| Gdziekole pługiem w ogrodziech albo na poloch orano by było (ubicunque aratro in hortis aratum vel in camps fuerit), dziesięcina z pełna ma dana być |
| Przerzeczonymi winami..., acz się sprawiedliwi z tego to gwałtu koliżdy s nich (sc. kmieci, quilibet eorum) osobnie nie uczynią, mają być karani |
| 'być stosownym, godzić się, decere, convenire': |
| 'przypadać jako obowiązek, być zobowiązanym, alicuius officium esse, obligatum, obstrictum esse': |
| Twoj miecz świecki jest snadź twe skazanie albo powiedzenie, ale nie twą ręką ma być dobyt, boby k tobie miecz nie przysłużał nikako był |
| 'wahać się, nie być pewnym, dubitare, incertum esse': |
| 'zajmować się czymś usilnie, być czymś zajętym, occupari, alicui rei intentum esse': |
| Winy rzeczone... skarbu albo dworu naszemu i jinszym czestnikom albo jich żupcam (seu ipsorum suppariis) obykły płacony być |
| 'być obecnym przy czymś, uczestniczyć w czymś, alicui rei interesse, alicuius rei participem esse': |
| Za rękojemstwo swego pana, kmieć nie ma być pociądzan (non debeat impignorari) |
| Pan z bakiem a z gwałtowym giełkiem przydąc do sądu (dominus cum clamore et violento strepitu ad iudicium veniens), winą pięćnadzieścia ma być skaran |
| Jeszcze o tej że gieradzie, co k temu słusza. Ku tej to gieradzie, (OrtBrRp 55, 2: gierdzie) słowie niewiesckim rzeczam, słusza czynione złoto i śrebro, co słusza ku panie<ń>skiej krasie..., i łyżki, ... i miednice, ... i poduszki, ... obrusy, ręczniki, ... chusty, ... lichtarze, przędze i przędziwo, panwie piwne, ... i księgi, co ku bożej służbie zależą..., i jeden woskowy kocieł, źwie<r>ci<a>dła, nożyce i drugie takie rzeczy, co niewiasty pożywają, to może być zwano gerade (OrtBrRp 55, 3: gierda), słowie niewieście rzeczy, podług prawa |
| Na jichże (sc. rokach) komornicy (camerarii) sędzi i podsędkow, i drudzy komornicy (camerarii) wojewodzi y podkomorznicy wybrani przez nie jim mają być przyłączeni |
| konać się 'kończyć się, być ograniczonym, finiri, finibus claudi': |
| Ustawiamy, aby taki Piotr..., przez służebnika po trzykroć zawołając ku konaniu alibo odejmowaniu rzeczy (ad prosecutionem seu defensionem cause, Dzial 17: ku odpowiedzeniu), na pewny rok... mian pozwan być |
| ~ Ociosanie (?) może też być terenową nazwą własną. [Cytat został skorygowany z: wcupenu na: w cupenu.] |
| Udziełał octowe czbany (acetabula), banie,... w ktorych ofierowany mają być płynące rzeczy |
| A taka więc przysięga ma być..., wyjąwszy ty przytcze (in casibus), to jest dla pokoju, dla wiary, dla krzywdy albo dla potwarzy 1484 |
| Targ przeciwko temu ustawieniu uczyniony[m] (factam... contra hoc statutum ipsam emptionem) skazujemy być wzdruszony |
| być poczętym |
| Si quis autem putat se religiosum esse, gl. id est verum et perfectum Cristianum, sc. per opera fidei, mnima sie być przywiązca ku Krystusowi wiarą, nadzieją i łaską, albo wiernym krześcijanem, non refrenans, lingwam suam..., huius vana est religio (Jac 1, 26) XV med. |
| Napominanie i nauka ku biskupu o obyczaju imająć być trzymanem w żywieniu, w odzieniu (in victu et vestitu) i w modlitwie XV med. |
| dokąd, jako, poki, poko żywy (być) |
| Taki gwałtownik... że wszego jimienia jego... ma być odbawion (penitus debet privari) |
| Ktorym obyczajem bracia i też siostry mają być bronieni i takież jich przywileje (privilegia ipsorum) 1484 |
| Acz ten powod pozywający przez sędzie przykazany nie będzie chcieć przysiąc, jako nie wiedział (sc. sąprza) być przywilejowanego (se nescivisse reum fuisse privilegiatum) a przywilej imieć |
| A ten sie jej podjął opiekaldnikiem być, a nie uczynił poczesną liczbę (OrtMac 25: poczesnej liczby) |
| Chcemy, aby... człowiek o... gwałt... byłby pozwan, tedy nań dobrym świadeczstwem ma być dokonan. Paknięli to nie będzie, tedy włosną ręką przysiągwszy sam odbędzie (se valeat expurgare, Sul 33: ma się moc oczyścić) |
| Tako ci mająli doskonałe świadki, mają odchodzić (se teneantur expurgare, Sul 41: mają się wywieść), a nie mogąli mieć, tedy mają być przewinieni |
| (o bagnie) 'być grząskim, wsysać, wchłaniać, lutosum, paludosum esse (de terrae superficie)': |
| Bracia wszytcy i siostry... mają sie schadzać... ku nawiedzaniu pospolitemu na niektore mieśćce poczliwe albo, może-li być, do kościoła (in aliquo loco religioso vel ecclesia) 1484 |
| <I>że dla krechkości panieńskiej... obcowanie męskie ma być oddalono (ut... sit distincta, Sul 23: aby... było rozdzielono),... tedy chcem |
| Bracia rodzona... siostram każdej po czterdzieści grzywien mają dać, a to acz będzie wielkie jimienie, ale gdy będzie rowne jimienie, tedy podług rozszacowania (fiat aestimatio, Sul 57: obszacowanie) części, ktora na nie słusza, pieniędzmi ma być dano |
| <N>ie ma być za dziw, acz podług rozszyrzenia czasow (secundum temporum varietatem, Sul 6: podług mienienia czasow) obyczaje albo ułożenie ludskie się odmieniłoby |
| być oddzielonym |
| Ustawiamy, aby taki Piotr... pomieniony... przez służebnika po trzykroć zawołając ku konaniu alibo odejmowaniu rzeczy (ad prosecutionem seu defensionem, Dział 17: ku odpowiedzeniu) na pewny rok... mian pozwan być |
| Ten miał być jako biskupem nad nimi..., a po jego śmierci syn miał przyjąć biskupstwo..., a takoż temu pokoleniu ni miało biskupstwo odyć |
| być roztargnionym we zwadę, roztargnąć się we zwady |
| Ta jista rączość w sądziech... roztropnie (rationabiliter) niegdy ma być powściąg[ag]niona |
| Ten (sc. baranek wielikonocny) miał być biały a przeze p<s>trocin (absque macula Ex 12, 5) |
| Spowiedź ma być... roztropna i dobrowolna ca 1428 |
| Iże o podrapienie dziesięciny... albo o ktorąkole rzecz jiną roztropną (pro causa qualicumque rationabili) taki drapieżca... ma kląt być |
| Spowiedź ma być czysta i wierna, częsta, odkryta, roztropna ca 1428 |
| 'być przygnębionym, demisso capite esse, tristem esse': |
| Kryst miły świętemu Piotru jest on tako rzekł był, iżbyć go on naśladował był, jakoć by on tako rzekł, iże ty jeś mi niekiegdy był to odmawiał, iżbychci ja na krzyżu męki nie cirpiał |
| <N>ie ma być za dziw, acz podług rozszyrzenia czasow obyczaje albo ułożenie ludskie się odmieniłoby (consuetudines et statuta humana varientur, Sul 6: acz... obyczaje a dzieje ludzkie się odmieniają) |
| Będzieli głownik (occisor), a ten, cso zabit, dwu panu [miał], tedy rzeczone trzy grzywny ostateczne miedzy jima mają być rozdzielony |
| Jiż mężobojca... nie będzieli moc zapłacić..., męką głowną ma być skaran (poena capitali puniatur) |
| Kiedy kto o głowną dziedzinną rzecz... pozwan będąc (si aliquis super capitali hereditaria questione... citatus), nie stanie knąbrznie na roku..., tedy i ote wszego prawa tej to dziedziny... rzeczony sampierz skazan ma być |
| Ktoż chce przeto zbawion być, tako o Trojcy rozumiej (ita de Trinitate sentiat, MW 112a: tako o Trojcy rozumieć ma) |
| Jako kto świecę przy zwadzie w nocy zagasi a zatym kogo uranią, ma rannemu o rany być skazan, to rozumieć, gdy nie wiedzą tego, jen jest go ranił |
| Ho dziedzinną skargę sampierz... pozwany nie stanieli, powod w dzirżenie... puszczon ma być (actor mittitur in possessionem) |
| Gdy sie kto puści albo spuści (OrtMac 50: gdy sie kto weźmie) na świadziectwo siedzącej rady, co-oni-koli wyznają, to ma [wyznają] być i stać mocnie |
| Przeztoć on skorę z swego ciała jest był zdrzucił, iżbyć on koronę krolewstwa niebieskiego zasłużył |
| Ktokole przygodnie... umrze, za tego żałoba głowna nie ma być czyniona (quaestio capitis non debet intentari), a gdzie wątpienie jest o mężobojstwie, ... bliższy... o głowę rzecz konać będą |
| 'niewłaściwy, nie taki, jak być powinien, qui vi sua quadam naturali caret' głuchy gawron etc. cf. gawron, koper, lebioda, lebiodka, pokrzywa |
| Gdy kto... przez trzy lata i przez trzy miesiące... ścirzpi dzirżewcę dzirżeć dziedzinę spokojnie a cisze (pacifice et quiete), tako iż... nie ruszy jemu ktorej o to skargi..., ottychmiast ode wszego prawa... tej to dziedziny osądzamy ji być odpadłego |
| 'być pysznym, wynosić się, wywyższać się, superbum esse, se maiorem facere, se efferre': |
| Hic iam queritur inter dispensatores na tem świecie już ma być szukano a pytano miedzy szafarzmi bożymi (I Cor 4, 2) XV med. |
| Gdykole by potem chciał niestojący na roku pirwszym zdanie sądowe odnawiać abo wzdzirać (volenti... sententiam arguere et refricare seu revocare, war. renovare, innovare, Sul 39: chcącemu to jiste skazanie łajać, naganić a wzdruszyć alibo otnowić), tedy jemu ma być włożono wieczne milczenie |
| Przysiężnicy niesprawnie uczynili, iż oni jednej stronie więcej przykładali niżli drugiej i poddali sie rzeczniki być drugiej stronie |
| Jako rychło klęty wyjedzie, tako ma być śpiewano, aby nabożność serc wiele ludzi dla jednego zapiekłego od służby boskiej nie odpadali (ne pluralitas plebis devotae... salutaribus divinis officiis privetur et sua orbetur devotione) |
| Sampierz nie stanieli, skazan ma być ode wszego prawa przedania tej istej dziedziny odpadły (reus decernatur et pronuncietur ab omni iure cecidisse) |
| 'być od czegoś odsuniętym, czegoś pozbawionym, stracić coś, aliquid amittere, aliqua re privari, ab aliqua re desciscere': |
| Ote wszego prawa tej to dziedziny... przez sędzino skazanie... sąpierz skazan ma być i wyrzeczon otpadnąć (ab omni iure eiusdem hereditatis... reus decernatur et pronuntietur cecidisse, Dział 20: sąpierca już ma odstępić i stracić owszejki przez przysądzenia naszego sędziej) |
| komuś: 'być straconym dla kogoś, odebranym komuś, amitti, alicui ablatum esse': |
| 'przegrać, być zwyciężonym, vinci, causam perdere': |
| Deo gr<atias> racz być Bogu chwała albo chwała Bogu, chwała bądź Bogu 1484 |
| 'tkwić, być wrośniętym, haerere, defixum esse': |
| 'być leniwym, opieszałym, lenić się, segnem esse, dormitare, torpere': |
| Ubacz grzechow siedm być teże...: pycha, ... gniew, zazdrość, gnuśność z obżarstwem ca 1450 |
| 'być doręczonym komuś, pervenira, afferri': |
| 'być odpowiednim, proporcjonalnym, convenire, parem esse alicui rei': |
| Za kradzieżstwa i szkody uczynione powinni [mają] być prawem otpowiedzieć (tenebuntur iudicialiter respondere, Dział 39: mają opowiedać) |
| 'być równym, parem esse': |
| Item że w rzeczach sądowych otprawianiu rychłość ma być wściągana (in causis expediendis celeritas est rationaliter restringenda), tegodla ustawiamy |
| Mogłby zaprawdę odkupion być (sc. rodzaj człowieczy) boską mocą, ale proście a rownie tako będzie odkupion prawem (sed rectius salvabitur iuris aequitate) |
| Gdyż w pomście win rowność (parilitas) imiana ma być |
| Gdyż ta jista płaca (sc. trzynaćcie)... pod jinszym jimieniem... uznana jest być otnowiona, jaż widzi się przewyszszać przerzeczoną płacą, a przeto przy tem rowność (modum) włożyć żądając ustawilismy |
| Takiego wojta albo sądu rzeczy może dobrze wyznanie prawdy być i <w> zapowiedan[y]e czasy (huiusmodi iudiciorum causas in feriatis diebus bene recognoscere debent et iustitiam in eisdem fateri) |
| rowny być |
| Bracia... siostram każdej po czterdzieści grzywien mają dać, a to acz będzie wielkie jimienie, ale gdy będzie rowne jimienie (paucae, Sul 57: mała jimienia), tedy podług rozszacowania części... pieniędzmi ma być dano |
| Ciąża wzięta, do dwora pana... wojewodziego godnie może być wpędzona (pignora recepta ad curiam... palatini licite pelli possunt) |
| Takie zapisy i listy ot niniejszego czasu niejenej mają być mocy albo godności (nullius roboris vel momenti) |
| 1. godzić się a. 'być stosownym, przydatnym, nadawać się na coś, do czegoś, utilem esse, aptum vel idoneum esse, valere ad aliquid': |
| Przedaj obile, gdy sie godzi (vende bladum, cum satis valet), a nie tedy, gdy przez ubogiego nie może być kupiono XV p. post. |
| 'być mocnym, zdrowym, valere, validum, sanum, firmum esse': |
| Hic debet iuri parere al. praw być 1468 |
| Niemierzyno w prawo ma być, a Chomętowskich w lewo 1426 |
| My... wyrzekamy... świadeczstwo... stryja, za Kunradem uczynione, być godziętne (declaramus... testimonium... patrui... valere) |
| Jozef kiedy sie przyprawiał, chciąc pojąć Maryją w swoj dom do Betleem, święta Anna i Joachym przystąpiwszy prosiła jego, by jej przepuścił tu być do czasu, aby jej młode poczęcie nie miało podeźrzenia (ne suspicionem ex hoc sumant invidi) |
| Przez wszego otpuszczenia (absque aliqua remissione, Dział 13: kromie wszego odpuszczenia) winą... ma być skaran |
| Gorzkie nie chce ni może być słodkim, proście mowiąc białe czarnym a złe dobrym XV med. |
| Paknięli otrośli alibo gałęzie (propagines vel ramos) tylko obrąbi, pociądzan tylko ma być |
| A teże wy miłego Krysta prosicie, iżbyć ty to rożdżki i to teże kamienie obrociło się ono zasię w swe przyrodzenie |
| Jesliby kto z nas... temu sie chciał przeciwić..., taki ode czci... ma być odsądzon 1491 |
| 'płonąć, palić się, być gorącym, ardere': |
| Wojtowstwo albo szołtystwo, co je człowiek dziedzin<ni>e kupi albo ma, [albo] spadnie albo odumiera (OrtBr VII 558: czso je człowiek w dziedzicstwo kupi albo ma, to spaduje i odmiera) jedno na męską rękę, bo żeńska twarz nie może sędzią być |
| Imienie dziedzinne w posag dane przed krolem ma być oprawione |
| My takie skazanie sędziej, jeż nie było ktorym odwołanim abo naganienim zawieszono (quae non fuit aliqua provocatione suspensa), wykładamy poszłe być w rzecz osądzoną |
| Gdy mistrze czynią żałomsze za dusze... na suche dni, tedy wszyscy towarzysze mają być przy tych to żałomszach i na ofiarę z mistrzmi mają ić 1491 |
| ofierować się 'zostać ofiarowanym, być złożonym w ofierze, sacrificari, immolari': |
| Pospolny poseł może dobrze rzecznikiem być, gdy sie ostrzeże, acz nie zamieszka tego w rzeczy, czego sie podjął |
| 'godzić się na coś, być gotowym do uczynienia czegoś, concedere, promptum ad aliquid faciendum esse': |
| Na jichże (sc. rokoch) komornicy sędzi i podsędkow i drudzy komornicy wojewodzi i podkomorzniczy (et alii duo camerarii, videlicet palatini et succamerarii) wybrani przez nie, jim mają być przyłączeni |
| Gdyż... nie jestem uchwacon w gorącej rzeczy, azalim ja nie bliższy swoj żywot i cześć ognać swą ręką i tego odyć i praw być? |
| Też gdziekole pług w ogrodziech chodzi abo na polu, tu dziesięcina ma być z pełna dana, wyjąwszy rzepę, mak, kapustę, cebulę i jinsze użytki ogrodne (exceptis rapis, papavere... et quae sunt his similia), na ktore motyką albo rydlem ryć mogą, z tych dziesięcina nie jest |
| Nie dosyć człowiekowi być dobrym, jeno nie będzie miał żądzej a miłości gorącej czyniąc dobrze XV med. |
| 'być poddanym działaniu czegoś, subiacere, subire': |
| ruszać się 'być w ruchu, moveri': [rusza się staw] |
| wskazuje stan, w którym ktoś a. coś przebywa, trwa (po czasownikach być, chodzić, leżeć, ostać, przebywać, stać, trwać itp.): |
| 'być przyzwyczajonym, przywyknąć, stale postępować w pewien sposób, assuetum esse, assuescere, certa quadam ratione semper se gerere': |
| 'być w gorszym położeniu, wpadać w gorsze położenie, graviora pati, fortuna minus prospera uti': |
| Acz komu... rzeczy... bądź złodziejstwem abo zbojem... wezmą (per furtum vel spo-lium), ten gdy przed rokiem... sądownie nie uczyni, ... ma być dawnością odrzucon |
| Wzdawam swemu mężowi wszyćko, cokolwiek mam... beze wszej zawady bądź od przyrodzonych, ale tako, iż ja mam i chcę panią być, pokom żywa |
| (być), ić, odić, wyić od, z (czyichś) oczu |
| Możeli wyleganiec... siedzieć w ławicy albo w ktorem urzędzie, albo być w ktorem rzemieśle albo w bractwie? |
| stanowi składnik konstrukcji predykatywnej, równoważonej wyrażeniu 'być jakimś, stać się jakimś': |
| Ta jista płaca wymyśloną okrasą (exquisito colore) pod jinszym jimieniem, jeż rzeczono pamiętne, uznana jest być otnowiona |
| Każdemu z mężow nie dosyć jest... harnasza być ubranu cudnością, acz obyczajmi i naukami nie będzie okraszon (non fuerit decoratus) |
| [Według Z. Wanicowej można by rozważyć, czy wyraz hasłowy nie powinien być odczytany jako okrążono: okrążyć 'otoczyć, obwarować, umocnić wokół'.] |
| być w czymś |
| Taki przestępca w rownej winie głownej (consimili poena)... karan ma być |
| Sirzpem pożnąc trawę w sirzpie abo w płaszczu (in falce et pallio) mają być pociądzani |
| Gorzkie nie chce, ni może być słodkim XV med. |
| Przez gospodarstwo onego księstwa (per ducem illus ducatus)... ku płaceniu tych to win ma być przypędzon |
| Przedanie dziedziny ma być okupiono przez blisze we trzy lata |
| Ja przysięgam Bogu i Krolowi gospodarzowi, i takoż jego namiestnikom... wierzen być XV p. post. |
| A przezto gdyżci ktory człowiek z swym nieprzyjacielem chce się walczyć, tedyć więc on z siebie długie odzienie zdruci tegodla, iżbyć mu ono nie wadziło |
| 'przyjmować gościa czy być gościem, hospitio excipere vei uti': |
| 'przyjmować gościa czy być gościem, hospitio excipere vel uti': |
| być w jednej wadze |
| O ranę na obliczu ukrwawionym... dziewięć funtow albo dziewięć wag pospolitych pieniędzy, co jest w sumie pułpięty grzywny, onemu rannemu... ma być dano za pokup |
| Wiedz to, żeć twe siemię ma być gościnno w trzy ziemie (peregrinum futurum sit semen tuum in terra non sua) |
| Prze ktore pomsta sądowa... przez nas obykła na takie być podniesiona (a nobis consuevit in talibus exerceri, Dział 36: dla ktorych win po sąd nasz radzi przychodzą) |
| Jakokole... płaca rzeczona... trzynaćcie alibo przysąd, ... byłaby oddalona, podniesiona i zgaszona (licet... fuerit sublata et extincta, Dział 27: <a>czkole płat... już był zaginął)..., uznana jest być otnowiona |
| Trzecieć przezto święty Bartłomiej jest był skorę z swego ciała zdrzucił, iżbyć się on bożym rycerzem ukazał był |
| Tegodla ustawiamy, aby taki Piotr alibo Jan... na niektorem podniesłem mieśćcu znamienitem (in... aliquo eminenti loco)... mian pozwan być |
| Ale być mię oni do trzeciego dnia tamo czakali i gotowi byli |
| Rane owce poczynały kotny być (ascendebantur) |
| A jest<li> nam też k temu po[d]trzebien i użyteczen, wybieramy go w radę i bierzemy k sobie w siedzącą radę (OrtMac 51: może być wybran... i przyjęt k wam) |
| Człowiek z wojtowskiej wsi z jedną niewiastą z Opawy przed nimi, siedzącą radą, o pieniądze (sc. się zobowiązał), a brali sie na jich wyznanie, tako to ma być jiszczono, jako siedząca rada wyznała |
| omawiać się 'być omawianym, ustalonym, constitui': |
| Ten, ktory przyganił, przyganionemu w pięci kopach groszy pieniędzy rychły<ch> i gotowych (promptae pecuniae)... ma być potępion |
| 'być przyjemnym, miłym, przypadać do gustu, placere, probari': |
| 'być podobnym, similem, consimilem esse': |
| Paknięli jana strona, omięszkanim (negligenter)... się na sądzie... nie postawi..., druga strona stojąca ot słuchania rzeczy ma być oddalona |
| 'zatrzymywać, być przyczyną zwłoki, morari, retinere': |
| Iże wszystka szaradność słow... u csnotliwych ludzi dostojnie ma być wiarowana (scurrilitas verborum et turpiloquium... debent... evitari) |
| Każ łakożyrstwu walczyć z mieszkiem a waruj się być rzecznikiem jiego (cave cuius advocatus existas) XV p. post. |
| To, cso ma warzono być, warzcie (quae coquenda sunt, coquite) |
| Napominanie... o obyczaju, jimając być trzymanem w żywieniu, w odzieniu (monitio... de modo tenendo in victu et vestitu) XV med. |
| Być warowana fugiendam 1436 |
| Od ciebie nigdy... być odłączonu przepuści (a te nunquam separari permittas) 1424 |
| Gdyby pożyczyli pieniędzy takiemu synowi, porodzicielmi jego będącymi jeszcze zdrowymi (exstantibus parentibus adhuc sanis), pożyczenie nie ma być ważno |
| Ale eże miłosierdzie rządne poczyna się ot siebie..., przetoż każdy ma być pirwej sam sobie miłosierny XV med. |
| Paknięli żona ktorego ślachcica... dziesięcinę podrapi (ubi... rapuerit), ... ma klęta... być |
| Skazujemy..., że o podrapienie (pro raptu) dziesięciny... taki drapieżca... ma kląt być |
| Też ustawiamy i mowimy onego być przezeczciwego, jiż... zlodzieje... chowa a dzieli s nimi podrapienie (qui... partitur cum eis rapta) a źle nabyte rzeczy |
| Wybrał jeśm odrzucon być w domu Boga mego więcej, niż bydlić w przebytcech grzesznikow (habitare in tabernaculis peccatorum) |
| Jedy gościa... wydadzą gościowi za rękę albo jinnemu człowiekowi, co tuta nie osiadł w tem prawie, co... mają z tym uczynić a jako daleko siedząc, słowie bydląc (OrtBr VII 555: siedząc, słowie bydląc), od tego prawa ma być gościem zwan podług prawa? |
| Aczby ta to niewiasta dziatki z siebie by miała porodzone,... przez tę to matkę aliż do lat rozumu mają być trzymany i sprawiany, ale gdy ta to matka ty to dziatki swe użytecznie i opatrnie sprawia[ć] (dummodo ipsa mater... utiliter et provide debiteque regat) |
| 'być roztropnym, przezornym, prudentem, cautum esse': |
| Jesliby sie przydało, iżeby niektory towarzysz sie potym chciał pytać albo badać, czyje by to było dozwolenie i na ty pisma obwiązanie tych to opatrznych a uczliwych natenczas będących,... taki ode czci i od roboty ma być odsądzon 1491 |
| Jena moneta we wszem krolewstwie ma być imiana, jaż by była wiekuista a dobra w ważności, aby przez to więcej była ważniejsza (ut per hoc magis sit grata et accepta, Dział 63: aby tym więcej była wdzięczna i przyjemna) |
| Gdyby pożyczyli (sc. Żydowie) pieniędzy takiemu synowi..., pożyczenie nie ma być ważno (concessio facta non valeat) |
| Gdyż przejdziecie Jordan i wnidziecie w ziemię kanaańską, opatrzcie (decernite), ktora miasta mają być ku pomocy uciekłym |
| 'być ciężkim, mieć pewien ciężar, gravem esse, ponderis cuiusdam esse': |
| Kiedy ktory sędzia, wojewoda, kastellan alibo ktore grodstwo... za winy sądowe alibo za jinsze dowinienie... ślachcica alibo prostego pociądza..., ciąża... ma być chowana |
| 'być pełnym, dobrze napełnionym, compleri, plenum, confertum esse': |
| 'nie być przekonanym o prawdziwości czegoś, nie dowierzać, nie ufać w pełni, de veritate alicuius rei dubitare, non credere, diffidere': |
| Ludzie... mieli być silno fałą świecską ujęci XV med. |
| Układamy..., aby gdy ktory drapieżca dziesięciny abo gwałtownik rzeczy kościelnych był nalezion, ma być upomienion klątwą |
| Co może być wezwano chromota albo ciężkie ranienie? |
| 'być pełnym, dobrze napełnionym, mieć coś w obfitości, w nadmiarze, plenum esse, abundare, redundare': |
| To miano wywołać w położony dzień sądowi przed gajonym sądem, a gdyż sam nie może być k temu, to polecił przed sądem swemu opiekaldnikowi, aby to dał jako on sam tedy wywołać i opowiedać (OrtMac 83: powiadać) przed wyszym wyłożonym gajonym sądem. Jakoż to uczynił |
| 'zdumieć się, być zaskoczonym, mirari, obstupescere': |
| Rzekł (sc. rzecznik), iże zarzekłem sie w spowiedzi nigdy rzecznikować nikomu na szyję (quod nulli viro pro collo suo procurare vellet, OrtMac 124: rzecznikiem nie być nikomu na szyję) |
| Maryja... żadnego pieniądza nie jestci ona była miała, coż być ona sobie gospodę... zań była najęła |
| Możeli wyleganiec... siedzieć w ławicy albo w ktorem urzędzie, albo być w ktorem rzemieśle albo w bractwie jako małżeńszczy ludzie |
| Gdyż jeden krol jest, jedno prawo i jedna moneta..., ktora ma być wieczna i dobra w wadze, aby tym więcej była wdzięczna i przyjemna (ut per hoc magis sit grata) |
| Ustawiamy, iż aczby przerzeczonem<u> służebnikowi przez sędzią naznamionanemu na tę to ciążą z czeladzią (Dział 18: z pachołki) sędziego nie przepuszczona by była przez pana... wieś być ciądzana (quod si praedicto ministeriali... cum familia ipsius iudicis villa pignoranda... non permittatur impignorari)..., tedy... chcemy, aby winę... ci to przeciwnicy... zapłacić byli powinni |
| kręcić się czy krzęcić się 'być w ciągłym ruchu, assidue versari': |
| Pakli kto tę uchwałę przestępić śmiał knąbrnie (temere)..., taki przestępca... karan ma być |
| Pomowił ji być złodzieja... i jinsze wiele słow tym rowna, pogarszająca, lściwa... uczynił 1474 |
| Alećby to jeszcze nadwiętsze miłosierdzie boże było, iże gdyżbyć on sam se wszyćką niebieską rzyszą k niemu nawiedził |
| Wołu tegodla sąć oni z sobą wiedli byli, iżbyć ji oni byli przedali a czynsz cesarzewi jim oni zapłacili |
| Ten, co nagaba, czci... ma być zbawion, a osobnie se (Sul 87: z) szyją (cum collo) warować się musi |
| Iżeć on (sc. Kryst) żadnego pieniążka... nie miałci jest on był..., cożbyć on sobie gospodę zań najął był |
| Andrzej wyznał się jest Mikołaja być uranić, ale rzeknąc, iż to uczynił niechcąc w jigrze a weseląc się (in ludo et solatiando, Dział 43: w kłamie krotofiląc) jako towarzysz z towarzyszem |
| pogorszyć się, być pogorszon |
| We cztyrzech przytczach wina siedmnadzieścia, to jest cztyrnaćcie grzywien polskich, komorze krolewskiej ma być przydana |
| Ktorykole dziewce... gwałt uczyni osilstwem obnieczcząc a dziewica abo niewiasta gwałciwego osilstwa uchodząc (violatoris oppressionem evadens)... wołać będzie płacząc..., a znamiona osilstwa na niej jawna będą widziana..., na naszej łasce... ten to osilnik ma być |
| Wina gwałtownikow zbiegow. Item za taki gwałt taki gwałtownik taką winą ma być karan (talis violator huiusmodi poena debet puniri) |
| Gdy ktory drapieżca dziesięciny abo gwałtownik rzeczy kościelnych (talis raptor vel malefactor) był nalezion, ma być upomienion klątwą z upominanim |
| Gdy będzie niewiasta darowana... od ('przez') swego męża, to nie ma być liczono w dział ani za niewiesckie rzeczy..., co jej przydzie, k temu słusza, nie ma tego daru dla jej od[b]yć podług prawa |
| Powod a sampierz za wezwanim przystąpiwszy (vocati accedentes), przez sędzie wysłuchani... *mają być |
| Ministrowie i wizytatorowie albo pojeżdżaczowie tego bractwa ktorym obyczajem mają być wybrani? 1484 |
| My Jarosław, ... gnieźnieńskiej cyrekwie arcybiskup, w krakowskiem biskupstwie na urzędzie pojeżdżania ( in officio visitationis, Dział 3: postawiony urzędem obeźrzenia) będąc, wszystkim... chcem być jawno |
| Maryja, Panno czysta, raczy być orędownica. Proś za nami Synaczka twego XV med. |
| <G>dy ubogi człowiek pozowie bogatego o gwałt, tedy bogaty o gwałt przez świadki ma się oczyścić abo podług obyczaja gwałtownego (Sul 50: podług gwałtu dostojności) rowną winą ma być skaran (iuxta violentiae qualitatem debita poena est multandus) |
| Pan z bakiem a z gwałtowym giełkiem przydąc do sądu (dominus cum clamore et violento strepitu ad iudicium veniens), winą pięćnadzieścia ma być skaran |
| Acz ta jista rzeka opuściwszy pirzwe ście swoje (suo meatu), obroci przez jine mieśćce płynienie swoje, tedy pirzwe łożsko za granice ma być imiano |
| 'być uczestnikiem zaszczytów królowania, regni honorum participem esse': |
| Iżbyć on w krotkie chwili umrzeć musił |
| Chus jimiał Nemrota, ten pocznie być silny na ziemi i był kruty łowiec (robustus venator) przed Gospodzinem, ottąd jest przyszło przysłowie: Jako Nemrot, kruty łowiec (robustus venator) przed Gospodzinem |
| Gdy iściec na krzywem (contra reum) zyszcze albo wycięstwo otrzyma w pozyskaniu szkody swey, iściec... nie ma być przypędzon ku przysiędze na szkodę zyskaną |
| Mos gerendus est tibi możeć być gwoli XV ex. |
| Gdy ślachcicowi zadana będzie (sc. rena), tedy sześćdziesiąt grzywien, ścirciałce abo skartabellowi (scartabello) trzydzieści grzywien... ustawiamy za rany być zapłacone |
| Gdyby... chłop albo nieślachcic takiż gwałt uczynić by śmiał ślachciance, tedy nie ma być jiną winą karan, jeno głowy ścięcim (capite plecti) |
| 'być posłusznym, oboedientem esse': |
| Iżeć wasze głowy mają ścinany być (praecidam capita vestra) |
| Tedy wojewoda rzekł: Ja nie skazuję, ale mnie się tako widzi, by kto mogł gościa zbyć laty, kto nie ma dziedzicstwa w ziemi 1395 |
| Konie jich podkomorzemu przerzeczonemu, pod kim bydlą, mają być przydany dla winy |
| Jeśliżeby ktokolwie (quispiam) drugiego w sądzie ranił..., tedy takowy ma być wsadzon w wieżę 1498 |
| Ktokolwie (quis Marc 9, 34) chce pirwy być, ten będzie napośledniejszy |
| Gdyby ktole (quispiam, Dział 48: niekto) przed nami kord wyjął..., na naszej miłości ma być |
| Ktora rzecz ma być gorąca |
| Ktorykole (quicumque, Puł: ktorykoli) chce zbawion być, przede wszym potrz<e>bizno jest, aby dzierżał krześc<ij>ańską wierę |
| Ach, miły Boże, ktoż u ciebie być może? 1413–4 |
| Ktoż (qui) chce przeto zbawion być, tako o Trojcy rozumiej |
| Ta żałoba ma być sądzona ku winie, po polsku rzeczonej pięćdziesiąt (ad quinquaginta) |
| być bliższym ku czemuś |
| Maculari skalan być, pokalać sie XV med. |
| S miłości ustawiono być osądzamy (censuimus statuendum), aby ośmnaćcie niedziel rok... ustawion był ku zapłaceniu |
| Pewna mieśćca sądom mają być wydana, procz ktorych siedząc jindzie sędzia cokole osądzi (quidquid fuerit factum vel iudicatum), nie ma mieć mocy |
| Na naszej łaszcze i przyjacioł jej (sc. dziewki) ten to osilnik (oppressor) ma być |
| A gdyż sam nie może być k temu, to polecił przed sądem swemu opiekaldnikowi, aby to dał... wywołać i opowiedać przed wyszym wyłożonym gajonym sądem (OrtMac 83: przed wyszym wyłożonem sądem) |
| Ktorykole dziewce... gwałt uczyni osilstwem obnieczcząc (opprimendo violentiam fecerit) a dziewica... gwałciwego osilstwa uchodząc (violatoris oppressionem evadens)... wołać będzie,... a znamiona osilstwa (signa oppressionis, Dział 55: znaki gwałtu) na niej jawna będą widziana,... na naszej łaszcze i przyjacioł jej ten to osilnik ma być |
| 'mieć zdolność widzenia, nie być ślepym, mieć oczy zdolne do reagowania na bodźce świetlne, videre, cernere, caecum non esse': |
| Jeden pospolity sędzia w każdej ziemi ma być mian, jiż na dworze krolewskiem też sędzić będzie, gdy w jego sądziech (in sua iurisdictione) krol mięszkać będzie |
| 'być komu kumem albo kumą, compatrem vel commatrem esse': |
| Cso więcej przydano może być Dawidowi, gdyżeś tak osławił (cum ita glorificaveris) sługę twego? |
| Gorące rzeczy, co sie poczną w sądzące dni (OrtOssol 60, 2: wojtowych, pro w otworzonych, dniach), nie mają sądzony być |
| Ktorzy widzieli są lice Mojżeszowo wychodzącego być rogate (videbant faciem egredientis Moysi esse cornutam) |
| Wszytcy i kaliżdy osobie (omnes et singuli), acz się sprawiedliwi z tego to gwałtu... nie uczynią, mają być karani |
| Wszytcy i kaliżdy osobie, acz się sprawiedliwi z tego to gwałtu, koliżdy s nich osobnie (per se singulariter quilibet eorum), nie uczynią, mają być karani |
| Ten, co nagaba, czci i jimienia ma być zbawion, a osobnie se szyją warować się musi (et magis cum collo fugiet) |
| Ta żałoba ma być sądzona ku winie, po polsku rzeczonej pięćdziesiąt (haec quaestio iudicabitur ad quinquaginta) |
| Chcemy, aby gdzie grzech zstał się, onym prawem, ktorego ona wieś pożywałaby, ma być sądzon (debebit iudicari, Dział 33: jinszym sądzić będą) |
| 'być nadal w jakimś stanie, położeniu, trwać, in aliquo statu esse, manere, permanere': |
| 'zostać przy życiu, ocaleć, przetrwać, nie być zniszczonym, zużytym, ostać się, superesse, vitam servare, servari, restare, non deleri, inutilem non fieri': |
| 'być dłużnym, zostać winnym, debere': |
| Ktorykole świrzepice czyje reni..., ktorykole też o gwałt... będzie przekonan. A ostatecznie (ultimo) kiedi kto... dziewkę połapi; w każdem tych przyczyn przerzeczonych członku dowiniony winę siedmdziesiąt naszej komorze zapłacić ma być przyciśnion |
| Prosta, pokorna spowiedź ma być ca 1428 |
| być na pokoju |
| 'umawiać się o kupno, być w trakcie zawierania umowy o kupno, negocium vendendi emendique transigere': |
| Widziało się naszym rycerzom, aby nijeden ślachcic... kupić miał... sobie sołtystwa... procz wolej pana onej wsi..., a kupienie alibo targ (factam autem emptionem) przeciwko temu ustawieniu uczyniony[m] skazujemy być wzdruszony |
| 'pozostawać gdzieś, u kogoś, nie być usuniętym, zabranym skądś lub od kogoś, apud aliquem manere, non demoveri de aliquo loco vel ab aliquo': |
| Gdyż-jest-koli przyszedł czas owczam kotno być, widział jeśm , iże się schadzały (vidi... ascendentes) z barany owce |
| 'pozwolić być dalej w jakimś stanie, aliquem in aliqua condicione esse sinere, relinquere': |
| Przed oblicznością krola alibo w wiecu wielgiem (in colloquio generali)... skazaw, sędzia z złego skazania naganion być nie może |
| Gdyż złodziejstwa... przez złostniki... skryta bywają, tako iż znajmość grzecha wkrotce (in brevi, Dział 45: rychło) nie może być wzjawiona |
| Kako to może być, by taka nieosiągniona moc..., by sie mogła w małem tem żywocie schować? |
| 'skosztować, doświadczyć czegoś na sobie, być poddany czemuś, aliqua re affici, experiri': |
| Jan... pomowił ji być złodzieja, aby jemu s nie[chg]ktorej skrzynki ukradł dziesięć kop groszow kuźnie praskiej 1474 |
| 'być okrytym kwiatami, okrywać się kwiatami, też rozwijać się, krzewić się, róść bujnie, florere, efflorescere': |
| 'okrywać się kwiatami, być okrytym kwiatami', przenośnie 'dobrze, pięknie się rozwijać, florere, efflorescere': |
| Tako więc on kazałci jest ji on na jeden ostrow posłać był tegodla, iżbyć ji byli tamo lwowie śniedli |
| Gdyż niktej swego prawa ma być schytrzon a chytrze pozbawion (nullus iure suo debeat defraudari) |
| Pospolny poseł może rzecznikiem być, gdzie sie ostrzeże, iż nie zamieszka tego w rzeczy, czego sie podjął |
| 'zarządzać, dysponować czymś jako swoją własnością, być właścicielem, possidere, tenere, in possessione esse': |
| 'stać na czele, dowodzić, być przełożonym, praeesse, praefici, dominari': |
| 'zarządzać, być właścicielem, dysponować czymś jako swoją własnością, possidere, tenere, habere': |
| Powod a sampierz... przystąpiwszy przez sędzie wysłuchani a otprawieni mają być (per iudices audiantur et expediantur) |
| Ustawiamy, aby ku miestcu słuchania rzeczy... nie podług dostojności person ani podług wielkości albo mniejszoci rzeczy, ale podług oczrzedzi się prawujących (sed secundum ordinem litigantium, Dział 12: ale podług urzędu pozywających) tylko powod a sampierz... wysłuchani a otprawieni mają być |
| Skazujemy o niestanie powodowo, jeż jest więcsze niżli sąprzowo, temu sąprzewi rzecz otrzymać (ipsum reum causam obtinuisse, Dział 19: sąpierca ma być wyzwolon od rzeczy) |
| Rzeczy, co sie tycze małżeńskie kaźni, tej nie mają sędzić, ale ma być dana do duchownego sądu, bo na to świecki sędzia (iudex saecularis, OrtMac 42: świecki sąd) niżadnego prawa ma |
| Iż posag, jenż Annie mian dan być, ten dan Mikołajewi Gilewi, mężu jej ślubnemu 1418 |
| 'być przełożonym, praeesse, praeponi': |
| 'być właścicielem, dysponować czymś jako swoją własnością, possidere, tenere': |
| Gdy... włodyka pospolity zabit był, jiż nie jest ślachcic, ale ma telko prawo włodycze (habet ius militale), za głowę jego dwadzieścia kop groszy mają być zapłacony |
| Bacz, tu sie przemienia nauka filozofowa, iże obapolne rzeczy są podlejsze a pośrodek czel[eys]niejszy. Owszeją tu musi być przeciwno |
| Jozefie... i Janie Ewanjelista, obadwa stroży i słudzy nawielebniejszej Matki Boży, z ktorych jeden nadto dostojen być rzeczon oblubieniec, a drugi jej tajemnik, a owszeją i syn |
| Ustawiamy, aby ku miestcu słuchania rzeczy, na ktorem sędzie sędzić siądą (in quo iudices praesidebunt), ... powod a sampierz... wysłuchani... mają być |
| Kupili... rolą figułową, tako rzekącego <figuły>, bo figułusz może tu być włoszcze imię tej roli albo tego człowieka (vel est figuli proprium nomen) |
| [Być może należy czytać umurowan?] |
| Żądając głodu, żądasz być ubogich nieprzyjaciel y owszejki mężobojca XV p. post. |
| Sługa w potrzebiźnie pańskiej bity... ma czynić sam... o swe rany, pan owszelki o szkodę i o gańbę swą, a obiema ma być dosyćuczynienie z pokupem |
| Ale być mię oni... czakali |
| 'pragnąć, być spragnionym, sitire, siti premi': |
| Rozumiejcie temu, jiż zapominacie Boga, być niekiedy nie połapił (nequando rapiat) |
| Ty uczynki czynić, jest być mi<ło>sierdnym cielnie. Ale duszne są jine, takie siedm XV med. |
| Jako to może być, by taka nieosiągniona moc, jenże wszytek świat myślą osięgnąć nie może, by sie mogła w małem tem żywocie schować? |
| 1. 'posiadać wiedzę, informację o kimś a. czymś, posiadać znajomość kogoś a. czegoś, znać, być czegoś świadomym, zdawać sobie z czegoś sprawę, scire, nosse, non ignorare': a. bez wskazania przedmiotu i źródła wiedzy i bez kontekstu polskiego: |
| Pytaliście nas o prawo też: jako wiele przysiężnikow ma być namniej ku gajonemu sądowi |
| Azaliby nie mogł być zbawion rodzaj człowieczy, jedno eżby ty cirpiał (non potest genus hominum aliter salvari, nisi te oporteat ab impiis necari)? |
| Nawiedzanie tego bractwa ma być jednąc w rok (semel exerceatur in anno) 1484 |
| Chcemy, aby na dziedzinie, o ktorą się skarga dzieje alibo ruszona być w nadzieji jest (pro qua quaestio agitatur vel ventilari speratur), przez służebnika... rok pozwania... jawnie był wzjawion |
| Pomowił ji być złodzieja... i jinsze wiele słow, tym rowna,... omawiająca i czci jego nagabająca, uczynił 1474 |
| Innotescant mają być jawnie vel by były jawnie XV p. post. |
| (być) wszech wiekow |
| Mając granice a drugiego las rąbiąc, może pociądzan być, podług jako niżej popisano (secundum quod ibidem est descriptum) |
| Sędzia i podsędek... na naszem dworze mają być ustawicznie |
| (być) położony |
| Ćwirdząc się niesprawiedliwie skazanym być, nie nagani-li natemmieście (statim) sędziej, skazanie pojdzie w rzecz przeszłą skazanim |
| Ale nawrociwszy sie jeszcze k tym słowom..., snadź by mogł niekto wą<t>pić o to słowo, jiże rzekli Żydowie: być ten nie był złodziej |
| Sietmdziesiąt (Dział 60: siedmnadzieścia) ta wina, rzeczona niemiłościwa, jaż jest cztyrnaćcie grzywien, przez miłości, a przeto tako długo ma być ciądzan, jen zabił ślachcica, kako długo ta wina nie będzie zapłacona |
| Jakokole rzeczy umorzene a dokonane (negotia mortua et finita, Dział 27: rzeczy umarłe)... trudno mają być otmieniony |
| Pomawiająć cie o krolewstwo, aby sie ty stawił, iżby chciał krolem być |
| Przeto chcę wam zjawić, co jest o mnie... umowiono i oprawiono, bo zaprawdę tej nocy mam być podan w trudne ręce niemiłościwych |
| Toż...chcemy być chowano, iże pirwy i wtory rok przez prostą niemoc poddani naszy mogli otłożyć, ale trzeci rok przez pomie<nie>nia spowiedzi i kapłana (absque allegatione capellani) prawą niemocą... mają mieć moc przedłużyć |
| 'być, znajdować się, pozostawać, przebywać, mieszkać, esse, manere, commorari, habitare': |
| 'być osiedlonym, też dzierżyć cudzą nieruchomość w zamian za świadczenie określonych powinności, colonum esse, etiam aliena praedia tenere pro tributis quibusdam solvendis': |
| 'być zobowiązanym wobec kogoś do bliżej nieznanej powinności, servitute quadam alicui obligatum esse': |
| 'być osiedlonym, pozostając przez jakiś czas wolnym od świadczeń feudalnych, colonum esse ac ad quoddam tempus tributis feodalibus immunem': |
| 'być o kimś wysokiego mniemania, aliquem multi aestimare': |
| Przeztoć Kryst nie chciał jest był człowieka stworzyć... z wody, iżbyć on nie był nieczysty |
| Panie Boże moj. Cso więcej przydano może być Dawidowi, gdyżeś tak osławił sługę twego <...> <Panie, prze sługę twego> podle sierca twego uczyniłeś wszytkę wielebność tę (omnem magnificentiam hanc) |
| Mogąli przysiężnicy albo wojt ortel odwłoczyć... a kako wielekroć (quamdiu et quotiens) może być albo nie może podług prawa prawego? |
| Chcemy dzirżano być o dębiech leśnych albo w lesiech wodnych (in silvis aquaticis), to jest... przy... wodach ciekących, urosłych |
| Jako rychło klęty wyjedzie, tako ma być śpiewano, aby nabożność sierc wiele ludzi dla jednego zapiekłego (unius obstinati, Sul 5: zapieklonego) od służby boskiej nie odpadali |
| Popełniający grzech podług wielgości (secundum magnitudinem) jego... ma być skaran |
| Gdyż unędzonym nie ma być przydano unędzenie (cum afflictis non sit addenda afflictio), tym to służebnikom na potem zapowiedamy ktorychkole zabitych obłupiać |
| 'być zakutym w dyby, in vincula coniectum esse': |
| 'być skazanym na śmierć, capitis damnatum esse': |
| w niewolniczym przekładzie z łaciny 'być postawionym, znajdować się, positum esse, esse': [o rzeczach] |
| Tegdy o przerzeczonej dawności nie ma być śmiałość albo nadzieja, albo domnimanie (tunc de ipsa praescriptione minime praesumat) |
| Wyznaw się kogo w śmiesze (in ioco) alibo w jigrze uranić, ku dosyćuczynieniu ma być osądzon |
| być w upad |
| 'być w niebezpieczeństwie śmierci, in periculo mortis versari': |
| A też aczby jęt (sc. zbieg), nijednej śmierci za to nie ma cirpieć (Sul 60: nie ma być... na śmierć osądzony) |
| Gdyby mać jego kurwą mianował a nie otezwał ani doświadczył, cso mowił, w takąż winę skazujemy ji być upadłym (in similem poenam ipsum decrevimus incidisse, Dział 40: rowną winę jako o pirwe ma pokupić) |
| 'być śmiertelnie chorym, mortifere aegrotare': |
| 'być w zastawie, oppigneratum, pignori datum esse': |
| Tedy możesz pomnożon być, gdyż zachowasz przykazanie |
| (być) komuś pomoc, na pomoc(y), w pomoc(y) |
| My przysięgamy... pomocni być ku wszeliki sprawiedliwości XV p. post. |
| 'być skutecznym, efficacem esse': |
| Jan... pomowił ji być złodzieja 1474 |
| Paknięli tacy dalej w naszej wojnie będą nalezieni (in nostro exercitu fuerint inventi)..., mają nam być podani |
| Ubacz grzechow siedm być... Człowiek ty grzechy pełniący Bogu jest barzo śmierdzący ca 1450 |
| O ranę..., gdzie jest skora zdrapana albo ciało rozdzielono śmiertelnie, dziewięć funtow... onemu rannemu albo cirpiącemu ma być dano za pokup |
| na czyjejś woli być |
| 'to, co powinno być zachowane w tajemnicy, zastrzeżone dla wybranych, quod occultari, certis quibusdam reservari debet': |
| W prawie cesarskiem stoji, aby słudzy niewolni... nie mogli być s ręku panow swych wywoleni, aliżby przez nie wolno puszczeni byli a woleństwu zwroceni byli (nisi... fuerint... libertati restituti) |
| 'być na wolności (nie w więzieniu), liberum (non vinctum in carcere) esse': |
| (o dowodzie, o sprawie, de probatione, de causa) 'być odrzuconym przez sąd, przegranym, ab iudicibus reici, vinci': |
| Ku prawu i ku dzirżawie jimienia jej, jako miała przed gwałtem jej uczynionym, upełnie ma być przypuszczona (plenarie redibit) |
| Za rękojemne upewnienie, to jest za rękojemstwo swego pana (pro poena militis aut fideiussoria cautione, Dział 64: o... rękojemstwo pańskie), kmieć nie ma być pociądzan |
| Nie podług dostojności person ani podług wielkości alibo mniejszoci rzeczy (nec secundum maioritatem vel minoritatem causarum), ale podług oczrzedzi się prawujących... powod a sampierz... wysłuchani a otprawieni *mają być |
| Przeto mam uplwan być na moje oczy |
| Jozefie patryjarcho i Janie Ewanjelista, obadwa stroży i słudzy nawielebniejszej Matki Boży, z ktorych jeden nadto dostojen być rzeczon oblubieniec, a drugi jej tajemnik a owszeją i syn |
| Ani rękojmia... będzie moc być za dług upominan (nec fideiussor... poterit de debito admoneri) |
| Będzieli... w tejże klątwie stać upornie (animo indurato), tedy kmiecie... z tąż panią mają być też klęci |
| Ktory by brat niekarny... a po trzeciem upomi<e>nieniu trwałby w swej uporności, pokuty i karania nie chcąc przyjąć, tedy taki ma być wydan... wizytatorowi 1484 |
| 'taki, który powinien być zachowany w tajemnicy, zastrzeżony dla wybranych, qui occultari, certis quibusdam reservari debet': |
| To, jeż widzicie popełniając sie we mnie, sąć przepowiedziane przez proroki, iże tako ma być |
| O niewolnych zbiegoch. W prawie cesarskiem stoji, aby słudzy niewolni... nie mogli być z ręku panow swych wywoleni... Ale iże częstokroć tacy niewolni ręku panow swojich uciekając... u obcych ziemian... nocowani bywają |
| Tedym mu kazał powiedzieć, iżeć ja mam z dawnych czasow przysięgi z krolem polskim a tak muszę s nim w mirze być |
| Ale iże z popisow dziej przerzeczonych (ex actis praedictis) i ze ksiąg niektorzy listow... wyciągnąć... żądają, tegodla obyźrzano ma być, aby sędzia miał... kazać wołać, iże... księgi abo popisy (liber sive acta) ku wydawaniu listow... bądą wyłożony |
| Chcąc on to ot nie przewiedzieć, iże narodzilić się ktory człowiek na świecie taki, coż być on był nad n<i>m mocniejszy |
| Lubo przez rękojemskie uprzezpieczenie (sive per fideiussoriam cautionem), lubo ktorymkole jinszym obyczajem taki ślub miedzy je wnidzie..., to skazujemy być wzdruszone a prozne |
| Ale samprzowo niestanie winą dwu wołu ma być skarano (duorum boum poena est multanda) |
| Pakliby tymi winami kaźnion nie skaraw się (non correctus) ten isty gwałt... uczyniłby, tegdy... ma być potępion |
| Co może być zwana chromota albo ciężkie uranienie (OrtMac 57: ranienie)? |
| Wieśnice pościgać złodzieja otmowili są, a takoż Nagod... konia stracił. My takie (Dział 28: zatym) w takiej przytczy wykładamy (nos itaque... declaramus)... wieśnice ku zapłaceniu ... konia... Nagodowi być skazane |
| Ale gdy ślachcicowi zadana będzie (sc. rena), tedy sześćdziesiąt grzywien, ścirciałce abo skartabellowi (scartabello) trzydzieści grzywien... ustawiamy za rany być zapłacone |
| Przysięgamy Bogu, iż chcemy naszemu panu krolowi [chcemy] wierni być XV p. post. |
| Ja przysięgam Bogu i memu panu krolowi, i temu miastu, iże chcę na mem sądzie wierzen być, każdemu prawo czynić, tako ubogiemu, jako bogatemu |
| Spowiedź ma być czysta i wierna ca 1428 |
| ~ Litera w- (w odczytaniu wydawcy) może być też ligaturą vi, co te zapisy pozwalałoby czytać jako wyrębić. [Wydawcy rot odczytują wyraz hasłowy jako urąbiła.] |
| Wykładamy przerzeczone wieśnice ku zapłaceniu... konia ... być skazane (declaramus... villanos ad solvendeum equum... condemnandos) |
| Tunc faciamus sicud aliqui, qui deberent promoveri, wprawion (?) być, ad servicium aliquorum dominorum XV in. |
| A przezto my grzeszni, chcemli takież być tamo powyszeni, tego my sami sobą dostatczyć nie możemy |
| Przyszedł ku mnie anjoł..., jen mię uci<e>szył i powiedział mi wesele wielikie, bo masz począć dziwkę, jej imię i urodność (nomen atque vitam huius filiae) też mi powiedział, iże ma być wielika na tem świecie i na wieki dziwka będę |
| być z wirzchu |
| Strona trzykroć wezwana nie będzieli ku prawu, ... dla niestania ma być skazana (ob contumaciam condemnetur) |
| Dający przyczynę uranienia... ma rannemu o rany być skazan (vulnerato ad vulnera debet condemnari) |
| być urodzonym od kogoś, z kogoś, z czegoś: |
| (być) (nie)dobrze, sprawiedliwie, z małżeństwa, z pokolenia oćczyznego i macierzyznego urodzon(ym): |
| Eże skazanie klątwy (sententia excommunicationis, Dział 23: dla klątwy) świadkom... złościwie... obykło być obrzekano, ... przeto... takosmy musili ustawić, iż gdykole... świadkom... obłożono było obrzeczenie klątwy, wiodący ty to świadki... jinsze świadki... mianowania... moc ma imieć. Paknięliby nie mogł jinszych świadkow mianować... mimo ty, jim obłożono obrzeczenie skazania klątewnego (quibus obiicitur sententia excommunicationis, Dział 23: cso są... w klątwie), chcemy |
| Mowi święty Biernat ku Eujenimu biskupu rzekąc: Twoj miecz świecki jest snadź twe skazanie albo powiedzenie, ale nie twą ręką ma być dobyt |
| Ty by ni miał nijednej mocy nade mną, być nie dana była od wirzchnej mocy (nisi tibi datum esset desuper Jo 19, 11) |
| A też chcemy dzirżano być o dębiech leśnych... przy ktorychkole wodach ciekących, urosłych a porąbionych |
| Wedla tych słow urozumienia (MacDod 120: zmowienia) ma być pochwalona i pozd<r>owiona dziewica Maryja XV p. post. |
| Tedy wojewoda rzekł: Ja nie skazuję, ale mnie sie tako widzi, by kto mogł gościa zbyć laty 1395 |
| Tego istego w winach rzeczonych skazujem, że ma być potępion (censemus ipsum condemnandum) |
| Jiż (sc. ustawy) przez nasze sędzie w jich skazowaniu (in sententiarum pronuntiationibus) mocnie mają być zachowany |
| Jestliby kto był barzo urwan niewymownie albo też przez znamienitych ran byłby bit, za po[po]kup XXX szelągow onemu cirpiącemu mają być dany |
| Gdzie więcej jich o głowę obwinią, tylko jeden... ma być przekonan i skaźnion (unus debet condemnari et puniri) |
| Przeto rzekł Krystus: Bo jich jest krolewstwo niebieskie. Nie rzekł: będzie, ale: jest, toczu tako pewno, eże być jinako nie może XV med. |
| Tedy wojewoda rzekł: ja nie skazuję, ale mnie się tako widzi, by kto mogł gościa zbyć laty, kto nie ma dziedzicstwa w ziemi 1395 |
| My Jarosław... śwętej gnieźnieńskiej cyrekwie arcybiskup, w krakowskiem biskupstwie na urzędzie pojeżdżania (in officio visitationis, Dział 3: postawiony urzędem obeźrzenia w objaździe) będąc, wszystkim... chcem być jawno |
| Ale dziwna rzecz, skąd im to przyszło, iże mowili, by sie on krolem czynił, a on ich krolem być nie chciał |
| Tegodla w nich (sc. w cyrkwiach) urząd służby bożej (divinum officium) nie ma być przez kapłany czynion |
| Gdykole... jimienia dziedziczna przez ktorekoli ziemiany ot siostr... okupiony mają być... zapłacona ninie, przestawując albo oddalając skład (cessante compositione) koni... albo jinszych rzeczy |
| składać się 'być utworzonym, ex aliqua re constare': |
| Iż gdyby kto o złodziejstwo... w sądzie był przekonan..., ten przezeczciwy ostań na wieki, ani jemu jawny mają być porty ktorych czci (nec eidem portae pateant dignitatum) |
| Przeto chcemy, gdyby niekto tako nalezion, aczby do kościoła... uciekł, tedy przez poruszenia świątości ma być złostnik wzięt a podług prawa osądzon |
| Ad tam incomprehensibile misterium se credebat (sc. Maria) electam a wszakoż na taką nieogarnioną tajemność bożą wierzyła się być wybraną (a. wybrana) 1461–7 |
| 'słyszalny, taki, który ma być usłyszany, qui audiri potest, debet': |
| 'taki, który ma być usłyszany, donośny, qui audiri potest, debet': |
| 'właściwy, taki jak należy, jak być powinien, decens, rectus': |
| Ja... wzdawam swemu mężowi wszytko..., a tako, aż (sed, OrtMac 68: ale tako iż) ja tego... chcę być panią, pokim żywa |
| Pakliby ktory krzywy... ku mocy przyjć by wzgardził, tako żeby prawu stać nie chciał (sic quod iuri nollet parere)..., to wszystko onemu (sc. bolącemu)..., dano ma być |
| (o słowie, de verbo) pochodzić, wychodzić, wyjść z ust 'być wypowiedzianym, zostać wymówionym, dici, pronuntiari': |
| Iżbyć sie on (sc. Kryst) na skończeniu świata ukazał przyć k nam |
| Ustawiamy, aby odtychmiast ci, ktore pozową ..., imieli rozmyślenie na odpowiadanie... Tako też gdyby kto był pozwan o dziedzinę..., temu ma być dan pospolity rok |
| Rzekła jest Rebeca:... weźmieli Jakob żonę s rodu tej to ziemie, nie chcę żywa być. Tako lepak zawoła (vocavit itaque) Isaak Jakoba |
| Ustawiamy, aby jednemu dano winę, abo pomowion o głowę..., ale drudzy mogą być pomocnicy zabicia głow... A tako (Sul 41: alye) ci (consortes vero), mająli doskonałe świadki, mają odchodzić |
| 'nadążyć, podołać, dać radę, być w stanie, sprostać, alicui rei parem esse, aliquid sustinere': |
| Pakli (sc. gwałtownik) przed sądem ustawiw się, ... sprawiedliw się nie uczyni (si... citatus... se non iustificaverit), tegdy... skazujem, że ma być potępion |
| O jeż (sc. gorące dowinienia dopuszczenie) tedy przez czelednika sędzinego alibo przez wrotnego (per... portulanum, Sul 29: przez każdego czeladzina) taki winowaciec pozwan może być |
| Gdyby ktole dobrej sławętności sąc o ktorekole gwałty był pozwan, powod powinien bądź, cso wiedzie, doświa[s]dczyć (quod asserit, comprobare, Dział 21: tedy nań dobrym świadeczstwem ma być dokonan) |
| Csokoli by jimienia albo posiedzienia, zboża w ziemi miałby (quidquid suae facultatis et possessionis in terra habuerit), to wszystko onemu, komu żałość <uczyniona> jest, dano ma być |
| Będzieli pan wsi tej o ktore dowinienie jego pozwan mian być, opuściwszy jego wieśny lud w pokoju (obmissis eiusdem villae villanis in pace)..., w wrota dworu pana tej wsi swą laską tykając (sc. woźny)... ma ji pozwać |
| Taki zbieżca... ma... upomienion być, aby na swą dziedzinę się wrocił (ut ad suam hereditatem redeat) |
| Jeśliżeby ktokolwie drugiego w sądzie ranił..., tedyi takowy ma być wsadzon <w> wieżę (in turrim reponi) 1498 |
| Ani... jemu to słusza uczynić, aliż... role swoje... posiane... ostawi, a tu więc dopiro (et tunc demum, Dział 62: toż) wynić ma być przepuszczon |
| Aleć jest ji on (sc. Kryst człowieka) z ziemie był stworzył przezto, iżbyć on był skromny |
| Aby tacy usilnicy dziewic..., aczby zawołały wrychle (si proclamaverint in recenti), ... powinni byli otpowiedzieć i być pomszczeni |
| Aleć osła przezto{ć} są ji oni z sobą byli pojęli, iżbyć {oni} strawę na niem sobie {byli} nosili... A {więc} tedy woł i osieł sąć oni byli miłego Krysta poznali |
| Ale jinako mowimy, będzieli płynienie rzeki ot włostnego biegu przez oprawienie człowiecze odwrocono, to tedy więc (tunc etenim, Dział 7: a wszakoż) bieg rzeki za granice zawżdy ma imian być |
| Spowiedź ma być... mocna, posłuszna i też na sie żałująca ca 1428 |
| A tedy więc Josef ch<c>ąc on te to kaźni posłuszen być i poszedłci jest on był do tego to miasta Betlehem |
| 'być gorącym, mieć wysoką temperaturę, ardere, calere': |
| A wszakoż ustawienie bydlenia tegodla nie ma być opuszczono (non tamen... vivendi est regula omittenda), przeto... bacz w twem domu, jestli nakład... z przychodem jimienia twego rowny XV p. post. |
| Ustawiamy, aby gdy takiemu dadzą winę..., ten nijednym prawem nie ma być sądzon, jedno polskim prawem przed sędzią ustawionym (coram iudice competenti, Sul 43: przed sędzią podobnym) |
| Przerzeczony Domienik świadeczstwo przerzeczonego Jakuba... mocno a ustawnie (constanter) ćwirdził być niegodne |
| Siła siłą ma otegnana być, pokorą ustępując ca 1450 |
| Ustawiamy, że ci iści naszy poddani... ode dnia skazania w sześci niedzielach pospołu siebie naśladujących (continue se sequentes) ani przez... urzędnika..., ani przez ktorego czestnikow naszych... gabani być mają |
| przenośnie: uścieć się 'jaśnieć, być sławnym, clarum, nobilem esse, gloria florere': |
| Ktorykoli chce zbawion być... potrzebizno jest, aby dzierżał pospolną (catholicam, Fl: krześc<ij>ańską) wiarę |
| Tedy pirzwe łożysko za granice ma być imiano, a tamo (ibidem) w rzece onej łowić ryby sprawnie będą obojej wsi ludzie |
| Ustawiamy i mowimy onego być przezeczciwego, jiż tajempnie złobiąc (insidiando) przebywaczom krolewstwa naszego złodzieje a zbiegi chowa |
| Przeztoć na was nasz Kryst miły ten to strach jestci on... był spuścił, iżbyć on was w wierze wasze był skusił |
| To ni ma być przypisano więcej jego (sc. św. Jana) znajomości, ale wielebności i cnocie jego, iże wszedł w dom biskupi |
| w niewłaściwym tłumaczeniu wieloznacznego łac. marcere jako 'więdnąć' zam. 'być leniwym': |
| Targowe (foralia). Item ustawiamy, że... Jan, książę przerzeczone... ot ludzi... na targi miast jego nawiedzających, ot ktorychkoli rzeczy kupi, ... targowego (foralia) brać nie mają, mięso a ryby telko wyjąwszy, ot ktorych... targowe (foralia) ma być brano |
| Święć nasza... opuściała jest a pokalali ją pogani. Cso tedy nam jeszcze żywym być? (quo ergo nobis adhuc vivere)? |
| Też za kopę... oziminy skazalismy jenę ćwirtnią, gdy ją bierzą na woz, tedy gwałt, ale gdy w brzemionach, złodziejstwo w tem być wykładamy |
| Gdykoleby potem chciał niestojący na roku pirwszym zdanie sądowe odnawiać..., tedy jemu ma być włożono wieczne milczenie |
| Ale sąli bliszy przyjaciele, tedy nie może (sc. opiekaldnik) stojące jimienie przedać przez wolej <przyrodzonych> tych to dzieci, a tedy ma ta rzecz przedłużona być do lat tych to dzieci |
| Pakliby takiej (sc. żonie)... dłużej niżli mężewi jej żywie być przygodziło się, tegdy (extunc, var. etiam) ku prawu włostnego jimienia... wroci się |
| Dla ktorej chytrości chcem, aby odtychmiast nasze ubostwo nie zdradzono, ale ktory jedno to służebnik uczyni, tedy jemu lice ma być przeżżono |
| Aczby tego nie uczynił, tedyby mu miał winowat być... połtorasta grzywien groszy 1423 |
| Rozumiej, iżeć był (sc. Archalaus) dziewięć lat przy tego ojcu podług domnimania pospolnego luda i też podług jego sławy (secundum sui iactantiam), ktorąż sie stawił iżby miał być krolem podług obietnice cesarskiej |
| Taki zbieżca kmieć ma przez pana w sądzie gajonem a w więcszem (in iudicio maiori et bannito)... upomienion być |
| Iże narodzili{ć} się ktory człowiek na świecie {taki}, coż być on był nad n<i>m mocniejszy, więcszy i mędrszy? |
| Żadnym inakim obyczajem nie ma być taki przyjąt (sc. w bractwo), wyjąwszy niźliby się inako tym to ministrom albo wikaryjom niegdy zwidziało 1484 |
| Eże we wszem stworzeniu... jeno z drugiem nie ma złączenia w jedność, ... jako gorzkie nie chce ni może być słodkim, ... a złe dobrym XV med. |
| 'trwać, być gdzieś, kimś, jakimś, esse, loco vel statu quodam manere': |
| Taki przestępca w rownej winie głownej (poena capitali)... karan ma być |
| Aczliby żeńszczyzna potwarzała kogo... a na niej znaku gwałtu nie naleziono, ... ta potwarca winą podobną (poena debita, Sul 58: męką dostojną) ma być skarana |
| Stultus est enim, qui super rem instabilem fabricat et amens ex toto, qui rebus mobilibus se ab eisdem stabiliendum, gl. firmandum, situandum, roborandum być ućwirdzanemu, commendat 1436 |
| Aczkole wszyćkich rzeczy świecskich początek i dokonanie we szczęściu jest, a wszakoż ustawienie bydlenia tegodla nie ma być opuszczono (non tamen hoc timore vivendi est regula omittenda) XV p. post. |
| Lubo ktorymkole jinszym obyczajem taki ślub miedzy je wnidzie albo by był ućwirdzon (si... pactum intervenerit aut aliquis fuerit astrictus), to skazujemy być wzdruszone |
| być dobrego słowa |
| Gdy najdą kradzież... w jego zamku..., niżliby takie małe rzeczy... były, iż je mu możono oknem wrzucić (quod sibi ipsam, sc. rem, per fenestram immittere... possent), za to może na krzyżu praw być |
| 'być posłusznym przepisom a. nakazom, zachowywać je, praecepta, imperia observare': |
| 'uczestniczyć we mszy, być obecnym na mszy, missam audire, missae assistere': |
| 'być posłusznym, wypełniać czyjąś wolę, oboedire, parere, obsequi': |
| My takie skazanie sędziej, jeż nie było ktorym odwołanim... zawieszono, ... wykładamy poszłe być w rzecz osądzoną (transivisse in rem iudicatam, Dział 29: ustawilismy moc mieć) |
| Będzieli (sc. dziewica) uwiązana obietnicą prz<ez> wiedzenia swego ojca (si voto se constringeret patre nesciente) a ociec zwiedząc <nie> imie odmawiać tego natemmieście, ma być obwiązana temu ślubu |
| 'być pewnym czegoś, aliquid certum, comprobatum habere': |
| Przeciwna druga strona stojąca ot słuchania rzeczy ma być oddalona (de audientia removeatur) |
| 'zwać się, nazywać się, być zwanym, nazywanym, appellari, nominari, dici': |
| Tymże obyczajem chcemy być pozew, gdzie przez dowinienia... panowa byliby kmiecie... winowaci (culpabiles, Dział 14: winni) a dowinieni |
| Domowie sług kościelnych (Levitarum)... mogą wypłaceni być |
| W prawie cesarskiem stoji, aby słudzy niewolni (servi illiberi) i służebnice nie mogły być z ręku panow swych wywoleni |
| 'być zwanym, nazywać się, appellari, nominari, vocari': |
| Pomowił ji być złodzieja... i jinsze wiele słow... uczynił, ... ktorychże to słow urągająca, uwłoczająca, wyszej wypisana tedy k duszy przyjął i ninie spomina 1474 |
| Krystus urownał swe odpowiedzenie, iże sie nie zaprzał krolem być ani sie takim krolem uznał, ktorego by krolewstwo mniemano z tego świata |
| Jednanie każdej rzeczy sądowi ma być uznajmiono |
| 'być zaczepionym o coś, ex aliqua re pendere': |
| 'być powieszonym na szubienicy, pendere in patibulo': |
| 'być ukrzyżowanym, crucifigi, in cruce pendere': |
| 'być znakiem, zapowiedzią, signum, praedictionem esse': |
| 'być stosownym, odpowiednim, godzić się, convenire, decere': |
| Przykaż przyjąć w pokoju duch moj, boć mi już słusze więcej umrzeć, niźli żywu być (expedit enim mihi mori magis quam vivere) |
| 'być posłusznym, wypełniać czyjąś wolę, oboedire, parere': |
| Ktokolwie chce pirwy być, ten będzie <wszech> napośledniejszy (erit omnium novissimus Marc 9, 34) i będzie wszech sługa |
| <G>dyż złodziejstwo... bywa zatajono, tako iże złość takich złośnikow na uznanie rychło nie może przyć (in brevi non potest propalari, Sul 53: wkrotce nie może być wzjawiona ani doświadczona) |
| 'być na czyimś utrzymaniu, ab aliquo ali, sustineri': |
| 'ssać pokarm z piersi, być karmionym piersią, mammam sugere, uberibus ali': |
| Jako Mojżesz powyszył węża na puszczy, takież powyszyć słuszno (ita exaltari oporet Jo 3, 14, R XXIV 75: potrzebno jest, Rozm 238: powyszon ma być) syna człowieczego |
| Ministrowie i wizytatorowie albo pojeżdżaczowie tego bractwa ktorym obyczajem mają być wybrani 1484 |
| Jenże kdy nie stanie, ku skazaniu rzeczy słuszne poście ma być (ad diffinitionem causae licite procedatur) |
| być przy służbie |
| Gdzie... kapłan byłby zabit..., tam... cyrekwi... ot prawa są zapowiedziany, ... a tegodla w nich urząd służby bożej (divinum officium, Dział 4: służba boża) nie ma być przez kapłany czynion |
| W prawie cesarskiem stoji, aby słudzy niewolni i służebnice (servi illiberi et ancillae) nie mogli być s ręku panow swych wywoleni |
| Że w rzeczy sądowych otprawianiu rychłość ma być wściągana, tegodla ustawiamy (ideo statuimus) |
| Wołu tegodla sąć oni z sobą wiedli byli, iżbyć ji oni byli przedali |
| A przeztoć się jest święty Jan z dostojnych ludzi był narodził, tegodla iżbyć on prawdę przepowiedał był |
| Na lepsze tekstu zrozumienie ma być to wiedzianoXV med. |
| Gdy ją (sc. oziminę) bierzą na woz, tedy gwałt, ale gdy w brzemionach, złodziejstwo w tem być wykładamy (declaramus, Dział 41: skazujemy) |
| 'być przeznaczonym, używanym do czegoś, destinari, adhiberi ad aliquid': |
| 'być zwanym, nazywać się, appellari, nominari, vocari': |
| 'być znanym, sławnym, głośnym, clarum, illustrem esse': |
| 'być posłusznym, wypełniać czyjąś wolę, oboedire, obsequi': |
| 'być smacznym, sprawiać w zmyśle smaku przyjemne wrażenie, iucundi saporis esse': |
| 'być znanym, sławnym, głośnym, clarere, notum esse': [w opisie spersonifikowanej śmierci] |
| 'być odwołanym, stać się nieważnym, revocari, irritum fieri': |
| Pakliby tego to ziemianina poświadczenie (testifacatio) istne nie byłoby, tegdy kmieć od ugabania tego to owszejki ma być rozdrzeszon |
| Nie jest dobrze być człowieku samemu, uczyńmy jemu wspomożenie (adiutorium) podobne k niemu |
| Chcem, aby wiedziano..., ocz ma być skazana (sc. wina siedmnadziesiąt): ... gdy... kogo sądownie o ktorą rzecz zdadzą i skażą dosyć uczynić, a ten to wzgardzi dosyć uczynić..., wspornie od sądu odyjdzie (de iudicio per suam rebellionem discesserit, Sul 31: z sądu swą knąbrnością by zczedł) |
| 'być pysznym, wyniosłym, hardym, superbum, arrogantem esse': |
| Gdyby też niektora pani... dziesięcinę wstargła albo zdrapieżyła (ubi... decimam rapuerit, Sul 4: dziesięcinę podrap), też tym obyczajem ma być klęta |
| Iesliby kto z nas i po nas potem będących temu sie chciał przeciwić..., taki ode czci... ma być odsąndzon 1491 |
| 'być pogrążonym we śnie, dormire': |
| Ci wszytcy tako czyniący tą winą mają być potępieni |
| Gdy przez kogole jęt będzie (sc. zbieg), na łaszcze naszej ma być a miedzy jimaczmi jego a przyjacielmi jętego nijena prze jego jęcie ma się wstrysnąć mirziączka (nec... debet aliqua indignatio... suboriri) |
| 'utonąć, utopić się, być pochłoniętym przez wodę, hauriri aquis, in aqua perire': |
| Ktokole przygodnie, jako utonąc alibo z drzewa spadnąc, umrze, za tego żałoba głowna nie ma być czyniona |
| A gdyż to wszytko już spełnią i uczynią, tedy gdy sie rok spełni a wynidzie (post unius anni spatium), taki ma być przyjęt 1484 |
| 'musieć, być przynaglonym, cogi, impelli, incitari': |
| Ktorykole chce zbawion być, przede wszym potrz<e>bizno jest (opus est, Puł: potrzebizno jest), aby dzierżał krześc<ij>ańską wierę |
| Drugi s nich... wywodzi się wzgardzonym... być..., żądając tegodla spisać to skazanie i otmienić (postulans... debere sententiam retractari, Dział 27: aby to skazanie wypisano abo zagaszono) |
| Jen nie jest cich a potulen..., ten nie ma żałości. Dalej, kto nie jest ubog duchem, nie może być cich ani potulen XV med. |
| Aczliby żeńszczyzna potwarzała kogo i powoławała, a na niej znaku gwałtu nie naleziono, tedy ten, komu winę dadzą, ma odyć..., a ta potwarca (calumniatrix, Sul 58: potwarznica) winą podobną ma być skarana |
| 'przypaść do gustu, być po czyjejś myśli, placere': |
| Paknięli dziewica alibo niewiasta o niekakiem usilstwie obwini kogo potwarzliwie (si... aliquem accusaverit calumniose) a na niej znamiona osilstwa nie będą widziana..., tedy... ta potwarznica męką dostojną... ma być pomszczona |
| Paknięli dziewica alibo niewiasta o niekakiem usilstwie obwini kogo potwarzliwie, a na niej znamiona osilstwa nie będą widziana..., tedy... ta potwarznica (calumniatrix, Dział 56: ta potwarca) męką dostojną... ma być pomszczona |
| 2. zaimek przymiotny wskazujący przy rzeczowniku informuje, że obiekt lub zdarzenie nazwane rzeczownikiem jest obecne w konsytuacji lub sąsiednim kontekście 'ten tutaj, ten, hic’ a. rzeczownik bez innej przydawki (rzeczownik z zaimkiem może być nieraz zastąpiony przez zaimek on 'is'): |
| Pakli w tej to opiece albo sprawie (in ipso regimine) dziatek swojich... szkodna... naleziona by była (sc. matka)..., ta to opieka... od niej ma być oddalona |
| Gdyż złodziejstwa... częstokroć skryta bywają, tako iż znajmość grzecha wkrotce nie może być wzjawiona (non potest propalari) |
| Aczby... niewiasta dziatki... miała porodzone, ... przez... matkę aliż do lat rozumu mają być trzymany i sprawiany (teneantur et regantur) |
| Potem drugi s nich (sc. braci)... wywodzi się wzgardzonym..., żądając tegodla spisać to skazanie i otmienić, a takoż takie skazanie przez taką prośbę obykło być wzłomiono (consuevit retractari, Dział 27: rzeczy skazane wygasały) |
| Przez tę istą przysięgę oczyściający się z tego długu trzykroć... przysięże, a jemu aż do trzecigo <razu> rota przez woźnego ma być wznawiana (forma iuramenti resumatur) |
| być wzniesionym nad czymś |
| wznosić się 'być ponad czymś, unosić się nad czymś, efferri, levari supra aliquid': |
| Ociec, Syn, Duch Święty, wsze jeden Gospodzin, racz być ze mną ca 1420 |
| Aczby jęt (sc. zbieg), ... jemu ma być dan sąd na sprawienie |
| Toż mowimy we wszem a przeze wszystko (per omnia) chowano być o tem, jiż by swym świniam... najął las bukwią... opłwitujący |
| 'taki, który ma być wykonany, zbudowany, faciendus, construendus': |
| Mowi święty Biernat ku Eujenimu biskupu rzekąc: Twoj miecz świecki jest snadź twe skazanie albo powiedzenie, ale nie twą ręką ma być dobyt |
| Barzo długo mogli być żywi na świecie prze ich sprosne używanie (vivebant quam longissime ob victus simplicitatem) |
| Jan, sługa wasz, we wszyćkich rzeczach chcę być wasz XV p. pr. |
| Jako Maciej umowił z Boguszem, cso by dobył na rękojmiach, to mu miał dać a tym miał być proździen 1389 |
| Ktoryć człowiek chce do Boga przyć, tenci ma być święty |
| Źli chcą być tym, czym są XV med. |
| Nie tylko ten przy Krysta, jen przy, aby on był krystus, ale i ten sie krześcijanin być przy |
| Ty dawności mają być trzymany, gdy ziemia jest w pokoju, bo czasu trwog abo zamieszania, o tem na roztropność sędzi to spuszczamy |
| A może być siostram dozwolono podług pokory jich albo też (ac) jich stadła 1484 |
| I kalżdać teże niewieścia twarz nie możeć być ona tako uboga |
| Dłużnik włostną przysięgą od gabania od powodowa (agentis) prozny ma być uczynion |
| Otpowiedział Marcin, iż Wawrzyniec nie był z prawego łoża... porodzony, przeto iż ji mienił być synem powłoczniej niewiasty (mulieris vagabundae, Dział 31: iżby nie był od dobrej macierze porodzony) |
| Gdy w wielgiem długu, jako jest sześćdziesiąt, sto, dwieście abo więcszych pieniędzy, swary się częstokroć wzruszają (cum... rixae... suscitantur)..., ustawiono być osądzamy, aby ośmnaćcie niedziel rok... ustawion był ku zapłaceniu |
| Jako tędy droga nie miała być, kędy Więceniec wojźnym ukazowal 1414 |
| Ale by mogło być tu spytanie: Mogłliby namiastek świętego Piotra dobyć miecza przeciw tym, ktorzy sie przeciwiają świętej wier<z>e? |
| Aczkole zabijający człowieka podług zakonnego ustawienia miałby być głowną pomstą ścięt, skaran, my srogość tę obelżając (nos rigorem huiusmodi temperantes, Dział 55: my chcąc to ulżyć), ustawiamy, aby zabijający ślachcica trzydzieści grzywien porodzicielom, dzieciem alibo przyjacielom zabitego zapłacić miał |
| Spowiedź ma być... sromieźliwa, cała, tajemna ca 1428 |
| Jenże by uczynił sromotę (qui irrogaverit maculam) komużkole z swych mieszczan, jakoż jest uczynił, takież ma być jemu |
| Ale wżdy złostnik ten ma być zbiegiem |
| 'być, przebywać gdzieś, znajdować się, aliquo loco esse, commorari': |
| 'być nieruchomym, nie mieć zdolności ruchu, immobilem esse, moveri non posse': stojące (imienie) 'nieruchomość, res immobilis, quam aliquis possidet': |
| 'być obecnym na rozprawie sądowej, iudicio adesse': |
| 'być bezczynnym, nihil facere, otiosum esse': |
| 'mieć wartość, cenę, kosztować, być równoważnym, alicuius pretii esse, valere': |
| Że w rzeczach sądowych otprawianiu rychłość ma być wściągana (celeritas est... restringenda), tegodla ustawiamy |
| Zbiegowie złodziejstwa się dopuściwszy, ... wżdy o dowinienie mają odpowiedzieć w prawie..., ani potem w powyszszeniu czci (in sublimitate honoris bonis) drugim mogą być przyrownani |
| Gdyż niktej swego prawa ma być schytrzon a chytrze pozbawion (nullus iure suo debeat defraudari) |
| 'dawać zły przykład, być przyczyną czyjegoś grzechu, aliquem ad peccatum seducere': |
| 'być stawianym, umieszczanym, poni, collocari': |
| 'być, przebywać gdzieś, znajdować się, aliquo loco esse, commorari': |
| Gdy kto pozwan ma być... u... sołtysa, wywołanie pozewne (edictum citatorium) ma uczynić (sc. woźny) przed powodem |
| 'być wystarczającym pod względem ilości, liczby, wymiarów itp., wystarczać, sufficere': |
| 'nadążać, podołać, dać radę, być w stanie, sprostać, alicui rei parem esse, aliquid sustinere': |
| Według starodawnego obyczaju Wisłą, Bugiem i Narwią każdemu mają być dobrowolne płynącemu (ex consuetudine antiqua fluvii Visla, Bug et Narew debent esse omnibus defluentibus liberi) 1498 |
| Już poznawam czas moj być bliski |
| Gdy na roku sąpierz stanie, a powod nie stanie, tedy sąpierca ma być wyzwolon od rzeczy przez powoda pozwanie |
| być w starości ileś lat |
| Jegoż mężobojstwa doświ<a>dczenie... prze starość uczynku (propter vetustatem facti, Dział 47: dla ktorej dawności lat i starości rzeczy) łacno nie może być imiano |
| Gdy iściec na krzywem zyszcze albo wicięstwo otrzyma w pozyskaniu szkody swej (si... in depositione sua triumphum haberet), ... nie ma być przypędzon ku przysiędze na szkodę zyskaną |
| 'być jakiegoś zdania, mniemać, uważać, sądzić, censere, putare, existimare': |
| Ad tam incomprehensibile misterium se credebat (sc. Maria) electam na taką nieogarnioną tajemność bożą wierzyła się być wybrana 1461–7 |
| być star ileś lat |
| Może być siostram dozwolono..., jako sie zwidzi podług Boga prełatom starszym 1484 |
| 'majątek przestaje być czyjąś własnością, zmienia właściciela, bona possessionem alicuius esse desinunt': |
| 'opuszczać majątek, przekazując go innemu, przestawać być właścicielem majątku, bonis renuntiare, bona sua alicui resignare': |
| 'majątek przestaje być czyjąś własnością, zmienia właściciela, bona possessionem alicuius esse desinunt': |
| 'być obecnym w wyznaczonym terminie i miejscu w celu wzięcia udziału w rozprawie sądowej w charakterze strony, die constituta in iudicium venire': |
| 'starczać, być do dyspozycji, sufficere, praesto esse': |
| Kogokoli śmierć udusi, każdy w jej szkole być musi, dziwno się swym żakom stawi, każdego żywota zbawi |
| Pomawiająć cie o krolewstwo, aby sie ty stawił, iżby chciał krolem być |
| stawić się 'przeszkodzić, być zawadą, impedire, impedimento esse': |
| Gdykole nie stanie (sc. obwiniony), tedy ma być zdan, w czem będzie pożałowan |
| 'być chorym, aegrotare': |
| Gdyż sam nie może być k temu, to polecił przed sądem swemu opiekaldnikowi, aby to dał jako on sam tedy wywołać |
| Gdyby w jętstwie będąc uciekli, ot mocy jich mają być wolni a proźni tym to uczynkiem przez złodziejstwa, toczusz wyjąwszy złodziejstwo |
| Byłci jest jeden ślachcic barzo bogaty, a tenci to <z> swą panią żadnego dzieciątka nie miał jest był, a tedy więc jestci on świętego Jana był prosił iżbyć Kryst przez jego prośbę jima płodu był pożyczył |
| Przeradzi cie, junochu, kowanie, a i ono liczka wychowanie (R XXV 201: liczka wychowanie). Każdać panna po licu rumiena, ale patrzaj być była domowa 1466 |
| 'być, zostać pozbawionym, aliqua re carere, privari': |
| 'pogrążać się, zanurzać się w wodzie, być w niebezpieczeństwie utraty życia przez pogrążenie się w wodzie, in aqua mergere, in aqua perire, mergi': |
| 'być w niebezpieczeństwie śmierci, in periculo mortis versari': |
| 'być monarchą, panować, posiadać wysoką godność, regem esse, regnare, magno honore fungi': |
| Pakli w tej żałobie gwałt nie byłby wymienion (si... violentia non fuerit expressa), ta żałoba ma być sądzona ku winie sześć grzywien |
| Odpowiedzenie miłego Jesusa albo wymowienie, iż to inako być nie mogło |
| 'być sprawcą, efficere, facere': a. gwałt wyczynić 'zadać gwałt, użyć przemocy, vim inferre': |
| 'popełniać występki, być nieprawym, złym, mala facinora committere, malum, improbum esse': |
| Pewna mieśćca sądom mają być wydana |
| być z kimś w towarzystwie |
| (być) w czyimś towarzystwie |
| być wydanym z czegoś, za czymś |
| Woźny aczby wydał jinaczej przysięgę świadkom (si... aliter... diceret testibus, Sul 63: gdyby... woźny, jinako rotę przysięgi mowił świadkom), niż jako mu będzie przykazano..., tedy ma być słożon |
| w pass. 'być symbolizowanym, per allegoriam, symbolum describi': |
| 'oznaczać, być symbolem, indicare, significare' (?): |
| Ale iże... ze ksiąg niektorzy listow mieć i wyciągnąć czasu podobnego żądają, tegodla obyźrzano ma być, aby sędzia miał przez służebnika jawno... kazać wołać, iże w takiem powiecie, mieśćca a dnia takiego, księgi albo popisy ku wydawaniu listow (ad extrahendum litteras)... jich mieć żądającym będą wyłożony |
| 'być słabym, chorowitym, cherlać, marnieć, imbecillum, aegrum esse': |
| Ni ustawienie nasze..., o niechowaniu trojdziennego albo przez trzy dni interdykta (de interdicto... triduano) papieskiej kaźni ma być przeciwno |
| 'smucić się, być smutnym, tristem esse': |
| Gdy... jinszy brat... ono skazanie odwoława... chcąc, aby to skazanie wypisano abo zagaszono, a k temu naszy sędzie częstokroć się skłaniają, a rzeczy skazane wygasały (sic huiusmodi sententia... consuevit retractari, Sul 38: takie skazanie... obykło być wzłomiono) |
| Ma ta<ki to> wygnany i wypędzony obw<ieszczon?> być i wymienian w tem to bracstwie tako długo, aże sie polepszy 1484 |
| być truchły przeciw komuś |
| 'przestać być pod opieką prawną, uwolnić się spod opieki, ex alicuius tutela evadere': |
| A ty dawności mają być trzymany, gdy ziemia jest w pokoju, bo czasu trwog abo zamieszania (tempore... guerrarum sive discordiarum, Sul 36: czasu walki alibo niezgod) o tem na roztropność sędzi to spuszczamy |
| Tedy więc święty Jan jestci mu on tako był odpowiedział, iże ty, dzie, nijedną stronę nie możesz tuta być se mną |
| 'przestać być czyjąś własnością, alicuius possessionem esse desinere' (?): |
| Archelaus... rzekł, iżby też chciał panować nad żydowską ziemią..., ślubując, iżby po ojcu chciał być lepszy na nie (promittens, quod patre melior omnibus appareret) |
| Oczywistnion być presens adesse 1474 |
| być umniejszonym czegoś |
| Kazał ci jest ji on na jeden ostrow posłać był, tegodla iżbyć ji byli tamo lwowie śniedli |
| Przeto my, chcąc takim szkodam koniec uczynić, ustawiamy, aby jilkokroć na wojnę ście ma być, żadny z naszych poddanych... nijednego drapieżstwa... w ktorychkole rzeczach mają czynić, jedno tylko pokarm koniem i to dosyć umiernie tamo mają sobie zyskować (sed solum pabulum moderate tamen recipiant pro suis equis) |
| To, cso pirwej po klętem trzy dni nie śpiewano, to wzłamujemy, ale jako rychło klęty wyjedzie, tako ma być śpiewano (divina licite resumantur) |
| Tym ukazał (sc. Krystus), iże ta więtsza śmierność ma czyniona być od nas nie podniesienim albo ukazowanim serca, ale nagotowanim |
| Pożeżce domow... śmiercią ukrutną a niemiłościwą (morte crudeli et impiissima) mają być męczeni |
| O ranę na obliczu ukrwawionym... dziewięć funtow... ma być dano za pokup |
| 'współdziałać z kimś, być jego wspólnikiem, cum aliquo agere, socium consortem esse': |
| Przez... matkę aliż do lat rozumu mają być trzymany (sc. dziatki, teneantur) |
| 'być tego samego zdania, idem sentire': |
| Tibi tenenda od ciebie grzesznego mają być trzymany XV med. |
| być w trzymaniu |
| Przetoż dokażcie mi, jestli tu ma być sądzono albo do powiatu dać 1462 |
| b. miejsce identyczne z uprzednio wymienionym, nazwanym (może być zastąpione przez tam): aa. bezpośrednio: |
| Tego domu racz być strożą..., panno miłościwa 1453 |
| Gdziekole pług w ogrodziech chodzi..., tu dziesięcina ma być z pełna dana |
| Nie ma być za dziw, acz podług rozszyrzenia czasow obyczaje albo ułożenie (Sul 6: obyczaje a dzieje) ludzkie się odmieniłoby (consuetudines et humana facta varientur) |
| Kalżdać teże niewieścia twarz nie możeć być ona tako uboga, iże gdyżci ona porodzić ma, tedyć więc ona... komorę namuje |
| Domienik świadecstwo przerzeczonego Jakuba... mocno a ustawnie ćwirdził (asseruit) być niegodne |
| 'posiadać wiedzę o czymś, znajomość czegoś, znać się na czymś, być biegłym (teoretycznie i praktycznie) w czymś, aliquid scire, aliqua re doctum esse, alicuius rei peritum esse': |
| 'móc coś wykonać, zrobić, być zdolnym coś uczynić, aliquid facere posse': |
| powiadamia, wskazuje, że wyraz, któremu sensowo towarzyszy, nie może być zastąpiony przez wyraz o innej treści 'jedynie, wyłącznie, tantum, solum': |
| (z zaprzeczeniem powiadamia, że oprócz wyrazu, któremu sensowo towarzyszy, może być użyty wyraz o innej treści w tym samym związku składniowym): nie telko, tylko... ale: |
| A gdyby był jęt przez kogo naszego a nam wydan, tedy ten ma być na naszej łasce, telko przyjaciele tako jętego temu, cso jimie a nam wyda, nijednej lściwości nie mają czynić |
| nie telkoć powiadamia, że oprócz wyrazu, któremu sensowo towarzyszy, może być w tym samym związku składniowym jakiś wyraz uzupełniający 'nie tylko (ale, nadto), non solum (sed etiam)': nie telkoć... ale i: |
| A przeztoć się on (sc. Kryst) dzisia nam urodził młody tegodla, iżbyć on nas naszych grzechow pozbawił, iżci on nie telkoć jest się on nam był urodził młody, ale teże skromny, cichy i ubogi |
| Wyszło przykazanie od cesarza Augusta, iżby był wypisan (ut describeretur Luc 2, 1) wszystek świat (Gn 176a: iżbyć {ten to} szwyciek świat popisać {było} miano) |
| Telkokroć rzeczonymi winami karan ma być, kielkokroć rzeczony gwałt... uczyni (totiens dictis poenis sit puniendus..., quotiens eandem violentiam... commisserit) |
| Umyślilismy przerzeczonych sądow... wyprawić a wypleć niejanostajność (evellere varietatem, Dział 6: ułożylismy to mieszanie sądow być złomiono) |
| Na naszej łasce... osilnik ma być, a to acz o jej (sc. dziewki) wołaniu... wieśnice będą świaczyć (si... fuerint protestati, Dział 55: doświadcza) |
| Jako ja Margorzaty... z domu jego (sc. Stanisława) nie odwiodł... anim listow świadczących, mieniąc ją być umarłą, nie przyniosł 1473 |
| Gdy sie kto puści... na świadziectwo siedzącej rady, co-oni-koli wyznają, to ma [wyznają] być i stać mocnie za prawdziwie zeznanie i za jiste świadziectwo |
| Umyślilismy... sądow alibo rzeczy sądowych wyprawić a wypleć (Dział 6: być złomiono) niejanostajność (iudiciorum... decidere et evellere varietatem) |
| 'nieco wystawać nad powierzchnię, być wypukłym, eminere, exstare': |
| Proscribentur mają być wypisani, wyrugowani, wyświęceni |
| Ach, miły Boże, któż u ciebie być może? 1413–4 |
| Woźny z listem pozewnym, w jem rzecz, o ktorą pozew się dzieje, ma być wyrzeczona (cum littera citatoria, in qua praemittitur causa), gdy ku pozywaniu przyjedzie, za winę panową wieśnicow kłopotać nie ma |
| w niewłaściwym tłumaczeniu wieloznacznego łac scatere jako 'tryskać' zam. 'być pełnym, roić się': |
| Od każdej kopy (sc. długu) ma być dano rolej, kędyby mogł jeden korzec żyta wysiać (debet dari tantum de agro, ubi posset inseminari modius siliginis) 1498 |
| Gdyby ktory zły uczynek w sądzie... surowo a nowo (recenter et de novo) uczynił, tedy o taką winę przez każdego czeladzina być pozowion <ma> |
| Nie miałby mocy nijednej przeciw mnie, być nie była dana od wyszszej mocy (nisi tibi datum esset desuper Jo 19, 11), czusz od cesarza albo od Boga |
| Otpowiedział Marcin, iż Wawrzyniec nie był z prawego łoża... porodzony, przeto iż ji mienił być synem powłoczniej niewiasty (filium mulieris vagabundae) |
| Jeljekolwiek przyjęli ji, dał jim moc syny bożymi (filios dei Jo 1, 12) być |
| Za rany kmiecie alibo wielkie skarade ubicie (pro... enormi percussione) cirzpiącemu dwie części a trzecia sądowi... ma być dana |
| Odtychmiast Jesus <począł> ukazować..., iże ma ubit być aże do śmierci (quia oporteret eum... occidi Mat 16, 21) |
| Iże wszystka szaradność (Dział 39: nieczystoć) słow a skarada mowa (omnis scurrilitas verborum et turpiloquium) ku swaru ludzi pobudzając, u csnotliwych ludzi dostojnie ma być wiarowana |
| Illi compuncti, pokutowawszy, ... amplius ad culpas non rediere suas. Compunctum, być wyspowia<da>nego, pokutującego, vero me, cum firmum fore spero, impugnant fragilem me mala 1466 |
| 'być chętnym do wysłuchania, życzliwie, przychylnie wysłuchać, promptum esse ad audiendum aliquid, benigne audire': |
| w uczynku (swoim) być uchwaconym |
| Pakli kto tę uchwałę (nostrum statutum) przestępić śmiał knąbrnie..., taki przestępca... karan ma być |
| Być była się oślica nie uchyliła z drogi (nisi asina declinasset de via), ustąpiwszy z mieśca mnie przeciwniku, byłbych cię zabił |
| Tacy... jako pożeżce mają być sądzeni, a jakokole jich czci przez to nie bywa uciągniono (licet honori ipsorum per hoc minime derogetur), wżdy przewiciężeni |
| 'być ciężarem, obciążać, oneri esse alicui, onere aliquem premere': [o grzechach] |
| Za rany kmiece alibo wielkie, skarade ubicie (enormi percussione) czirzpiącemu dwie części a trzecia sądowi... ma być dana |
| Z jimienia jego (sc. gwałtownika) ma być napierwej zapłacona szkoda onemu, ktory ją ucierpiał jest (passo) 1498 |
| Niżliby ociec z winy synowej... w grzesze ganiebnem był wydan, alibo będąc obwinion nie mogłby się oczyścić, ... tedy podług dostojności winy obrachowany ucirzpi (punietur, Dział 60: mają być skarani) |
| Nawyklismy, eże skazanie klątwy świadkom... złościwie... obykło być obrzekano, s jegoż obrzeczenia mnoży się prawdy uciśnienie (oppressio veritatis, Dział 23: odrzucenim czynią silne uciśnienie prawdzie) |
| W prawie cesarskiem stoji, aby słudzy niewolni... nie mogli być s ręku panow swych wywoleni (de manibus dominorum suorum liberari), aliżby przez nie wolno puszczeni byli a woleństwu zwroceni byli |
| Aczby ten, ktoregoż w ziemi nie, po uczciwych służbach i po swych rzeczach z ziemie by wyjechał, tedy temu, jegoż nie..., rok przez sędzie ma być zdan |
| Na lepsze tekstu zrozumienie ma być to wiedziano, eże byli mistrzewie, jako i dzisia są jich uczniewie, aczle dyjabeł mistrze pobrał XV med. |
| Bydło... i też żyto... ku tej to wdowie... ma słuszeć, w ktorychże to... przyrodzeni nie mają być uczęstnicy (non debent existere participes) |
| Jeśliby sie przydało, iżeby niktory towarzysz sie potym chciał pytać albo badać, czyje by to było dozwolenie..., tych to opatrznych a uczliwych natenczas będących..., taki ode czci i od roboty ma być odsądzon 1491 |
| Wyznaw się kogo w śmiesze... uranić (confitens se aliquem... vulnerasse), ku dosyćuczynieniu ma być osądzon |
| Kogokoli śmierć udusi, każdy w jej szkole być musi |
| Ty uczynki czynić jest być mi<ło>sierdnym cielnie XV med. |
| 'taki, który może być wykonany, zbudowany, qui fieri, aedificari potest': |
| <A>cz komu konie abo woły... gwałtem wezmą, ten gdy przed rokiem o takie rzeczy... sądownie nie uczyni, tedy potem aczby chciał czynić, ma być dawnością odrzucon |
| 2. w użyciu niesamodzielnym (z dopełnieniem bliższym) 'zrobić, wytworzyć, wykonać, być sprawcą, facere, conficere, auctorem esse': A. uczynić coś (czegoś): a. dopełnieniem rzeczownik: aa. dopełnieniem rzeczownik nazywający zasadniczo przedmioty: |
| Pomowił ji być złodzieja... i jinsze wiele słow tym rowna... uczynił 1474 |
| Andrzej wyznał się jest Mikołaja być uranić... My usłyszawszy Andrzejowo wyznanie (audita... confessione)... Andrzeja... skazalismy Mikołajewi ku dosyćuczynieniu |
| 'być niepewnym, działać po omacku, incertum esse, temptare aliquid': |
| B. uczynić kogoś, coś kimś, jakimś 'przydzielić komuś jakąś funkcję, godność, jakość, spowodować, sprawić, być przyczyną, że ktoś, coś staje się kimś, czymś, jakimś, munus aliquod alicui assignare, honorem, qualitatem alicui tribuere, auctorem esse, efficere, ut alicuius, alicuius rei status vel natura mutetur': a. określeniem predykatywnym, rzeczownik: uczynić kogoś, coś kimś, czymś: z określeniem predykatywnym w acc.: |
| Ale gdy ślachcicowi zadana będzie (sc. rena), tedy sześćdziesiąt grzywien, ... ślachcicowi uczynionemu z sołtysa (militi creato de sculteto) pięćnaćcie grzywien za głowę, ... sołtysowi abo kmieciowi uczynionemu ślachcicem (sculteto vel cmethoni factis militibus) trzy grzywny ustawiamy za rany być zapłacone |
| Paknięli z jęcstwa uciekną, tegdy już od jęcstwa będą wyzwoleni (sint liberi et soluti, Sul 22: mają być wolni) |
| Tedy sąpierca ma być wyzwolon od rzeczy przez powoda pozwanie |
| Ubacz grzechow siedm być teże, ktore wiodą do piekła dusze ca 1450 |
| Kogokoli śmierć udusi, każdy w jej szkole być musi |
| 2. w użyciu niesamodzielnym (z dopełnieniem bliższym) 'zrobić, wytworzyć, wykonać, być sprawcą, aliquid facere, conficere, auctorem esse': A. udziałać, udziełać coś: a. dopełnieniem rzeczownik: aa. dopełnieniem rzeczownik nazywający zasadniczo przedmioty': |
| 'przydzielić komuś jakąś funkcję, godność, jakość, spowodować, sprawić, być przyczyną, że ktoś, coś staje się kimś, jakimś, munus aliquod alicui assignare, honorem, qualitatem alicui tribuere, auctorem esse, efficere, ut alicuius, alicuius rei status vel natura mutetur': określeniem predykatywnym rzeczownik w nom. (orzeczenie w stronie biernej): |
| 'być posłusznym, słuchać, oboedientem esse, dicto audire': |
| 'być posłusznym, słuchać, oboedientem esse, dicto audire': |
| 'być zadowolonym z siebie, se ipsum laudare': |
| Eże ludzie koniecznej cyrekwie, to jest czasow napośledniejszych, ... mieli być silno fałą świecską ujęci a cześć tego świata miłować XV med. |
| Aczby ktory z Żydow potem takie listy albo zapisy ukazał (si... exhibuerit)..., takie zapisy i listy... niejenej mają być mocy |
| Z prawa cesarskiego jasną światłością nam świadomo jest (clara luce nobis constat, Dział 32: <p>rawo cesarskie nas naucza), iże zażeżce i pożeżce domow... śmiercią... mają być męczeni |
| Iżbyć się on (sc. Kryst) na skończeniu świata ukazał przyć k nam |
| Bo przez tego (sc. nowego boga) ma być skażona nasza wiara... a nowy żywot eipskiemu ludu ma przyć (nova vita cunctis Aegyptiis futura) |
| Obrzezan ma być pirwej każdy pacholik jego a tedy sprawnie święcić będzie (sc. gody, tunc rite celebrabit) |
| Domando wz<dzi>erżawając, debet frenari wsiągano być ca 1450 |
| Dobytczę, jeż to może obiatowano być Panu, ... święto będzie (sanctum erit) |
| 'w relacji człowieka do Boga; być pogrążonym w wewnętrznym zamęcie, trwodze, niepokoju sumienia; turbari Vlg. Maria Karpluk, Słownik staropolskiej terminologii chrześcijańskiej, Kraków 2001, s. 327. |
| eliptycznie bez słowa posiłkowego być: |
| dokończyć się 'być zakończonym, terminari': |
| Ja przysięgam Bogu i Krolowi gospodarzowi, i takoż jego namistnikom... wierzen być XV p. post. |
| Dający przyczynę uranienia... ma rannemu (vulnerato) o rany być skazan |
| Co ma być czyniono z onymi, ktorzy by chcieli tę regułę przyjąć 1484 |
| Raczcie napełnić niedostatek moj, abych przez was (sc. apostołow Szymuna i Tadeusza) mogł wdzięczen być naświętszej ciotuchni<e> waszej |
| Pakli w tej żałobie gwałt nie byłby wymienion (et si in eadem quaestione violentia non fuerit expressa), ta żałoba ma być sądzona ku winie sześć grzywien |
| Juże sie pełni..., iże z Nazareta może być nieco dobrego |
| [Prawdopodobnie zestawienie dzesthimi *penoczmi powinno być czytane jako częstnymi pieniędzmi. Według Z. Wanicowej oznacza ‘sumę stanowiącą wycenę części majątku przypadającego na jednego ze spadkobierców’. Wydawcy rot odczytują połączenie jako jistymi pieniędzmi.] |
| Condempnasti me in trecentis marcis certi debiti al. jistych pieniędzy et tu ibi non plus habuisti nisi II centum jistych pieniędzy et I centum przepadłych. Obręczył jem przepadłe pieniądze w jiste a ty mieli być miesto szkody a przypozwałeś mie o trzysta grzywien szkody 1453 |
| Jest{ci} on (sc. św. Jan) k n<i>m tako rzekł był, iżbyć mu oni... kamienie od morza byli przynieśli. A tako więc święty Jan jest{ci} je on natychmiast był we złoto... obrocił |
| A jako Mojżesz powy[e]szył (exaltavit Jo 3, 14) węża na puszczy, tako powyszon ma być syn człowieczy |
| Kędy jedziem, tędy jedziem prawą starą granicą i starymi kopcy... i tu gdzie stojimy, tu ma być węgielny kopiec 1427 |
| Przeto rzekł Krystus: Bo jich jest krolewstwo niebieskie. Nie rzekł: będzie, ale jest, toczu tako pewno, eże być jinako nie może XV med. |
| Ho odpowiedaniu ku żałobie, przez kogo, kakie a kiedy ma być |
| Wojtowstwo... to spaduje... na męską t[a]warz (heredant dumtaxat super masculos, OrtMac 75: na męską rękę), bo żeńska twarz nie może sędzią być |
| Opatrzcie, ktora miasta mają być ku pomocy uciekłym (in praesidia fugitivorum) |
| 'odbierać przysięgę, być obecnym przy przysiędze, adigere aliquem ad ius iurandum, iure iurando assistere': |
| w dzierżaniu być |
| A przeto, iże leczenie musi być przezprzeciwne rzeczy (et quoniam curatio habet fieri per contrarium), przeto obyczaj był ten dosyć uczyn<ieni>a, najpodobniejszy był przez śmiarę i udrączenie, i popełnienie wole Boże XIV ex. |
| Kiedy sołtys albo kmieć s rolej... przez winy pana swego zbieży, taki zbieżca kmieć ma przez pana w sądzie gajonem a w więcszem trzykroć a nadwięcej czwarte (ter et ex superabundanti quarto) upomienion być |
| Alećby to jeszcze nadwiętsze miłosierdzie boże było, iże gdyżbyć on sam se wszyćką niebieską rzyszą k niemu nawiedził |
| 'być sprawcą czegoś, coś spowodować, uczynić, auctorem alicuius rei esse, agere, facere aliquid': |
| Świ<d>nickiego piwka damy-ć dosyć pić, ale pancerze i paski musi nasze być XV p. pr. |
| Quod ex quo pars powodna exaudiens skazanie radziecskie, quod contra quemlibet consulem mettercius tego ma być niewinien per iuramenta, et contra hoc naonczas non accepit sibi banitum iudicium na pomoc 1458 |
| 'być niechętnym, przeciwstawiać się komuś, aversari aliquem, resistere alicui': |
| Nullo vero modo discrepare substantiam być rozdzielisty natury (necessarium est, sufficientie, potentie, claritudinis, reuerentie, iucunditatis, nomina quidem esse diuersa, nullo vero modo discrepare substantiam) ca 1500 |
| 'być przychylnym, alicui favere, bene velle': |
| Kiedy ji czciesz (sc. Archalausa) margrabią, rozumiej... podług domnimania pospolnego luda i też podług jego stawy (secundum sui iactantiam), ktorąż sie stawił, iżby miał być krolem podług obietnice cesarskiej |